معماری ژاپن

[وحید 0319]

معماری ژاپن (http://haydarabbasi.persianblog.ir/post/22/)


— موقعیت و اوضاع اقلیمی سرزمین ژاپن: مجمع الجزایر ژاپن که در فراسوی کرانه های شرقی قاره آسیا قراردارد" در قوس باریکی بطول 3800 کیلومتر بین عرض های شمالی 25 و20تا33/45 ممتد است.این مجمع الجزایر مشتمل بر چهار جزیرۀ اصلی و تقریبا3900 جزیرۀ کوچکتراست.‍‍‍ هنشو-هکایدو- کیوشو- شیکوگو چهار جزیرۀ اصلی این کشور هستند
— آب وهوای ملایم" به دلیل قرار گرفتن در منطقۀ معتدله در تابستان وآب و هوای سرد در بعضی مناطق در زمستان"وضع طبیعی و شگفت انگیز سرزمین ژاپن نمایانگر تباینی با آب و هوای نسبتا دلپزی آن است.خط ساحلی این کشور سنگستانی وشامل بنادر کوچک ولی عالی است" کوهساران-دره ها-رودخانه های تند آب ودریاچه های آب زلال از دیگر پدیده های طبیعی است.مساحت کوهها71% است.که فوجی بلندترین آن مبدا بسیاری از الهام ها"و دلپزیرترین آسایشگاهها در جوار چشمه های آب گرم معدنی برای مردم ژاپن است.
— آفتاب تابان چشم اندازه های زیبا و افسانه ای مانند دریاچه های کوهستانی پر از آب برف" گردنه های صخره ای ورودخانه های گردآبی"قلل ناهموار و آبشارهای باوقار" خصوصیاتی است که بیشترین تاثیرات طبیعت در هنر ژاپن را بر جای گذاشته است.
—
— بر اساس افسانه های ژاپنی" ژاپنیان از تبارالهۀ خورشیدند"از این گذشته سرزمین ژاپن نیز مقدس وآسمانی به شمار می رود ریشه های نژادی مردم ژاپن در هم و مبهم است.پیش از رسیدن ژاپنی ها به این سرزمین نژادهای دیگری در آنجا می زیستندگیکی از آنها نژاد آینو است.
— سه عنصر د

— موقعیت و اوضاع اقلیمی سرزمین ژاپن: مجمع الجزایر ژاپن که در فراسوی کرانه های شرقی قاره آسیا قراردارد" در قوس باریکی بطول 3800 کیلومتر بین عرض های شمالی 25 و20تا33/45 ممتد است.این مجمع الجزایر مشتمل بر چهار جزیرۀ اصلی و تقریبا3900 جزیرۀ کوچکتراست.‍‍‍ هنشو-هکایدو- کیوشو- شیکوگو چهار جزیرۀ اصلی این کشور هستند
— آب وهوای ملایم" به دلیل قرار گرفتن در منطقۀ معتدله در تابستان وآب و هوای سرد در بعضی مناطق در زمستان"وضع طبیعی و شگفت انگیز سرزمین ژاپن نمایانگر تباینی با آب و هوای نسبتا دلپزی آن است.خط ساحلی این کشور سنگستانی وشامل بنادر کوچک ولی عالی است" کوهساران-دره ها-رودخانه های تند آب ودریاچه های آب زلال از دیگر پدیده های طبیعی است.مساحت کوهها71% است.که فوجی بلندترین آن مبدا بسیاری از الهام ها"و دلپزیرترین آسایشگاهها در جوار چشمه های آب گرم معدنی برای مردم ژاپن است.
— آفتاب تابان چشم اندازه های زیبا و افسانه ای مانند دریاچه های کوهستانی پر از آب برف" گردنه های صخره ای ورودخانه های گردآبی"قلل ناهموار و آبشارهای باوقار" خصوصیاتی است که بیشترین تاثیرات طبیعت در هنر ژاپن را بر جای گذاشته است.
—
— بر اساس افسانه های ژاپنی" ژاپنیان از تبارالهۀ خورشیدند"از این گذشته سرزمین ژاپن نیز مقدس وآسمانی به شمار می رود ریشه های نژادی مردم ژاپن در هم و مبهم است.پیش از رسیدن ژاپنی ها به این سرزمین نژادهای دیگری در آنجا می زیستندگیکی از آنها نژاد آینو است.
— سه عنصر در نژاد ژاپنی راه دارند"1- عنصر سفید ابتدایی همان { آینو} است.2-عنصر زرد یا مغولی که از قرن هفتم ق.م از طریق کره وارد ژاپن شدند.3-عنصرقهوه ای که از شبه جزیرۀ مالایا واندونزی برخاست.که از اختلاط آنها ملت ژاپن پدید آمد.
— به طور کلی می توان تاریخ فرهنگ ژاپن را به پنج دوره تقسیم وبررسی نمود.
— 1- دوران باستان 2- دورۀ آغازتاریخ 3- قرون وسطی 4- دورۀ قبل از مدرنیزه شدن 5-دوره جدید

خلاقیت هنری ژاپن در دوره پیش ازتاریخ در حدود (7000ق.م)آغاز گردید که ظروف سفالی از نوع (یایویی) و گنبدهای بسیارعظیم در دورۀ کوفون یا تومولی ساخته شد. نفوذ فرهنگ آسیا در این زمان به ژاپن کاملا مشخص است.
آغاز تاریخ را می توان دورۀ پیدایش فرهنگ بودا نام گذارد"با اینکه ژاپن قبلا زیر نفوذ فرهنگ قاره آسیا بود"ولیدر این زمان با ورود آئین بودا فرهنگ آسیایی هم گسترش یافت. این دوران(فرهنگ بودا) به سه دوره"آزوکا-هاکوها وتمپیو تقسیم می شود که دوران تغییر و تحول تفکر و برخورد ژاپنی با فلهنگ کره و چین است.
— آیین های ژاپن :
— ژاپنی ها آئین های متعددی دارند که عبارتند از :مذهب شینتو (شین تائو) کنفو سیوسی "بودایی. مذهب شینتو "مذهب بومی ژاپن (شین تائو) است که ریشه اش در باورهایی است که ژاپنی های باستان به اصالت وپایندگی روح داشتند. شینتو همراه با معابد خانوادگی و رب النوع های محافظ به شکل یک مذهب در جامعه گسترش یافت" مردم تا قرنها از قهرمانان و رهروان برجسته،خدا می ساختند وارواح یکی از عقاید اساسی شینتو گردید ودر اوایل سدۀ نوزدهم یک جنبش شینتونی میهن پرستانه رواج یافت.از آن تاریخ شینتوئیسم به مقام یک مذهب رسمی ارتقاء یافت، وامروزه بسیاری ازژاپنی ها مراسم ازدواج خود رامطابق این آئین برگزار می کنند.
— کنفوسیوسی :
— ژاپنی ها به اصول کنفو سیو سی بیشتر بدیده قوانین اخلاقی می نگرند تا یک مذ هب . این اصول که در اغاز قرن ششم از طریق چین وارد ژاپن شد بر اصول ثابتی نظیر عقل گرایی،زندگی ساده،وفاداری به گروه وشجاعت استوار بود که با اندیشه ورفتار ژاپنی تاثیر عمده ای داشته است.
— بودایی:
— دین بودا دراواسط سده ششم میلادی از هندوستان وارد ژاپن شد وپس از حمایت امپراتوردرسراسر کشور انتشار یافت.وپیروان بسیاری یافت وهمین امر موجب شد تا عصر نوینی را در آن کشور پدید آورد. دین بودایی ژاپنی که وابسته به شاخۀ(ماها یا نایی)دین بودا است، به طور کلی رستگار شدن در بهشت را برای هر کس بیشتر تلقین میکند تا تکامل نفس را،شاخه های بودایی موجود درژاپن عبارتند از: بودو،جود وشین، میچرن،شینگون ،تندایی،وذن.
— معماری :
— معماری در ژاپن هم مانند چین از گودال های(چاله)اولیه آغاز می شود وساختمان های ساده با بام کاه گلی و بر روی پایه های خیز رانی محدود می گردید .
— معماری این سرزمین قاطعا بایستی همگون با اقلیم آن باشد که چنین امری صورت گرفته است ،یعنی وجودجنگلهای بسیار و هم چنین بارش باران دو عامل هستند که نقش اساسی در معماری ،به ویژه استفاده از مصالح داشته اند ،کار برد چوب به عنوان مصالح اصلی وایجاد سقف های شیب دار در مقابل بارانهای سیل آسای آن سرزمین حائز اهمیت است. نمونه های خانه های اولیه(گودالی )از دوره (یایویی)یافته است
— معماری ژاپن همانند سایر هنر ها مثل نقاشی وپیکر تراشی از مدل های چینی پیروی کرده که سبک دورۀ تانگ را می توان از روی مجموعه های معابدی مانند (هوریوجی)،(کندو)یا(تودای بی)که هنوز درژاپن پابرجا هستند،بازسازی نمود .
— معماری ژاپن پیوندی عمیق و منطقی با طبیعت برقرار کرده است. تقریبا تمام مواد ساختمانی ریشه گیاهی دارند.چونکه درجه حرارت،آب وهوای مربطوب باعث شده که 90% جزایر ژاپنی تحت پوشش گیاهی قرار گیرند.الوارهای گونه های بخصوصی همانند گیاهان مخروطی همچون سدر،کاج،سروصنوبر برای ساخت اسکلت واستخوان بندی ساختمان واز درختانی برگ ریز چون: بلوط،شاه بلوط برای تزئینات منزل در معماری سنتی استفاده می شده است.
— کاغذ ساخته شدۀ درخت توت برای کاغذ درهای کشویی (شوجی) مورد استفاده قرار می گرفت. چوب خیزران برای دیوارهای خراطی شده که روی آن را ترکیبی از خا ک رس،ماسه وکاه فرامی گرفت. بوریا(کف پوش) تاتامی مهمترین کفپوشی بود که از پوشال برنج کوبیده شده ودردرون بوریای بافته شده ازنی قرارمی گرفت،بکارمی رفت.
— از سنگ در پی و پایۀ ستونهای چوبی استفاده می کردند.از گل رس استفاده های فراوانی می شد،علاوه بر کاربرد درروکش دیوارها،برای ساخت یک نوع کاشی جهت سقف نیز مورد استفاده قرار می گرفت.
همانطوریکه اشاره گردید معماری ژاپنی دارای انواع معابد، قصرها،مقابر (آرامگاه )و منازل شخصی است. معماری خانه ژاپنی ویژگی خاصی دارد و در کنار آن معماری معابد از جمله بودایی و شینتو هم دارای اصول و قواعد مخصوص به خود هستند . البته نا گفته نماند که با ورود آیین بودا در سال 552میلادی بسیاری از سنتهای کهن ژاپن ،از هم گسست . و اکثرا هنرهای ژاپنی با هنر چینی در هم آمیخته، به ویژه در معماری این اتفاق چشمگیرتر است.
— لازم به ذکر است که دسترسی به معابد یا انتخاب زمین معبد که توسط مکاتب سری و مخفی بودایی مثل فرقه های تیدای و شینگون عصر هیان و فرقۀ ذن در قرون وسطی انجام می گرفت . اکثر این فرقه ها معبدهایشاندر دل کوه مخفی بود و احتیاجی به حیاط نداشتند. معبد (موروجی) یک معبد کوهستانی بود که متعلق به سبک شینگون است سقف آن به صورت یک شیروانی پنج طبقه است با یک سالن اصلی که در قرن ششم آن را ساختند، ساخت شیروانیهای سه گوش برای معابد خود یکی از علائم فرقه بودایی است که در قرن دهم این شیروانیهای پنج طبقه می ساختند .
— در دوره های بعدی طراحی معبد طوری بود که نخست فضای آبزرگتر باشد و دوم تندیس بودا طوری در وسط قرار گیرد که عبادت کنندگان بتوانند دور آن حلقه بزنند. از سری کارهایی که در این جا انجام شد ،بامهای دو لایه است بطوری که بام حقیقی در زیر بام دوم قرار می گرفت . در اواخر قرن دوازدهم میلادی دو نوع سبک جدید معماری معابد رواج یافت 1- ذن شویو 2- تنجیکویو . سبک سنتی ژاپنی ساخت معبد به عنوان (وای یو) شناخته شد و به تدریج فاصله میان سه سبک مزبور از بین رفت ، و بعدها می توان ترکیبی از سه سبک را دید . برای مثال ویژگی معماری سبک ذن شویو عبارتند از : الف) ظرافت ساختمانی ، ب) ستونهای دور معبد ، ج) ایجاد یک پنجره یا قاب چوبی .
—

معابد شینتویسم :


بطوریکه در بالا اشاره گردید شینتو یکی از آیین های باستانی ژاپن است که اکنون پیروان بسیاری دارد و حتی بسیاری از مراسم ژاپنی به شیوه شینتویی انجام می پذیرد. به همین خاطر دارای معماری خاصی است. وبرای مشاهدۀ ساختمان ژاپنی به معنی اخص واژه ،باید به معابد شینتو ژاپن اشاره نمود .این معابد به شیوه معمول هر بیست سال یک بار نابود می شدند ورونوشت هایی برابر اصل به جایشان ساخته می شد. این روند از سدۀ سوم میلادی تا کنون تکرار شده است.
معبد ایزه بزرگترین معبد آیین شینتو است.این مرقد در زمینی به مساحت 115*50 متر مربع را در بر می گیرد وبا چهار پرچین متحدالمرکز حصاربندی شده است .
— شودن (یا بنای اصلی معبد ) روی صفه ای با ستونهای چوبی بنا شده و بام کاهگلی دارد .ستونهای جسیم زرین فام،که از درخت سرو است ، بدنه یا دیوار از همان چوب ولی بقدری صیقل خورده اند که به سطوحی بی نقص تبدیل شده اند و رنگ بافتشان تضادی دلنشین با شنهای پخش شده در حیاط این مجموعه مقدس بوجود آورده اند. بام کاهگلی، شیوه مخصوص هنرمند ژاپنی ،از یک عنصر کارایی ساده به عنصری تغییر شکل داد که زیبایی کل بنا را تابع خود کرد.
— کاهگل که در مراحل مختلفی دود داده می شد به صورت بسته میانی ،لایه لایه و با احتیاط روی هم قرار میگرفت وتعداد لایه ها از سمت قرنیز به سمت تیرک افقی بام کاسته می شد. سپس خط پشت بام، با استفاده از عنصر تزیینی (چیگی ) تیرهای عمودی در نقطه تلاقی شیروانیها ،وزنه های چوبین استوانه ای که عمود بر دیرک افقی می شدند،بالاتر برده می شد.
— تکرارهای پژواک بخشهای مختلف بنای اصلی وابسته، پژوهشی آرام در عرصه شکل موزون به شمار می روند. این معبد و سایر معابد از این گونه با محیط طبیعی خود، بیان خواص و وقاری است که به سادگی فوق العاده تناسب ها،بافت و شکلهای دقیقا بر گزیده معماری تاکید دارد .
— خانه ژاپنی :


خانۀ ژاپنی اعم از محقرانه یا با شکوه تا همین اواخر مطابق اصول ساختمانی و هنری معابد شینتو و چایخانۀ (بنگرید به صفحات بعدی )طراحی می شد .خانۀ ژاپنی ،تقریبا همیشه ارتبطی فشرده با محیط اطرافش دارد و به عبارتی به خلاف معماری ایرانی برونگرا است، ودر هر جا کهد میسر باشد در داخل یک باغ حصاربندی شده با پرچینهای خیزرانی که خود یک عنصر زیبایی آفرین است قرارداده شده است وبدین ترتیب، حتی در شلوغ ترین محیط ها، گونه ای احساس خلوت، و صمیمیت به ساکنانش القاء می کند . ینواختی و هماهنگی تناسب ها با استفاده از زیرانداز (تاتامی ) سنتی بعنوان واحدی برای ابعاد اتاق ها تامین می شود.
— این ساختمان ها اساسا در چند تیر عمودی تشکیل می شود که بام را روی خود نگاه داشته اند. دیوارها به جای آنکه نقش باربر را داشته باشند بصورت تیغه های چوبی در آمده اند و کشویی حرکت می کنند. این تصور،تئوری معماری غربی را دستخوس انقلابی کرد.
— اتاق و مراسم چای خوری ژاپنی :

نفوذ آیین (ذن) از مرزهای نقاشی بسی فراتر رفت و دورۀ (آشیکاگا ) به پیدایش چای خوران (چایونو )کمک کرد . این رسم یگانه ، دریچه تازه ای برای عرضه محصولات هنرمندان و صنعت گران ژاپنی و در اندک زمانی بدل به نهاد اجتماعی بزرگی شد که در اختیار اشراف قرار گرفت . در باغهای این دوره چایخانه های مخصوص ساخته می شد.
— اتاق چای بسیار کوچک طراحی شده بود و سادگی از هر گوشه اش را احساس کرد . حتی نمای بیرونی آن را طوری طراحی کرده بودند که با فضای طبیعی باغ متناسب باشد . غالبا یک راه سنگفرش از میان قندیل های خزۀ پوشیدۀ سنگی می گذشت و به دری می رسید که در آنجا میهمانان پس از شستن دستهایشان در یک چشمه طبیعی از درگاه کوتاهی وارد می شدند.در آنجا میزبان و گروه چهار نفرۀ میهمانان در فضایی آکنده مناسب بود . شکلی چهار گوش داشت و تنها شکستگی اش شاه نشینی بود که با یک نقاشی تزیین شده بود .
— در تزیین اتاق سعی بر احترام به طبیعت رعایت می شد .اتاق را از چوب رنگ نشده می ساختند . تیرهای نگاهدارنده ، را طوری می آراستند که شکل طبیعی خود را از دست ندهد و گردی و گره های طبیعی خود را داشته باشد . بقیه سطوح چوب را بقدری می سائیدند و صیقل می دادند که زیبایی رگه ها وبافت های چوب ظاهر می شد. سادگی ، رنگ ، لعاب و بافت ظروف احساس معصومانه ای به نمایش گذاشت .
— مراسم چای نوشی مجموعه ای از حالات و موضوعات را بر همه حاضران تحمیل می کرد . واز اختلافات جلوگیری می کرد . و هر شیئی که در این مراسم بکار برده می شد با نهایت دقت برگذیده شده بود . میزبان یک جام چایخوری ،یک ظرف گلی، یک سینی لاکی یا ظرف مخصوص دیگر را ترجیح می داد .
— کن (مدولار فضاهای ژاپنی ) :در معماری ژاپنی مقیاس یا پیمونی وجود دارد که براساس آن ساختمان را بنیاد می گذارد. شاکو واحد اندازه گیری سنتی ژاپن در اصل از واحد های اعشاری است .کن واحد دیگر سنجش در نیمؤ دوم قرون وسطی در ژاپن بود، این واحد در ابتدا برای فاصلۀ بین دو ستون بکار می رفت . کن انازه های مطلق و غیر مشروط بود .این واحد نه تنها برای سنجش ابعاد و فضاها بلکه به صورت مدولی زیبا در سازه ، مصالح ونمای معماری بکار می رفت و به آنها نظم می بخشید.
— دو روش طراحی با شبکهۀ مدولۀ کن توسعه یافت :
— الف ) روش ایناکا – ما : شبکه کن(6شاکو) فواصل آکس ستونها را تععین می کرد . بنا بر این اندازۀ مقرر حصیر کف اتاق تاتامی(6*3 شاکو یا1*1/2 کن) به خاطر احتساب ضخامت ستونها فرق می کرد . ب)کیو ما : حصیر کف ثابت باقی می ماند (30/6*6*15شاکو )و فاصله ستون (مدول کن ) بر حسب اندازه اتاق بین 4/6 تا 7/6 شاکو تغغیر می کرد .
— ابعاد اتاق توسط تعداد حصیر های کف آن تععین می شدند . اندازۀ حصیر کف در اصل برای جای دادن به دو انسان در حالت نشسته یا یک انسان در حالت خوابیده طراحی می شد . ارتفاع سقف (شاکو برای هر اتاق برابر است : 3/0 (تعداد حصیرهای موجود در آن اتاق)در نمونۀ خانه ژاپنی کن ،سازه و همچنین ردیف اتاقهای تودرتوی الحاقی را تنظیم می کند . اندازۀنسبتا کوچک مداول به فضاهای مستطیل شکل امکان می دهد که آزادانه به صورت خطی ، نامنظم یا مجموعه ای آرایش یابند .
— معماری ژاپنی را نمی توان به صفت بزرگ توصیف کرد ، زیرا دیو زلزله چنین اراده نموده است . ژاپنی ، دیوارها و بامهای سنگی بلند نمی سازد، تا مبادا هنگامی که زمین ،چینی بر جبین خود می اندازد ،عمارت فرو ریزد . ازاین جهت خانه ها از چوب ساخته می شود و بندرت از یک یا دو طبقه در می گذرد . بر اثر آتش سوزیهای پیاپی و اوامر مکرر دولت ،شهرنشینانی که بنیۀ مالی دارند ،سقف کلبه ها و کاخهای چوبین خود را سفالپوش می کنند . اشراف ،که از داشتن عمارت بلند، آسمان خراش محرومند، در ساختن خانه های عریض و طویل می کوشند ، هر چند که ، بنا بریک فرمان امپراتوری ،وسعت مسکن نبایستی از 200مترمربع بیشتر باشد.کاخی که از یک عمارت تشکیل شده باشد در ژاپن نادر است.هر کاخ معمولا شامل یک ساختمان اصلی و چند ساختمان فرعی است ،و راهروهایی سرپوشیده این ساختما نها را،که برای واحدهای متفاوت خانواده گسترده شده اند ،به یکدیگر می پیوندند. برای غذا خوردن وخفتن و نشستن ،اتاق های متعدد بکار نمی رود. هراتاق برای هر کار مناسب شمرده می شود، زیرا میتوان در عرض چند دقیقه میز غذا رابر کف حصیرپوش اتاق قرار دارد ،یا رختخواب را از نهان گاه بیرون اورد ودر اتاق گسترد.
— دیوار های اتاق قابل حرکتند حتی دیوار های خارجی اتاق را می توان از جا برکند و از آفتاب و هوای خنک شامگاهی استفاده نمود . پرده های کرکره مانند زیبایی از جنس خیزران اتاقها را از سایه برخوردار میکند و از نگاه های دیگران محفوظ میدارد . پنجره نوعی تجمل به شمار میرود،ودر خانه های فقیران ، آفتاب فقط از شکافها وروزنه هایی که در زمستان با کاغذ روغنی پوشانده میشود ،به درون می آید بنا های ژاپن ناظر را به این فکر می اندازد که معماری ژاپنی از مناطق استوایی برخاسته و به جزایر ژاپن، که تا منطقه هایی سردسیر چون (کامچاتکا) گردن کشیده است،آمده است .خانه های ظریف وسادۀ شهر های جنوبی ، زیبایی و سبکی خاص دارند وبرای فرزندان خورشید ، که روزگاری مردمی پر نشاط بودند ، مساکنی شایسته محسوب می شدند.
— از دیگرفضاهای معماری ژاپن باید به کندو که تالاری طلایی و از معماری چینی تقلید شده است اشاره کرد و همچنین به کاخها ودژهای ژاپنی که معماری در خور توجه ای دارند میتوان به کاخ ناگویا که در دوره مومویاما ساخته شده اشاره نمود در پایان باید ازپاگوداها هم در معماری ژاپن یا دکرد زیرا از اهمیت خاصی برخوردارند . پاگودا شرقی معبد یاکوشوجی از این نمونه ها هستند قلعه ژاپنی کاملا متاثر از معماری بومی و سنتی ژاپن است. دژ سفید یکی از این بناها است که در پی سازی آن عمده ترین مصاله ای که بکار گرفته شد سنگ است وبنا پنج طبقه است که نمای آن به رنگ سفید اندود شده و به همین دلیل آنرا دژ سفید نام گذاری کرده اند.