معماری بین النهرین

[وحید 0319]

معماری بین النهرین :یکی از مراکزتمدن قدیم درآسیا بین النهرین است که بوسیله رودخانه های دجله وفرات مشروب میگردد این دورودازکوههای ارمنستان سرچشمه گرفته وبافاصله زیادی ازیکدیگربه طرف جنوب سرازیر می شوند وباسرعت ازمعابرعمیق گذشته جلگه بین النهرین علیامشروب می کنند درحواتی بغدادفاصله دورود ازیکدیگردرحدود سی کیلومتراست ولی ازاین به بعد فاصله آنها ازهم بیشترشده وبه ارضی جلگه های بین النهرین سفلی می رسند ، ودر قورنه بهم پیوسته اروند رود را تشکیل می دهند و وارد خلیج فارس می شوند به طوری که اشاره گردید سرزمین بین النهرین مرکز یکی از کهنه ترین تمدن هاست در واقع با این توصیف بسیار کوتاه می توان گفت که تمدن این منطق ه نه تنها تاثیر عمیقی بر اقوام وملل همجوار داشته اند بلکه از طرفی
هم بی تاثیر از آنها نبوده اند ونخستین تمدن شناخته شده این سرزمین را سومریان تشکیل داده اند .
سومر : تقریبا در اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح حادثه عظیم در بین النحرین به وقوع پیوست وآن مسکون شدند درهای بزرگ رودخانه ها بودند پس از این حادثه بود که نوشتن هنر ، معماری ساختمانی و شکلهای جدید حکومتی پدیدار گردید . معماری سومر در خدمت معابد و بر عکس آن معماری مصر در خدمت آرامگاه های پادشاهان مصری بوده است .
سومریان مردمی کشاورز بودند که طرز مهار کردن سیل را آموختند و شهرهای با دیوار قطور ایجاد کرده اند مانند (( اروک )) ( ارخ و ارک به روایت کتاب مقدس ) یاوارکای امروزی (( لاگاش )) یا قلوه کنونی . اقوام سامی از صحرای غربی آمدند و همه چیز را از سومریان آموختند از شهرهای مانند : کیش ، آکد ماری و بابل را ساختند . پادشاهان مهمی مانند سارگون آکدی ،حامورابی بابلی در میان آنها شهرت بیشتری یافتند (( اروک )) بزگترین شهر سومری ، دو مجموع بزرگ پرستشگاهی داشت : اولی بنام معبد (( آنانا )) از آن ((اینانا )) الهه عشق بوده دیگری به (( آنو )) خدای آسمان تعلق داشت هر کدام از این دو مجموعه دارای چند پرستشگاه بودند که قدیمی ترین آنهام در دوره (( اروک )) ساخته شده بود قدیمی ترین معبد حفظ شده مجموعه (( آنانا )) به معبد سنگ آهک معروف است در مرحله بعدی ساختمانی جانشین (( معبد سنگ آهک )) شده که از آن هم عظیم تر بود وبه (( معبد ستون )) معروف است این ساختمان هنوزبطور کامل حفاری نسده است برسکوی آجری قرارداشت وازطریق یک دروازه یاستون بندی به آن وارد می شدند که ازدو ستون عظیم آزادتشکیل می شد.هرردیف دارای چهارستون بود که قطر هر کدام به6/2مترمی رسید.این ستون ها ودیوارهای محوطه کنارشان که بصورت یک سلسله نیم ستون ساخته شده بودند ونیز سکوی ساختمان همه بانوعی موزاییک متشکل ازمخروطهای گلی تزیین می شدند واین هم یکی ازویژگی های معماری پرستشگاهای سومری است.هرمعبد روی سکوی افراشته قراردارد که با ساختن معبد بعدی مرتفع تر می شود تاآخرین پرستشگاه تپه عظیم مصنوعی قرارمی گیرد که همان زیگوارت باشد دربین النهرین پرستشگاه نمودار کوشش انسانی عظیمی بود که برای ساختن آن به کار می رفت ساختمان معبد باکار داوطلبانه وتعاونی انجام می شد پرستشگاه رابه مهنای واقعی به عنوان اقامت خدا{الهه}تلقی می کردند.هرشهروندی به یکی از پرستشگاهای شهروابسته بود وکل جامه شهرحتی بردگان به نام{{مردم نانا یامردم نینهورساک}}یا...نامیده می شدند. در بین النهرین زمان سومریان حتی پیش ازآن معماری درخدمت مذهب بود .درحقیقت معماری وهنر رامذهب تعیین می کرد به عنوان مثال نقشه شهر.این مرکزیت خدارادر زندگی خود نشان می دادند.برجسته ترین بخش مجتمع ودر واقع شناخته شده ترین ساختمان دردره بین النهرین معبد که.زیگوارت نامیده می شد اکثرمورخان ومحققان معتقدند که زیگوارت را سومریان بوجودآوردند فرم ونام زیگوارت که دردورهای بعد مشخص شد درزمان سومریها به مهنای کوه بوده است.وبعدها نیز مورد استفاده بابلی ها قرار گرفت .زیگوارت درلغت{{زبان}}بابلی به معنای سکویا بنای پله پله ای که طول وعرض هر طبقه از اشکوبه پایین تر کمتر است /از چگونگی پیدایش یانقش این ساختمان های عظیم وچند طبقه خشتی اطلاعی بدست نیامده است بعضی ها این ساختما نه را پلکانهائی ازآسمان یا کوههای ساختگی توصیف کرده اند .بیشتردولت شهرهای ویران شده سومر.اور.وارکا.نیپور.لارساو اریدوهمچنان در پای زیگوراته که به دوره سومری نوین که ازسده بیست دوم تا بیست ویکم پیش از است میلاد مربط می شود .معماران می کوشیدند بلندترین وکوه پیکرترین بنای ممکن راروی زمین برپادارند. برای ساخت یک زیگورت نخست کوهی از خشت خام بر روی شالود های عظیم به
ارتفاع 15متر دطبق سوار روی هم قرار دادند که به ترتیب کوچکتر می شوند وازآن دواحتمالا طبقه بالا در حکم پی زیارتگاه بوده است .سه پلکان خرپشته ای هریک با یکصد پله در یک نقطه به دروازه برج دارزیگوارت می رسند واز آنجا احتمالا پلکاندیگریبه زیارتگاه یعنی مرکز نمایشهای آئینی منتهی می شود .ساختمان زیگوارت اور کوه محکمی از خشت خام با نماسازی ضخیمی از آجربا ملات قیری است.آجررابه این علت با ملات قیردر نما سازی بکارمی بردند که برقدرت واستحکام آن دربرابر سیله ودیگر عوامل طبیعی بیفزایند .احتمالا هرکدام از طبقات ساختمان زیگکوارت رنگ مخصوص داشت وبرروی آن درختکاری یا گاکاری شده بوده است.معماری سومریها ازمصالح آجروگلوقیر وخشت برای زیر کاری ولی آجرجش وگاهی آجرهای لعاب دار برای روکار{نما}استفاده می شد.چوب نیز درای معماری بکار می رفت.
درواقع اساس وپایه معماری سومری که بعدها آکادیها وبابلیها هم ازآن تقلید واقتباس نمودهاند.ازجرزوقوس وطاق گهواره ای بوده است واین عنصربنیادی ازهزاره ی سوم قبل ازمیلاد وجود داشته است .که به سرزمینهای شمالی بین النهرین اشاعه یافته است
معماری دوره ی آکاد:تاریخ سابقه به سلطنت رسیدن بنیانگذارسلسله پادشاهان آکاد راکه نامش سارگون بود.حدود سال 2300 ق.م می دانند.بارئی کارآمدن وی تغییرات شگرفی که دنیای آن زمان تا ان روز به خود ندیده بود.در سیاست بین النهرین ایجاد شده نخستین بارقدرت سیاسی رادر ناحیه وسیعی ازبین النهرین تحت تسلط سامیان که با حکومت سومری مخالفت می کردند ایجاد نموده است ویک حکومت مرکزی بنیانگذاری کرد ند.سارگون وجانشینانش میراث سومری خود راحفظ کرده وآن راسلاح قدرت وهم باتوسعه عالی هنرها نگه داشتند.آجرهای پلاتو .کانوکس .مشخصه دوران سلسله قدیم دراین زمان دیده نمی شوند .به جای آن آجرهای بزرگ راست گوشه یا چهار گوشه به ابعاد 52*52 سانتی متر بکا رفته است. یکی از آثارمهمی که ازاین دوره بجای مانده است کاخی درتل براک است که احتمالا متعلق به زمان نارامسین باشد هرضلع آن حدود 100متر است .دارای دیواری ضخیم به قطر 10متر است.که آن رابرگرفته است.کاخ دیگری به این دوره نسبت داده شده است که ر آشور قراردارد و
به کاخی قدیمی مشهر است .دلیل انتساب این کهخ به دوران آکاد وجود کتیبه ای بئد که به هنگام حفریات از زیر پی دیواره ها بدست آمده است پلان این بنا شبیه کاخ نارامسین درتل براک است .این کاخ بنایی است چهار گوشه با یک وردی که در ضلع شمالی آن قرار گرفته است.
معماری بابل کهن:سلسله بابل قدیم که به وسیله شخصی بنام سومر.آبوم تاسیس یافته بود .ازلحاظ سیاسی وگسترش تمدن در دوران سلطنت حامورابی به اوج خود رسید. هرچند که این دوران عظمت بیش از مدت کوتاهی نپائید اما ورابی موفق گردید که با فتوحات خود باردیگرایالات متحده ای راتشیل دهد که قدرت سیاسی ونظامی آن به دست سامی نژادای بیفتد که از قرن ها پیش به طور هسته ای درسراسرسرزمین های سومر.آکاداز{{حلب}}تا{{لارسا}}� �ازسواحل شرقی دریای مدیترانه تا کوهای غربی ایران نفوذ کرده بود.تمدن بابل اختلاف زیادی باتمدن سومری ها نداشت زبان بابلی غیراززبان سومری بود ولی با همان خط نوشته می شد .در هنر ومذهب آنها تفاوتی نبود وچنین به نظر می رسد که فقط خدایان رابه نامهای تازه ای می خواندند.{{مردومک}}که خدای بابل بود بزرگترین خدایان به شمار می رفت وپس از خدایان متعدد دیگری ازقبیل {{بعل}}خدای زمین و{{شاماش}}خدای{{ایشتار}}به اله جنگ وعشق وتعداد زیادی فرشتگان خوبی وبدی قرارداشتند. معماری بناهای بازمانده ازدوره بابل کهن به دودسته عمیق تقسیم می شوند:
الف}معابد:از این دوره تنها تعداد کمی از بناهای مذهبی شناخته شده است.معبد آشور یکی ازاین بناهاست که به خدای ملی آشوریها«آشور»تعلق دارد وبه دست«شمسی- ادد»بنا گردیده است .هگرچه این معبد کاملا ازبین رفته ست.
ب}کاخها :بابلیها درزمان زمامداری خویش کاخهای بزرگی برپا کردند یکی از بزرگترین آثار معماری ک دربین النهرین باستان به انجام رسیده کاخی است درشهرباستانی «ماری»این بنا یکی از معتبر ترین آثاری است که اطلاعات جامعی از کاخ های دوران حامورابی دراختیار ما می گذارد .کاخ ماری مجموعه ای از تالارهای پذیرایی وبارعام است که برروی مصطبه ای ساخته شده است ودسترسی به تالار
بارعام آن از طریق یک پله نیم دایره ای شکل امکان پذیر است و تزئینات آن عبارت است از : نقاشی های دیواری در شرح وقایعی که در دوران حکام بین النهرین رخ داده است .
معماری آشور : سرزمین آشور به خاطر واقع شدن در بخش شمالی کارهای ساختمانی در پشت حیاط اصلی که هر ضلعش به 900 متر می رسد . اقامتگاه پادشاه قرار داشت .