05288
3rd May 2012, 08:22 PM
راهنماي كشت چغندرقند
پيش گفتار
داشتن آگاهي لازم درباره مسايل مختلف كاشت هر محصول، در بالا بردن توان توليد، عملكرد و سوددهي آن نقش بسيار مهمي ايفا مي كند. از اين رو لازم است كشاورزان قبل از اقدام به كشت هر نوع محصول درباره مراحل مختلف كاشت، داشت و برداشت آن اطلاعات لازم و كافي را كسب كنند. اين موضوع درباره چغندرقند نيز به عنوان يكي از زراعت هاي مهم و استراتژيك كشور صادق و بسيار پر اهميت است. لذا شركت قند اصفهان در راستاي اهداف بلند مدت بخش كشاورزي خود كه همانا افزايش ميزان موفقيت كشاورزان در امر توليد و بالا بردن خصوصيات كمي و كيفي چغندر قند است، به اجراي برنامه هاي مفيد آموزشي جهت كشاورزان طرف قرارداد بهايي خاص داده است. بدين منظور واحد كشاورزي اين شركت نسبت به تهيه سلسله مطالبي در مورد مسايل مختلف كشت چغندرقند، از انتخاب زمين تا برداشت محصول اقدام كرده است كه انشاا… در زمان هاي مقتضي در اختيار كشاورزان قرار مي گيرند. در اين نشريه به بحث پيرامون شرايط محيطي مناسب و اصول كلي كشت چغندر قند پرداخته مي شود.
محاسن كشت چغندرقند
كشت چغندرقند داراي محاسن زيادي مي باشد كه عمده ترين آنها عبارتند از:
1- چغندر يكي از اجزاء كليدي متشكله اقتصاد كشاورزي ملي است.
2- چغندرقند نسبت به طيف وسيعي از شرايط آب و هوائي و خاك سازگار است.
3- چغندرقند از نظر ارزش غذائي در رديف محصولاتي از قبيل برنج، ذرت، گندم، سيب زميني و حبوبات است.
4- در حال حاضر امكان كشت كامل مكانيزه چغندرقند فراهم شده است.
5- چغندرقند در تناوب زراعي به خوبي جاي مي گيرد و عميق بودن ريشه و پاك بودن مزارع آن از علفهاي هرز اجازه مي دهد كه در تناوبهاي مختلف جايگزين شود. چغندر خاك را در بهترين شرايط براي كشت غلاتي كه بعداَ كشت مي گردند نگه مي دارد و عملكرد غلات را بهبود مي بخشد. چغندرقند گياهي وجيني است كه ضمن كم كردن تراكم (تعداد) علفهاي هرز حاصلخيزي و پوكي خاك را بهتر مي كند.
6- محصولات فرعي چغندر با ارزش است. سربرگ چغندر و همچنين تفاله مخلوط با ملاس به دست آمده بعد از بهره برداري كارخانجات، غذاي دام است. چغندر قند گياهي با دو محصول است، برگها جهت علوفه و ريشه جهت قند گيري.
7- ارزش اندام هوائي يك هكتار چغندرقند در بهبود حاصلخيزي خاك در صورتي كه به خاك برگردانده شود برابر 20 تا 30 تن كود حيواني است.
8- چغندرقند يك محصول تضميني است و همه ساله خريد آن توسط دولت تضمين مي گردد.
سازگاري چغندرقند
چغندرقند نسبت به شرايط مختلف محيطي داراي سازگاري نسبتا" زيادي مي باشد. نسبت به سرما، گرما، شوري و خشكي تحمل خوبي دارد. با اين حال براي رسيدن به حداكثر عملكرد، لازم است كه براي آن همانند ساير گياهان زراعي بهترين شرايط رشد را فراهم كرد. شرايط مناسب رشد چغندرقند به قرار زيرند:
1-حرارت:
بهترين رشد چغندر قند هنگامي صورت مي پذيرد كه حداكثر درجه حرارت در تابستان از 35 درجه تجاوز نكند و در پاييز نيز روزها آفتابي، دماي هوا در شبها پايين و درجه حرارت حداقل به يخبندان نزديك شود. در كل، حرارت مناسب رشد چغندرقند بين 20 تا 24 درجه سانتيگراد است.
حرارت مناسب جهت جوانه زدن بذر چغندرقند بين 15 تا 20 درجه سانتيگراد است. اما جهت رسيدن به چنين درجه حرارت و كشت در آن شرايط، لازم است كه مدت زيادي از فصل رويش از دست رود و چنين امكاني عملا" وجود ندارد. بنابراين هنگامي كه درجه حرارت متوسط روزانه به 4 تا 5 درجه سانتيگراد رسيد، مي توان نسبت به كشت بذور اقدام كرد.
2- نور:
چغندر قند گياهـي روز بلند است و به نـور زيادي جهت رشد و تجمع قند در ريشه نياز دارد. وجود نور كافي در اواخر دوره رشد، موجب زياد شدن ذخيره قند و افزايش خواص كيفي چغندر قند مي گردد. بدين منظور بايد فاصله صحيح بوته ها و تراكم مطلوب بوته در مزرعه را مورد توجه خاص قرار داد و ضمن كوشش در جهت حفظ سلامت برگها نسبت به كنترل سريع علف هاي هرز نيز اقدام عاجل انجام داد.
3- رطوبت:
با اينكه چغندرقند به خشكي مقاوم است، اما حصول يك عملكرد بالا، مستلزم وجود رطوبت كافي و برنامه ريزي دقيق آبياري است. براي چغندركاري معمولاً آبياري معتدل و سبك سودمند است، براي توليد يك ريشه 500 گرمي حدود 40 تا 50 ليتر آب مورد نياز است. كل آب مورد نياز چغندر قند در طول دوره رشد در مناطق مختلف كشور را بين 7300 تا 13600 متر مكعب در هكتار ذكر كرده اند.
4- خاك:
خاكهاي حاصلخيز داراي زهكشي مناسب، با بافت متوسط (رسي - شني) و اسيديته (pH ) خنثي تا كمي قليايي (7 تا 2/7) براي چغنـدرقند منـاسب هستند. خاكهاي داراي مقادير زياد سنگ ، خاكهاي فشرده و سفت كه معمولاً با فقدان مواد آلي همراه هستند، براي كشت چغندرقند مناسب نمي باشند. اصولاً، محيط خاكي مناسب براي چغندرقند محيطي است كه در بين ذرات خاك آن هواي فراوان وجود داشته باشد و خاك، سفت و متراكم نباشد كه مانع گردش و نفوذ آب شود.خاك سست و پوك اجازه مي دهد كه ريشه چغندر به صورت عميق در زمين فرو رود و به خوبي رشد كند.
چغندرقند جز در مراحل اوليه رشد نسبت به شوري خاك مقاوم است. با اين حال شوري بالاي خاك به عنوان يك عامل محدود كننده در توليد چغندرقند به حساب مي آيد.
تاريخ كاشت:
به طور كلي نمي توان تاريخ دقيقي از لحاظ تقويمي براي كشت چغندرقند در هر منطقه بيان كرد. توصيه دقيق تاريخ كاشت بر اساس درجه حرارت صورت مي پذيرد. كشت چغندر قند در اولين زمان ممكن پس از پايان يخبندانهاي زمستانه (در اواخر اسفند و اوايل فروردين) امكان پذير است. تاخير در تاريخ كاشت، به خصوص در مناطق با دوره رشد كوتاه، منجر به كاهش عملكرد مي شود. هنگامي كه متوسط درجه حرارت روزانه به 4 تا 5 درجه سانتيگراد رسيد، مي توان بذر چغندرقند را كشت كرد. هنگام كاشت چغندر بايد وضعيت زمين از لحاظ رطوبت مطلوب باشد.
مراحل آماده سازي زمين:
ميزان محصول چغندرقند، تا حد زيادي بستگي به ساختمان خاك و آماده سازي بستر بذر دارد. عمق شخم، زمان شخم، كاربرد كود و استعمال علف كش ها پيش از ظاهر شدن جوانه هاي چغندرقند (جهت عاري شدن بستر كاشت از علف هاي هرز)، همگي از عواملي هستند كه محيط كشت مناسبي براي بذرها و بوته هاي جوان چغندر ايجاد مي كنند. بهترين زمان براي انجام شخم در مزارع مورد كشت فصل پاييز است كه در اين حالت امكان استفاده بهينه از ماشين آلات (در پاييز كه به آنها نياز نيست)، ذخيره سازي رطوبت مناسب درخاك، عدم تاخير كشت در بهار و صرفه جويي در مصرف آب فراهم مي گردد. از طرفي از ورود ماشين آلات سنگين جهت آماده سازي زمين در بهار به علت تعجيل زارعين در كاشت بهاره اجباراً قبل از گاورو شدن خاك جلوگيري مي شود و تخريب اراضي به حداقل خواهد رسيد.
در زمان شخم، كودهاي فسفره، پتاسه، كودهاي آلي و دامي در سطح مزرعه پخش مي شوند كه تا عمق مناسبي با خاك مخلوط شوند. بهتر است فسفر مورد استفاده، از منبع سوپر فسفات و پتاسيم از منبع سولفات پتاسيم تامين شود. در شخم پاييزه، عمق شخم بايد بين 30 تا 35 سانتيمتر بوده و زمين در وضعيت مناسبي از لحاظ رطوبتي (گاورو) باشد. بلافاصله پس از اتمام سرما لازم است كه ساير مراحل آماده سازي زمين را انجام داد. در اين زمان تنها نياز به يك شخم سطحي با استفاده از گاو آهن قلمي است. چنين شخمي منجر به از بين رفتن علفهاي هرز تازه سبز شده نيز مي شود. جهت نرم كردن خاك و از بين بردن كلوخه هاي باقي مانده در زمين مي توان از ديسك استفاده كرد. پس از انجام عمليات مذكور، با استفاده از ماله، سطح زمين به طور كامل تسطيح
مي شود. ماله كشي زمين همچنين منجر به فشرده شدن خاك و از بين رفتن فضاهاي داخل خاك مي شود و در نتيجه حالت مويينگي خاك و عمق كاشت يكنواخت را ممكن مي سازد. نكته مهم آن است كه در هنگام آماده سازي زمين، رطوبت خاك زياد نباشد، در غير اين صورت ساختار خاك تخريب مي شود.
انـواع بـذر و مقدار مصرف
بذور چغندرقند براساس تعداد جوانه هايي كه ايجاد مي كنند، به دو دسته كلي تقسيم شده اند:
1- بذور پلي ژرم (چند جوانه اي): بذوري كه در نتيجه كشت آنها معمولا" بيش از يك جوانه (معمولاً 2 تا 5) توليد مي شود را بذور پلي ژرم گويند.
2-بذور منوژرم (تك جوانه اي): بذوري كه از كاشت آنها تنها يك جوانه حاصل مي شود را منوژرم گويند.
بر اساس نوع بذر، قوه ناميه بذر، شرايط آب و هوايي، روش كاشت، بافت و شوري خاك، قدرت حاصلخيزي زمين، زمان كاشت، ميزان و نحوه آبياري، نحوه آماده سازي زمين و … مقدار بذر مورد استفاده در واحد سطح مزرعه متفاوت خواهد بود.
به طور كلي در روش سنتي و در شرايط نامطلوب استفاده از 20 تا 25 كيلوگرم بذر پلي ژرم در هكتار كـافي است و در صورتي كه زمين سنگين و شور باشد لازم است كه از مقدار بذر بيشتري (حدود 30 كيلوگرم ) استفاده كرد.
در روش كشت مكانيزه براي يك هكتار چغندركاري، حدود 3-2 كيلوگرم بذر با قوه ناميه حداقل 90 درصد نياز است كه در فاصله خطوط 50 سانتيمتر و فاصله بذور 8-4 سانتيمتر و در عمق 2 تا 3 سانتيمتر كشت مي شوند. در شرايطي كه وضعيت زمين براي كشت اين بذور مناسب نباشد، از بذور چند جوانه اي استفاده مي شود كه در مورد اخير حداكثر 12-10 كيلوگرم بذر نياز خواهد بود.
روشهاي كشت چغندرقند:
كشت چغندرقند به روشهاي سنتي، مكانيزه و نشايي صورت مي گيرد:
الف- روش سنتي (كرتي):
در اين روش پس از اتمام عمليات تهيه زمين، به وسيله بيل يا مرزكش، در زمين كرتهايي ايجاد مي شود. نكته مهم اين است كه بايد سطح كرتها حتما" صاف باشد. وجود پستي و بلندي در زمين، منجر به نرسيدن آب به نواحي بلند و همچنين جمع شدن آب در نواحي گودتر مي شود كه اين كار سبب هدر رفتن مقدار زيادي آب مي شود. تجمع آب در مزرعه سبب خفگي ريشه ها و افزايش فعاليت قارچ هاي ايجاد كننده پوسيدگي ريشه مي شود. پس از تهيه كرتها، بذرها با دست در داخل كرتها پاشيده شده و تا عمق 2 تا 3 سانتيمتري با خاك مخلوط مي شوند.
افزايش مقدار بذر مصرفي، بالا رفتن ميزان مصرف آب، شديدتر شدن بيماري پوسيدگي ريشه، عدم امكان استفاده از ادوات مكانيزه براي انجام فعاليت هاي مربوط به داشت و برداشت و در نهايت بالا رفتن هزينه هاي توليد، از مهم ترين معايب اين روش كشت هستند. به طور كلي كشت چغندرقند به اين روش به علت وجود مشكلات فراوان توصيه نمي شود.
ب-روش مكانيزه:
در اين روش بذور چغندرقند در وسط و يا طرفين پشته ها كشت مي گردند و به روش نشتي و يا باراني آبياري مي شوند. در اين حالت آب هيچگاه پاي گياه نمي رسد و در نتيجه سطح خاك سله نمي بندد. از طرفي امكان گسترش و ايجاد بيماريهاي گياهي (به خصوص پوسيدگي ريشه) بسيار كمتر خواهد بود. از مهم ترين مزاياي اين روش آسانتر شدن عمليات كاشت، داشت و برداشت و در نتيجه كاهش هزينه هاي توليد و همچنين كاهش مصرف آب و بالا رفتن راندمان آبياري است.
مهم ترين نكات مورد توجه در كاشت مكانيزه چغندرقند به قرار زير هستند:
1-در صورت استفاده از سيستم آبياري نشتي، سطح زمين بايد كاملا" تسطيح شود و قطر دانه هاي خاك كمتر از دو سانتيمتر باشد. شيب مناسب زمين در كشت مكانيزه حدود 1 تا 2 در هزار است. كشت يكدست، تنظيم مناسب عمق كاشت و كاهش ضايعات برداشت مكانيزه فقط در صورت تسطيح بودن كامل زمين امكان پذير است.
2- مهم ترين مسئله در مورد تهيه زمين چغندرقند آن است كه خاك تا عمق حدود 3 سانتيمتر كاملا" نرم ، بدون هر گونه عوامل نامساعد مانند سنگ، كلوخ، ريشه گياهان و … باشد. در كل عمق بذركاري بسته به نوع خاك، امكان نزول باران يا آبياري براي جوانه زني و حرارت خاك بين 2 تا 5 سانتيمتر مي باشد.
3-در صورتي كه زمين از نظر تسطيح و يا دانه بندي مشكلاتي داشته باشد، استفاده از بذور منوژرم مناسب نبوده و بهتر است از بذور چند جوانه استفاده شود. در صورت بهره گيري از بـذور پلي ژرم جهت كشت مكانيزه، بهتر است از بذور درجه بندي شده (كاليبره) استفاده شود.
4- مناسب ترين فاصله رديفهاي كاشت (نشتي ها)50 سانتيمتر بوده (هر چند كه روشهاي كشت ديگري نيز وجود دارند) و طول فاروها با توجه به بافت خاك از 120 تا 150 متر تغيير مي نمايد. البته در سيستم هاي آبياري باراني، مسئله تسطيح زمين و رعايت طول خطوط كاشت اختياري بوده و با توجه به ظرفيت سيستم آبياري انتخاب مي شوند.
5- در كاشت بذور منوژرم استفاده از بذرافشانهاي پنوماتيك و دقيق كارها توصيه مي شود. تنظيم دقيق بذركارها از نظر ميزان ريزش بذر و رعايت فاصله دقيق خطوط و عمق كاشت، كمك شاياني در تسهيل عمليات بعدي داشت مي نمايد. سرعت مطلوب بذركارها كمتر از پنج كيلومتر در ساعت مي باشد.
6- آبياري از نكات مهم كشت چغندرقند بوده و لازم است كه تا مرحله چهار برگي خاك به صورت مرطوب باقي بماند. بذر چغندرقند به لحاظ دارا بودن يك لايه پوشش سخت، در زمان كشت براي توليد جوانه به رطوبت زياد نياز دارد. بذر چغندر در اين مرحله در اطراف خود 120 تا 150 درصد وزنش آب لازم دارد تا جوانه آن تندش كرده و از بذر خارج شود. زماني كه جوانه ها توليد، ولي هنوز از خاك خارج نشده اند، لازم است براي سهولت و سرعت خروج جوانه هاي ضعيف اوليه از خاك، زمين را مجددا آبياري كرد تا سطح خاك، نرم و مرطوب شود. پس از آنكه جوانه ها از خاك خارج شدند، فواصل و تعداد دفعات آبياري و مقدار مصرف آب بستگي به شرايط جوي (مقدار ريزش باران، درجه حرارت، ميزان رطوبت محيط و… )، بافت خاك، شيب زمين، رقم چغندر ومرحله رشدي آن دارد. آبياريهاي سنگين در زمان كاشت به دليل سرد شدن زمين، موجب تاخير در سبز شدن بذور مي شود.
علف هاي هرز و كنترل آنها
يکي از گياهاني که بيشترين خسارت را از وجود علف هاي هرز در مزارع مي بيند، چغندرقند است. چغندرقند در ماههاي اوليه رشد در رقابت با علفهاي هرز بسيار ضعيف است، که اين مسئله منجر به كاهش شديد عملكرد در مزارع آلوده به علف هاي هرز مي شود. به طور كلي خسارت ناشي از علفهاي هرز در مزارع چغندرقند، بسيار بيشتر از خسارت آفات و بيماريها است. در موارد متعدد، بر اثر عواملي مانند استفاده نادرست از علف کش هاي مناسب و يا عدم وجين به موقع مزارع، هكتارها مزرعه چغندر زير هجوم و سلطه علفهاي هرز منهدم شده اند.
مهمترين مرحله خسارت علف هاي هرز در مزارع چغندرقند تا مرحله 8 برگي شدن بوته هاي چغندر مي باشد. چنانچه مزرعه چغندرقند را در سه ماهه اول بعد از كاشت عاري از علف هرز نگه داريم، ديگر نياز به دفع علفهاي هرز نخواهد بود و خسارتي به محصول وارد نمي کند. اما خاطر نشان مي گردد که كنترل علفهاي هرز مزارع چغندرقند تا زمان برداشت در جلوگيري از به بذر نشستن آنها جهت کاهش ميزان آنها در کشتهاي بعدي اهميت زيادي دارد. همچنين حذف علف هاي هرز در طول فصل رشد، منجر به برداشت راحت تر محصول نيز خواهد شد.
از مجموع مطالب ذکر شده مشخص مي گردد که کنترل به موقع علف هاي هرز به همراه تنک نمودن سريع تر مزارع چغندرقند از اهميت بسيار زيادي برخوردار بوده و تاخير در انجام عمليات تنک و وجين مزارع خسارتهاي جبران ناپذيري را به کشاورزان وارد مي آورد.
به طور کلي، جهت دستيابي به کنترل موثرتر علفهاي هرز مزارع چغندرقند، لازم است که از چندين روش مختلف شامل سمپاشي مزارع، استفاده از کولتيواتور و وجين دستي به صورت ترکيبي، به شرح زير استفاده نمود.
الف- اولين و اساسي ترين قدم در کنترل علف هاي هرز استفاده از سموم علف کش مناسب مي باشد. ميزان موفقيت در استفاده از علف کش ها ، کاملاً در ارتباط با نحوه صحيح مصرف آنها مي باشد.
ب- علاوه بر استفاده از علف کشهاي مناسب، براي از بين بردن علفهاي هرز باقي مانده بين خطوط كشت لازم است از كولتيواتور استفاده گردد.
ج- در هر صورت بخشي از علف هاي هرز روي رديف هاي کاشت به دلايل مختلف، بوسيله با مورد استفاده از بين نمي روند و به دليل قرار گرفتن در نزديكي بوته هاي چغندرقند به وسيله كولتيواتور نيز قابل كنترل نيستند، که لازم است اين علف ها در زمان تنک کردن مزرعه توسط کارگران حذف شوند تا يک مزرعه عاري از علف هرز ايجاد گردد.
آفات و بيماريهاي مزارع چغندرقند
چغندرقند مورد حمله آفات و عوامل بيماريزاي زيادي قرار مي گيرد. بر طبق آمار موجود متوسط خسارت سالانة آفات وبيماريها روي چغندر قند بين 11 تا 33 درصد مي باشد. به عنوان مثال آفت كارادرينا مي تواند در طول يك شبانه روز مزارع جوان چغندر قند را نابود نمايد و يا در بعضي از مزارع كه تعداد سرخرطوم كوتاه چغندر زياد باشد، قسمت زيادي از بوته هاي دو برگي و جوان چغندر بوسيلة اين حشره خورده مي شود و سطح سبز مزرعه از بين ميرود كه احتياج به واكاري پيش مي آيد. جبران چنين عقب ماندگي هايي در طول فصل رشد امكان پذير نيست.
با توجه به اينكه سود توليد چغندر به عملكرد حاصل و كاهش هزينه هاي توليد وابستگي زيادي دارد، لازم است برنامه ريزي دقيقي براي مبارزه با آفات و امراض به عمل آيد تا از افت شديد عملكرد پيشگيري شود. يك برنامه موفق كنترل شامل روشهاي هماهنگي است كه از ابتداي كشت و حتي قبل از آن تا پايان فصل زراعي يكي پس از ديگري بكار گرفته شوند تا در نهايت نتايج قابل قبولي را به بار آورد.
مهم ترين آفات مزارع چغندرقند استان اصفهان عبارتند از:
كك، سرخرطوم كوتاه، كرم طوقه بر، پروانه برگخوار (كارادرينا)، بيد چغندرقند ( ليتا)، شته هاي برگي، شته ريشه، كنه
مهم ترين بيماريهاي مزارع چغندرقند استان اصفهان عبارتند از:
پوسيدگي ريشه و طوقه، نماتد مولد سيست، كرلي تاپ، سفيدك سطحي، ويروس هاي زردي
تنك كردن
يكي از عمليات اجباري و پر خرج زراعت چغندرقند تنك كردن است. در اغلب موارد تعداد زيادي بوته اضافي در اثر مصرف بيش از حد بذر در مزرعه بو جود مي آيند كه بايد اين بوته هاي اضافي را حذف نمود تا جوانه هاي باقيمانده فرصت رشد پيدا نموده و محصول مناسبي بدهند. در صورت عدم تنک مزرعه بوته ها نور، دما، هوا و مواد غذائی کافی دريافت نكرده و از رشد کمی برخوردار می شوند. هر چه زمان تنك كردن زودتر باشد، بوته هاي باقيمانده از رشد بهتري برخوردار هستند. بهترين زمان تنک قبل از مرحله شش برگی بوته ها است. به طور كلي دير تنك كردن مزرعه به منزله دير كاشتن آن است. آنجا كه پس از اتمام عمليات تنك ممکن است ريشه بعضی از بوته های باقيمانده آسيب ديده باشند، انجام يك مرحله آبياری سنگين لازم است.
تغذيه چغندرقند
همانند ساير محصولات كشاورزي، چغندر قند نيز تنها بخشي از نيازهاي غذائي خود را از خاك تامين مي نمايد و بقيه را بايستي از كودهاي شيميايي، كودهاي آلي و يا محلول پاشي روي سطح برگ تامين نمود. براي زراعت چغندرقند بايد، كودهـاي فسفره و پتـاسه را بـه مقـدار توصيه شده در پـائيز به طـور يكنـواخت در زميـن پخش كـرده و ابتدا با ديسك سبك در عمق 10-5 سانتيمتري خاك مخلوط كرد. سپس اقدام به شخم عميق اوليه نموده تا كود در سطوح مختلف خاك تا عمق شخم به طور يكنواخت توزيع گردد. ترجيحاً مصرف فسفر از منبع سوپر فسفات و پتاسيم از منبع سولفات پتاسيم توصيه مي گردد. با توجه به نقش مهمي كه پتاسيم در رشد و توسعه چغندرقند ايفا مي نمايد لازم است كه استفاده از كودهاي پتاسه همواره مورد توجه ويژه قرار گيرد.
كاربرد كودهاي آلي بخصوص كودهاي حيواني مي تواند تا حد زيادي در افزايش عملكرد كمي و كيفي مزارع چغندرقند مفيد فايده واقع گردد كه بهتر است حتي المقدور از اين كودها در مزارع استفاده شود.
كمبود عناصر ميكرو (آهن، منگنز، بر، روي و . . . ) در مزارع چغندرقند در بعضي از مواقع تا حدود 30 درصد از عملكرد محصول مي كاهد و نيز سبب كاهش مقاومت ريشه ها به بيماريها و آفات مي گردد، كه اين مسئله ضرورت به كارگيري اين كودها را در مزارع به خوبي مشخص مي كند.
مهم ترين نكته در خصوص كود دهي به چغندرقند استفاده صحيح از كودهاي ازته است. بعضي از كشاورزان تا آخرين روزهاي قبل از برداشت اقدام به مصرف كودهاي ازته مي كنند كه اين كار بسيار اشتباه است و از كيفيت چغندر به خصوص درصد قند به شدت مي كاهد. به طور كلي استفاده از كودهاي شيميايي به طور صحيح و فني يكي از راههاي رسيدن به محصول بالاتر است. اگر در مصرف كودهاي مورد نياز در زمانهاي مناسب كوتاهي شود، عملكرد محصول كاهش مي يابد. همچنين مصرف بيش از حد كودها علاوه بر از دست رفتن مقادير زيادي كود، تخريب ساختمان خاك و آلودگي محيط زيست را نيز در پي دارد. از طرفي اين مسئله به مسموميت گياه منجر مي شود و محصول نهايي را نيز كاهش مي دهد. به عنوان مثال مصرف كمتر از حد ازت سبب كاهش عملكرد ريشه چغندرقند تا حدود 50 درصد مي شود. از سوي ديگر مصرف زيادتر از حد آن سبب كاهش درصد قند (عيار) تا چندين واحد خواهد شد. بنابراين لازم است بر اساس روش صحيح، ميزان تقريبي كودهاي مورد نياز را در مزرعه تعيين كرد. اين كه چه مقــدار كود در طول فصـل زراعـي و در زمـان كشت بايد مصرف شود، از طريق آزمايش هاي تجزيه خاك مشخص مي شود.
آبياري چغندرقند
عملاً تمام روشهاي شناخته شده آبياري در سطح دنيا شامل آبياري سطحي (از طريق جوي و پشته، آبياري كرتي و نواري) و روشهاي مختلف آبياري باراني در چغندر قند مورد استفاده قرار مي گيرند.
چغندرقند يكي از گياهان مقاوم به خشكي است، به طوري كه مزرعه چغندرقندي كه دچار تنش خشكي شود، مي تواند حداكثر ظرفيت توليد خود را به شرط بهبود شرايط به دست آورد. به همين دليل، تنش آبي اين گياه در مقايسه با گياهان ديگر مانند سيب زميني به عملكرد محصول كمتر خسارت مي زند. همچنين مرحله رشد حساس به تنش خشكي در چغندرقند مشابه آنچه كه در گلدهي غلات ديده مي شود وجود ندارد. بنابراين با وجود چنين شرايطي درخصوص چغندرقند، مي توان مديريت بسياري مناسبي بر آبياري مزارع چغندرقند اعمال نمود و حداكثر ميزان صرفه جويي را در اين مزارع بخصوص در وضعيت خشكسالي كنوني داشت.
چغندرقند داراي سيستم ريشه عميق است که آب را از حدود 90 تا 110 سانتيمتري عمق خاک استخراج مي کند. چغندر حدود 70% آب مورد نياز خودش را تا عمق 60 سانتيمتري مي گيرد. لذا در صورتي که سطح خاک خشک باشد اما در اعماق پائين تر آب کافي وجود داشته باشد، مشکلات تنش کم آبي به حداقل مي رسد.
به طور كلي در مرحله جوانه زني بذر، چغندرقند به آبياري هاي سبک و متعدد نياز است. اما پس از عمليات تنك انجام يك آبياري سنگين ضرورت مي يابد و در طول فصل رشد فواصل آبياري بسته به بافت خاک و شرايط آب و هوايي تفاوت دارد. همچنين 2 تا 4 هفته قيل از برداشت نيز بايدآبياري ها قطع شود كه اين زمان قطع آبياري بايد به گونه اي باشد كه خاک آنقدر خشک نشود که برداشت با مشکل مواجه شود.
با توجه به اينكه در استان اصفهان خشكسالي همواره گريبانگير توليد محصولات كشاورزي مختلف همانند چغندرقند مي باشد ، جهت جبران اين كم آبي، تغيير الگوي كشت، بهبود راندمان آبياري، افزايش بهره وري از آب و اعمال تكنيك هاي كم آبياري (از جمله طولاني كردن دور آبياري، حذف آبياري در مراحلي از رشد گياه كه حساسيت كمتري به كم آبي دارد و ...) ضروري است و در اين زمينه استفاده از روش هاي نوين آبياري نيز بيش از پيش بايد مورد توجه قرار گيرد. به لحاظ مقاومت بالاي چغندرقند در مقابل بروز تنش هاي خشكي، استفاده از شيوه هاي كم آبياري مي تواند تا حد زيادي در خصوص كاهش مصرف آب در اين زراعت مفيد فايده واقع شود و مي تواند جايگزين مناسبي براي بسياري از زراعت هاي با مصرف آب بيشتر گردد.
افزايش عملكرد ريشه در مزارع چغندرقند
چغندرقند بر خلاف اکثر محصولات زراعي که بر اساس وزن خريداري مي شوند با دو فاکتور وزن و درصد قند (عيار) خريداري مي شود:
براي بالا بردن مقدار محصول در واحد سطح لازم است نكات زير در نظر گرفته شود:
1) استفاده از بذور اصلاح شده مناسب كشت هر منطقه
2) آبياري كامل و صحيح و استفاده مفيدتر از منابع آب با توجه به كمبود شديد آب در اكثر مناطق كشور و تناسب سطح كشت با آب موجود
3) داشتن دقت فراوان در جهت ايجاد تراكم مطلوب بوته در واحد سطح (80 تا 100 هزار بوته در هكتار)
4) تغيير روشهاي كاشت و بهبود عمليات زراعتي با استفاده از ماشين‌آلات جديد براي تهيه زمين و ساير عمليات لازم.
5) استفاده صحيح از كودهاي دامي و شيميايي
6) انتخاب تناوب صحيح
7) انتخاب زمين مناسب از نظر عمق و بافت خاك
8) رعايت تاريخ كاشت مناسب در هر منطقه
9) مبارزه صحيح و بموقع با آفات و امراض گياهي و به خصوص علفهاي هرز
10) برداشت به موقع و صحيح چغندرقند و تحويل آن به كارخانجات قند بلافاصله پس از برداشت
11)تنظيم صحيح ماشينهاي برداشت چغندرقند و كاهش ضايعات برداشت.
عوامل موثر بر افزايش درصد قند
از زماني كه يك كشاورز تصميم به كشت چغندر مي گيرد تا زماني كه چغندر برداشت و بارگيري مي شود، در كليه مراحل، نحوه اقدامات و فعاليت هاي او در كاهش و يا افزايش عيار مؤثر مي باشد. به طور كلي مهمترين عوامل موثر بر درصد قند چغندرقند به قرار زير هستند:
ا- انتخاب بذر متناسب با شرايط آب و هوايي، طول دوره رشد و مقاوم به عوامل نامساعد كشت در منطقه، افزايش ميزان عيار را در پي دارد.
2- انجام شخم مناسب به منظور افزايش نفوذپذيري خاک و جلوگيري از چند شاخه شدن ريشه ها و نيز جمع آوري سنگهاي موجود در خاك مزرعه تا حد امكان، از اهميت بسيار زيادي در افزايش درصد قند برخوردار است.
3- وجود تعداد مناسب بوته در واحد سطح (9 تا 10 بوته در هر متر مربع) به افزايش عيار منجر مي گردد.
4- انتخاب تاريخ دقيق کاشت چغندرقند در افزايش درصد قند اهميت بسيار دارد.
5- كنترل به موقع علف هاي هرز به ميزان زيادي در افزايش عيار چغندرقند نقش دارد.
6- تغذيه اصولي گياه تأثير بسياري در بهبود وضعيت توليد قند در چغندرقند دارد. مصرف بيش از حد و ديرهنگام کودهاي ازته (بخصوص اوره و نيترات آمونيوم) باعث کاهش ميزان قند خواهد شد. همچنين کمبود ساير عناصر (آهن، روي، منگنز، منيزيم، بر و ... ) غلظت قند در ريشه را کاهش مي دهد.
7- انجام آبياري هاي صحيح و به موقع در بالارفتن كيفيت ريشه ها چغندرقند نقش مهمي ايفا ميكند.
8- كنترل به موقع آفات و بيماري ها در طول فصل به بهبود وضعيت كيفي ريشه هاي توليدي مي انجامد.
9-حفظ سلامت برگها تا آخرين لحظات رشد از گزند آفات و يا عدم چرانيدن آنها باعث افزايش عيار مي گردد.
10- برداشت به موقع چغندرقند با توجه به علايم رسيدگي مزرعه موجب افزايش درصد قند ريشه ها مي شود.
11- ممانعت از يخ زدن چغندرقند در جلوگيري از كاهش عيار فوق العاده موثر است.
12- چنانچه بوته ها به مدت شش هفته در معرض دماي 4 تا 8 درجه سانتيگراد قرار گيرند، به ساقه مي روند و ميزان قندشان كاهش مي يابد که در صورت رعايت دقيق تاريخ كاشت مي توان از اين عمل ممانعت نمود.
13-سرزني صحيح چغندرقند منجر به بالارفتن كيفيت چغندر تحويلي به كارخانه مي گردد.
14-عدم تأخير در جمع آوري و حمل چغندرقند به کارخانه به دليل كاهش تنفس ريشه و ممانعت از تجزيه قند ها در بالارفتن درصد قند موثر است.
راهنماي كشت چغندرقند
پيش گفتار
داشتن آگاهي لازم درباره مسايل مختلف كاشت هر محصول، در بالا بردن توان توليد، عملكرد و سوددهي آن نقش بسيار مهمي ايفا مي كند. از اين رو لازم است كشاورزان قبل از اقدام به كشت هر نوع محصول درباره مراحل مختلف كاشت، داشت و برداشت آن اطلاعات لازم و كافي را كسب كنند. اين موضوع درباره چغندرقند نيز به عنوان يكي از زراعت هاي مهم و استراتژيك كشور صادق و بسيار پر اهميت است. لذا شركت قند اصفهان در راستاي اهداف بلند مدت بخش كشاورزي خود كه همانا افزايش ميزان موفقيت كشاورزان در امر توليد و بالا بردن خصوصيات كمي و كيفي چغندر قند است، به اجراي برنامه هاي مفيد آموزشي جهت كشاورزان طرف قرارداد بهايي خاص داده است. بدين منظور واحد كشاورزي اين شركت نسبت به تهيه سلسله مطالبي در مورد مسايل مختلف كشت چغندرقند، از انتخاب زمين تا برداشت محصول اقدام كرده است كه انشاا… در زمان هاي مقتضي در اختيار كشاورزان قرار مي گيرند. در اين نشريه به بحث پيرامون شرايط محيطي مناسب و اصول كلي كشت چغندر قند پرداخته مي شود.
محاسن كشت چغندرقند
كشت چغندرقند داراي محاسن زيادي مي باشد كه عمده ترين آنها عبارتند از:
1- چغندر يكي از اجزاء كليدي متشكله اقتصاد كشاورزي ملي است.
2- چغندرقند نسبت به طيف وسيعي از شرايط آب و هوائي و خاك سازگار است.
3- چغندرقند از نظر ارزش غذائي در رديف محصولاتي از قبيل برنج، ذرت، گندم، سيب زميني و حبوبات است.
4- در حال حاضر امكان كشت كامل مكانيزه چغندرقند فراهم شده است.
5- چغندرقند در تناوب زراعي به خوبي جاي مي گيرد و عميق بودن ريشه و پاك بودن مزارع آن از علفهاي هرز اجازه مي دهد كه در تناوبهاي مختلف جايگزين شود. چغندر خاك را در بهترين شرايط براي كشت غلاتي كه بعداَ كشت مي گردند نگه مي دارد و عملكرد غلات را بهبود مي بخشد. چغندرقند گياهي وجيني است كه ضمن كم كردن تراكم (تعداد) علفهاي هرز حاصلخيزي و پوكي خاك را بهتر مي كند.
6- محصولات فرعي چغندر با ارزش است. سربرگ چغندر و همچنين تفاله مخلوط با ملاس به دست آمده بعد از بهره برداري كارخانجات، غذاي دام است. چغندر قند گياهي با دو محصول است، برگها جهت علوفه و ريشه جهت قند گيري.
7- ارزش اندام هوائي يك هكتار چغندرقند در بهبود حاصلخيزي خاك در صورتي كه به خاك برگردانده شود برابر 20 تا 30 تن كود حيواني است.
8- چغندرقند يك محصول تضميني است و همه ساله خريد آن توسط دولت تضمين مي گردد.
سازگاري چغندرقند
چغندرقند نسبت به شرايط مختلف محيطي داراي سازگاري نسبتا" زيادي مي باشد. نسبت به سرما، گرما، شوري و خشكي تحمل خوبي دارد. با اين حال براي رسيدن به حداكثر عملكرد، لازم است كه براي آن همانند ساير گياهان زراعي بهترين شرايط رشد را فراهم كرد. شرايط مناسب رشد چغندرقند به قرار زيرند:
1-حرارت:
بهترين رشد چغندر قند هنگامي صورت مي پذيرد كه حداكثر درجه حرارت در تابستان از 35 درجه تجاوز نكند و در پاييز نيز روزها آفتابي، دماي هوا در شبها پايين و درجه حرارت حداقل به يخبندان نزديك شود. در كل، حرارت مناسب رشد چغندرقند بين 20 تا 24 درجه سانتيگراد است.
حرارت مناسب جهت جوانه زدن بذر چغندرقند بين 15 تا 20 درجه سانتيگراد است. اما جهت رسيدن به چنين درجه حرارت و كشت در آن شرايط، لازم است كه مدت زيادي از فصل رويش از دست رود و چنين امكاني عملا" وجود ندارد. بنابراين هنگامي كه درجه حرارت متوسط روزانه به 4 تا 5 درجه سانتيگراد رسيد، مي توان نسبت به كشت بذور اقدام كرد.
2- نور:
چغندر قند گياهـي روز بلند است و به نـور زيادي جهت رشد و تجمع قند در ريشه نياز دارد. وجود نور كافي در اواخر دوره رشد، موجب زياد شدن ذخيره قند و افزايش خواص كيفي چغندر قند مي گردد. بدين منظور بايد فاصله صحيح بوته ها و تراكم مطلوب بوته در مزرعه را مورد توجه خاص قرار داد و ضمن كوشش در جهت حفظ سلامت برگها نسبت به كنترل سريع علف هاي هرز نيز اقدام عاجل انجام داد.
3- رطوبت:
با اينكه چغندرقند به خشكي مقاوم است، اما حصول يك عملكرد بالا، مستلزم وجود رطوبت كافي و برنامه ريزي دقيق آبياري است. براي چغندركاري معمولاً آبياري معتدل و سبك سودمند است، براي توليد يك ريشه 500 گرمي حدود 40 تا 50 ليتر آب مورد نياز است. كل آب مورد نياز چغندر قند در طول دوره رشد در مناطق مختلف كشور را بين 7300 تا 13600 متر مكعب در هكتار ذكر كرده اند.
4- خاك:
خاكهاي حاصلخيز داراي زهكشي مناسب، با بافت متوسط (رسي - شني) و اسيديته (pH ) خنثي تا كمي قليايي (7 تا 2/7) براي چغنـدرقند منـاسب هستند. خاكهاي داراي مقادير زياد سنگ ، خاكهاي فشرده و سفت كه معمولاً با فقدان مواد آلي همراه هستند، براي كشت چغندرقند مناسب نمي باشند. اصولاً، محيط خاكي مناسب براي چغندرقند محيطي است كه در بين ذرات خاك آن هواي فراوان وجود داشته باشد و خاك، سفت و متراكم نباشد كه مانع گردش و نفوذ آب شود.خاك سست و پوك اجازه مي دهد كه ريشه چغندر به صورت عميق در زمين فرو رود و به خوبي رشد كند.
چغندرقند جز در مراحل اوليه رشد نسبت به شوري خاك مقاوم است. با اين حال شوري بالاي خاك به عنوان يك عامل محدود كننده در توليد چغندرقند به حساب مي آيد.
تاريخ كاشت:
به طور كلي نمي توان تاريخ دقيقي از لحاظ تقويمي براي كشت چغندرقند در هر منطقه بيان كرد. توصيه دقيق تاريخ كاشت بر اساس درجه حرارت صورت مي پذيرد. كشت چغندر قند در اولين زمان ممكن پس از پايان يخبندانهاي زمستانه (در اواخر اسفند و اوايل فروردين) امكان پذير است. تاخير در تاريخ كاشت، به خصوص در مناطق با دوره رشد كوتاه، منجر به كاهش عملكرد مي شود. هنگامي كه متوسط درجه حرارت روزانه به 4 تا 5 درجه سانتيگراد رسيد، مي توان بذر چغندرقند را كشت كرد. هنگام كاشت چغندر بايد وضعيت زمين از لحاظ رطوبت مطلوب باشد.
مراحل آماده سازي زمين:
ميزان محصول چغندرقند، تا حد زيادي بستگي به ساختمان خاك و آماده سازي بستر بذر دارد. عمق شخم، زمان شخم، كاربرد كود و استعمال علف كش ها پيش از ظاهر شدن جوانه هاي چغندرقند (جهت عاري شدن بستر كاشت از علف هاي هرز)، همگي از عواملي هستند كه محيط كشت مناسبي براي بذرها و بوته هاي جوان چغندر ايجاد مي كنند. بهترين زمان براي انجام شخم در مزارع مورد كشت فصل پاييز است كه در اين حالت امكان استفاده بهينه از ماشين آلات (در پاييز كه به آنها نياز نيست)، ذخيره سازي رطوبت مناسب درخاك، عدم تاخير كشت در بهار و صرفه جويي در مصرف آب فراهم مي گردد. از طرفي از ورود ماشين آلات سنگين جهت آماده سازي زمين در بهار به علت تعجيل زارعين در كاشت بهاره اجباراً قبل از گاورو شدن خاك جلوگيري مي شود و تخريب اراضي به حداقل خواهد رسيد.
در زمان شخم، كودهاي فسفره، پتاسه، كودهاي آلي و دامي در سطح مزرعه پخش مي شوند كه تا عمق مناسبي با خاك مخلوط شوند. بهتر است فسفر مورد استفاده، از منبع سوپر فسفات و پتاسيم از منبع سولفات پتاسيم تامين شود. در شخم پاييزه، عمق شخم بايد بين 30 تا 35 سانتيمتر بوده و زمين در وضعيت مناسبي از لحاظ رطوبتي (گاورو) باشد. بلافاصله پس از اتمام سرما لازم است كه ساير مراحل آماده سازي زمين را انجام داد. در اين زمان تنها نياز به يك شخم سطحي با استفاده از گاو آهن قلمي است. چنين شخمي منجر به از بين رفتن علفهاي هرز تازه سبز شده نيز مي شود. جهت نرم كردن خاك و از بين بردن كلوخه هاي باقي مانده در زمين مي توان از ديسك استفاده كرد. پس از انجام عمليات مذكور، با استفاده از ماله، سطح زمين به طور كامل تسطيح
مي شود. ماله كشي زمين همچنين منجر به فشرده شدن خاك و از بين رفتن فضاهاي داخل خاك مي شود و در نتيجه حالت مويينگي خاك و عمق كاشت يكنواخت را ممكن مي سازد. نكته مهم آن است كه در هنگام آماده سازي زمين، رطوبت خاك زياد نباشد، در غير اين صورت ساختار خاك تخريب مي شود.
انـواع بـذر و مقدار مصرف
بذور چغندرقند براساس تعداد جوانه هايي كه ايجاد مي كنند، به دو دسته كلي تقسيم شده اند:
1- بذور پلي ژرم (چند جوانه اي): بذوري كه در نتيجه كشت آنها معمولا" بيش از يك جوانه (معمولاً 2 تا 5) توليد مي شود را بذور پلي ژرم گويند.
2-بذور منوژرم (تك جوانه اي): بذوري كه از كاشت آنها تنها يك جوانه حاصل مي شود را منوژرم گويند.
بر اساس نوع بذر، قوه ناميه بذر، شرايط آب و هوايي، روش كاشت، بافت و شوري خاك، قدرت حاصلخيزي زمين، زمان كاشت، ميزان و نحوه آبياري، نحوه آماده سازي زمين و … مقدار بذر مورد استفاده در واحد سطح مزرعه متفاوت خواهد بود.
به طور كلي در روش سنتي و در شرايط نامطلوب استفاده از 20 تا 25 كيلوگرم بذر پلي ژرم در هكتار كـافي است و در صورتي كه زمين سنگين و شور باشد لازم است كه از مقدار بذر بيشتري (حدود 30 كيلوگرم ) استفاده كرد.
در روش كشت مكانيزه براي يك هكتار چغندركاري، حدود 3-2 كيلوگرم بذر با قوه ناميه حداقل 90 درصد نياز است كه در فاصله خطوط 50 سانتيمتر و فاصله بذور 8-4 سانتيمتر و در عمق 2 تا 3 سانتيمتر كشت مي شوند. در شرايطي كه وضعيت زمين براي كشت اين بذور مناسب نباشد، از بذور چند جوانه اي استفاده مي شود كه در مورد اخير حداكثر 12-10 كيلوگرم بذر نياز خواهد بود.
روشهاي كشت چغندرقند:
كشت چغندرقند به روشهاي سنتي، مكانيزه و نشايي صورت مي گيرد:
الف- روش سنتي (كرتي):
در اين روش پس از اتمام عمليات تهيه زمين، به وسيله بيل يا مرزكش، در زمين كرتهايي ايجاد مي شود. نكته مهم اين است كه بايد سطح كرتها حتما" صاف باشد. وجود پستي و بلندي در زمين، منجر به نرسيدن آب به نواحي بلند و همچنين جمع شدن آب در نواحي گودتر مي شود كه اين كار سبب هدر رفتن مقدار زيادي آب مي شود. تجمع آب در مزرعه سبب خفگي ريشه ها و افزايش فعاليت قارچ هاي ايجاد كننده پوسيدگي ريشه مي شود. پس از تهيه كرتها، بذرها با دست در داخل كرتها پاشيده شده و تا عمق 2 تا 3 سانتيمتري با خاك مخلوط مي شوند.
افزايش مقدار بذر مصرفي، بالا رفتن ميزان مصرف آب، شديدتر شدن بيماري پوسيدگي ريشه، عدم امكان استفاده از ادوات مكانيزه براي انجام فعاليت هاي مربوط به داشت و برداشت و در نهايت بالا رفتن هزينه هاي توليد، از مهم ترين معايب اين روش كشت هستند. به طور كلي كشت چغندرقند به اين روش به علت وجود مشكلات فراوان توصيه نمي شود.
ب-روش مكانيزه:
در اين روش بذور چغندرقند در وسط و يا طرفين پشته ها كشت مي گردند و به روش نشتي و يا باراني آبياري مي شوند. در اين حالت آب هيچگاه پاي گياه نمي رسد و در نتيجه سطح خاك سله نمي بندد. از طرفي امكان گسترش و ايجاد بيماريهاي گياهي (به خصوص پوسيدگي ريشه) بسيار كمتر خواهد بود. از مهم ترين مزاياي اين روش آسانتر شدن عمليات كاشت، داشت و برداشت و در نتيجه كاهش هزينه هاي توليد و همچنين كاهش مصرف آب و بالا رفتن راندمان آبياري است.
مهم ترين نكات مورد توجه در كاشت مكانيزه چغندرقند به قرار زير هستند:
1-در صورت استفاده از سيستم آبياري نشتي، سطح زمين بايد كاملا" تسطيح شود و قطر دانه هاي خاك كمتر از دو سانتيمتر باشد. شيب مناسب زمين در كشت مكانيزه حدود 1 تا 2 در هزار است. كشت يكدست، تنظيم مناسب عمق كاشت و كاهش ضايعات برداشت مكانيزه فقط در صورت تسطيح بودن كامل زمين امكان پذير است.
2- مهم ترين مسئله در مورد تهيه زمين چغندرقند آن است كه خاك تا عمق حدود 3 سانتيمتر كاملا" نرم ، بدون هر گونه عوامل نامساعد مانند سنگ، كلوخ، ريشه گياهان و … باشد. در كل عمق بذركاري بسته به نوع خاك، امكان نزول باران يا آبياري براي جوانه زني و حرارت خاك بين 2 تا 5 سانتيمتر مي باشد.
3-در صورتي كه زمين از نظر تسطيح و يا دانه بندي مشكلاتي داشته باشد، استفاده از بذور منوژرم مناسب نبوده و بهتر است از بذور چند جوانه استفاده شود. در صورت بهره گيري از بـذور پلي ژرم جهت كشت مكانيزه، بهتر است از بذور درجه بندي شده (كاليبره) استفاده شود.
4- مناسب ترين فاصله رديفهاي كاشت (نشتي ها)50 سانتيمتر بوده (هر چند كه روشهاي كشت ديگري نيز وجود دارند) و طول فاروها با توجه به بافت خاك از 120 تا 150 متر تغيير مي نمايد. البته در سيستم هاي آبياري باراني، مسئله تسطيح زمين و رعايت طول خطوط كاشت اختياري بوده و با توجه به ظرفيت سيستم آبياري انتخاب مي شوند.
5- در كاشت بذور منوژرم استفاده از بذرافشانهاي پنوماتيك و دقيق كارها توصيه مي شود. تنظيم دقيق بذركارها از نظر ميزان ريزش بذر و رعايت فاصله دقيق خطوط و عمق كاشت، كمك شاياني در تسهيل عمليات بعدي داشت مي نمايد. سرعت مطلوب بذركارها كمتر از پنج كيلومتر در ساعت مي باشد.
6- آبياري از نكات مهم كشت چغندرقند بوده و لازم است كه تا مرحله چهار برگي خاك به صورت مرطوب باقي بماند. بذر چغندرقند به لحاظ دارا بودن يك لايه پوشش سخت، در زمان كشت براي توليد جوانه به رطوبت زياد نياز دارد. بذر چغندر در اين مرحله در اطراف خود 120 تا 150 درصد وزنش آب لازم دارد تا جوانه آن تندش كرده و از بذر خارج شود. زماني كه جوانه ها توليد، ولي هنوز از خاك خارج نشده اند، لازم است براي سهولت و سرعت خروج جوانه هاي ضعيف اوليه از خاك، زمين را مجددا آبياري كرد تا سطح خاك، نرم و مرطوب شود. پس از آنكه جوانه ها از خاك خارج شدند، فواصل و تعداد دفعات آبياري و مقدار مصرف آب بستگي به شرايط جوي (مقدار ريزش باران، درجه حرارت، ميزان رطوبت محيط و… )، بافت خاك، شيب زمين، رقم چغندر ومرحله رشدي آن دارد. آبياريهاي سنگين در زمان كاشت به دليل سرد شدن زمين، موجب تاخير در سبز شدن بذور مي شود.
علف هاي هرز و كنترل آنها
يکي از گياهاني که بيشترين خسارت را از وجود علف هاي هرز در مزارع مي بيند، چغندرقند است. چغندرقند در ماههاي اوليه رشد در رقابت با علفهاي هرز بسيار ضعيف است، که اين مسئله منجر به كاهش شديد عملكرد در مزارع آلوده به علف هاي هرز مي شود. به طور كلي خسارت ناشي از علفهاي هرز در مزارع چغندرقند، بسيار بيشتر از خسارت آفات و بيماريها است. در موارد متعدد، بر اثر عواملي مانند استفاده نادرست از علف کش هاي مناسب و يا عدم وجين به موقع مزارع، هكتارها مزرعه چغندر زير هجوم و سلطه علفهاي هرز منهدم شده اند.
مهمترين مرحله خسارت علف هاي هرز در مزارع چغندرقند تا مرحله 8 برگي شدن بوته هاي چغندر مي باشد. چنانچه مزرعه چغندرقند را در سه ماهه اول بعد از كاشت عاري از علف هرز نگه داريم، ديگر نياز به دفع علفهاي هرز نخواهد بود و خسارتي به محصول وارد نمي کند. اما خاطر نشان مي گردد که كنترل علفهاي هرز مزارع چغندرقند تا زمان برداشت در جلوگيري از به بذر نشستن آنها جهت کاهش ميزان آنها در کشتهاي بعدي اهميت زيادي دارد. همچنين حذف علف هاي هرز در طول فصل رشد، منجر به برداشت راحت تر محصول نيز خواهد شد.
از مجموع مطالب ذکر شده مشخص مي گردد که کنترل به موقع علف هاي هرز به همراه تنک نمودن سريع تر مزارع چغندرقند از اهميت بسيار زيادي برخوردار بوده و تاخير در انجام عمليات تنک و وجين مزارع خسارتهاي جبران ناپذيري را به کشاورزان وارد مي آورد.
به طور کلي، جهت دستيابي به کنترل موثرتر علفهاي هرز مزارع چغندرقند، لازم است که از چندين روش مختلف شامل سمپاشي مزارع، استفاده از کولتيواتور و وجين دستي به صورت ترکيبي، به شرح زير استفاده نمود.
الف- اولين و اساسي ترين قدم در کنترل علف هاي هرز استفاده از سموم علف کش مناسب مي باشد. ميزان موفقيت در استفاده از علف کش ها ، کاملاً در ارتباط با نحوه صحيح مصرف آنها مي باشد.
ب- علاوه بر استفاده از علف کشهاي مناسب، براي از بين بردن علفهاي هرز باقي مانده بين خطوط كشت لازم است از كولتيواتور استفاده گردد.
ج- در هر صورت بخشي از علف هاي هرز روي رديف هاي کاشت به دلايل مختلف، بوسيله با مورد استفاده از بين نمي روند و به دليل قرار گرفتن در نزديكي بوته هاي چغندرقند به وسيله كولتيواتور نيز قابل كنترل نيستند، که لازم است اين علف ها در زمان تنک کردن مزرعه توسط کارگران حذف شوند تا يک مزرعه عاري از علف هرز ايجاد گردد.
آفات و بيماريهاي مزارع چغندرقند
چغندرقند مورد حمله آفات و عوامل بيماريزاي زيادي قرار مي گيرد. بر طبق آمار موجود متوسط خسارت سالانة آفات وبيماريها روي چغندر قند بين 11 تا 33 درصد مي باشد. به عنوان مثال آفت كارادرينا مي تواند در طول يك شبانه روز مزارع جوان چغندر قند را نابود نمايد و يا در بعضي از مزارع كه تعداد سرخرطوم كوتاه چغندر زياد باشد، قسمت زيادي از بوته هاي دو برگي و جوان چغندر بوسيلة اين حشره خورده مي شود و سطح سبز مزرعه از بين ميرود كه احتياج به واكاري پيش مي آيد. جبران چنين عقب ماندگي هايي در طول فصل رشد امكان پذير نيست.
با توجه به اينكه سود توليد چغندر به عملكرد حاصل و كاهش هزينه هاي توليد وابستگي زيادي دارد، لازم است برنامه ريزي دقيقي براي مبارزه با آفات و امراض به عمل آيد تا از افت شديد عملكرد پيشگيري شود. يك برنامه موفق كنترل شامل روشهاي هماهنگي است كه از ابتداي كشت و حتي قبل از آن تا پايان فصل زراعي يكي پس از ديگري بكار گرفته شوند تا در نهايت نتايج قابل قبولي را به بار آورد.
مهم ترين آفات مزارع چغندرقند استان اصفهان عبارتند از:
كك، سرخرطوم كوتاه، كرم طوقه بر، پروانه برگخوار (كارادرينا)، بيد چغندرقند ( ليتا)، شته هاي برگي، شته ريشه، كنه
مهم ترين بيماريهاي مزارع چغندرقند استان اصفهان عبارتند از:
پوسيدگي ريشه و طوقه، نماتد مولد سيست، كرلي تاپ، سفيدك سطحي، ويروس هاي زردي
تنك كردن
يكي از عمليات اجباري و پر خرج زراعت چغندرقند تنك كردن است. در اغلب موارد تعداد زيادي بوته اضافي در اثر مصرف بيش از حد بذر در مزرعه بو جود مي آيند كه بايد اين بوته هاي اضافي را حذف نمود تا جوانه هاي باقيمانده فرصت رشد پيدا نموده و محصول مناسبي بدهند. در صورت عدم تنک مزرعه بوته ها نور، دما، هوا و مواد غذائی کافی دريافت نكرده و از رشد کمی برخوردار می شوند. هر چه زمان تنك كردن زودتر باشد، بوته هاي باقيمانده از رشد بهتري برخوردار هستند. بهترين زمان تنک قبل از مرحله شش برگی بوته ها است. به طور كلي دير تنك كردن مزرعه به منزله دير كاشتن آن است. آنجا كه پس از اتمام عمليات تنك ممکن است ريشه بعضی از بوته های باقيمانده آسيب ديده باشند، انجام يك مرحله آبياری سنگين لازم است.
تغذيه چغندرقند
همانند ساير محصولات كشاورزي، چغندر قند نيز تنها بخشي از نيازهاي غذائي خود را از خاك تامين مي نمايد و بقيه را بايستي از كودهاي شيميايي، كودهاي آلي و يا محلول پاشي روي سطح برگ تامين نمود. براي زراعت چغندرقند بايد، كودهـاي فسفره و پتـاسه را بـه مقـدار توصيه شده در پـائيز به طـور يكنـواخت در زميـن پخش كـرده و ابتدا با ديسك سبك در عمق 10-5 سانتيمتري خاك مخلوط كرد. سپس اقدام به شخم عميق اوليه نموده تا كود در سطوح مختلف خاك تا عمق شخم به طور يكنواخت توزيع گردد. ترجيحاً مصرف فسفر از منبع سوپر فسفات و پتاسيم از منبع سولفات پتاسيم توصيه مي گردد. با توجه به نقش مهمي كه پتاسيم در رشد و توسعه چغندرقند ايفا مي نمايد لازم است كه استفاده از كودهاي پتاسه همواره مورد توجه ويژه قرار گيرد.
كاربرد كودهاي آلي بخصوص كودهاي حيواني مي تواند تا حد زيادي در افزايش عملكرد كمي و كيفي مزارع چغندرقند مفيد فايده واقع گردد كه بهتر است حتي المقدور از اين كودها در مزارع استفاده شود.
كمبود عناصر ميكرو (آهن، منگنز، بر، روي و . . . ) در مزارع چغندرقند در بعضي از مواقع تا حدود 30 درصد از عملكرد محصول مي كاهد و نيز سبب كاهش مقاومت ريشه ها به بيماريها و آفات مي گردد، كه اين مسئله ضرورت به كارگيري اين كودها را در مزارع به خوبي مشخص مي كند.
مهم ترين نكته در خصوص كود دهي به چغندرقند استفاده صحيح از كودهاي ازته است. بعضي از كشاورزان تا آخرين روزهاي قبل از برداشت اقدام به مصرف كودهاي ازته مي كنند كه اين كار بسيار اشتباه است و از كيفيت چغندر به خصوص درصد قند به شدت مي كاهد. به طور كلي استفاده از كودهاي شيميايي به طور صحيح و فني يكي از راههاي رسيدن به محصول بالاتر است. اگر در مصرف كودهاي مورد نياز در زمانهاي مناسب كوتاهي شود، عملكرد محصول كاهش مي يابد. همچنين مصرف بيش از حد كودها علاوه بر از دست رفتن مقادير زيادي كود، تخريب ساختمان خاك و آلودگي محيط زيست را نيز در پي دارد. از طرفي اين مسئله به مسموميت گياه منجر مي شود و محصول نهايي را نيز كاهش مي دهد. به عنوان مثال مصرف كمتر از حد ازت سبب كاهش عملكرد ريشه چغندرقند تا حدود 50 درصد مي شود. از سوي ديگر مصرف زيادتر از حد آن سبب كاهش درصد قند (عيار) تا چندين واحد خواهد شد. بنابراين لازم است بر اساس روش صحيح، ميزان تقريبي كودهاي مورد نياز را در مزرعه تعيين كرد. اين كه چه مقــدار كود در طول فصـل زراعـي و در زمـان كشت بايد مصرف شود، از طريق آزمايش هاي تجزيه خاك مشخص مي شود.
آبياري چغندرقند
عملاً تمام روشهاي شناخته شده آبياري در سطح دنيا شامل آبياري سطحي (از طريق جوي و پشته، آبياري كرتي و نواري) و روشهاي مختلف آبياري باراني در چغندر قند مورد استفاده قرار مي گيرند.
چغندرقند يكي از گياهان مقاوم به خشكي است، به طوري كه مزرعه چغندرقندي كه دچار تنش خشكي شود، مي تواند حداكثر ظرفيت توليد خود را به شرط بهبود شرايط به دست آورد. به همين دليل، تنش آبي اين گياه در مقايسه با گياهان ديگر مانند سيب زميني به عملكرد محصول كمتر خسارت مي زند. همچنين مرحله رشد حساس به تنش خشكي در چغندرقند مشابه آنچه كه در گلدهي غلات ديده مي شود وجود ندارد. بنابراين با وجود چنين شرايطي درخصوص چغندرقند، مي توان مديريت بسياري مناسبي بر آبياري مزارع چغندرقند اعمال نمود و حداكثر ميزان صرفه جويي را در اين مزارع بخصوص در وضعيت خشكسالي كنوني داشت.
چغندرقند داراي سيستم ريشه عميق است که آب را از حدود 90 تا 110 سانتيمتري عمق خاک استخراج مي کند. چغندر حدود 70% آب مورد نياز خودش را تا عمق 60 سانتيمتري مي گيرد. لذا در صورتي که سطح خاک خشک باشد اما در اعماق پائين تر آب کافي وجود داشته باشد، مشکلات تنش کم آبي به حداقل مي رسد.
به طور كلي در مرحله جوانه زني بذر، چغندرقند به آبياري هاي سبک و متعدد نياز است. اما پس از عمليات تنك انجام يك آبياري سنگين ضرورت مي يابد و در طول فصل رشد فواصل آبياري بسته به بافت خاک و شرايط آب و هوايي تفاوت دارد. همچنين 2 تا 4 هفته قيل از برداشت نيز بايدآبياري ها قطع شود كه اين زمان قطع آبياري بايد به گونه اي باشد كه خاک آنقدر خشک نشود که برداشت با مشکل مواجه شود.
با توجه به اينكه در استان اصفهان خشكسالي همواره گريبانگير توليد محصولات كشاورزي مختلف همانند چغندرقند مي باشد ، جهت جبران اين كم آبي، تغيير الگوي كشت، بهبود راندمان آبياري، افزايش بهره وري از آب و اعمال تكنيك هاي كم آبياري (از جمله طولاني كردن دور آبياري، حذف آبياري در مراحلي از رشد گياه كه حساسيت كمتري به كم آبي دارد و ...) ضروري است و در اين زمينه استفاده از روش هاي نوين آبياري نيز بيش از پيش بايد مورد توجه قرار گيرد. به لحاظ مقاومت بالاي چغندرقند در مقابل بروز تنش هاي خشكي، استفاده از شيوه هاي كم آبياري مي تواند تا حد زيادي در خصوص كاهش مصرف آب در اين زراعت مفيد فايده واقع شود و مي تواند جايگزين مناسبي براي بسياري از زراعت هاي با مصرف آب بيشتر گردد.
افزايش عملكرد ريشه در مزارع چغندرقند
چغندرقند بر خلاف اکثر محصولات زراعي که بر اساس وزن خريداري مي شوند با دو فاکتور وزن و درصد قند (عيار) خريداري مي شود:
براي بالا بردن مقدار محصول در واحد سطح لازم است نكات زير در نظر گرفته شود:
1) استفاده از بذور اصلاح شده مناسب كشت هر منطقه
2) آبياري كامل و صحيح و استفاده مفيدتر از منابع آب با توجه به كمبود شديد آب در اكثر مناطق كشور و تناسب سطح كشت با آب موجود
3) داشتن دقت فراوان در جهت ايجاد تراكم مطلوب بوته در واحد سطح (80 تا 100 هزار بوته در هكتار)
4) تغيير روشهاي كاشت و بهبود عمليات زراعتي با استفاده از ماشين‌آلات جديد براي تهيه زمين و ساير عمليات لازم.
5) استفاده صحيح از كودهاي دامي و شيميايي
6) انتخاب تناوب صحيح
7) انتخاب زمين مناسب از نظر عمق و بافت خاك
8) رعايت تاريخ كاشت مناسب در هر منطقه
9) مبارزه صحيح و بموقع با آفات و امراض گياهي و به خصوص علفهاي هرز
10) برداشت به موقع و صحيح چغندرقند و تحويل آن به كارخانجات قند بلافاصله پس از برداشت
11)تنظيم صحيح ماشينهاي برداشت چغندرقند و كاهش ضايعات برداشت.
عوامل موثر بر افزايش درصد قند
از زماني كه يك كشاورز تصميم به كشت چغندر مي گيرد تا زماني كه چغندر برداشت و بارگيري مي شود، در كليه مراحل، نحوه اقدامات و فعاليت هاي او در كاهش و يا افزايش عيار مؤثر مي باشد. به طور كلي مهمترين عوامل موثر بر درصد قند چغندرقند به قرار زير هستند:
ا- انتخاب بذر متناسب با شرايط آب و هوايي، طول دوره رشد و مقاوم به عوامل نامساعد كشت در منطقه، افزايش ميزان عيار را در پي دارد.
2- انجام شخم مناسب به منظور افزايش نفوذپذيري خاک و جلوگيري از چند شاخه شدن ريشه ها و نيز جمع آوري سنگهاي موجود در خاك مزرعه تا حد امكان، از اهميت بسيار زيادي در افزايش درصد قند برخوردار است.
3- وجود تعداد مناسب بوته در واحد سطح (9 تا 10 بوته در هر متر مربع) به افزايش عيار منجر مي گردد.
4- انتخاب تاريخ دقيق کاشت چغندرقند در افزايش درصد قند اهميت بسيار دارد.
5- كنترل به موقع علف هاي هرز به ميزان زيادي در افزايش عيار چغندرقند نقش دارد.
6- تغذيه اصولي گياه تأثير بسياري در بهبود وضعيت توليد قند در چغندرقند دارد. مصرف بيش از حد و ديرهنگام کودهاي ازته (بخصوص اوره و نيترات آمونيوم) باعث کاهش ميزان قند خواهد شد. همچنين کمبود ساير عناصر (آهن، روي، منگنز، منيزيم، بر و ... ) غلظت قند در ريشه را کاهش مي دهد.
7- انجام آبياري هاي صحيح و به موقع در بالارفتن كيفيت ريشه ها چغندرقند نقش مهمي ايفا ميكند.
8- كنترل به موقع آفات و بيماري ها در طول فصل به بهبود وضعيت كيفي ريشه هاي توليدي مي انجامد.
9-حفظ سلامت برگها تا آخرين لحظات رشد از گزند آفات و يا عدم چرانيدن آنها باعث افزايش عيار مي گردد.
10- برداشت به موقع چغندرقند با توجه به علايم رسيدگي مزرعه موجب افزايش درصد قند ريشه ها مي شود.
11- ممانعت از يخ زدن چغندرقند در جلوگيري از كاهش عيار فوق العاده موثر است.
12- چنانچه بوته ها به مدت شش هفته در معرض دماي 4 تا 8 درجه سانتيگراد قرار گيرند، به ساقه مي روند و ميزان قندشان كاهش مي يابد که در صورت رعايت دقيق تاريخ كاشت مي توان از اين عمل ممانعت نمود.
13-سرزني صحيح چغندرقند منجر به بالارفتن كيفيت چغندر تحويلي به كارخانه مي گردد.
14-عدم تأخير در جمع آوري و حمل چغندرقند به کارخانه به دليل كاهش تنفس ريشه و ممانعت از تجزيه قند ها در بالارفتن درصد قند موثر است.
پيش گفتار
داشتن آگاهي لازم درباره مسايل مختلف كاشت هر محصول، در بالا بردن توان توليد، عملكرد و سوددهي آن نقش بسيار مهمي ايفا مي كند. از اين رو لازم است كشاورزان قبل از اقدام به كشت هر نوع محصول درباره مراحل مختلف كاشت، داشت و برداشت آن اطلاعات لازم و كافي را كسب كنند. اين موضوع درباره چغندرقند نيز به عنوان يكي از زراعت هاي مهم و استراتژيك كشور صادق و بسيار پر اهميت است. لذا شركت قند اصفهان در راستاي اهداف بلند مدت بخش كشاورزي خود كه همانا افزايش ميزان موفقيت كشاورزان در امر توليد و بالا بردن خصوصيات كمي و كيفي چغندر قند است، به اجراي برنامه هاي مفيد آموزشي جهت كشاورزان طرف قرارداد بهايي خاص داده است. بدين منظور واحد كشاورزي اين شركت نسبت به تهيه سلسله مطالبي در مورد مسايل مختلف كشت چغندرقند، از انتخاب زمين تا برداشت محصول اقدام كرده است كه انشاا… در زمان هاي مقتضي در اختيار كشاورزان قرار مي گيرند. در اين نشريه به بحث پيرامون شرايط محيطي مناسب و اصول كلي كشت چغندر قند پرداخته مي شود.
محاسن كشت چغندرقند
كشت چغندرقند داراي محاسن زيادي مي باشد كه عمده ترين آنها عبارتند از:
1- چغندر يكي از اجزاء كليدي متشكله اقتصاد كشاورزي ملي است.
2- چغندرقند نسبت به طيف وسيعي از شرايط آب و هوائي و خاك سازگار است.
3- چغندرقند از نظر ارزش غذائي در رديف محصولاتي از قبيل برنج، ذرت، گندم، سيب زميني و حبوبات است.
4- در حال حاضر امكان كشت كامل مكانيزه چغندرقند فراهم شده است.
5- چغندرقند در تناوب زراعي به خوبي جاي مي گيرد و عميق بودن ريشه و پاك بودن مزارع آن از علفهاي هرز اجازه مي دهد كه در تناوبهاي مختلف جايگزين شود. چغندر خاك را در بهترين شرايط براي كشت غلاتي كه بعداَ كشت مي گردند نگه مي دارد و عملكرد غلات را بهبود مي بخشد. چغندرقند گياهي وجيني است كه ضمن كم كردن تراكم (تعداد) علفهاي هرز حاصلخيزي و پوكي خاك را بهتر مي كند.
6- محصولات فرعي چغندر با ارزش است. سربرگ چغندر و همچنين تفاله مخلوط با ملاس به دست آمده بعد از بهره برداري كارخانجات، غذاي دام است. چغندر قند گياهي با دو محصول است، برگها جهت علوفه و ريشه جهت قند گيري.
7- ارزش اندام هوائي يك هكتار چغندرقند در بهبود حاصلخيزي خاك در صورتي كه به خاك برگردانده شود برابر 20 تا 30 تن كود حيواني است.
8- چغندرقند يك محصول تضميني است و همه ساله خريد آن توسط دولت تضمين مي گردد.
سازگاري چغندرقند
چغندرقند نسبت به شرايط مختلف محيطي داراي سازگاري نسبتا" زيادي مي باشد. نسبت به سرما، گرما، شوري و خشكي تحمل خوبي دارد. با اين حال براي رسيدن به حداكثر عملكرد، لازم است كه براي آن همانند ساير گياهان زراعي بهترين شرايط رشد را فراهم كرد. شرايط مناسب رشد چغندرقند به قرار زيرند:
1-حرارت:
بهترين رشد چغندر قند هنگامي صورت مي پذيرد كه حداكثر درجه حرارت در تابستان از 35 درجه تجاوز نكند و در پاييز نيز روزها آفتابي، دماي هوا در شبها پايين و درجه حرارت حداقل به يخبندان نزديك شود. در كل، حرارت مناسب رشد چغندرقند بين 20 تا 24 درجه سانتيگراد است.
حرارت مناسب جهت جوانه زدن بذر چغندرقند بين 15 تا 20 درجه سانتيگراد است. اما جهت رسيدن به چنين درجه حرارت و كشت در آن شرايط، لازم است كه مدت زيادي از فصل رويش از دست رود و چنين امكاني عملا" وجود ندارد. بنابراين هنگامي كه درجه حرارت متوسط روزانه به 4 تا 5 درجه سانتيگراد رسيد، مي توان نسبت به كشت بذور اقدام كرد.
2- نور:
چغندر قند گياهـي روز بلند است و به نـور زيادي جهت رشد و تجمع قند در ريشه نياز دارد. وجود نور كافي در اواخر دوره رشد، موجب زياد شدن ذخيره قند و افزايش خواص كيفي چغندر قند مي گردد. بدين منظور بايد فاصله صحيح بوته ها و تراكم مطلوب بوته در مزرعه را مورد توجه خاص قرار داد و ضمن كوشش در جهت حفظ سلامت برگها نسبت به كنترل سريع علف هاي هرز نيز اقدام عاجل انجام داد.
3- رطوبت:
با اينكه چغندرقند به خشكي مقاوم است، اما حصول يك عملكرد بالا، مستلزم وجود رطوبت كافي و برنامه ريزي دقيق آبياري است. براي چغندركاري معمولاً آبياري معتدل و سبك سودمند است، براي توليد يك ريشه 500 گرمي حدود 40 تا 50 ليتر آب مورد نياز است. كل آب مورد نياز چغندر قند در طول دوره رشد در مناطق مختلف كشور را بين 7300 تا 13600 متر مكعب در هكتار ذكر كرده اند.
4- خاك:
خاكهاي حاصلخيز داراي زهكشي مناسب، با بافت متوسط (رسي - شني) و اسيديته (pH ) خنثي تا كمي قليايي (7 تا 2/7) براي چغنـدرقند منـاسب هستند. خاكهاي داراي مقادير زياد سنگ ، خاكهاي فشرده و سفت كه معمولاً با فقدان مواد آلي همراه هستند، براي كشت چغندرقند مناسب نمي باشند. اصولاً، محيط خاكي مناسب براي چغندرقند محيطي است كه در بين ذرات خاك آن هواي فراوان وجود داشته باشد و خاك، سفت و متراكم نباشد كه مانع گردش و نفوذ آب شود.خاك سست و پوك اجازه مي دهد كه ريشه چغندر به صورت عميق در زمين فرو رود و به خوبي رشد كند.
چغندرقند جز در مراحل اوليه رشد نسبت به شوري خاك مقاوم است. با اين حال شوري بالاي خاك به عنوان يك عامل محدود كننده در توليد چغندرقند به حساب مي آيد.
تاريخ كاشت:
به طور كلي نمي توان تاريخ دقيقي از لحاظ تقويمي براي كشت چغندرقند در هر منطقه بيان كرد. توصيه دقيق تاريخ كاشت بر اساس درجه حرارت صورت مي پذيرد. كشت چغندر قند در اولين زمان ممكن پس از پايان يخبندانهاي زمستانه (در اواخر اسفند و اوايل فروردين) امكان پذير است. تاخير در تاريخ كاشت، به خصوص در مناطق با دوره رشد كوتاه، منجر به كاهش عملكرد مي شود. هنگامي كه متوسط درجه حرارت روزانه به 4 تا 5 درجه سانتيگراد رسيد، مي توان بذر چغندرقند را كشت كرد. هنگام كاشت چغندر بايد وضعيت زمين از لحاظ رطوبت مطلوب باشد.
مراحل آماده سازي زمين:
ميزان محصول چغندرقند، تا حد زيادي بستگي به ساختمان خاك و آماده سازي بستر بذر دارد. عمق شخم، زمان شخم، كاربرد كود و استعمال علف كش ها پيش از ظاهر شدن جوانه هاي چغندرقند (جهت عاري شدن بستر كاشت از علف هاي هرز)، همگي از عواملي هستند كه محيط كشت مناسبي براي بذرها و بوته هاي جوان چغندر ايجاد مي كنند. بهترين زمان براي انجام شخم در مزارع مورد كشت فصل پاييز است كه در اين حالت امكان استفاده بهينه از ماشين آلات (در پاييز كه به آنها نياز نيست)، ذخيره سازي رطوبت مناسب درخاك، عدم تاخير كشت در بهار و صرفه جويي در مصرف آب فراهم مي گردد. از طرفي از ورود ماشين آلات سنگين جهت آماده سازي زمين در بهار به علت تعجيل زارعين در كاشت بهاره اجباراً قبل از گاورو شدن خاك جلوگيري مي شود و تخريب اراضي به حداقل خواهد رسيد.
در زمان شخم، كودهاي فسفره، پتاسه، كودهاي آلي و دامي در سطح مزرعه پخش مي شوند كه تا عمق مناسبي با خاك مخلوط شوند. بهتر است فسفر مورد استفاده، از منبع سوپر فسفات و پتاسيم از منبع سولفات پتاسيم تامين شود. در شخم پاييزه، عمق شخم بايد بين 30 تا 35 سانتيمتر بوده و زمين در وضعيت مناسبي از لحاظ رطوبتي (گاورو) باشد. بلافاصله پس از اتمام سرما لازم است كه ساير مراحل آماده سازي زمين را انجام داد. در اين زمان تنها نياز به يك شخم سطحي با استفاده از گاو آهن قلمي است. چنين شخمي منجر به از بين رفتن علفهاي هرز تازه سبز شده نيز مي شود. جهت نرم كردن خاك و از بين بردن كلوخه هاي باقي مانده در زمين مي توان از ديسك استفاده كرد. پس از انجام عمليات مذكور، با استفاده از ماله، سطح زمين به طور كامل تسطيح
مي شود. ماله كشي زمين همچنين منجر به فشرده شدن خاك و از بين رفتن فضاهاي داخل خاك مي شود و در نتيجه حالت مويينگي خاك و عمق كاشت يكنواخت را ممكن مي سازد. نكته مهم آن است كه در هنگام آماده سازي زمين، رطوبت خاك زياد نباشد، در غير اين صورت ساختار خاك تخريب مي شود.
انـواع بـذر و مقدار مصرف
بذور چغندرقند براساس تعداد جوانه هايي كه ايجاد مي كنند، به دو دسته كلي تقسيم شده اند:
1- بذور پلي ژرم (چند جوانه اي): بذوري كه در نتيجه كشت آنها معمولا" بيش از يك جوانه (معمولاً 2 تا 5) توليد مي شود را بذور پلي ژرم گويند.
2-بذور منوژرم (تك جوانه اي): بذوري كه از كاشت آنها تنها يك جوانه حاصل مي شود را منوژرم گويند.
بر اساس نوع بذر، قوه ناميه بذر، شرايط آب و هوايي، روش كاشت، بافت و شوري خاك، قدرت حاصلخيزي زمين، زمان كاشت، ميزان و نحوه آبياري، نحوه آماده سازي زمين و … مقدار بذر مورد استفاده در واحد سطح مزرعه متفاوت خواهد بود.
به طور كلي در روش سنتي و در شرايط نامطلوب استفاده از 20 تا 25 كيلوگرم بذر پلي ژرم در هكتار كـافي است و در صورتي كه زمين سنگين و شور باشد لازم است كه از مقدار بذر بيشتري (حدود 30 كيلوگرم ) استفاده كرد.
در روش كشت مكانيزه براي يك هكتار چغندركاري، حدود 3-2 كيلوگرم بذر با قوه ناميه حداقل 90 درصد نياز است كه در فاصله خطوط 50 سانتيمتر و فاصله بذور 8-4 سانتيمتر و در عمق 2 تا 3 سانتيمتر كشت مي شوند. در شرايطي كه وضعيت زمين براي كشت اين بذور مناسب نباشد، از بذور چند جوانه اي استفاده مي شود كه در مورد اخير حداكثر 12-10 كيلوگرم بذر نياز خواهد بود.
روشهاي كشت چغندرقند:
كشت چغندرقند به روشهاي سنتي، مكانيزه و نشايي صورت مي گيرد:
الف- روش سنتي (كرتي):
در اين روش پس از اتمام عمليات تهيه زمين، به وسيله بيل يا مرزكش، در زمين كرتهايي ايجاد مي شود. نكته مهم اين است كه بايد سطح كرتها حتما" صاف باشد. وجود پستي و بلندي در زمين، منجر به نرسيدن آب به نواحي بلند و همچنين جمع شدن آب در نواحي گودتر مي شود كه اين كار سبب هدر رفتن مقدار زيادي آب مي شود. تجمع آب در مزرعه سبب خفگي ريشه ها و افزايش فعاليت قارچ هاي ايجاد كننده پوسيدگي ريشه مي شود. پس از تهيه كرتها، بذرها با دست در داخل كرتها پاشيده شده و تا عمق 2 تا 3 سانتيمتري با خاك مخلوط مي شوند.
افزايش مقدار بذر مصرفي، بالا رفتن ميزان مصرف آب، شديدتر شدن بيماري پوسيدگي ريشه، عدم امكان استفاده از ادوات مكانيزه براي انجام فعاليت هاي مربوط به داشت و برداشت و در نهايت بالا رفتن هزينه هاي توليد، از مهم ترين معايب اين روش كشت هستند. به طور كلي كشت چغندرقند به اين روش به علت وجود مشكلات فراوان توصيه نمي شود.
ب-روش مكانيزه:
در اين روش بذور چغندرقند در وسط و يا طرفين پشته ها كشت مي گردند و به روش نشتي و يا باراني آبياري مي شوند. در اين حالت آب هيچگاه پاي گياه نمي رسد و در نتيجه سطح خاك سله نمي بندد. از طرفي امكان گسترش و ايجاد بيماريهاي گياهي (به خصوص پوسيدگي ريشه) بسيار كمتر خواهد بود. از مهم ترين مزاياي اين روش آسانتر شدن عمليات كاشت، داشت و برداشت و در نتيجه كاهش هزينه هاي توليد و همچنين كاهش مصرف آب و بالا رفتن راندمان آبياري است.
مهم ترين نكات مورد توجه در كاشت مكانيزه چغندرقند به قرار زير هستند:
1-در صورت استفاده از سيستم آبياري نشتي، سطح زمين بايد كاملا" تسطيح شود و قطر دانه هاي خاك كمتر از دو سانتيمتر باشد. شيب مناسب زمين در كشت مكانيزه حدود 1 تا 2 در هزار است. كشت يكدست، تنظيم مناسب عمق كاشت و كاهش ضايعات برداشت مكانيزه فقط در صورت تسطيح بودن كامل زمين امكان پذير است.
2- مهم ترين مسئله در مورد تهيه زمين چغندرقند آن است كه خاك تا عمق حدود 3 سانتيمتر كاملا" نرم ، بدون هر گونه عوامل نامساعد مانند سنگ، كلوخ، ريشه گياهان و … باشد. در كل عمق بذركاري بسته به نوع خاك، امكان نزول باران يا آبياري براي جوانه زني و حرارت خاك بين 2 تا 5 سانتيمتر مي باشد.
3-در صورتي كه زمين از نظر تسطيح و يا دانه بندي مشكلاتي داشته باشد، استفاده از بذور منوژرم مناسب نبوده و بهتر است از بذور چند جوانه استفاده شود. در صورت بهره گيري از بـذور پلي ژرم جهت كشت مكانيزه، بهتر است از بذور درجه بندي شده (كاليبره) استفاده شود.
4- مناسب ترين فاصله رديفهاي كاشت (نشتي ها)50 سانتيمتر بوده (هر چند كه روشهاي كشت ديگري نيز وجود دارند) و طول فاروها با توجه به بافت خاك از 120 تا 150 متر تغيير مي نمايد. البته در سيستم هاي آبياري باراني، مسئله تسطيح زمين و رعايت طول خطوط كاشت اختياري بوده و با توجه به ظرفيت سيستم آبياري انتخاب مي شوند.
5- در كاشت بذور منوژرم استفاده از بذرافشانهاي پنوماتيك و دقيق كارها توصيه مي شود. تنظيم دقيق بذركارها از نظر ميزان ريزش بذر و رعايت فاصله دقيق خطوط و عمق كاشت، كمك شاياني در تسهيل عمليات بعدي داشت مي نمايد. سرعت مطلوب بذركارها كمتر از پنج كيلومتر در ساعت مي باشد.
6- آبياري از نكات مهم كشت چغندرقند بوده و لازم است كه تا مرحله چهار برگي خاك به صورت مرطوب باقي بماند. بذر چغندرقند به لحاظ دارا بودن يك لايه پوشش سخت، در زمان كشت براي توليد جوانه به رطوبت زياد نياز دارد. بذر چغندر در اين مرحله در اطراف خود 120 تا 150 درصد وزنش آب لازم دارد تا جوانه آن تندش كرده و از بذر خارج شود. زماني كه جوانه ها توليد، ولي هنوز از خاك خارج نشده اند، لازم است براي سهولت و سرعت خروج جوانه هاي ضعيف اوليه از خاك، زمين را مجددا آبياري كرد تا سطح خاك، نرم و مرطوب شود. پس از آنكه جوانه ها از خاك خارج شدند، فواصل و تعداد دفعات آبياري و مقدار مصرف آب بستگي به شرايط جوي (مقدار ريزش باران، درجه حرارت، ميزان رطوبت محيط و… )، بافت خاك، شيب زمين، رقم چغندر ومرحله رشدي آن دارد. آبياريهاي سنگين در زمان كاشت به دليل سرد شدن زمين، موجب تاخير در سبز شدن بذور مي شود.
علف هاي هرز و كنترل آنها
يکي از گياهاني که بيشترين خسارت را از وجود علف هاي هرز در مزارع مي بيند، چغندرقند است. چغندرقند در ماههاي اوليه رشد در رقابت با علفهاي هرز بسيار ضعيف است، که اين مسئله منجر به كاهش شديد عملكرد در مزارع آلوده به علف هاي هرز مي شود. به طور كلي خسارت ناشي از علفهاي هرز در مزارع چغندرقند، بسيار بيشتر از خسارت آفات و بيماريها است. در موارد متعدد، بر اثر عواملي مانند استفاده نادرست از علف کش هاي مناسب و يا عدم وجين به موقع مزارع، هكتارها مزرعه چغندر زير هجوم و سلطه علفهاي هرز منهدم شده اند.
مهمترين مرحله خسارت علف هاي هرز در مزارع چغندرقند تا مرحله 8 برگي شدن بوته هاي چغندر مي باشد. چنانچه مزرعه چغندرقند را در سه ماهه اول بعد از كاشت عاري از علف هرز نگه داريم، ديگر نياز به دفع علفهاي هرز نخواهد بود و خسارتي به محصول وارد نمي کند. اما خاطر نشان مي گردد که كنترل علفهاي هرز مزارع چغندرقند تا زمان برداشت در جلوگيري از به بذر نشستن آنها جهت کاهش ميزان آنها در کشتهاي بعدي اهميت زيادي دارد. همچنين حذف علف هاي هرز در طول فصل رشد، منجر به برداشت راحت تر محصول نيز خواهد شد.
از مجموع مطالب ذکر شده مشخص مي گردد که کنترل به موقع علف هاي هرز به همراه تنک نمودن سريع تر مزارع چغندرقند از اهميت بسيار زيادي برخوردار بوده و تاخير در انجام عمليات تنک و وجين مزارع خسارتهاي جبران ناپذيري را به کشاورزان وارد مي آورد.
به طور کلي، جهت دستيابي به کنترل موثرتر علفهاي هرز مزارع چغندرقند، لازم است که از چندين روش مختلف شامل سمپاشي مزارع، استفاده از کولتيواتور و وجين دستي به صورت ترکيبي، به شرح زير استفاده نمود.
الف- اولين و اساسي ترين قدم در کنترل علف هاي هرز استفاده از سموم علف کش مناسب مي باشد. ميزان موفقيت در استفاده از علف کش ها ، کاملاً در ارتباط با نحوه صحيح مصرف آنها مي باشد.
ب- علاوه بر استفاده از علف کشهاي مناسب، براي از بين بردن علفهاي هرز باقي مانده بين خطوط كشت لازم است از كولتيواتور استفاده گردد.
ج- در هر صورت بخشي از علف هاي هرز روي رديف هاي کاشت به دلايل مختلف، بوسيله با مورد استفاده از بين نمي روند و به دليل قرار گرفتن در نزديكي بوته هاي چغندرقند به وسيله كولتيواتور نيز قابل كنترل نيستند، که لازم است اين علف ها در زمان تنک کردن مزرعه توسط کارگران حذف شوند تا يک مزرعه عاري از علف هرز ايجاد گردد.
آفات و بيماريهاي مزارع چغندرقند
چغندرقند مورد حمله آفات و عوامل بيماريزاي زيادي قرار مي گيرد. بر طبق آمار موجود متوسط خسارت سالانة آفات وبيماريها روي چغندر قند بين 11 تا 33 درصد مي باشد. به عنوان مثال آفت كارادرينا مي تواند در طول يك شبانه روز مزارع جوان چغندر قند را نابود نمايد و يا در بعضي از مزارع كه تعداد سرخرطوم كوتاه چغندر زياد باشد، قسمت زيادي از بوته هاي دو برگي و جوان چغندر بوسيلة اين حشره خورده مي شود و سطح سبز مزرعه از بين ميرود كه احتياج به واكاري پيش مي آيد. جبران چنين عقب ماندگي هايي در طول فصل رشد امكان پذير نيست.
با توجه به اينكه سود توليد چغندر به عملكرد حاصل و كاهش هزينه هاي توليد وابستگي زيادي دارد، لازم است برنامه ريزي دقيقي براي مبارزه با آفات و امراض به عمل آيد تا از افت شديد عملكرد پيشگيري شود. يك برنامه موفق كنترل شامل روشهاي هماهنگي است كه از ابتداي كشت و حتي قبل از آن تا پايان فصل زراعي يكي پس از ديگري بكار گرفته شوند تا در نهايت نتايج قابل قبولي را به بار آورد.
مهم ترين آفات مزارع چغندرقند استان اصفهان عبارتند از:
كك، سرخرطوم كوتاه، كرم طوقه بر، پروانه برگخوار (كارادرينا)، بيد چغندرقند ( ليتا)، شته هاي برگي، شته ريشه، كنه
مهم ترين بيماريهاي مزارع چغندرقند استان اصفهان عبارتند از:
پوسيدگي ريشه و طوقه، نماتد مولد سيست، كرلي تاپ، سفيدك سطحي، ويروس هاي زردي
تنك كردن
يكي از عمليات اجباري و پر خرج زراعت چغندرقند تنك كردن است. در اغلب موارد تعداد زيادي بوته اضافي در اثر مصرف بيش از حد بذر در مزرعه بو جود مي آيند كه بايد اين بوته هاي اضافي را حذف نمود تا جوانه هاي باقيمانده فرصت رشد پيدا نموده و محصول مناسبي بدهند. در صورت عدم تنک مزرعه بوته ها نور، دما، هوا و مواد غذائی کافی دريافت نكرده و از رشد کمی برخوردار می شوند. هر چه زمان تنك كردن زودتر باشد، بوته هاي باقيمانده از رشد بهتري برخوردار هستند. بهترين زمان تنک قبل از مرحله شش برگی بوته ها است. به طور كلي دير تنك كردن مزرعه به منزله دير كاشتن آن است. آنجا كه پس از اتمام عمليات تنك ممکن است ريشه بعضی از بوته های باقيمانده آسيب ديده باشند، انجام يك مرحله آبياری سنگين لازم است.
تغذيه چغندرقند
همانند ساير محصولات كشاورزي، چغندر قند نيز تنها بخشي از نيازهاي غذائي خود را از خاك تامين مي نمايد و بقيه را بايستي از كودهاي شيميايي، كودهاي آلي و يا محلول پاشي روي سطح برگ تامين نمود. براي زراعت چغندرقند بايد، كودهـاي فسفره و پتـاسه را بـه مقـدار توصيه شده در پـائيز به طـور يكنـواخت در زميـن پخش كـرده و ابتدا با ديسك سبك در عمق 10-5 سانتيمتري خاك مخلوط كرد. سپس اقدام به شخم عميق اوليه نموده تا كود در سطوح مختلف خاك تا عمق شخم به طور يكنواخت توزيع گردد. ترجيحاً مصرف فسفر از منبع سوپر فسفات و پتاسيم از منبع سولفات پتاسيم توصيه مي گردد. با توجه به نقش مهمي كه پتاسيم در رشد و توسعه چغندرقند ايفا مي نمايد لازم است كه استفاده از كودهاي پتاسه همواره مورد توجه ويژه قرار گيرد.
كاربرد كودهاي آلي بخصوص كودهاي حيواني مي تواند تا حد زيادي در افزايش عملكرد كمي و كيفي مزارع چغندرقند مفيد فايده واقع گردد كه بهتر است حتي المقدور از اين كودها در مزارع استفاده شود.
كمبود عناصر ميكرو (آهن، منگنز، بر، روي و . . . ) در مزارع چغندرقند در بعضي از مواقع تا حدود 30 درصد از عملكرد محصول مي كاهد و نيز سبب كاهش مقاومت ريشه ها به بيماريها و آفات مي گردد، كه اين مسئله ضرورت به كارگيري اين كودها را در مزارع به خوبي مشخص مي كند.
مهم ترين نكته در خصوص كود دهي به چغندرقند استفاده صحيح از كودهاي ازته است. بعضي از كشاورزان تا آخرين روزهاي قبل از برداشت اقدام به مصرف كودهاي ازته مي كنند كه اين كار بسيار اشتباه است و از كيفيت چغندر به خصوص درصد قند به شدت مي كاهد. به طور كلي استفاده از كودهاي شيميايي به طور صحيح و فني يكي از راههاي رسيدن به محصول بالاتر است. اگر در مصرف كودهاي مورد نياز در زمانهاي مناسب كوتاهي شود، عملكرد محصول كاهش مي يابد. همچنين مصرف بيش از حد كودها علاوه بر از دست رفتن مقادير زيادي كود، تخريب ساختمان خاك و آلودگي محيط زيست را نيز در پي دارد. از طرفي اين مسئله به مسموميت گياه منجر مي شود و محصول نهايي را نيز كاهش مي دهد. به عنوان مثال مصرف كمتر از حد ازت سبب كاهش عملكرد ريشه چغندرقند تا حدود 50 درصد مي شود. از سوي ديگر مصرف زيادتر از حد آن سبب كاهش درصد قند (عيار) تا چندين واحد خواهد شد. بنابراين لازم است بر اساس روش صحيح، ميزان تقريبي كودهاي مورد نياز را در مزرعه تعيين كرد. اين كه چه مقــدار كود در طول فصـل زراعـي و در زمـان كشت بايد مصرف شود، از طريق آزمايش هاي تجزيه خاك مشخص مي شود.
آبياري چغندرقند
عملاً تمام روشهاي شناخته شده آبياري در سطح دنيا شامل آبياري سطحي (از طريق جوي و پشته، آبياري كرتي و نواري) و روشهاي مختلف آبياري باراني در چغندر قند مورد استفاده قرار مي گيرند.
چغندرقند يكي از گياهان مقاوم به خشكي است، به طوري كه مزرعه چغندرقندي كه دچار تنش خشكي شود، مي تواند حداكثر ظرفيت توليد خود را به شرط بهبود شرايط به دست آورد. به همين دليل، تنش آبي اين گياه در مقايسه با گياهان ديگر مانند سيب زميني به عملكرد محصول كمتر خسارت مي زند. همچنين مرحله رشد حساس به تنش خشكي در چغندرقند مشابه آنچه كه در گلدهي غلات ديده مي شود وجود ندارد. بنابراين با وجود چنين شرايطي درخصوص چغندرقند، مي توان مديريت بسياري مناسبي بر آبياري مزارع چغندرقند اعمال نمود و حداكثر ميزان صرفه جويي را در اين مزارع بخصوص در وضعيت خشكسالي كنوني داشت.
چغندرقند داراي سيستم ريشه عميق است که آب را از حدود 90 تا 110 سانتيمتري عمق خاک استخراج مي کند. چغندر حدود 70% آب مورد نياز خودش را تا عمق 60 سانتيمتري مي گيرد. لذا در صورتي که سطح خاک خشک باشد اما در اعماق پائين تر آب کافي وجود داشته باشد، مشکلات تنش کم آبي به حداقل مي رسد.
به طور كلي در مرحله جوانه زني بذر، چغندرقند به آبياري هاي سبک و متعدد نياز است. اما پس از عمليات تنك انجام يك آبياري سنگين ضرورت مي يابد و در طول فصل رشد فواصل آبياري بسته به بافت خاک و شرايط آب و هوايي تفاوت دارد. همچنين 2 تا 4 هفته قيل از برداشت نيز بايدآبياري ها قطع شود كه اين زمان قطع آبياري بايد به گونه اي باشد كه خاک آنقدر خشک نشود که برداشت با مشکل مواجه شود.
با توجه به اينكه در استان اصفهان خشكسالي همواره گريبانگير توليد محصولات كشاورزي مختلف همانند چغندرقند مي باشد ، جهت جبران اين كم آبي، تغيير الگوي كشت، بهبود راندمان آبياري، افزايش بهره وري از آب و اعمال تكنيك هاي كم آبياري (از جمله طولاني كردن دور آبياري، حذف آبياري در مراحلي از رشد گياه كه حساسيت كمتري به كم آبي دارد و ...) ضروري است و در اين زمينه استفاده از روش هاي نوين آبياري نيز بيش از پيش بايد مورد توجه قرار گيرد. به لحاظ مقاومت بالاي چغندرقند در مقابل بروز تنش هاي خشكي، استفاده از شيوه هاي كم آبياري مي تواند تا حد زيادي در خصوص كاهش مصرف آب در اين زراعت مفيد فايده واقع شود و مي تواند جايگزين مناسبي براي بسياري از زراعت هاي با مصرف آب بيشتر گردد.
افزايش عملكرد ريشه در مزارع چغندرقند
چغندرقند بر خلاف اکثر محصولات زراعي که بر اساس وزن خريداري مي شوند با دو فاکتور وزن و درصد قند (عيار) خريداري مي شود:
براي بالا بردن مقدار محصول در واحد سطح لازم است نكات زير در نظر گرفته شود:
1) استفاده از بذور اصلاح شده مناسب كشت هر منطقه
2) آبياري كامل و صحيح و استفاده مفيدتر از منابع آب با توجه به كمبود شديد آب در اكثر مناطق كشور و تناسب سطح كشت با آب موجود
3) داشتن دقت فراوان در جهت ايجاد تراكم مطلوب بوته در واحد سطح (80 تا 100 هزار بوته در هكتار)
4) تغيير روشهاي كاشت و بهبود عمليات زراعتي با استفاده از ماشين‌آلات جديد براي تهيه زمين و ساير عمليات لازم.
5) استفاده صحيح از كودهاي دامي و شيميايي
6) انتخاب تناوب صحيح
7) انتخاب زمين مناسب از نظر عمق و بافت خاك
8) رعايت تاريخ كاشت مناسب در هر منطقه
9) مبارزه صحيح و بموقع با آفات و امراض گياهي و به خصوص علفهاي هرز
10) برداشت به موقع و صحيح چغندرقند و تحويل آن به كارخانجات قند بلافاصله پس از برداشت
11)تنظيم صحيح ماشينهاي برداشت چغندرقند و كاهش ضايعات برداشت.
عوامل موثر بر افزايش درصد قند
از زماني كه يك كشاورز تصميم به كشت چغندر مي گيرد تا زماني كه چغندر برداشت و بارگيري مي شود، در كليه مراحل، نحوه اقدامات و فعاليت هاي او در كاهش و يا افزايش عيار مؤثر مي باشد. به طور كلي مهمترين عوامل موثر بر درصد قند چغندرقند به قرار زير هستند:
ا- انتخاب بذر متناسب با شرايط آب و هوايي، طول دوره رشد و مقاوم به عوامل نامساعد كشت در منطقه، افزايش ميزان عيار را در پي دارد.
2- انجام شخم مناسب به منظور افزايش نفوذپذيري خاک و جلوگيري از چند شاخه شدن ريشه ها و نيز جمع آوري سنگهاي موجود در خاك مزرعه تا حد امكان، از اهميت بسيار زيادي در افزايش درصد قند برخوردار است.
3- وجود تعداد مناسب بوته در واحد سطح (9 تا 10 بوته در هر متر مربع) به افزايش عيار منجر مي گردد.
4- انتخاب تاريخ دقيق کاشت چغندرقند در افزايش درصد قند اهميت بسيار دارد.
5- كنترل به موقع علف هاي هرز به ميزان زيادي در افزايش عيار چغندرقند نقش دارد.
6- تغذيه اصولي گياه تأثير بسياري در بهبود وضعيت توليد قند در چغندرقند دارد. مصرف بيش از حد و ديرهنگام کودهاي ازته (بخصوص اوره و نيترات آمونيوم) باعث کاهش ميزان قند خواهد شد. همچنين کمبود ساير عناصر (آهن، روي، منگنز، منيزيم، بر و ... ) غلظت قند در ريشه را کاهش مي دهد.
7- انجام آبياري هاي صحيح و به موقع در بالارفتن كيفيت ريشه ها چغندرقند نقش مهمي ايفا ميكند.
8- كنترل به موقع آفات و بيماري ها در طول فصل به بهبود وضعيت كيفي ريشه هاي توليدي مي انجامد.
9-حفظ سلامت برگها تا آخرين لحظات رشد از گزند آفات و يا عدم چرانيدن آنها باعث افزايش عيار مي گردد.
10- برداشت به موقع چغندرقند با توجه به علايم رسيدگي مزرعه موجب افزايش درصد قند ريشه ها مي شود.
11- ممانعت از يخ زدن چغندرقند در جلوگيري از كاهش عيار فوق العاده موثر است.
12- چنانچه بوته ها به مدت شش هفته در معرض دماي 4 تا 8 درجه سانتيگراد قرار گيرند، به ساقه مي روند و ميزان قندشان كاهش مي يابد که در صورت رعايت دقيق تاريخ كاشت مي توان از اين عمل ممانعت نمود.
13-سرزني صحيح چغندرقند منجر به بالارفتن كيفيت چغندر تحويلي به كارخانه مي گردد.
14-عدم تأخير در جمع آوري و حمل چغندرقند به کارخانه به دليل كاهش تنفس ريشه و ممانعت از تجزيه قند ها در بالارفتن درصد قند موثر است.
راهنماي كشت چغندرقند
پيش گفتار
داشتن آگاهي لازم درباره مسايل مختلف كاشت هر محصول، در بالا بردن توان توليد، عملكرد و سوددهي آن نقش بسيار مهمي ايفا مي كند. از اين رو لازم است كشاورزان قبل از اقدام به كشت هر نوع محصول درباره مراحل مختلف كاشت، داشت و برداشت آن اطلاعات لازم و كافي را كسب كنند. اين موضوع درباره چغندرقند نيز به عنوان يكي از زراعت هاي مهم و استراتژيك كشور صادق و بسيار پر اهميت است. لذا شركت قند اصفهان در راستاي اهداف بلند مدت بخش كشاورزي خود كه همانا افزايش ميزان موفقيت كشاورزان در امر توليد و بالا بردن خصوصيات كمي و كيفي چغندر قند است، به اجراي برنامه هاي مفيد آموزشي جهت كشاورزان طرف قرارداد بهايي خاص داده است. بدين منظور واحد كشاورزي اين شركت نسبت به تهيه سلسله مطالبي در مورد مسايل مختلف كشت چغندرقند، از انتخاب زمين تا برداشت محصول اقدام كرده است كه انشاا… در زمان هاي مقتضي در اختيار كشاورزان قرار مي گيرند. در اين نشريه به بحث پيرامون شرايط محيطي مناسب و اصول كلي كشت چغندر قند پرداخته مي شود.
محاسن كشت چغندرقند
كشت چغندرقند داراي محاسن زيادي مي باشد كه عمده ترين آنها عبارتند از:
1- چغندر يكي از اجزاء كليدي متشكله اقتصاد كشاورزي ملي است.
2- چغندرقند نسبت به طيف وسيعي از شرايط آب و هوائي و خاك سازگار است.
3- چغندرقند از نظر ارزش غذائي در رديف محصولاتي از قبيل برنج، ذرت، گندم، سيب زميني و حبوبات است.
4- در حال حاضر امكان كشت كامل مكانيزه چغندرقند فراهم شده است.
5- چغندرقند در تناوب زراعي به خوبي جاي مي گيرد و عميق بودن ريشه و پاك بودن مزارع آن از علفهاي هرز اجازه مي دهد كه در تناوبهاي مختلف جايگزين شود. چغندر خاك را در بهترين شرايط براي كشت غلاتي كه بعداَ كشت مي گردند نگه مي دارد و عملكرد غلات را بهبود مي بخشد. چغندرقند گياهي وجيني است كه ضمن كم كردن تراكم (تعداد) علفهاي هرز حاصلخيزي و پوكي خاك را بهتر مي كند.
6- محصولات فرعي چغندر با ارزش است. سربرگ چغندر و همچنين تفاله مخلوط با ملاس به دست آمده بعد از بهره برداري كارخانجات، غذاي دام است. چغندر قند گياهي با دو محصول است، برگها جهت علوفه و ريشه جهت قند گيري.
7- ارزش اندام هوائي يك هكتار چغندرقند در بهبود حاصلخيزي خاك در صورتي كه به خاك برگردانده شود برابر 20 تا 30 تن كود حيواني است.
8- چغندرقند يك محصول تضميني است و همه ساله خريد آن توسط دولت تضمين مي گردد.
سازگاري چغندرقند
چغندرقند نسبت به شرايط مختلف محيطي داراي سازگاري نسبتا" زيادي مي باشد. نسبت به سرما، گرما، شوري و خشكي تحمل خوبي دارد. با اين حال براي رسيدن به حداكثر عملكرد، لازم است كه براي آن همانند ساير گياهان زراعي بهترين شرايط رشد را فراهم كرد. شرايط مناسب رشد چغندرقند به قرار زيرند:
1-حرارت:
بهترين رشد چغندر قند هنگامي صورت مي پذيرد كه حداكثر درجه حرارت در تابستان از 35 درجه تجاوز نكند و در پاييز نيز روزها آفتابي، دماي هوا در شبها پايين و درجه حرارت حداقل به يخبندان نزديك شود. در كل، حرارت مناسب رشد چغندرقند بين 20 تا 24 درجه سانتيگراد است.
حرارت مناسب جهت جوانه زدن بذر چغندرقند بين 15 تا 20 درجه سانتيگراد است. اما جهت رسيدن به چنين درجه حرارت و كشت در آن شرايط، لازم است كه مدت زيادي از فصل رويش از دست رود و چنين امكاني عملا" وجود ندارد. بنابراين هنگامي كه درجه حرارت متوسط روزانه به 4 تا 5 درجه سانتيگراد رسيد، مي توان نسبت به كشت بذور اقدام كرد.
2- نور:
چغندر قند گياهـي روز بلند است و به نـور زيادي جهت رشد و تجمع قند در ريشه نياز دارد. وجود نور كافي در اواخر دوره رشد، موجب زياد شدن ذخيره قند و افزايش خواص كيفي چغندر قند مي گردد. بدين منظور بايد فاصله صحيح بوته ها و تراكم مطلوب بوته در مزرعه را مورد توجه خاص قرار داد و ضمن كوشش در جهت حفظ سلامت برگها نسبت به كنترل سريع علف هاي هرز نيز اقدام عاجل انجام داد.
3- رطوبت:
با اينكه چغندرقند به خشكي مقاوم است، اما حصول يك عملكرد بالا، مستلزم وجود رطوبت كافي و برنامه ريزي دقيق آبياري است. براي چغندركاري معمولاً آبياري معتدل و سبك سودمند است، براي توليد يك ريشه 500 گرمي حدود 40 تا 50 ليتر آب مورد نياز است. كل آب مورد نياز چغندر قند در طول دوره رشد در مناطق مختلف كشور را بين 7300 تا 13600 متر مكعب در هكتار ذكر كرده اند.
4- خاك:
خاكهاي حاصلخيز داراي زهكشي مناسب، با بافت متوسط (رسي - شني) و اسيديته (pH ) خنثي تا كمي قليايي (7 تا 2/7) براي چغنـدرقند منـاسب هستند. خاكهاي داراي مقادير زياد سنگ ، خاكهاي فشرده و سفت كه معمولاً با فقدان مواد آلي همراه هستند، براي كشت چغندرقند مناسب نمي باشند. اصولاً، محيط خاكي مناسب براي چغندرقند محيطي است كه در بين ذرات خاك آن هواي فراوان وجود داشته باشد و خاك، سفت و متراكم نباشد كه مانع گردش و نفوذ آب شود.خاك سست و پوك اجازه مي دهد كه ريشه چغندر به صورت عميق در زمين فرو رود و به خوبي رشد كند.
چغندرقند جز در مراحل اوليه رشد نسبت به شوري خاك مقاوم است. با اين حال شوري بالاي خاك به عنوان يك عامل محدود كننده در توليد چغندرقند به حساب مي آيد.
تاريخ كاشت:
به طور كلي نمي توان تاريخ دقيقي از لحاظ تقويمي براي كشت چغندرقند در هر منطقه بيان كرد. توصيه دقيق تاريخ كاشت بر اساس درجه حرارت صورت مي پذيرد. كشت چغندر قند در اولين زمان ممكن پس از پايان يخبندانهاي زمستانه (در اواخر اسفند و اوايل فروردين) امكان پذير است. تاخير در تاريخ كاشت، به خصوص در مناطق با دوره رشد كوتاه، منجر به كاهش عملكرد مي شود. هنگامي كه متوسط درجه حرارت روزانه به 4 تا 5 درجه سانتيگراد رسيد، مي توان بذر چغندرقند را كشت كرد. هنگام كاشت چغندر بايد وضعيت زمين از لحاظ رطوبت مطلوب باشد.
مراحل آماده سازي زمين:
ميزان محصول چغندرقند، تا حد زيادي بستگي به ساختمان خاك و آماده سازي بستر بذر دارد. عمق شخم، زمان شخم، كاربرد كود و استعمال علف كش ها پيش از ظاهر شدن جوانه هاي چغندرقند (جهت عاري شدن بستر كاشت از علف هاي هرز)، همگي از عواملي هستند كه محيط كشت مناسبي براي بذرها و بوته هاي جوان چغندر ايجاد مي كنند. بهترين زمان براي انجام شخم در مزارع مورد كشت فصل پاييز است كه در اين حالت امكان استفاده بهينه از ماشين آلات (در پاييز كه به آنها نياز نيست)، ذخيره سازي رطوبت مناسب درخاك، عدم تاخير كشت در بهار و صرفه جويي در مصرف آب فراهم مي گردد. از طرفي از ورود ماشين آلات سنگين جهت آماده سازي زمين در بهار به علت تعجيل زارعين در كاشت بهاره اجباراً قبل از گاورو شدن خاك جلوگيري مي شود و تخريب اراضي به حداقل خواهد رسيد.
در زمان شخم، كودهاي فسفره، پتاسه، كودهاي آلي و دامي در سطح مزرعه پخش مي شوند كه تا عمق مناسبي با خاك مخلوط شوند. بهتر است فسفر مورد استفاده، از منبع سوپر فسفات و پتاسيم از منبع سولفات پتاسيم تامين شود. در شخم پاييزه، عمق شخم بايد بين 30 تا 35 سانتيمتر بوده و زمين در وضعيت مناسبي از لحاظ رطوبتي (گاورو) باشد. بلافاصله پس از اتمام سرما لازم است كه ساير مراحل آماده سازي زمين را انجام داد. در اين زمان تنها نياز به يك شخم سطحي با استفاده از گاو آهن قلمي است. چنين شخمي منجر به از بين رفتن علفهاي هرز تازه سبز شده نيز مي شود. جهت نرم كردن خاك و از بين بردن كلوخه هاي باقي مانده در زمين مي توان از ديسك استفاده كرد. پس از انجام عمليات مذكور، با استفاده از ماله، سطح زمين به طور كامل تسطيح
مي شود. ماله كشي زمين همچنين منجر به فشرده شدن خاك و از بين رفتن فضاهاي داخل خاك مي شود و در نتيجه حالت مويينگي خاك و عمق كاشت يكنواخت را ممكن مي سازد. نكته مهم آن است كه در هنگام آماده سازي زمين، رطوبت خاك زياد نباشد، در غير اين صورت ساختار خاك تخريب مي شود.
انـواع بـذر و مقدار مصرف
بذور چغندرقند براساس تعداد جوانه هايي كه ايجاد مي كنند، به دو دسته كلي تقسيم شده اند:
1- بذور پلي ژرم (چند جوانه اي): بذوري كه در نتيجه كشت آنها معمولا" بيش از يك جوانه (معمولاً 2 تا 5) توليد مي شود را بذور پلي ژرم گويند.
2-بذور منوژرم (تك جوانه اي): بذوري كه از كاشت آنها تنها يك جوانه حاصل مي شود را منوژرم گويند.
بر اساس نوع بذر، قوه ناميه بذر، شرايط آب و هوايي، روش كاشت، بافت و شوري خاك، قدرت حاصلخيزي زمين، زمان كاشت، ميزان و نحوه آبياري، نحوه آماده سازي زمين و … مقدار بذر مورد استفاده در واحد سطح مزرعه متفاوت خواهد بود.
به طور كلي در روش سنتي و در شرايط نامطلوب استفاده از 20 تا 25 كيلوگرم بذر پلي ژرم در هكتار كـافي است و در صورتي كه زمين سنگين و شور باشد لازم است كه از مقدار بذر بيشتري (حدود 30 كيلوگرم ) استفاده كرد.
در روش كشت مكانيزه براي يك هكتار چغندركاري، حدود 3-2 كيلوگرم بذر با قوه ناميه حداقل 90 درصد نياز است كه در فاصله خطوط 50 سانتيمتر و فاصله بذور 8-4 سانتيمتر و در عمق 2 تا 3 سانتيمتر كشت مي شوند. در شرايطي كه وضعيت زمين براي كشت اين بذور مناسب نباشد، از بذور چند جوانه اي استفاده مي شود كه در مورد اخير حداكثر 12-10 كيلوگرم بذر نياز خواهد بود.
روشهاي كشت چغندرقند:
كشت چغندرقند به روشهاي سنتي، مكانيزه و نشايي صورت مي گيرد:
الف- روش سنتي (كرتي):
در اين روش پس از اتمام عمليات تهيه زمين، به وسيله بيل يا مرزكش، در زمين كرتهايي ايجاد مي شود. نكته مهم اين است كه بايد سطح كرتها حتما" صاف باشد. وجود پستي و بلندي در زمين، منجر به نرسيدن آب به نواحي بلند و همچنين جمع شدن آب در نواحي گودتر مي شود كه اين كار سبب هدر رفتن مقدار زيادي آب مي شود. تجمع آب در مزرعه سبب خفگي ريشه ها و افزايش فعاليت قارچ هاي ايجاد كننده پوسيدگي ريشه مي شود. پس از تهيه كرتها، بذرها با دست در داخل كرتها پاشيده شده و تا عمق 2 تا 3 سانتيمتري با خاك مخلوط مي شوند.
افزايش مقدار بذر مصرفي، بالا رفتن ميزان مصرف آب، شديدتر شدن بيماري پوسيدگي ريشه، عدم امكان استفاده از ادوات مكانيزه براي انجام فعاليت هاي مربوط به داشت و برداشت و در نهايت بالا رفتن هزينه هاي توليد، از مهم ترين معايب اين روش كشت هستند. به طور كلي كشت چغندرقند به اين روش به علت وجود مشكلات فراوان توصيه نمي شود.
ب-روش مكانيزه:
در اين روش بذور چغندرقند در وسط و يا طرفين پشته ها كشت مي گردند و به روش نشتي و يا باراني آبياري مي شوند. در اين حالت آب هيچگاه پاي گياه نمي رسد و در نتيجه سطح خاك سله نمي بندد. از طرفي امكان گسترش و ايجاد بيماريهاي گياهي (به خصوص پوسيدگي ريشه) بسيار كمتر خواهد بود. از مهم ترين مزاياي اين روش آسانتر شدن عمليات كاشت، داشت و برداشت و در نتيجه كاهش هزينه هاي توليد و همچنين كاهش مصرف آب و بالا رفتن راندمان آبياري است.
مهم ترين نكات مورد توجه در كاشت مكانيزه چغندرقند به قرار زير هستند:
1-در صورت استفاده از سيستم آبياري نشتي، سطح زمين بايد كاملا" تسطيح شود و قطر دانه هاي خاك كمتر از دو سانتيمتر باشد. شيب مناسب زمين در كشت مكانيزه حدود 1 تا 2 در هزار است. كشت يكدست، تنظيم مناسب عمق كاشت و كاهش ضايعات برداشت مكانيزه فقط در صورت تسطيح بودن كامل زمين امكان پذير است.
2- مهم ترين مسئله در مورد تهيه زمين چغندرقند آن است كه خاك تا عمق حدود 3 سانتيمتر كاملا" نرم ، بدون هر گونه عوامل نامساعد مانند سنگ، كلوخ، ريشه گياهان و … باشد. در كل عمق بذركاري بسته به نوع خاك، امكان نزول باران يا آبياري براي جوانه زني و حرارت خاك بين 2 تا 5 سانتيمتر مي باشد.
3-در صورتي كه زمين از نظر تسطيح و يا دانه بندي مشكلاتي داشته باشد، استفاده از بذور منوژرم مناسب نبوده و بهتر است از بذور چند جوانه استفاده شود. در صورت بهره گيري از بـذور پلي ژرم جهت كشت مكانيزه، بهتر است از بذور درجه بندي شده (كاليبره) استفاده شود.
4- مناسب ترين فاصله رديفهاي كاشت (نشتي ها)50 سانتيمتر بوده (هر چند كه روشهاي كشت ديگري نيز وجود دارند) و طول فاروها با توجه به بافت خاك از 120 تا 150 متر تغيير مي نمايد. البته در سيستم هاي آبياري باراني، مسئله تسطيح زمين و رعايت طول خطوط كاشت اختياري بوده و با توجه به ظرفيت سيستم آبياري انتخاب مي شوند.
5- در كاشت بذور منوژرم استفاده از بذرافشانهاي پنوماتيك و دقيق كارها توصيه مي شود. تنظيم دقيق بذركارها از نظر ميزان ريزش بذر و رعايت فاصله دقيق خطوط و عمق كاشت، كمك شاياني در تسهيل عمليات بعدي داشت مي نمايد. سرعت مطلوب بذركارها كمتر از پنج كيلومتر در ساعت مي باشد.
6- آبياري از نكات مهم كشت چغندرقند بوده و لازم است كه تا مرحله چهار برگي خاك به صورت مرطوب باقي بماند. بذر چغندرقند به لحاظ دارا بودن يك لايه پوشش سخت، در زمان كشت براي توليد جوانه به رطوبت زياد نياز دارد. بذر چغندر در اين مرحله در اطراف خود 120 تا 150 درصد وزنش آب لازم دارد تا جوانه آن تندش كرده و از بذر خارج شود. زماني كه جوانه ها توليد، ولي هنوز از خاك خارج نشده اند، لازم است براي سهولت و سرعت خروج جوانه هاي ضعيف اوليه از خاك، زمين را مجددا آبياري كرد تا سطح خاك، نرم و مرطوب شود. پس از آنكه جوانه ها از خاك خارج شدند، فواصل و تعداد دفعات آبياري و مقدار مصرف آب بستگي به شرايط جوي (مقدار ريزش باران، درجه حرارت، ميزان رطوبت محيط و… )، بافت خاك، شيب زمين، رقم چغندر ومرحله رشدي آن دارد. آبياريهاي سنگين در زمان كاشت به دليل سرد شدن زمين، موجب تاخير در سبز شدن بذور مي شود.
علف هاي هرز و كنترل آنها
يکي از گياهاني که بيشترين خسارت را از وجود علف هاي هرز در مزارع مي بيند، چغندرقند است. چغندرقند در ماههاي اوليه رشد در رقابت با علفهاي هرز بسيار ضعيف است، که اين مسئله منجر به كاهش شديد عملكرد در مزارع آلوده به علف هاي هرز مي شود. به طور كلي خسارت ناشي از علفهاي هرز در مزارع چغندرقند، بسيار بيشتر از خسارت آفات و بيماريها است. در موارد متعدد، بر اثر عواملي مانند استفاده نادرست از علف کش هاي مناسب و يا عدم وجين به موقع مزارع، هكتارها مزرعه چغندر زير هجوم و سلطه علفهاي هرز منهدم شده اند.
مهمترين مرحله خسارت علف هاي هرز در مزارع چغندرقند تا مرحله 8 برگي شدن بوته هاي چغندر مي باشد. چنانچه مزرعه چغندرقند را در سه ماهه اول بعد از كاشت عاري از علف هرز نگه داريم، ديگر نياز به دفع علفهاي هرز نخواهد بود و خسارتي به محصول وارد نمي کند. اما خاطر نشان مي گردد که كنترل علفهاي هرز مزارع چغندرقند تا زمان برداشت در جلوگيري از به بذر نشستن آنها جهت کاهش ميزان آنها در کشتهاي بعدي اهميت زيادي دارد. همچنين حذف علف هاي هرز در طول فصل رشد، منجر به برداشت راحت تر محصول نيز خواهد شد.
از مجموع مطالب ذکر شده مشخص مي گردد که کنترل به موقع علف هاي هرز به همراه تنک نمودن سريع تر مزارع چغندرقند از اهميت بسيار زيادي برخوردار بوده و تاخير در انجام عمليات تنک و وجين مزارع خسارتهاي جبران ناپذيري را به کشاورزان وارد مي آورد.
به طور کلي، جهت دستيابي به کنترل موثرتر علفهاي هرز مزارع چغندرقند، لازم است که از چندين روش مختلف شامل سمپاشي مزارع، استفاده از کولتيواتور و وجين دستي به صورت ترکيبي، به شرح زير استفاده نمود.
الف- اولين و اساسي ترين قدم در کنترل علف هاي هرز استفاده از سموم علف کش مناسب مي باشد. ميزان موفقيت در استفاده از علف کش ها ، کاملاً در ارتباط با نحوه صحيح مصرف آنها مي باشد.
ب- علاوه بر استفاده از علف کشهاي مناسب، براي از بين بردن علفهاي هرز باقي مانده بين خطوط كشت لازم است از كولتيواتور استفاده گردد.
ج- در هر صورت بخشي از علف هاي هرز روي رديف هاي کاشت به دلايل مختلف، بوسيله با مورد استفاده از بين نمي روند و به دليل قرار گرفتن در نزديكي بوته هاي چغندرقند به وسيله كولتيواتور نيز قابل كنترل نيستند، که لازم است اين علف ها در زمان تنک کردن مزرعه توسط کارگران حذف شوند تا يک مزرعه عاري از علف هرز ايجاد گردد.
آفات و بيماريهاي مزارع چغندرقند
چغندرقند مورد حمله آفات و عوامل بيماريزاي زيادي قرار مي گيرد. بر طبق آمار موجود متوسط خسارت سالانة آفات وبيماريها روي چغندر قند بين 11 تا 33 درصد مي باشد. به عنوان مثال آفت كارادرينا مي تواند در طول يك شبانه روز مزارع جوان چغندر قند را نابود نمايد و يا در بعضي از مزارع كه تعداد سرخرطوم كوتاه چغندر زياد باشد، قسمت زيادي از بوته هاي دو برگي و جوان چغندر بوسيلة اين حشره خورده مي شود و سطح سبز مزرعه از بين ميرود كه احتياج به واكاري پيش مي آيد. جبران چنين عقب ماندگي هايي در طول فصل رشد امكان پذير نيست.
با توجه به اينكه سود توليد چغندر به عملكرد حاصل و كاهش هزينه هاي توليد وابستگي زيادي دارد، لازم است برنامه ريزي دقيقي براي مبارزه با آفات و امراض به عمل آيد تا از افت شديد عملكرد پيشگيري شود. يك برنامه موفق كنترل شامل روشهاي هماهنگي است كه از ابتداي كشت و حتي قبل از آن تا پايان فصل زراعي يكي پس از ديگري بكار گرفته شوند تا در نهايت نتايج قابل قبولي را به بار آورد.
مهم ترين آفات مزارع چغندرقند استان اصفهان عبارتند از:
كك، سرخرطوم كوتاه، كرم طوقه بر، پروانه برگخوار (كارادرينا)، بيد چغندرقند ( ليتا)، شته هاي برگي، شته ريشه، كنه
مهم ترين بيماريهاي مزارع چغندرقند استان اصفهان عبارتند از:
پوسيدگي ريشه و طوقه، نماتد مولد سيست، كرلي تاپ، سفيدك سطحي، ويروس هاي زردي
تنك كردن
يكي از عمليات اجباري و پر خرج زراعت چغندرقند تنك كردن است. در اغلب موارد تعداد زيادي بوته اضافي در اثر مصرف بيش از حد بذر در مزرعه بو جود مي آيند كه بايد اين بوته هاي اضافي را حذف نمود تا جوانه هاي باقيمانده فرصت رشد پيدا نموده و محصول مناسبي بدهند. در صورت عدم تنک مزرعه بوته ها نور، دما، هوا و مواد غذائی کافی دريافت نكرده و از رشد کمی برخوردار می شوند. هر چه زمان تنك كردن زودتر باشد، بوته هاي باقيمانده از رشد بهتري برخوردار هستند. بهترين زمان تنک قبل از مرحله شش برگی بوته ها است. به طور كلي دير تنك كردن مزرعه به منزله دير كاشتن آن است. آنجا كه پس از اتمام عمليات تنك ممکن است ريشه بعضی از بوته های باقيمانده آسيب ديده باشند، انجام يك مرحله آبياری سنگين لازم است.
تغذيه چغندرقند
همانند ساير محصولات كشاورزي، چغندر قند نيز تنها بخشي از نيازهاي غذائي خود را از خاك تامين مي نمايد و بقيه را بايستي از كودهاي شيميايي، كودهاي آلي و يا محلول پاشي روي سطح برگ تامين نمود. براي زراعت چغندرقند بايد، كودهـاي فسفره و پتـاسه را بـه مقـدار توصيه شده در پـائيز به طـور يكنـواخت در زميـن پخش كـرده و ابتدا با ديسك سبك در عمق 10-5 سانتيمتري خاك مخلوط كرد. سپس اقدام به شخم عميق اوليه نموده تا كود در سطوح مختلف خاك تا عمق شخم به طور يكنواخت توزيع گردد. ترجيحاً مصرف فسفر از منبع سوپر فسفات و پتاسيم از منبع سولفات پتاسيم توصيه مي گردد. با توجه به نقش مهمي كه پتاسيم در رشد و توسعه چغندرقند ايفا مي نمايد لازم است كه استفاده از كودهاي پتاسه همواره مورد توجه ويژه قرار گيرد.
كاربرد كودهاي آلي بخصوص كودهاي حيواني مي تواند تا حد زيادي در افزايش عملكرد كمي و كيفي مزارع چغندرقند مفيد فايده واقع گردد كه بهتر است حتي المقدور از اين كودها در مزارع استفاده شود.
كمبود عناصر ميكرو (آهن، منگنز، بر، روي و . . . ) در مزارع چغندرقند در بعضي از مواقع تا حدود 30 درصد از عملكرد محصول مي كاهد و نيز سبب كاهش مقاومت ريشه ها به بيماريها و آفات مي گردد، كه اين مسئله ضرورت به كارگيري اين كودها را در مزارع به خوبي مشخص مي كند.
مهم ترين نكته در خصوص كود دهي به چغندرقند استفاده صحيح از كودهاي ازته است. بعضي از كشاورزان تا آخرين روزهاي قبل از برداشت اقدام به مصرف كودهاي ازته مي كنند كه اين كار بسيار اشتباه است و از كيفيت چغندر به خصوص درصد قند به شدت مي كاهد. به طور كلي استفاده از كودهاي شيميايي به طور صحيح و فني يكي از راههاي رسيدن به محصول بالاتر است. اگر در مصرف كودهاي مورد نياز در زمانهاي مناسب كوتاهي شود، عملكرد محصول كاهش مي يابد. همچنين مصرف بيش از حد كودها علاوه بر از دست رفتن مقادير زيادي كود، تخريب ساختمان خاك و آلودگي محيط زيست را نيز در پي دارد. از طرفي اين مسئله به مسموميت گياه منجر مي شود و محصول نهايي را نيز كاهش مي دهد. به عنوان مثال مصرف كمتر از حد ازت سبب كاهش عملكرد ريشه چغندرقند تا حدود 50 درصد مي شود. از سوي ديگر مصرف زيادتر از حد آن سبب كاهش درصد قند (عيار) تا چندين واحد خواهد شد. بنابراين لازم است بر اساس روش صحيح، ميزان تقريبي كودهاي مورد نياز را در مزرعه تعيين كرد. اين كه چه مقــدار كود در طول فصـل زراعـي و در زمـان كشت بايد مصرف شود، از طريق آزمايش هاي تجزيه خاك مشخص مي شود.
آبياري چغندرقند
عملاً تمام روشهاي شناخته شده آبياري در سطح دنيا شامل آبياري سطحي (از طريق جوي و پشته، آبياري كرتي و نواري) و روشهاي مختلف آبياري باراني در چغندر قند مورد استفاده قرار مي گيرند.
چغندرقند يكي از گياهان مقاوم به خشكي است، به طوري كه مزرعه چغندرقندي كه دچار تنش خشكي شود، مي تواند حداكثر ظرفيت توليد خود را به شرط بهبود شرايط به دست آورد. به همين دليل، تنش آبي اين گياه در مقايسه با گياهان ديگر مانند سيب زميني به عملكرد محصول كمتر خسارت مي زند. همچنين مرحله رشد حساس به تنش خشكي در چغندرقند مشابه آنچه كه در گلدهي غلات ديده مي شود وجود ندارد. بنابراين با وجود چنين شرايطي درخصوص چغندرقند، مي توان مديريت بسياري مناسبي بر آبياري مزارع چغندرقند اعمال نمود و حداكثر ميزان صرفه جويي را در اين مزارع بخصوص در وضعيت خشكسالي كنوني داشت.
چغندرقند داراي سيستم ريشه عميق است که آب را از حدود 90 تا 110 سانتيمتري عمق خاک استخراج مي کند. چغندر حدود 70% آب مورد نياز خودش را تا عمق 60 سانتيمتري مي گيرد. لذا در صورتي که سطح خاک خشک باشد اما در اعماق پائين تر آب کافي وجود داشته باشد، مشکلات تنش کم آبي به حداقل مي رسد.
به طور كلي در مرحله جوانه زني بذر، چغندرقند به آبياري هاي سبک و متعدد نياز است. اما پس از عمليات تنك انجام يك آبياري سنگين ضرورت مي يابد و در طول فصل رشد فواصل آبياري بسته به بافت خاک و شرايط آب و هوايي تفاوت دارد. همچنين 2 تا 4 هفته قيل از برداشت نيز بايدآبياري ها قطع شود كه اين زمان قطع آبياري بايد به گونه اي باشد كه خاک آنقدر خشک نشود که برداشت با مشکل مواجه شود.
با توجه به اينكه در استان اصفهان خشكسالي همواره گريبانگير توليد محصولات كشاورزي مختلف همانند چغندرقند مي باشد ، جهت جبران اين كم آبي، تغيير الگوي كشت، بهبود راندمان آبياري، افزايش بهره وري از آب و اعمال تكنيك هاي كم آبياري (از جمله طولاني كردن دور آبياري، حذف آبياري در مراحلي از رشد گياه كه حساسيت كمتري به كم آبي دارد و ...) ضروري است و در اين زمينه استفاده از روش هاي نوين آبياري نيز بيش از پيش بايد مورد توجه قرار گيرد. به لحاظ مقاومت بالاي چغندرقند در مقابل بروز تنش هاي خشكي، استفاده از شيوه هاي كم آبياري مي تواند تا حد زيادي در خصوص كاهش مصرف آب در اين زراعت مفيد فايده واقع شود و مي تواند جايگزين مناسبي براي بسياري از زراعت هاي با مصرف آب بيشتر گردد.
افزايش عملكرد ريشه در مزارع چغندرقند
چغندرقند بر خلاف اکثر محصولات زراعي که بر اساس وزن خريداري مي شوند با دو فاکتور وزن و درصد قند (عيار) خريداري مي شود:
براي بالا بردن مقدار محصول در واحد سطح لازم است نكات زير در نظر گرفته شود:
1) استفاده از بذور اصلاح شده مناسب كشت هر منطقه
2) آبياري كامل و صحيح و استفاده مفيدتر از منابع آب با توجه به كمبود شديد آب در اكثر مناطق كشور و تناسب سطح كشت با آب موجود
3) داشتن دقت فراوان در جهت ايجاد تراكم مطلوب بوته در واحد سطح (80 تا 100 هزار بوته در هكتار)
4) تغيير روشهاي كاشت و بهبود عمليات زراعتي با استفاده از ماشين‌آلات جديد براي تهيه زمين و ساير عمليات لازم.
5) استفاده صحيح از كودهاي دامي و شيميايي
6) انتخاب تناوب صحيح
7) انتخاب زمين مناسب از نظر عمق و بافت خاك
8) رعايت تاريخ كاشت مناسب در هر منطقه
9) مبارزه صحيح و بموقع با آفات و امراض گياهي و به خصوص علفهاي هرز
10) برداشت به موقع و صحيح چغندرقند و تحويل آن به كارخانجات قند بلافاصله پس از برداشت
11)تنظيم صحيح ماشينهاي برداشت چغندرقند و كاهش ضايعات برداشت.
عوامل موثر بر افزايش درصد قند
از زماني كه يك كشاورز تصميم به كشت چغندر مي گيرد تا زماني كه چغندر برداشت و بارگيري مي شود، در كليه مراحل، نحوه اقدامات و فعاليت هاي او در كاهش و يا افزايش عيار مؤثر مي باشد. به طور كلي مهمترين عوامل موثر بر درصد قند چغندرقند به قرار زير هستند:
ا- انتخاب بذر متناسب با شرايط آب و هوايي، طول دوره رشد و مقاوم به عوامل نامساعد كشت در منطقه، افزايش ميزان عيار را در پي دارد.
2- انجام شخم مناسب به منظور افزايش نفوذپذيري خاک و جلوگيري از چند شاخه شدن ريشه ها و نيز جمع آوري سنگهاي موجود در خاك مزرعه تا حد امكان، از اهميت بسيار زيادي در افزايش درصد قند برخوردار است.
3- وجود تعداد مناسب بوته در واحد سطح (9 تا 10 بوته در هر متر مربع) به افزايش عيار منجر مي گردد.
4- انتخاب تاريخ دقيق کاشت چغندرقند در افزايش درصد قند اهميت بسيار دارد.
5- كنترل به موقع علف هاي هرز به ميزان زيادي در افزايش عيار چغندرقند نقش دارد.
6- تغذيه اصولي گياه تأثير بسياري در بهبود وضعيت توليد قند در چغندرقند دارد. مصرف بيش از حد و ديرهنگام کودهاي ازته (بخصوص اوره و نيترات آمونيوم) باعث کاهش ميزان قند خواهد شد. همچنين کمبود ساير عناصر (آهن، روي، منگنز، منيزيم، بر و ... ) غلظت قند در ريشه را کاهش مي دهد.
7- انجام آبياري هاي صحيح و به موقع در بالارفتن كيفيت ريشه ها چغندرقند نقش مهمي ايفا ميكند.
8- كنترل به موقع آفات و بيماري ها در طول فصل به بهبود وضعيت كيفي ريشه هاي توليدي مي انجامد.
9-حفظ سلامت برگها تا آخرين لحظات رشد از گزند آفات و يا عدم چرانيدن آنها باعث افزايش عيار مي گردد.
10- برداشت به موقع چغندرقند با توجه به علايم رسيدگي مزرعه موجب افزايش درصد قند ريشه ها مي شود.
11- ممانعت از يخ زدن چغندرقند در جلوگيري از كاهش عيار فوق العاده موثر است.
12- چنانچه بوته ها به مدت شش هفته در معرض دماي 4 تا 8 درجه سانتيگراد قرار گيرند، به ساقه مي روند و ميزان قندشان كاهش مي يابد که در صورت رعايت دقيق تاريخ كاشت مي توان از اين عمل ممانعت نمود.
13-سرزني صحيح چغندرقند منجر به بالارفتن كيفيت چغندر تحويلي به كارخانه مي گردد.
14-عدم تأخير در جمع آوري و حمل چغندرقند به کارخانه به دليل كاهش تنفس ريشه و ممانعت از تجزيه قند ها در بالارفتن درصد قند موثر است.