اسماعیل س
12th April 2012, 11:34 PM
سرزمین و مردم لرستان از باستان تا آمدن قاجارها
نوشته :اسماعیل سپهوند
دوره باستان : سرزمینی که امروزه لرستان نامیده می شود و نام خود را از طوایفی به نام لور یا لر گرفته است سرزمینی است کوهستانی که روزگاری شامل بخش های وسیعی از منطقه غرب و جنوب بود که بسیار گسترده بود و شامل بخشهای وسیعی از ایلام خوزستان،ممسنی،کرمانشاه ، بوشهر و همچنین تمامی لرستان کنونی ،کهکیلویه و بویراحمد و چهارمحال بختیاری (شاخت ایل بیرانوند ص 1)
سابقه این سرزمین به چند هزار سال قبل از میلاد می رسدکه در کوهای آن کاسی ها و دولت متمدن عیلام بر بخش هایی از آن حکومت می راند گویا ترین سند وجود کاسی ها مفرغ لرستان می باشد که زینت دهنده بسیاری از موزه های داخلی و خارجی از جمله موزه های فرانسه ،انگلستان و ... می باشد ،و همچنین وجود منطقه ای بین خرم آباد و بروجرد به نام کاسیو(کاسیان) که نام خود را از این قوم گرفته است، و دلایل حکومت عیلام بر بخش هایی از آن شهر های خایدالو(دره شهرکنونی) و سیماشکی (خرم آباد کنونی )می باشد چنانکه در بخش چگنی روستایی به نام سماق وجود دارد که احتمالا" معرب شده سیماشکی است.(تاریخ سیاسی لرستان ج 1، ص18)
کاسی ها در دوره مادها یکی از قبایل متحد آنها بر ضد آشوریان بودند ماد ها در قرن هشتم ق.م بر سرزمین کاسی ها دست یافتند و دوره مفرغ های لرستان نیز پایان یافت. (ایران باستان ج 2، ص14)
با فتوحات کورش کبیر و شکست مادها از او همه قلمرو مادها از جمله لرستان که بخشی از عیلام بود جزو قلمرو پارس ها شد.(قلمرو شاهنشاهی هخامنشی صص 71 و 72)
بعد از ورود اسکندر به ایران با قهر و غلبه بر هخامنشیان ؛ کاسی ها به سختی در برابر او مقابله کردند و از او باج خواستند زیرا در اواخر دوره هخامنشی معمول شده بود که پادشاهان هخامنشی انعامی به آنها بدهند.(تاریخ ایران باستان،قبل از اسلام، 1جلدی ص 125)
در زمان جانشینان اسکندر لرستان جزو ساتراپ نشین ماد بزرگ بود که در امور داخلی مستقل بودند(اشکانیان ص11)
بعد از بیرون راندن سلوکی ها توسط پارت ها(اشکانیان) در زمان مهرداد اول (171_138 ق.م ) ایالات جنوبی و غربی همگی جزو قلمرو پارت ها شدند واز جمله لرستان . (قلمرو دولت اشکانی، ص 158)
و سرانجام در آخرین سلطنت ایران باستان یعنی ساسانیان مناطق لر نشین جزئی از ایالت کمای (ماد بزرگ) بوده است در لرستان این زمان دو قسمت بزرگ ماسبذان ومهرگان وجود داشت.(شناخت ایل بیرانوند ص 10)
دوره اسلامی تا پایان سلجویان
از جمله حکامی که همزمان با حمله اعراب بر لرستان(و خوزستان ) حکومت میکرد هرمزان بود که توسط اعراب گرفتار شده و به دار الخلافه اعزام شد وبخش شمالی لرستان در سال 16 ه و بخش جنوبی در سال 20 ق توسط اعراب تصرف شد. (جغرافیای تاریخی لرستان، ص240)
بعد از هرمزان پسرش آذین جانشین پدرش شد که توسط اعراب کشته شد به دنبال این وقایع از طرف امویان و عباسیان حکام لرستان تعیین می شدند بعد از علی بن هشام که از طرف عباسیان حاکم لرستان بود این ناحیه در حدود سال 214 .ق به خاندان ابی دلف واگذار شد، با ظهور مرداویچ بر اندازی این خاندان توسط او لرستان بدست آل زیار می افتد با روی کار آمدن آل بویه و استیلای آنه بر بغداد لرستان نیز تحت تابعیت آن دولت در آمد و از سال 348 تا 406 . ق لرستان به همراه کردستان و کرمانشاه و همدان تحت کنترل دودمانی از کردها به نام برزیکانی درآمد که به نام موسس آن حسنویه بن حسین برزیکانی آل حسنویه نامیده مشد البته جانشین حسنویه یعنی پسرش بدر لرستان را ضمیمه قلمرو خود ساخت و دژ مشهور آن(فلک الافلاک) را مرکز حکمرانی خود قرار داد.(تاریخ خرم آباد،صص 21و22و23)
(ازجمله اثرمربوط به دوره حاکمیت آنان گرداب سنگی واقع در مرکز شهرخرم آباد کنونی می باشد)
این سلسله در سال 406 .ق توسط آل بویه از بین رفت پس از آل حسنویه لرستان برای مدت کوتاهی زیر فرمان آل کاکویه (شعبه ای از آل بویه) قرار گرفت. (10)
سلجوقیان
با هجوم ترکان سلجوقی در نیمه اول قرن پنجم ق به ایران و بر اندازی غزنویان توسط آنان و حرکت به سمت غرب ایران لرستان نیز در سالا 5 43 .ق به تصرف آنان در آمد ،در دوره سلاجقه دودمانی از آنان به نام برسقیان بر لرستان حکومت داشتند (گویا ترین اثر تاریخی حکومت برسقیان منار و سنگ نوشته در شهر خرم آباد کنونی می باشد) این خاندان سرانجام توسط اتابکان لر از این سرزمین رانده شدند.(تاریخ سیاسی لرستان، صص 19و20و 21)
لرستان در دوره اتابکان(دوره مغول وتیموری)
سرزمنین لرستان مقارن با هجوم مغولان به ایران بود که به عنوان لر بزرگ ولر کوچک شناخته شد اتابکان لر کوچک (لرستان امروزی، ایلام وبخشهایی از کرمانشاه) از سال 1006_570 . ق بر این سرزمین حکومت کرده اندکه اولین آنها شجاع الدین خورشید بن ابی بکر وآخرین آنها شاه حسین در دوره مغول وتیموری بودند ؛ شاه حسین توسط یکی از شاهان تیموری در سال 873 .ق کشته شد سخت ترین مصیبت ها در ایرا ن در همین دوره اتابکان بود که دو هجوم بزرگ به ایران یکی توسط مغولان و دیگری توسط تیمور لنگ در سه نوبت صورت گرفت.(جغرافیای تاریخی لرستان، صص 276 و 277)
اتابکان لر کوچک در دوره صفویه
تا زمان شاه طهماسب صفوی شاه رستم پسر شاه حسین حکومت لرستان را در دست داشت.(تاریخ حبیب السیر،ج4، صص 498و 499)
آخرین اتابک لرستان کوچک شاهوردی خان بود که به علت قتل فرستاده شاه عباس مورد حمله این شاه مقتدر صفوی قرار گرفت و در سال 1006 .ق کشته شدو سلسله اتابکان کوچک در همین سال به سر آمد.(زندگانی شاه عباس اول،ج4،ص 188)
لرستان در دوره والیان
والیان پس از منسوخ نام اتابک توسط شاه عباس صفوی 1006 .ق به حکومت رسیدند که اولین آنها حسین خان پسر دایی شاهوردی خان آخرین اتابک مقتول بود در زمان هجوم افغانها به ایران علی مردان خان فیلی پنجمین والی لرستان بود که به عنوان فرمانده کل قوای ایران برگزیده شد(1138.ق)
که با ترکان عثمانی نیز درگیر شد وی در زمان نادرشاه افشار از طرف وی به عنوان سفیر راهی قسطنطنیه شد که در بین راه درگذشت،آخرین والی که برلرستان کوچک قبا از تقسیم بندی به پیشکوه و پشتکوه حکومت کرد اسماعیل خان بودکه دوران حاکمت او مصادف با آشفتگی های بعد از قتل نادرشاه بود وی در هنگام قدرت گیری کریم خان زند به علت همکاری با علیمردان خان بختیاری توسط کریم خان زند متواری شد که بعد از مرگ کریم خان(1193 .ق ) برگشته و دوباره حکومت لرستان را در دست گرفت؛ در زمان آقا محمدخان قاجار بود که لرستان به دو بخش پیشکوه و پشتکوه تقسیم شد وحکومت والیان منحصر به پیشکوه شد (تاریخ سیاسی لرستان ص 31)
نژاد لر
لرد کرزون نویسنده انگلیسی در مورد لر ها می نویسد یکی از معماهای لا ینحل تاریخ آن است که لرها کی هستند و از کجا آمده اند ؟ مردمی بدون تاریخ وبدون ادبیات.(در لرستان ،پشتکوهئ ،و بروجرد...ج 2 ص 14)
مینورسکی می نویسدلر ها تیره ای ایرانی هستند که در جنوب غربی ایران به سر می برند و به چهار شعبه کهکیلویه ،بختیاری، ممسنی و لر های خاص (ساکنین لرستان فعلی و پشتکوه ) تقسیم می شوند ؛ مانند اکراد وجه مشترک بین لر ها زبان انهاست ، صفت اختصاصی گویش لری بیانگر آن است که این منطقه اصولا" تحت تاثیر ایرانیان پارسی قرار گرفته است(لرستان و لر ها صص20 و21)
در شرف نامه آمده است که اکراد چهار قسم اند و زبان وآدابشان مغایر یکدیگر است :کرمانج(کرمانژ)، کلهر ،گوران و لر (شرف نامه ؛تاریخ مفصل کردستان ،صص 33 و 44)
راولینسون نیز معتقد است که طوایفی از لر ها از نژاد های قبل از آریاییها هستند و آنان را از بازماندگان کاسی ها دانسته گروهی نیز آنان را از بازماندگان اقوام سامی که در دوران قدرت عیلام نژاد غالب را تشکیل می دادند به حساب آورده اند عده ای نیز آنها را از نژاد ترک دانسته اند(سفر نامه هنری راولینسون به لرستان،خوزستان و بختیاری ص 136)
نوشته :اسماعیل سپهوند
دوره باستان : سرزمینی که امروزه لرستان نامیده می شود و نام خود را از طوایفی به نام لور یا لر گرفته است سرزمینی است کوهستانی که روزگاری شامل بخش های وسیعی از منطقه غرب و جنوب بود که بسیار گسترده بود و شامل بخشهای وسیعی از ایلام خوزستان،ممسنی،کرمانشاه ، بوشهر و همچنین تمامی لرستان کنونی ،کهکیلویه و بویراحمد و چهارمحال بختیاری (شاخت ایل بیرانوند ص 1)
سابقه این سرزمین به چند هزار سال قبل از میلاد می رسدکه در کوهای آن کاسی ها و دولت متمدن عیلام بر بخش هایی از آن حکومت می راند گویا ترین سند وجود کاسی ها مفرغ لرستان می باشد که زینت دهنده بسیاری از موزه های داخلی و خارجی از جمله موزه های فرانسه ،انگلستان و ... می باشد ،و همچنین وجود منطقه ای بین خرم آباد و بروجرد به نام کاسیو(کاسیان) که نام خود را از این قوم گرفته است، و دلایل حکومت عیلام بر بخش هایی از آن شهر های خایدالو(دره شهرکنونی) و سیماشکی (خرم آباد کنونی )می باشد چنانکه در بخش چگنی روستایی به نام سماق وجود دارد که احتمالا" معرب شده سیماشکی است.(تاریخ سیاسی لرستان ج 1، ص18)
کاسی ها در دوره مادها یکی از قبایل متحد آنها بر ضد آشوریان بودند ماد ها در قرن هشتم ق.م بر سرزمین کاسی ها دست یافتند و دوره مفرغ های لرستان نیز پایان یافت. (ایران باستان ج 2، ص14)
با فتوحات کورش کبیر و شکست مادها از او همه قلمرو مادها از جمله لرستان که بخشی از عیلام بود جزو قلمرو پارس ها شد.(قلمرو شاهنشاهی هخامنشی صص 71 و 72)
بعد از ورود اسکندر به ایران با قهر و غلبه بر هخامنشیان ؛ کاسی ها به سختی در برابر او مقابله کردند و از او باج خواستند زیرا در اواخر دوره هخامنشی معمول شده بود که پادشاهان هخامنشی انعامی به آنها بدهند.(تاریخ ایران باستان،قبل از اسلام، 1جلدی ص 125)
در زمان جانشینان اسکندر لرستان جزو ساتراپ نشین ماد بزرگ بود که در امور داخلی مستقل بودند(اشکانیان ص11)
بعد از بیرون راندن سلوکی ها توسط پارت ها(اشکانیان) در زمان مهرداد اول (171_138 ق.م ) ایالات جنوبی و غربی همگی جزو قلمرو پارت ها شدند واز جمله لرستان . (قلمرو دولت اشکانی، ص 158)
و سرانجام در آخرین سلطنت ایران باستان یعنی ساسانیان مناطق لر نشین جزئی از ایالت کمای (ماد بزرگ) بوده است در لرستان این زمان دو قسمت بزرگ ماسبذان ومهرگان وجود داشت.(شناخت ایل بیرانوند ص 10)
دوره اسلامی تا پایان سلجویان
از جمله حکامی که همزمان با حمله اعراب بر لرستان(و خوزستان ) حکومت میکرد هرمزان بود که توسط اعراب گرفتار شده و به دار الخلافه اعزام شد وبخش شمالی لرستان در سال 16 ه و بخش جنوبی در سال 20 ق توسط اعراب تصرف شد. (جغرافیای تاریخی لرستان، ص240)
بعد از هرمزان پسرش آذین جانشین پدرش شد که توسط اعراب کشته شد به دنبال این وقایع از طرف امویان و عباسیان حکام لرستان تعیین می شدند بعد از علی بن هشام که از طرف عباسیان حاکم لرستان بود این ناحیه در حدود سال 214 .ق به خاندان ابی دلف واگذار شد، با ظهور مرداویچ بر اندازی این خاندان توسط او لرستان بدست آل زیار می افتد با روی کار آمدن آل بویه و استیلای آنه بر بغداد لرستان نیز تحت تابعیت آن دولت در آمد و از سال 348 تا 406 . ق لرستان به همراه کردستان و کرمانشاه و همدان تحت کنترل دودمانی از کردها به نام برزیکانی درآمد که به نام موسس آن حسنویه بن حسین برزیکانی آل حسنویه نامیده مشد البته جانشین حسنویه یعنی پسرش بدر لرستان را ضمیمه قلمرو خود ساخت و دژ مشهور آن(فلک الافلاک) را مرکز حکمرانی خود قرار داد.(تاریخ خرم آباد،صص 21و22و23)
(ازجمله اثرمربوط به دوره حاکمیت آنان گرداب سنگی واقع در مرکز شهرخرم آباد کنونی می باشد)
این سلسله در سال 406 .ق توسط آل بویه از بین رفت پس از آل حسنویه لرستان برای مدت کوتاهی زیر فرمان آل کاکویه (شعبه ای از آل بویه) قرار گرفت. (10)
سلجوقیان
با هجوم ترکان سلجوقی در نیمه اول قرن پنجم ق به ایران و بر اندازی غزنویان توسط آنان و حرکت به سمت غرب ایران لرستان نیز در سالا 5 43 .ق به تصرف آنان در آمد ،در دوره سلاجقه دودمانی از آنان به نام برسقیان بر لرستان حکومت داشتند (گویا ترین اثر تاریخی حکومت برسقیان منار و سنگ نوشته در شهر خرم آباد کنونی می باشد) این خاندان سرانجام توسط اتابکان لر از این سرزمین رانده شدند.(تاریخ سیاسی لرستان، صص 19و20و 21)
لرستان در دوره اتابکان(دوره مغول وتیموری)
سرزمنین لرستان مقارن با هجوم مغولان به ایران بود که به عنوان لر بزرگ ولر کوچک شناخته شد اتابکان لر کوچک (لرستان امروزی، ایلام وبخشهایی از کرمانشاه) از سال 1006_570 . ق بر این سرزمین حکومت کرده اندکه اولین آنها شجاع الدین خورشید بن ابی بکر وآخرین آنها شاه حسین در دوره مغول وتیموری بودند ؛ شاه حسین توسط یکی از شاهان تیموری در سال 873 .ق کشته شد سخت ترین مصیبت ها در ایرا ن در همین دوره اتابکان بود که دو هجوم بزرگ به ایران یکی توسط مغولان و دیگری توسط تیمور لنگ در سه نوبت صورت گرفت.(جغرافیای تاریخی لرستان، صص 276 و 277)
اتابکان لر کوچک در دوره صفویه
تا زمان شاه طهماسب صفوی شاه رستم پسر شاه حسین حکومت لرستان را در دست داشت.(تاریخ حبیب السیر،ج4، صص 498و 499)
آخرین اتابک لرستان کوچک شاهوردی خان بود که به علت قتل فرستاده شاه عباس مورد حمله این شاه مقتدر صفوی قرار گرفت و در سال 1006 .ق کشته شدو سلسله اتابکان کوچک در همین سال به سر آمد.(زندگانی شاه عباس اول،ج4،ص 188)
لرستان در دوره والیان
والیان پس از منسوخ نام اتابک توسط شاه عباس صفوی 1006 .ق به حکومت رسیدند که اولین آنها حسین خان پسر دایی شاهوردی خان آخرین اتابک مقتول بود در زمان هجوم افغانها به ایران علی مردان خان فیلی پنجمین والی لرستان بود که به عنوان فرمانده کل قوای ایران برگزیده شد(1138.ق)
که با ترکان عثمانی نیز درگیر شد وی در زمان نادرشاه افشار از طرف وی به عنوان سفیر راهی قسطنطنیه شد که در بین راه درگذشت،آخرین والی که برلرستان کوچک قبا از تقسیم بندی به پیشکوه و پشتکوه حکومت کرد اسماعیل خان بودکه دوران حاکمت او مصادف با آشفتگی های بعد از قتل نادرشاه بود وی در هنگام قدرت گیری کریم خان زند به علت همکاری با علیمردان خان بختیاری توسط کریم خان زند متواری شد که بعد از مرگ کریم خان(1193 .ق ) برگشته و دوباره حکومت لرستان را در دست گرفت؛ در زمان آقا محمدخان قاجار بود که لرستان به دو بخش پیشکوه و پشتکوه تقسیم شد وحکومت والیان منحصر به پیشکوه شد (تاریخ سیاسی لرستان ص 31)
نژاد لر
لرد کرزون نویسنده انگلیسی در مورد لر ها می نویسد یکی از معماهای لا ینحل تاریخ آن است که لرها کی هستند و از کجا آمده اند ؟ مردمی بدون تاریخ وبدون ادبیات.(در لرستان ،پشتکوهئ ،و بروجرد...ج 2 ص 14)
مینورسکی می نویسدلر ها تیره ای ایرانی هستند که در جنوب غربی ایران به سر می برند و به چهار شعبه کهکیلویه ،بختیاری، ممسنی و لر های خاص (ساکنین لرستان فعلی و پشتکوه ) تقسیم می شوند ؛ مانند اکراد وجه مشترک بین لر ها زبان انهاست ، صفت اختصاصی گویش لری بیانگر آن است که این منطقه اصولا" تحت تاثیر ایرانیان پارسی قرار گرفته است(لرستان و لر ها صص20 و21)
در شرف نامه آمده است که اکراد چهار قسم اند و زبان وآدابشان مغایر یکدیگر است :کرمانج(کرمانژ)، کلهر ،گوران و لر (شرف نامه ؛تاریخ مفصل کردستان ،صص 33 و 44)
راولینسون نیز معتقد است که طوایفی از لر ها از نژاد های قبل از آریاییها هستند و آنان را از بازماندگان کاسی ها دانسته گروهی نیز آنان را از بازماندگان اقوام سامی که در دوران قدرت عیلام نژاد غالب را تشکیل می دادند به حساب آورده اند عده ای نیز آنها را از نژاد ترک دانسته اند(سفر نامه هنری راولینسون به لرستان،خوزستان و بختیاری ص 136)