اسماعیل س
6th March 2012, 10:39 PM
ایل بیرانوند
ازپادشاهی کریم خان زند
تا سقوط رضا خان
( 1153تا1320.ش )
بررسی ایل بیرانوند
با تکیه بر تاریخ محلی و نسب شناسی
بیرانوند؛لغت نامه دهخدا
بیرانوند. [ ب َ ن َ وَ ] (اِخ ) یکی از ایلات کرد ایران ازطوایف ایل پیشکوه است و تقریباً ده هزار خانوار و60000تن سکنه دارد. دارای دو قسمت است بیرانوند یاراحمد وبیرانوند مال اسد و از تیره های ذیل تشکیل میشود: دره چی70خانوار، کدخدا علی پناه80خانوار، میرحیاتی60خانوار، زارعلی40خانوار، کدخدا محمد جعغر70خانوار، کدخدااﷲ100خانوار. کدخدا مرد علی و کدخدا ملااسداﷲ70خانوار. منسها30خانوار، جوبه وند و شمس الدین و رادل200خانوار، تاریها1000خانوار، بی بی طلائی2000خانوار، چغولوند300خانوار، شیخه500خانوار، تیره ٔ عباسقلی خان1000خانوار،بالای کامیان طوایف خسروخان و جمشیدخانی650خانوار، تیره ٔ سهراب1300خانوار، تیره ٔزید علی500خانوار، جوقه ٔ کدخدا ابوطالب500خانوار، شعبه ٔ محمد قلیخان ، نجفقلی خان200خانوار، جوقه ٔ محمدخان1000خانوار، تیره ٔ مس وند400خانوار، ساکی100خانوار، خوانین علی محمدخانی1000خانوار،تیره ٔ شبان400خانوار، سیاهوردی350خانوارو حور مرادی300خانوار. مسکن این طوایف در دره ٔ چینی ، هود، تنگ عزیر،تنگ دینار و بزدل است . قسمتی از ایل بیرانوند را اخیراً بقم ، ساوه و اطراف کاشانبرای شهرنشینی کوچ داده اند. (یادداشت مؤلف ). شاخه ای ازتیره ٔ عبدالوند هیهاونداز طایفه ٔ چهارلنگ بختیاری .(جغرافیای سیاسی کیهان ص76). و رجوع به طایفه ٔ عبدالوند و نیز رجوع به جغرافیایسیاسی کیهان ص66شود.
محقق : اسماعیل سپهوند
دانشجوی کارشناس ارشد دانشگاه خوارزمی البرز
· اوضاع سیاسی_اجتماعی لرستان قبل از حمله قوای غرب
· تاریخچه ایل بیرانوند و اوضاع آن در دوره قاجار
· ظهور خوانین قدرتمند بیرانوند
· لقب سپهوند سیاستی در راستای آرام سازی ایل بیرانوند
· سرشناسان خاندان سپهوند در دوره پهلوی اول
· دلایل لشکرکشی رضاخان به لرستان
· نتایج حمله رضاخان وتاثیرات آن
اوضاع سیاسی_اجتماعی لرستان قبل از حمله قوای غرب
ایلات و طوایف ساکن لرستان که پس از سقوط صفویه روز به روز بر جمعیت آنها افزوده می شد و به عنوان یک نیروی مخوف و طغیانگر در آمده بود در زمان افشار و زند یک پتانسیل آزاد نشده بود البته والیان نیز به خوبی لرستان را تحت حاکمیت خود درآورده بودند بعد از قدرت گرفتن قاجارها و سیاست تقسیم لرستان به دو قسمت پشتکوه و پیشکوه برای محدود کردن قدرت والیان لرستان نقطه شروعی برای سرکشی و اغتشاش لرستان در تاریخ لرستان به وقوع پیوست .
پشتکوه در دست والین ماند ، ولی پیشکوه به وسیله شاهزادگان و حاکمان اعزامی از دربار اداره می شد بی اطلاعی حاکمان اعزامی و رقابت شدید سرکردگان و خوانین ایلات و طوایف اوضاع لرستان را پریشان کرد تا اینکه در زمان مرگ محمدشاه اغتشاش ایلات بیرانوند،باجولوند،طایفه جودکی و ...شروع شد با اقدامات امیرکبیر وحاکم اعزامی او و اعدام سران شورشی اوضاع تا حدودی آرام شد تازمان حکومت ظل السلطان رقابت سران ایل ها ادامه داشت تا اینکه تعدادی دیگر از این سرکرده ایل ها به علت مخالفت با حکومت ظل السلطان ، توسط او اعدام شدند ، مرگ ناصرالدین شاه و آغاز مشروطه خواهی بهترین فرصت برای شورش و اغتشاش ایلات و طوایف ساکن لرستان بود به طوری که ارتباط لرستان با حکومت مرکزی قطع شد عدم حضور حاکمیت دولت مرکزی اوضاع لرستان را روز به روز وخیم تر و در تاریکی فرو برد .
این اوضاع عصر بی امنی و تاریکی و وحشت تا زمان حمله لشکر غرب به فرماندهی امیراحمدی ادامه داشت .
*تاریخچه ایل بیرانوند و اوضاع آن در دوره قاجار
ایل بیرانوند: یکی از ایلات بزرگ ساکن لرستان است که گویش آنها لکی می باشد طبق گفته مورخان و نسب شناسان بزرگ ایل از جمله مرحوم صید جعفر سپهوند،غیظی شمس و ... جد آنها شخصی بنام هیجالی(هیجاری،حاج عالی)عرب بوده و از عربستان آمده به دلفان رفته و پس از ازدواج با دختری از آنجا ساکن شده است!وی سپس صاحب دو پسر بنام بیران و باجول شده است بعضی نسب شناسان میگویند این دو برادر در لشکر نادر شاه خدمت میکردند بیران پیاده نظام و باجول سواره نظام بود به علت رشادت ملک سیلاخور به به آنها داده شد. بیران صاحب دو پسر بنام های آلاینان و دشاینان شد،که اجداد بیرانوندهای امروزی هستند. ریاست ایل ابتدا در دست مال اسد بود که بعد از دامادی دوست احمد پسر شمس الدین با خاندان زند ریاست در دست مال قباد افتاد که تقریبا" تا انقلاب 1357 ادامه داشت.
روسای ایل بيرانوند در دوره قاجار و پهلوی
• حسينعلی خان.ملک احمدخان.زین العابدین خان.سهراب خان.اسدخان.مهرعلی خان.پاپی علی حسن خان. لطفعلی خان . ولی لله خان _فاضل خان.عليمردان خان.غلامعلی خان.شيخعلی خان.و تقی خان و عزیزلله خان (دوره پهلوی دوم نيز تاسال 1349 ازمعروف ترین روسای ایل بود) • طایفه کٌر قبل از به حکومت رسيدن زندیه که منجر به خویشاوندی فرزند شمس الدین دوست احمد با کریم خان زند شد و بدليل حمایت شمس الدین از حرم به اسارت رفته شاهی در جنگ با افغانها و ازدواج پسر شمش الدین دوست احمد با دختر کریم خان و اعطاءلقب خانی به داماد و دختر زادگان کریم خان بنا به گفته معمرین و مورخين حاکم و خانی از آن تيره کر بوده کر را فر بمعنی افتخار و شکوه و جلال نيز ميگفته اند حاکم بودن تيره کر بر ایل بيرانوند و تا حدودی بر محدوده یيلاق و قشلاق ایل تا قدرت پيدا کردن زندیه و خویشاوندی صورت گرفته ادامه داشته بطوریکه بصورت دوره ای بسته به طول عمر و حوادث اتفاقی حاکميت با یکی از تيرهای کر بوده پس از مرگ حاکم بنا به شور و مشورت سران تيرهای کر یکی از توانا ترین افراد از تيره ای که نوبت حکومت داشت انتخاب و منصوب می شد. طایفه کر بنام شخصی است از فرزندان اسد فرزند آلا ئينان فرزند بيران فرزند حيجالی است ایل بيرانوند به دو شاخه اصلی آلاینان و دشاینان تقسيم میشود. • طوایف دشاینان: ۱.دليران ۲.دیوه کان ۳.پيرداده ۴.چقلوند ۵.رش ۶.لری ۷.شاهوردی ۸.شلکه • طوایف آلاینان: به سه شاخه مال اسد و مال قباد ومال شعبان تقسيم میشود. • مال اسد: ۱.کر ۲.مهراب ۳.زیدعلی ۴.بارانی • مهراب: ۱.صفر ۲.ميخک ۳.کوسه ۴.چرمارن ۵.دارچين ۵.زنجفيل • بارانی: ۱.حافظ ۲.شفيع ۳.شرفبک ۴.هميبک ۵.پاسان ۶.درکسان ۷.چغافرین ۸.برج ۹.ماراب • مال قباد:شمس الدین و یاراحمد و سبزعلی • یاراحمد: ۱.متش ۲.مصطفی وند ۳.بزرگ و موسی رضا • شمس الدین دارای پنج پسر :دوست احمد و کاکعلی و کمربک و چلویی و جوجه ون بود • خوانين که ا ز نسل دوست احمد میباشند: ۱.عزیزی ۲.مرادی ۳.سپهوند ۴.حسين عليخانی(اسدیان-اعظمی-حيدری- خسروی-رستمی) از تخمه زین العابدین خان فرزند ميرزااحمد فرزند دوست احمد می باشند • خاندان علی محمدی (سپهوند) • از خاندانهای معروف ایل بيرانوند که ساکن هرو و ده پير و خرم آبادمی باشند • علی محمد پسر زین العابدین پسر ميرزااحمد پسر دوست احمد بود علی محمدخان دارای هفت پسر بنام های اسماعيل خان-محمدخان-کلبعلی خان-رحمان خان-آزادخان حاتم خان- -محمدخان دارای هشت فرزند بنامهای پاپی علی حسن خان-علی حسين خان-عليمرادخان-عودل خان-علی عبدال خان-علی محمدخان-کلبعلی خان-عليار بود.معروفترین پسر وی پاپی علی حسن خان بود که بعد از مهرعلی خان ریاست ایل بيرانوند را بر عهده داشت و همچنين پسرش ولی لله خان که از خردمندان و شجاعان لرستان بود بعد از این پدر و پسر تقی خان پسر کلبعلی پسرمحمدخان و عزیزلله خان پسرعلی عبدال خان از مشهورترین روسای ایل بيرانوند وخاندان علی محمدی بودند • در مورخه 29 خرداد 1305 به دليل خدمات و جان فشانی های تقی خان به لرستان و ایل بيرانوند و دولت مرکزی ازطرف شخص شاه(رضاخان کبير) تيره علی محمدی به سپهوند تغير نام داد که بعد از تقی خان سپهوندها به ریاست عزیزلله خان به شهرت به سزایی درلرستان رسیدند
در بحث اینکه بیرانوندها عرب هستند هیچ شواهد تاریخی محکمی وجود ندارد بلکه دلایلی نیز دال بر این هست که آنها به متعلق به همین سرزمین لرستان هستند وریشه در خاک دارند ازجمله این دلایل :
1.گویش بیرانوند ها لکی است که اگر هیجاری عرب بود به این سرعت فرزندان او لک زبان نمی شدند.
2.نام پسران او عربی نیست و ازنام هایی است که در منطقه زاگرس کاربرد داشته است.
3.سرزمینی که بیرانوند ها در آن زندگی میکردند املاک موروثی آنها بود نه اینکه به آنها بخشیده باشند .
4.زاد و ولد بیرانوندها واینکه به این سرعت پرجمعیت شدند و املاک فراوانی گرفتند بسیار بعید به نظر میرسد عرب باشند.
نسب نامه ایل بیرانوند تازمان کریم خان زند
(ازمرحوم صید جعفرسپهوند)
سرایی
|
هیجاری سلسال
| | |
حسن کولی یوسی
|
بیران باجول
|
آلاینان دشاینان
| | | | | | | | |
| چقلوند پیرداده رش شلکه دهلرو شاهوردی لری دیوخان
|
اسد شعبان قباد
| |
کر مهراب زیدعلی بارانی |
|
یاراحمد شمس الدین سبزعلی
| |
متش مصطفی بزرگ موسی رضا |
| | |
| بور طاری |
| |
بزن اصل مرز نقی حسین بک سبزعلی |
کاکعلی کمربک دوست احمد جوجه ون چلویی
|
میرزااحمد میرزاخان
|
تیمور ملک احمد زین العابدین سلطان محمد فرضالی
( زین العابدین خان جد خوانین بیرانوند)
ظهور خوانین قدرتمند بیرانوند
اولین کسی که از ایل بیرانوند به لقب خانی مفتخر شد میرزااحمد بود که خوانین و روسای ایل همه از نسل او هستند.بعد از سقوط زندیه و تا سلطنت ناصرالدین شاه فرزندان میرزااحمد که از شیراز برگشته بودند املاک از دست رفته را با سرکردگی حسینعلی خان از نوادگان میرزااحمد باز پس گرفتند این کاربا حمله به ایلات و طوایفی که املاک آنها غصب کرده بودند صورت گرفت.البته خوانین دیگری نیز در لرستان دست به آشوب زده بودند،اقدام حسینعلی خان از نظر دولت مرکزی شورش و اغتشاش تلقی شد امیرکبیر با فرستادن احتشام الدوله در سال 1364ه.ق به عنوان حاکم لرستان شورش را آرام وسران شورشی از جمله حسینعلی خان را به دار آویخت .خوانین مرادی
ملک احمدخان :حاکم اعزامی برای ایجاد دو دستگی و وابسته کردن رییس ایل ،ریاست را به پسرعموی حسینعلی خان ملک احمدخان(پسر مراد) سپرد .وی فرزندان عمویش علی محمد و اسدخان پسرحسینعلی خان را مورد آزار قرار داد به طوری که آنها به خوانین سگوند پنانده شدند و با کمک آنها ملک احمدخان را به قتل رساندند.
زین العابدین خان:بعد از این واقعه زین العابدین خان(برادر ملک احمدخان) به ریاست ایل رسید وی نیز توسط میر ها به تحریک تیره طاری بیرانوند،درکنار رودخانه سیمره به قتل رسید.
سهراب خان:بعد از او پسرش سهراب خان به ریاست ایل رسید وی نیز به علت تدارک ازدواج با نامزد حاجیعلی خان(پسر حسینعلی خان )توسط حاجیعلی خان و عودل خان (پسر علی محمد) در تنگه زاهدشیرکشته شد.
.خوانین زکی خانی
اسد خان:بعد از قتل سهراب خان به علت کمک به حاکم وقت شایستگی در دفع یک شورش در خوزستان به درجه سرهنگی و ریاست ایل بیرانوند رسید این ریاست در فرزندان اوتا زمان حمله سردار سپه به لرستان(1302.ش) جز وقفه ای که ریاست ایل در دست پاپی علی حسن خان(پسر محمدخان پسر علی محمد)باقی بود.اسد خان از خوانین معروف لرستان است که ریاست فوج محلی بیرانوند را در سفر به تهران به عهده داشت بعد از منصوب شدن ظل السلطان به حکومت لرستان و مخالفت عده ای از خوانین به علت سخت گیری های وی در اصفهان ،اسد خان نیز که جزو مخالفین بود توسط ظل السلطان به همراه دیگر خوانین مخالف به دار آویخته شد.
مهرعلی خان:بعد از قتل پدرش با جلب رضایت ظل السلطان به ریاست ایل رسید با اعزام محسن خان مظفرالملک و اختلاف او با مهرعلی خان، او را برکنار و به علت دوستی با پاپی علی حسن خان(پسر محمدخان) ریاست ایل را به پاپی علی حسن خان داد؛این کار بر مهرعلی خان گران آمد و یک روز که پاپی علی حسن خان در مقر حاکم بسر میبرد،به تحریک پسر عموی خود قلی خان به علی محمدی ها شبیخون زده وچهار نفر از آنهاارا به قتل رساند و باعث خشم حاکم شد و به دستور او به دار آویخته شد.
لطفعلی خان :بعد از اعدام مهرعلی خان برادرش لطفعلی خان رییس خوانین اسدی شد و با بیوه علیمردان خان ازدواج کرد لطفعلی خان به علت بیماری(درد معده ) درگذشت.
فاضل خان:بعد از مرگ برادرش لطفعلی خان ادعای ریاست ایل بیرانوند را داشت از طرف دیگر ولی الله خان علی محمدی نیز ادعای ریاست داشت ،البته علیمردان پسر مهرعلی خان نیز به سن بلوغ رسیده بود و ادعاهایی داشت!سرانجم فاضل خان دردرگیری بیرانوندها با امیر مفخم بختیاری حاکم اعزامی از مرکز در تنگ زاهدشیر کشته شد.
حسین خان:وی فرزند فاضل خان بود که در شجاعت بی نظیر بود این جوان رشید و دلیر در جنگ هرو باعث اعجاب نظام السلطنه مافی حاکم لرستان شد سرانجام توسط نیروهای نظام السلطنه که با بیرانوند ها در گیر شده بودند کشته شد.
علی مردان خان: با مرگ فاضل خان و رفتن ولی الله خان به پشت کوه نزد والی غلامرضاخان وی بزرگترین خان ایل بیرانوندشد که در زمان او قدرت ایل به اوج خود رسید در این سالها که کشور در سالهای بحرانی انقلاب مشروطه می سوخت؛ ایل بیرانوند شهرهای همجوار را به باد غارت داده بود، بیرانوندها تبدیل به یک نیروی مخوف درغرب کشور شده بودند که خواب را از شهرنشینان شهرهای اطراف ربوده بودند .
امیر احمدی در آن سالها در بروجرد خدمت میکرد و تجارب گرانبهایی اندوخت که درآینده مفید واقع شد.سرانجام علیمردان توسط سه تن از نوکران خود که گویا جاسوس امیراحمدی بودند کشته شد.
شیخعلی خان:وی پسر حاجیعلی خان(برادر اسدخان)از بزرگان ایل بود که بعد از قتل مردان ادعای ریاست داشت ولی با حمله امیر احمدی کاری از پیش نبرد و سرانجام توسط امیر احمدی دستگیر ودر سال 1302 در شمشیرآباد اعدام شد.
ملاقات سپهبد اميراحمدي با شيخ علي خان (شيخه) از سران ایل بيرانوند« ... شيخه كه بر 12000 خانوار بيرانوند رياست داشت ؛ داراي مويي ژوليده و صورتي سيه چرده و هيكلي قوي بود ..من با او مهرباني كردم و آنچه به مهر علي خان (مهرعلي خان امير منظم رئيس ايل حسنوند) گفته بودم ، به او هم گفتم و گوشزد كردم كه با عفو عمومي كه دادهشده ، خط بطلان بركارهاي گذشته شما كشيده شده و آينده نيز از حمايت دولت مركزي و قانون برخوردار خواهي بود . آنچه اكنون انتظار دارم اين است كه موقع آمدن به خرم آباد در همين تنگ زاهد شير يك گروهان از اردوي دولتي را جمعي از ياراحمدي ها كه از تيرههاي بيرانوند هستند ؛ فطعه قطعه كرده اند . اين ياراحمدي ها بايد خلع سلاح شوند و 10 -15 تفنگي كه دردست دارند بدهند...منظورم اين بود كه به اين بهانه چند قبضه تفنگ از او بگيرم و فتح باب كنم . اگرچه طايفه بيرانوند چندين هزار تفنگ داشتند و تحويل دادن چند تفنگ در تجهيزات آنها بي اثر بود ،ولي عكس العمل اين خبر كه شيخ علي خان تفنگ هاي خود را به قشون تحويل داده زياد بود.پس از اينكه صحبت تسليم تفنگ به ميان آمد ، شيخه يكباره برآشفت و با لهجه لري گفت : امير غرب اين حرف ها را نزن ، اينجالرستان است و اينجا كه ما هستيم تنگ زاهد شير است كه عقاب اگر بخواهد از روي آن پر بزند، نصف پر و بال خود را به زمين فرو مريزد .اين حرف نتيجه اش آن مي شود كه قشون مورد حمله ما قرار گيرد و تكه بزرگي كه از اجساد نظامي ها در بروجرد بدست تو خواهد آمد ؛ گوش آنهاست . من بخوبي استنباط كردم كه كار ارتش با ياغيان لر بدون جنگ و خونريزي پيشرفت نخواهد كرد و به احداث بروج و قلاع در كليه نقاطي كه در دست ارتش افتاده بود پرداختم.»خاطرات اولین سپهبد ایرانی:احمد آقاخان امیر احمدیغلامعلی خان:وی پسر لطفعلی خان و یکی از افراد شجاع ایل بود که بعد از مرگ مردان ادعای ریاست ایل بیرانوند راداشت او نیز در سال 1304 توسط سرهنگ خزاعی اعدام شد.
نسب نامه خوانین زکی خانی
(نسب نامه از حبیب الله محمدی سپهوند)
زکی خان
|
حسینعلی خان
|
رستم خان باباخان حاجیعلی خان نظرعلی خان اسدخان حیدرخان خسروخان طهماسب خان شفیع خان
| | |
شیخعلی خان |
لطفعلی خان کسه خان فاضل خان مرشدخان مهرعلی خان جهانگیرخان محمدرحیم خان رشیدخان
| | |
غلامعلی خان حسین خان علیمردان خان
لقب سپهوند سیاستی در راستای آرام سازی ایل بیرانوند
خوانین علی محمدی
علی محمد: علی محمد پسر زین العابدین پسر ميرزااحمد پسر دوست احمد بود علی محمدخان دارای هفت پسر بنام های اسماعيل خان،محمدخان-کلبعلی خان،رحمان خان،آزادخان،حاتم خان،سلیمان خانداشت.
محمدخان: محمدخان دارای هشت فرزند بنامهای پاپی علی حسن خان،علی حسين خان،عليمرادخان،عودل خان-علی عبدال خان،علی محمدخان،کلبعلی خان،عليار بود.معروفترین پسر وی پاپی علی حسن خان بود
پاپی علی حسن خان:بعد از اعدام مهرعلی خان به ریاست ایل رسید وی بزرگ خاندان علی محمدی بود تاپایان مرگ خود ریاست ایل را در دست داشت.
ولی الله خان:بعد از مرگ پدرش پاپی علی حسن خان بزرگ خاندان سپهوند و ادعای ریاست ایل را داشت وی از طرف نظام السلطنه مافی حاکم لرستان به ریاست ایل بیرانوند منصوب شد در جنگ خوانین اسدی با نظام السلطنه ولی الله خان و خاندانش به حمایت حاکم برخاستند که طی آن خوانین اسدی شکست خوردند زیرا والی پشت کوه نیز به حمایت آنها برخاست بعد از اینواقعه ولی الله خان به پشتکوه نزد والی رفت در سال 1304 .ش وی توسط سرهنگ خزاعی فرمانده لشکر غرب اعدام شد.
مجله گنجینه اسناد » بهار 1384 - شماره 57
-در مورد 13 یا 14 تن اختلاف وجود دارد.اما سیزده تن به واقعیت نزدیکتر است. اسامی اعدامیون لرستان در سال 1304 ش.عبارت است از:میرزا رحیم خان معین السلطنه چاغروند نایبالحکومه خرمآباد-شیر محمد خان ایلخانی سگوند،مشاور امیر احمدی و خزاعی،غلامعلی خان امیر همایون سر کرده ایل بیرانوند-ولیاللهخان فرزند پاپی علی حسن خان رئیس طایفه سپهوند-لطیف خان پسر شیخ علی خان سر کرده بیرانوندها-محمد علی خان برادر علی مردان خان امیر اعظم-شیر محمد خان برادرزاده علی مردان خان از خوانین ایل بیرانوند-صید مهدی خان برادر حسین خان از خوانین بیراوند-صید پسر محمد رحیم خان(صید عبد الحسین)از خوانین بیرانوند که یکی از خوشنویسان و مردان بالنسبه باسواد و فهمیده لرستان بود-کدخدا عله سبز علی و پسرش-کدخدا ابدل برادر کدخدا عله سبز علی و پسرش.خاندان سپهوند
تقی خان: پسر کلبعلی پسرمحمدخان و عزیزلله خان پسرعلی عبدال خان از مشهورترین روسای ایل بيرانوند وخاندان علی محمدی بودند • در مورخه 29 خرداد 1305 به دليل خدمات وجان فشانی های تقی خان به لرستان و ایل بيرانوند و دولت مرکزی ازطرف شخص شاه(رضاخانکبير)تيره علی محمدی به سپهوند تغير نام داد وی حدود چهار سال شبانه روز برای اسکان ایل بیرانوند وآرام سازی آنها زحمت کشید.سرانجام نیز در26تیر1306جان خودرا درراه امنیت لرستان از دست دادبه گفته حاج اردشیر(پسر عزیزالله خان)سپهبد امیر احمدی هنگام رساندن این خبر به رضاخان نوشت چشم لرستان کور شد.
عزیزالله خان:بعد ا ز تقی خان سپهوندها به ریاست عزیزلله خان به شهرت به سزایی درلرستان رسيدند. بعد از این رخداد عزیز الله خان به رتق و فتق امور ایل بیرانوند ومیانجیگری بین دولت وملت پرداخت عزیزالله خان یکی از بزرگتری افراد ایل بیرانوند است که شهرت او زبانزد خاصوعام است روستای اسکین هنوز با نام بزرگ ایشان عزیزخانی نامیده میشود بسیاری از دودمانهایی که در اسکین زندگی میکنند توسط عزیز الله خان به اسکین آورده شدند عزیز الله خان از سال 1306 تا سال 1349 ریاست طا یفه سپهوند وبسیاری از بیرانوندهای مطیع دولترا برعهده داشت
نسب نامه خاندان علی محمدی(سپهوند) و خوانین معروف آن
میرزااحمد
|
تیمور فرضالی زین العابدین ملک احمد سلطان محمد
|
زکی علی محمد مهدی مراد
|
اسماعیل خان محمدخان کلبعلی خان رحمان خان سلیمان خان حاتم خان آزادخان
|
پاپی علی حسن خان علیمرادخان کلبعلی خان پاپی حسین خان عودل خان علی عبدال خان علی محمدخان
| | |
ولی الله خان تقی خان عزیزالله خان | | (مشهورترین خان سپهوند)
رحیم خان |
محمدخان
نسب نامه از حبیب الله محمدی سپهوند
دلایل لشکرکشی رضاخان به لرستان
مقدمه : مورخان و محققان هرکدام دلایلی برای لشکرکشی رضاخان ذکر کرده اند ولی همه آنها هر کدام به شیوه ای که دور از انصاف است دلایلی که بعضا" این لشکرکشی را در نظر آیندگان مخرب جلوه داده اند که آن را از اهداف اصلی دور کرده اند اما از آنجا که اوضاع قبل و بعد از لشکرکشی را باهم مقایسه کنیم خواهیم دید که این لشکرکشی تا چه اندازه به سود مردم لرستان بوده است. از آنجا که منابع ، بیشتر با نگرش قومیتی و دشمنی با رضاخان و چاپلوسی نظام حاکم(بعد از پهلوی) به ذکر وقایع پرداخته اند لذا بسیاری از واقعیات و حوادث را یا خوب ذکر نمیکنند یا آن را تحریف نموده اند در صورتی که به دور از تعصب و در نظر گرفتن اهداف لشکرکشی می توان به اهداف مقدس سردار سپه پی برد.
از جمله این اهداف که می توان نام برد :
1.تمرکز گرایی و وحدت کشور در آن اوضاع و شرایط وخیم که هم خواست رضاخان بود و هم دولت انگلستان، بعد از قیام میرزا کوچک خان و شیخ محمد خیابانی دنبال میکرد.
2.ازدوران باستان تا عصر رضاخان ایلات و طوایف بسیاری وارد ایران شده و در گوشه و کنار آن می زیستند با توجه به اینکه این ایلات و طوایف دارای نیروهای شبه نظامی بودند و همیشه برای دولت مرکزی اسباب دردسر بودند و حتی در برخی مقاطع دولتهایی نیز تشکیل داده بودند و شهرهای متمدن را با حملات غارتگرانه خود به نابودی میکشاندند! از آنجا که در غرب خبری از ایلات و طوایف نبود و قصد رضاخان نیز این بود که ایران از قافله تمدنی غرب عقب نماند لذا باید این نظام سنتی جای خود را به نظام مدرنیته می داد لذا ساکن کردن این ایلات وطوایف به پیشرفت کشور کمک میکرد.
3.اوضاع وخیم لرستان که اداره آن از کنترل دولت مرکزی خارج و به شکل خود مختار دردست خوانین و سرکردگان قدرتمند ایلات وطوایف اداره می شد این خودسری و نظام خانخانی که از دوره قاجار شروع شده بود،بعد از انقلاب مشروطه به اوج خود رسید.
4.ناتوانی قاجارها از اداره و کنترل لرستان باعث شد که سردار سپه برای آرام سازی و برتری داشتن بر قاجارها به لرستان توجه کند.
5.طرح راه آهن که باید از لرستان می گذشت با توجه به اینکه لرستان در کنترل دولت مرکزی نبود و اوضاع آن برای کشیدن راه آهن مناسب نبود لذا باید لرستان تحت تسلط دولت مرکزی در می آمد.
6. تعلق خاطر رضاخان به لرستان که به گفته بعضی مورخین ونسابان محلی نسب او به یکی از طوایف حسنوند ساکن لرستان میرسد که مورد توجه او بود با توجه به نسب شناسی و اقدامات سازنده رضاخان در لرستان که تحت هر شرایطی این سرزمین را فتح و شروع به آبادانی آن نمود.
7.با توجه به اینکه لرستان در همسایگی خوزستان بود و شیخ خزعل قصد جدایی خوزستان از ایران را داشت وراه عبور آن از لرستان میگذشت لذا ابتدا باید لرستان تحت کنترل دولت مرکزی در میامد و بعد از آن به مسئله شیخ خزعل پرداخته می شد
8.نفوذ دولت های بیگانه در سران و خوانین شورشی که سلاح و مهمات آنها را تامین میکردند
فتح لرستان خدمتی به آینده آنها
بسیاری از مورخان و محققان فتح لرستان توسط رضاخان کبیر را با اهداف غارت منابع و اسکان عشایر که تامین کننده مواد اولیه کشور بود را برای این منطقه مخرب معرفی میکنند در صورتی که دلایلی وجود دارد که خلاف این نظریات است ازجمله :
1.لرستان قبل از ورود نیروهای رضاخان بسیار ناامن و زندگی بسیار ملال آور بود
2.سطح سواد در لرستان بسیار پایین بود با ورود رضاخان واقدامات او در جهت دبستان وبهداشت قابل ستایش است
3.ترک تازی و غارت از عادات اهالی لرستان خصوصا"ایل بیرانوند بود و فرزندان خوانین وقت خود را صرف کارهایی میکردند که به نفع عموم نبود ولی با فتح لرستان همین خانواده های خوانین و فرزندان آنها در زمره افراد تحصیل کرده و با فرهنگ قرار گرفتند ازجمله خوانین اعظمی،غضنفری و عالی خانی . . .
4.راه آهن شمال_جنوب و راه دزفول_خرم آباد افتتاح شد که امروزه از عوامل اصلی امرار معاش اهالی لرستان است
5.لرستان در دوره قاجار بسیار عقب مانده بود تنها با این لشکرکشی بود که نجات یافت
6.اسکان گله داران و راهزنان لرستان که متاسفانه همه منابع باعنوان اسکان عشایر از آن یاد کرده اند!درصورتی که لرستان هیچگاه به مانند ایلات بزرگ کشور(قشقایی،بختیاری و...)ایل بزرگ ومنسجمی نداشت آن طور که منابع میگویند.
7.اصولا"هر منطقه ای که به دور از نظارت دولت مرکزی باشد از تمدن و امکانات دولتی به دور بوده و امکان رشد ندارد و لرستان دوره قاجار به این مصیبت گرفتار بود که با حمله رضاخان تحت نظارت دولت مرکزی قرار گرفت.
8.عدم دخالت دول بیگانه در لرستان که با نظارت دولت مرکزی نقش آنها در لرستان کم رنگ شد.
منابع :
1.خاطرات اولین سپهبد ایران:احمدآقاخان امیراحمدی به تصحیح غلامحسین زرگری نژاد
2.لرستان در روزگار قاجار وپهلوی:محمدرضا والیزاده معجزی
3.مجله گنجینه اسناد بهار84؛شماره 57
4.روایات حاج غلامرضا محمدی سپهوند ؛ حاج اردشیر محمدی سپهوند (فرزندان حاج عزیزالله خان) و محمد میرزا محمدی سپهوند پسرمرحوم محمدخان ونوه عزیزالله خان
5. روایت و نسب نامه ها از حبیب الله محمدی سپهوند
6.نسب نامه به جا مانده از مرحوم حاج صید جعفر سپهوند و مرحوم حاج غیظی شمس
7.لغت نامه دهخدا
8.تبار شناسی :حجت الله حیدری جلد 1
9.شناخت ایل بیرانوند :محمد حنیف
10.سفرنامه راولینسن :ترجمه سکندر امان الهی بهاروند
ازپادشاهی کریم خان زند
تا سقوط رضا خان
( 1153تا1320.ش )
بررسی ایل بیرانوند
با تکیه بر تاریخ محلی و نسب شناسی
بیرانوند؛لغت نامه دهخدا
بیرانوند. [ ب َ ن َ وَ ] (اِخ ) یکی از ایلات کرد ایران ازطوایف ایل پیشکوه است و تقریباً ده هزار خانوار و60000تن سکنه دارد. دارای دو قسمت است بیرانوند یاراحمد وبیرانوند مال اسد و از تیره های ذیل تشکیل میشود: دره چی70خانوار، کدخدا علی پناه80خانوار، میرحیاتی60خانوار، زارعلی40خانوار، کدخدا محمد جعغر70خانوار، کدخدااﷲ100خانوار. کدخدا مرد علی و کدخدا ملااسداﷲ70خانوار. منسها30خانوار، جوبه وند و شمس الدین و رادل200خانوار، تاریها1000خانوار، بی بی طلائی2000خانوار، چغولوند300خانوار، شیخه500خانوار، تیره ٔ عباسقلی خان1000خانوار،بالای کامیان طوایف خسروخان و جمشیدخانی650خانوار، تیره ٔ سهراب1300خانوار، تیره ٔزید علی500خانوار، جوقه ٔ کدخدا ابوطالب500خانوار، شعبه ٔ محمد قلیخان ، نجفقلی خان200خانوار، جوقه ٔ محمدخان1000خانوار، تیره ٔ مس وند400خانوار، ساکی100خانوار، خوانین علی محمدخانی1000خانوار،تیره ٔ شبان400خانوار، سیاهوردی350خانوارو حور مرادی300خانوار. مسکن این طوایف در دره ٔ چینی ، هود، تنگ عزیر،تنگ دینار و بزدل است . قسمتی از ایل بیرانوند را اخیراً بقم ، ساوه و اطراف کاشانبرای شهرنشینی کوچ داده اند. (یادداشت مؤلف ). شاخه ای ازتیره ٔ عبدالوند هیهاونداز طایفه ٔ چهارلنگ بختیاری .(جغرافیای سیاسی کیهان ص76). و رجوع به طایفه ٔ عبدالوند و نیز رجوع به جغرافیایسیاسی کیهان ص66شود.
محقق : اسماعیل سپهوند
دانشجوی کارشناس ارشد دانشگاه خوارزمی البرز
· اوضاع سیاسی_اجتماعی لرستان قبل از حمله قوای غرب
· تاریخچه ایل بیرانوند و اوضاع آن در دوره قاجار
· ظهور خوانین قدرتمند بیرانوند
· لقب سپهوند سیاستی در راستای آرام سازی ایل بیرانوند
· سرشناسان خاندان سپهوند در دوره پهلوی اول
· دلایل لشکرکشی رضاخان به لرستان
· نتایج حمله رضاخان وتاثیرات آن
اوضاع سیاسی_اجتماعی لرستان قبل از حمله قوای غرب
ایلات و طوایف ساکن لرستان که پس از سقوط صفویه روز به روز بر جمعیت آنها افزوده می شد و به عنوان یک نیروی مخوف و طغیانگر در آمده بود در زمان افشار و زند یک پتانسیل آزاد نشده بود البته والیان نیز به خوبی لرستان را تحت حاکمیت خود درآورده بودند بعد از قدرت گرفتن قاجارها و سیاست تقسیم لرستان به دو قسمت پشتکوه و پیشکوه برای محدود کردن قدرت والیان لرستان نقطه شروعی برای سرکشی و اغتشاش لرستان در تاریخ لرستان به وقوع پیوست .
پشتکوه در دست والین ماند ، ولی پیشکوه به وسیله شاهزادگان و حاکمان اعزامی از دربار اداره می شد بی اطلاعی حاکمان اعزامی و رقابت شدید سرکردگان و خوانین ایلات و طوایف اوضاع لرستان را پریشان کرد تا اینکه در زمان مرگ محمدشاه اغتشاش ایلات بیرانوند،باجولوند،طایفه جودکی و ...شروع شد با اقدامات امیرکبیر وحاکم اعزامی او و اعدام سران شورشی اوضاع تا حدودی آرام شد تازمان حکومت ظل السلطان رقابت سران ایل ها ادامه داشت تا اینکه تعدادی دیگر از این سرکرده ایل ها به علت مخالفت با حکومت ظل السلطان ، توسط او اعدام شدند ، مرگ ناصرالدین شاه و آغاز مشروطه خواهی بهترین فرصت برای شورش و اغتشاش ایلات و طوایف ساکن لرستان بود به طوری که ارتباط لرستان با حکومت مرکزی قطع شد عدم حضور حاکمیت دولت مرکزی اوضاع لرستان را روز به روز وخیم تر و در تاریکی فرو برد .
این اوضاع عصر بی امنی و تاریکی و وحشت تا زمان حمله لشکر غرب به فرماندهی امیراحمدی ادامه داشت .
*تاریخچه ایل بیرانوند و اوضاع آن در دوره قاجار
ایل بیرانوند: یکی از ایلات بزرگ ساکن لرستان است که گویش آنها لکی می باشد طبق گفته مورخان و نسب شناسان بزرگ ایل از جمله مرحوم صید جعفر سپهوند،غیظی شمس و ... جد آنها شخصی بنام هیجالی(هیجاری،حاج عالی)عرب بوده و از عربستان آمده به دلفان رفته و پس از ازدواج با دختری از آنجا ساکن شده است!وی سپس صاحب دو پسر بنام بیران و باجول شده است بعضی نسب شناسان میگویند این دو برادر در لشکر نادر شاه خدمت میکردند بیران پیاده نظام و باجول سواره نظام بود به علت رشادت ملک سیلاخور به به آنها داده شد. بیران صاحب دو پسر بنام های آلاینان و دشاینان شد،که اجداد بیرانوندهای امروزی هستند. ریاست ایل ابتدا در دست مال اسد بود که بعد از دامادی دوست احمد پسر شمس الدین با خاندان زند ریاست در دست مال قباد افتاد که تقریبا" تا انقلاب 1357 ادامه داشت.
روسای ایل بيرانوند در دوره قاجار و پهلوی
• حسينعلی خان.ملک احمدخان.زین العابدین خان.سهراب خان.اسدخان.مهرعلی خان.پاپی علی حسن خان. لطفعلی خان . ولی لله خان _فاضل خان.عليمردان خان.غلامعلی خان.شيخعلی خان.و تقی خان و عزیزلله خان (دوره پهلوی دوم نيز تاسال 1349 ازمعروف ترین روسای ایل بود) • طایفه کٌر قبل از به حکومت رسيدن زندیه که منجر به خویشاوندی فرزند شمس الدین دوست احمد با کریم خان زند شد و بدليل حمایت شمس الدین از حرم به اسارت رفته شاهی در جنگ با افغانها و ازدواج پسر شمش الدین دوست احمد با دختر کریم خان و اعطاءلقب خانی به داماد و دختر زادگان کریم خان بنا به گفته معمرین و مورخين حاکم و خانی از آن تيره کر بوده کر را فر بمعنی افتخار و شکوه و جلال نيز ميگفته اند حاکم بودن تيره کر بر ایل بيرانوند و تا حدودی بر محدوده یيلاق و قشلاق ایل تا قدرت پيدا کردن زندیه و خویشاوندی صورت گرفته ادامه داشته بطوریکه بصورت دوره ای بسته به طول عمر و حوادث اتفاقی حاکميت با یکی از تيرهای کر بوده پس از مرگ حاکم بنا به شور و مشورت سران تيرهای کر یکی از توانا ترین افراد از تيره ای که نوبت حکومت داشت انتخاب و منصوب می شد. طایفه کر بنام شخصی است از فرزندان اسد فرزند آلا ئينان فرزند بيران فرزند حيجالی است ایل بيرانوند به دو شاخه اصلی آلاینان و دشاینان تقسيم میشود. • طوایف دشاینان: ۱.دليران ۲.دیوه کان ۳.پيرداده ۴.چقلوند ۵.رش ۶.لری ۷.شاهوردی ۸.شلکه • طوایف آلاینان: به سه شاخه مال اسد و مال قباد ومال شعبان تقسيم میشود. • مال اسد: ۱.کر ۲.مهراب ۳.زیدعلی ۴.بارانی • مهراب: ۱.صفر ۲.ميخک ۳.کوسه ۴.چرمارن ۵.دارچين ۵.زنجفيل • بارانی: ۱.حافظ ۲.شفيع ۳.شرفبک ۴.هميبک ۵.پاسان ۶.درکسان ۷.چغافرین ۸.برج ۹.ماراب • مال قباد:شمس الدین و یاراحمد و سبزعلی • یاراحمد: ۱.متش ۲.مصطفی وند ۳.بزرگ و موسی رضا • شمس الدین دارای پنج پسر :دوست احمد و کاکعلی و کمربک و چلویی و جوجه ون بود • خوانين که ا ز نسل دوست احمد میباشند: ۱.عزیزی ۲.مرادی ۳.سپهوند ۴.حسين عليخانی(اسدیان-اعظمی-حيدری- خسروی-رستمی) از تخمه زین العابدین خان فرزند ميرزااحمد فرزند دوست احمد می باشند • خاندان علی محمدی (سپهوند) • از خاندانهای معروف ایل بيرانوند که ساکن هرو و ده پير و خرم آبادمی باشند • علی محمد پسر زین العابدین پسر ميرزااحمد پسر دوست احمد بود علی محمدخان دارای هفت پسر بنام های اسماعيل خان-محمدخان-کلبعلی خان-رحمان خان-آزادخان حاتم خان- -محمدخان دارای هشت فرزند بنامهای پاپی علی حسن خان-علی حسين خان-عليمرادخان-عودل خان-علی عبدال خان-علی محمدخان-کلبعلی خان-عليار بود.معروفترین پسر وی پاپی علی حسن خان بود که بعد از مهرعلی خان ریاست ایل بيرانوند را بر عهده داشت و همچنين پسرش ولی لله خان که از خردمندان و شجاعان لرستان بود بعد از این پدر و پسر تقی خان پسر کلبعلی پسرمحمدخان و عزیزلله خان پسرعلی عبدال خان از مشهورترین روسای ایل بيرانوند وخاندان علی محمدی بودند • در مورخه 29 خرداد 1305 به دليل خدمات و جان فشانی های تقی خان به لرستان و ایل بيرانوند و دولت مرکزی ازطرف شخص شاه(رضاخان کبير) تيره علی محمدی به سپهوند تغير نام داد که بعد از تقی خان سپهوندها به ریاست عزیزلله خان به شهرت به سزایی درلرستان رسیدند
در بحث اینکه بیرانوندها عرب هستند هیچ شواهد تاریخی محکمی وجود ندارد بلکه دلایلی نیز دال بر این هست که آنها به متعلق به همین سرزمین لرستان هستند وریشه در خاک دارند ازجمله این دلایل :
1.گویش بیرانوند ها لکی است که اگر هیجاری عرب بود به این سرعت فرزندان او لک زبان نمی شدند.
2.نام پسران او عربی نیست و ازنام هایی است که در منطقه زاگرس کاربرد داشته است.
3.سرزمینی که بیرانوند ها در آن زندگی میکردند املاک موروثی آنها بود نه اینکه به آنها بخشیده باشند .
4.زاد و ولد بیرانوندها واینکه به این سرعت پرجمعیت شدند و املاک فراوانی گرفتند بسیار بعید به نظر میرسد عرب باشند.
نسب نامه ایل بیرانوند تازمان کریم خان زند
(ازمرحوم صید جعفرسپهوند)
سرایی
|
هیجاری سلسال
| | |
حسن کولی یوسی
|
بیران باجول
|
آلاینان دشاینان
| | | | | | | | |
| چقلوند پیرداده رش شلکه دهلرو شاهوردی لری دیوخان
|
اسد شعبان قباد
| |
کر مهراب زیدعلی بارانی |
|
یاراحمد شمس الدین سبزعلی
| |
متش مصطفی بزرگ موسی رضا |
| | |
| بور طاری |
| |
بزن اصل مرز نقی حسین بک سبزعلی |
کاکعلی کمربک دوست احمد جوجه ون چلویی
|
میرزااحمد میرزاخان
|
تیمور ملک احمد زین العابدین سلطان محمد فرضالی
( زین العابدین خان جد خوانین بیرانوند)
ظهور خوانین قدرتمند بیرانوند
اولین کسی که از ایل بیرانوند به لقب خانی مفتخر شد میرزااحمد بود که خوانین و روسای ایل همه از نسل او هستند.بعد از سقوط زندیه و تا سلطنت ناصرالدین شاه فرزندان میرزااحمد که از شیراز برگشته بودند املاک از دست رفته را با سرکردگی حسینعلی خان از نوادگان میرزااحمد باز پس گرفتند این کاربا حمله به ایلات و طوایفی که املاک آنها غصب کرده بودند صورت گرفت.البته خوانین دیگری نیز در لرستان دست به آشوب زده بودند،اقدام حسینعلی خان از نظر دولت مرکزی شورش و اغتشاش تلقی شد امیرکبیر با فرستادن احتشام الدوله در سال 1364ه.ق به عنوان حاکم لرستان شورش را آرام وسران شورشی از جمله حسینعلی خان را به دار آویخت .خوانین مرادی
ملک احمدخان :حاکم اعزامی برای ایجاد دو دستگی و وابسته کردن رییس ایل ،ریاست را به پسرعموی حسینعلی خان ملک احمدخان(پسر مراد) سپرد .وی فرزندان عمویش علی محمد و اسدخان پسرحسینعلی خان را مورد آزار قرار داد به طوری که آنها به خوانین سگوند پنانده شدند و با کمک آنها ملک احمدخان را به قتل رساندند.
زین العابدین خان:بعد از این واقعه زین العابدین خان(برادر ملک احمدخان) به ریاست ایل رسید وی نیز توسط میر ها به تحریک تیره طاری بیرانوند،درکنار رودخانه سیمره به قتل رسید.
سهراب خان:بعد از او پسرش سهراب خان به ریاست ایل رسید وی نیز به علت تدارک ازدواج با نامزد حاجیعلی خان(پسر حسینعلی خان )توسط حاجیعلی خان و عودل خان (پسر علی محمد) در تنگه زاهدشیرکشته شد.
.خوانین زکی خانی
اسد خان:بعد از قتل سهراب خان به علت کمک به حاکم وقت شایستگی در دفع یک شورش در خوزستان به درجه سرهنگی و ریاست ایل بیرانوند رسید این ریاست در فرزندان اوتا زمان حمله سردار سپه به لرستان(1302.ش) جز وقفه ای که ریاست ایل در دست پاپی علی حسن خان(پسر محمدخان پسر علی محمد)باقی بود.اسد خان از خوانین معروف لرستان است که ریاست فوج محلی بیرانوند را در سفر به تهران به عهده داشت بعد از منصوب شدن ظل السلطان به حکومت لرستان و مخالفت عده ای از خوانین به علت سخت گیری های وی در اصفهان ،اسد خان نیز که جزو مخالفین بود توسط ظل السلطان به همراه دیگر خوانین مخالف به دار آویخته شد.
مهرعلی خان:بعد از قتل پدرش با جلب رضایت ظل السلطان به ریاست ایل رسید با اعزام محسن خان مظفرالملک و اختلاف او با مهرعلی خان، او را برکنار و به علت دوستی با پاپی علی حسن خان(پسر محمدخان) ریاست ایل را به پاپی علی حسن خان داد؛این کار بر مهرعلی خان گران آمد و یک روز که پاپی علی حسن خان در مقر حاکم بسر میبرد،به تحریک پسر عموی خود قلی خان به علی محمدی ها شبیخون زده وچهار نفر از آنهاارا به قتل رساند و باعث خشم حاکم شد و به دستور او به دار آویخته شد.
لطفعلی خان :بعد از اعدام مهرعلی خان برادرش لطفعلی خان رییس خوانین اسدی شد و با بیوه علیمردان خان ازدواج کرد لطفعلی خان به علت بیماری(درد معده ) درگذشت.
فاضل خان:بعد از مرگ برادرش لطفعلی خان ادعای ریاست ایل بیرانوند را داشت از طرف دیگر ولی الله خان علی محمدی نیز ادعای ریاست داشت ،البته علیمردان پسر مهرعلی خان نیز به سن بلوغ رسیده بود و ادعاهایی داشت!سرانجم فاضل خان دردرگیری بیرانوندها با امیر مفخم بختیاری حاکم اعزامی از مرکز در تنگ زاهدشیر کشته شد.
حسین خان:وی فرزند فاضل خان بود که در شجاعت بی نظیر بود این جوان رشید و دلیر در جنگ هرو باعث اعجاب نظام السلطنه مافی حاکم لرستان شد سرانجام توسط نیروهای نظام السلطنه که با بیرانوند ها در گیر شده بودند کشته شد.
علی مردان خان: با مرگ فاضل خان و رفتن ولی الله خان به پشت کوه نزد والی غلامرضاخان وی بزرگترین خان ایل بیرانوندشد که در زمان او قدرت ایل به اوج خود رسید در این سالها که کشور در سالهای بحرانی انقلاب مشروطه می سوخت؛ ایل بیرانوند شهرهای همجوار را به باد غارت داده بود، بیرانوندها تبدیل به یک نیروی مخوف درغرب کشور شده بودند که خواب را از شهرنشینان شهرهای اطراف ربوده بودند .
امیر احمدی در آن سالها در بروجرد خدمت میکرد و تجارب گرانبهایی اندوخت که درآینده مفید واقع شد.سرانجام علیمردان توسط سه تن از نوکران خود که گویا جاسوس امیراحمدی بودند کشته شد.
شیخعلی خان:وی پسر حاجیعلی خان(برادر اسدخان)از بزرگان ایل بود که بعد از قتل مردان ادعای ریاست داشت ولی با حمله امیر احمدی کاری از پیش نبرد و سرانجام توسط امیر احمدی دستگیر ودر سال 1302 در شمشیرآباد اعدام شد.
ملاقات سپهبد اميراحمدي با شيخ علي خان (شيخه) از سران ایل بيرانوند« ... شيخه كه بر 12000 خانوار بيرانوند رياست داشت ؛ داراي مويي ژوليده و صورتي سيه چرده و هيكلي قوي بود ..من با او مهرباني كردم و آنچه به مهر علي خان (مهرعلي خان امير منظم رئيس ايل حسنوند) گفته بودم ، به او هم گفتم و گوشزد كردم كه با عفو عمومي كه دادهشده ، خط بطلان بركارهاي گذشته شما كشيده شده و آينده نيز از حمايت دولت مركزي و قانون برخوردار خواهي بود . آنچه اكنون انتظار دارم اين است كه موقع آمدن به خرم آباد در همين تنگ زاهد شير يك گروهان از اردوي دولتي را جمعي از ياراحمدي ها كه از تيرههاي بيرانوند هستند ؛ فطعه قطعه كرده اند . اين ياراحمدي ها بايد خلع سلاح شوند و 10 -15 تفنگي كه دردست دارند بدهند...منظورم اين بود كه به اين بهانه چند قبضه تفنگ از او بگيرم و فتح باب كنم . اگرچه طايفه بيرانوند چندين هزار تفنگ داشتند و تحويل دادن چند تفنگ در تجهيزات آنها بي اثر بود ،ولي عكس العمل اين خبر كه شيخ علي خان تفنگ هاي خود را به قشون تحويل داده زياد بود.پس از اينكه صحبت تسليم تفنگ به ميان آمد ، شيخه يكباره برآشفت و با لهجه لري گفت : امير غرب اين حرف ها را نزن ، اينجالرستان است و اينجا كه ما هستيم تنگ زاهد شير است كه عقاب اگر بخواهد از روي آن پر بزند، نصف پر و بال خود را به زمين فرو مريزد .اين حرف نتيجه اش آن مي شود كه قشون مورد حمله ما قرار گيرد و تكه بزرگي كه از اجساد نظامي ها در بروجرد بدست تو خواهد آمد ؛ گوش آنهاست . من بخوبي استنباط كردم كه كار ارتش با ياغيان لر بدون جنگ و خونريزي پيشرفت نخواهد كرد و به احداث بروج و قلاع در كليه نقاطي كه در دست ارتش افتاده بود پرداختم.»خاطرات اولین سپهبد ایرانی:احمد آقاخان امیر احمدیغلامعلی خان:وی پسر لطفعلی خان و یکی از افراد شجاع ایل بود که بعد از مرگ مردان ادعای ریاست ایل بیرانوند راداشت او نیز در سال 1304 توسط سرهنگ خزاعی اعدام شد.
نسب نامه خوانین زکی خانی
(نسب نامه از حبیب الله محمدی سپهوند)
زکی خان
|
حسینعلی خان
|
رستم خان باباخان حاجیعلی خان نظرعلی خان اسدخان حیدرخان خسروخان طهماسب خان شفیع خان
| | |
شیخعلی خان |
لطفعلی خان کسه خان فاضل خان مرشدخان مهرعلی خان جهانگیرخان محمدرحیم خان رشیدخان
| | |
غلامعلی خان حسین خان علیمردان خان
لقب سپهوند سیاستی در راستای آرام سازی ایل بیرانوند
خوانین علی محمدی
علی محمد: علی محمد پسر زین العابدین پسر ميرزااحمد پسر دوست احمد بود علی محمدخان دارای هفت پسر بنام های اسماعيل خان،محمدخان-کلبعلی خان،رحمان خان،آزادخان،حاتم خان،سلیمان خانداشت.
محمدخان: محمدخان دارای هشت فرزند بنامهای پاپی علی حسن خان،علی حسين خان،عليمرادخان،عودل خان-علی عبدال خان،علی محمدخان،کلبعلی خان،عليار بود.معروفترین پسر وی پاپی علی حسن خان بود
پاپی علی حسن خان:بعد از اعدام مهرعلی خان به ریاست ایل رسید وی بزرگ خاندان علی محمدی بود تاپایان مرگ خود ریاست ایل را در دست داشت.
ولی الله خان:بعد از مرگ پدرش پاپی علی حسن خان بزرگ خاندان سپهوند و ادعای ریاست ایل را داشت وی از طرف نظام السلطنه مافی حاکم لرستان به ریاست ایل بیرانوند منصوب شد در جنگ خوانین اسدی با نظام السلطنه ولی الله خان و خاندانش به حمایت حاکم برخاستند که طی آن خوانین اسدی شکست خوردند زیرا والی پشت کوه نیز به حمایت آنها برخاست بعد از اینواقعه ولی الله خان به پشتکوه نزد والی رفت در سال 1304 .ش وی توسط سرهنگ خزاعی فرمانده لشکر غرب اعدام شد.
مجله گنجینه اسناد » بهار 1384 - شماره 57
-در مورد 13 یا 14 تن اختلاف وجود دارد.اما سیزده تن به واقعیت نزدیکتر است. اسامی اعدامیون لرستان در سال 1304 ش.عبارت است از:میرزا رحیم خان معین السلطنه چاغروند نایبالحکومه خرمآباد-شیر محمد خان ایلخانی سگوند،مشاور امیر احمدی و خزاعی،غلامعلی خان امیر همایون سر کرده ایل بیرانوند-ولیاللهخان فرزند پاپی علی حسن خان رئیس طایفه سپهوند-لطیف خان پسر شیخ علی خان سر کرده بیرانوندها-محمد علی خان برادر علی مردان خان امیر اعظم-شیر محمد خان برادرزاده علی مردان خان از خوانین ایل بیرانوند-صید مهدی خان برادر حسین خان از خوانین بیراوند-صید پسر محمد رحیم خان(صید عبد الحسین)از خوانین بیرانوند که یکی از خوشنویسان و مردان بالنسبه باسواد و فهمیده لرستان بود-کدخدا عله سبز علی و پسرش-کدخدا ابدل برادر کدخدا عله سبز علی و پسرش.خاندان سپهوند
تقی خان: پسر کلبعلی پسرمحمدخان و عزیزلله خان پسرعلی عبدال خان از مشهورترین روسای ایل بيرانوند وخاندان علی محمدی بودند • در مورخه 29 خرداد 1305 به دليل خدمات وجان فشانی های تقی خان به لرستان و ایل بيرانوند و دولت مرکزی ازطرف شخص شاه(رضاخانکبير)تيره علی محمدی به سپهوند تغير نام داد وی حدود چهار سال شبانه روز برای اسکان ایل بیرانوند وآرام سازی آنها زحمت کشید.سرانجام نیز در26تیر1306جان خودرا درراه امنیت لرستان از دست دادبه گفته حاج اردشیر(پسر عزیزالله خان)سپهبد امیر احمدی هنگام رساندن این خبر به رضاخان نوشت چشم لرستان کور شد.
عزیزالله خان:بعد ا ز تقی خان سپهوندها به ریاست عزیزلله خان به شهرت به سزایی درلرستان رسيدند. بعد از این رخداد عزیز الله خان به رتق و فتق امور ایل بیرانوند ومیانجیگری بین دولت وملت پرداخت عزیزالله خان یکی از بزرگتری افراد ایل بیرانوند است که شهرت او زبانزد خاصوعام است روستای اسکین هنوز با نام بزرگ ایشان عزیزخانی نامیده میشود بسیاری از دودمانهایی که در اسکین زندگی میکنند توسط عزیز الله خان به اسکین آورده شدند عزیز الله خان از سال 1306 تا سال 1349 ریاست طا یفه سپهوند وبسیاری از بیرانوندهای مطیع دولترا برعهده داشت
نسب نامه خاندان علی محمدی(سپهوند) و خوانین معروف آن
میرزااحمد
|
تیمور فرضالی زین العابدین ملک احمد سلطان محمد
|
زکی علی محمد مهدی مراد
|
اسماعیل خان محمدخان کلبعلی خان رحمان خان سلیمان خان حاتم خان آزادخان
|
پاپی علی حسن خان علیمرادخان کلبعلی خان پاپی حسین خان عودل خان علی عبدال خان علی محمدخان
| | |
ولی الله خان تقی خان عزیزالله خان | | (مشهورترین خان سپهوند)
رحیم خان |
محمدخان
نسب نامه از حبیب الله محمدی سپهوند
دلایل لشکرکشی رضاخان به لرستان
مقدمه : مورخان و محققان هرکدام دلایلی برای لشکرکشی رضاخان ذکر کرده اند ولی همه آنها هر کدام به شیوه ای که دور از انصاف است دلایلی که بعضا" این لشکرکشی را در نظر آیندگان مخرب جلوه داده اند که آن را از اهداف اصلی دور کرده اند اما از آنجا که اوضاع قبل و بعد از لشکرکشی را باهم مقایسه کنیم خواهیم دید که این لشکرکشی تا چه اندازه به سود مردم لرستان بوده است. از آنجا که منابع ، بیشتر با نگرش قومیتی و دشمنی با رضاخان و چاپلوسی نظام حاکم(بعد از پهلوی) به ذکر وقایع پرداخته اند لذا بسیاری از واقعیات و حوادث را یا خوب ذکر نمیکنند یا آن را تحریف نموده اند در صورتی که به دور از تعصب و در نظر گرفتن اهداف لشکرکشی می توان به اهداف مقدس سردار سپه پی برد.
از جمله این اهداف که می توان نام برد :
1.تمرکز گرایی و وحدت کشور در آن اوضاع و شرایط وخیم که هم خواست رضاخان بود و هم دولت انگلستان، بعد از قیام میرزا کوچک خان و شیخ محمد خیابانی دنبال میکرد.
2.ازدوران باستان تا عصر رضاخان ایلات و طوایف بسیاری وارد ایران شده و در گوشه و کنار آن می زیستند با توجه به اینکه این ایلات و طوایف دارای نیروهای شبه نظامی بودند و همیشه برای دولت مرکزی اسباب دردسر بودند و حتی در برخی مقاطع دولتهایی نیز تشکیل داده بودند و شهرهای متمدن را با حملات غارتگرانه خود به نابودی میکشاندند! از آنجا که در غرب خبری از ایلات و طوایف نبود و قصد رضاخان نیز این بود که ایران از قافله تمدنی غرب عقب نماند لذا باید این نظام سنتی جای خود را به نظام مدرنیته می داد لذا ساکن کردن این ایلات وطوایف به پیشرفت کشور کمک میکرد.
3.اوضاع وخیم لرستان که اداره آن از کنترل دولت مرکزی خارج و به شکل خود مختار دردست خوانین و سرکردگان قدرتمند ایلات وطوایف اداره می شد این خودسری و نظام خانخانی که از دوره قاجار شروع شده بود،بعد از انقلاب مشروطه به اوج خود رسید.
4.ناتوانی قاجارها از اداره و کنترل لرستان باعث شد که سردار سپه برای آرام سازی و برتری داشتن بر قاجارها به لرستان توجه کند.
5.طرح راه آهن که باید از لرستان می گذشت با توجه به اینکه لرستان در کنترل دولت مرکزی نبود و اوضاع آن برای کشیدن راه آهن مناسب نبود لذا باید لرستان تحت تسلط دولت مرکزی در می آمد.
6. تعلق خاطر رضاخان به لرستان که به گفته بعضی مورخین ونسابان محلی نسب او به یکی از طوایف حسنوند ساکن لرستان میرسد که مورد توجه او بود با توجه به نسب شناسی و اقدامات سازنده رضاخان در لرستان که تحت هر شرایطی این سرزمین را فتح و شروع به آبادانی آن نمود.
7.با توجه به اینکه لرستان در همسایگی خوزستان بود و شیخ خزعل قصد جدایی خوزستان از ایران را داشت وراه عبور آن از لرستان میگذشت لذا ابتدا باید لرستان تحت کنترل دولت مرکزی در میامد و بعد از آن به مسئله شیخ خزعل پرداخته می شد
8.نفوذ دولت های بیگانه در سران و خوانین شورشی که سلاح و مهمات آنها را تامین میکردند
فتح لرستان خدمتی به آینده آنها
بسیاری از مورخان و محققان فتح لرستان توسط رضاخان کبیر را با اهداف غارت منابع و اسکان عشایر که تامین کننده مواد اولیه کشور بود را برای این منطقه مخرب معرفی میکنند در صورتی که دلایلی وجود دارد که خلاف این نظریات است ازجمله :
1.لرستان قبل از ورود نیروهای رضاخان بسیار ناامن و زندگی بسیار ملال آور بود
2.سطح سواد در لرستان بسیار پایین بود با ورود رضاخان واقدامات او در جهت دبستان وبهداشت قابل ستایش است
3.ترک تازی و غارت از عادات اهالی لرستان خصوصا"ایل بیرانوند بود و فرزندان خوانین وقت خود را صرف کارهایی میکردند که به نفع عموم نبود ولی با فتح لرستان همین خانواده های خوانین و فرزندان آنها در زمره افراد تحصیل کرده و با فرهنگ قرار گرفتند ازجمله خوانین اعظمی،غضنفری و عالی خانی . . .
4.راه آهن شمال_جنوب و راه دزفول_خرم آباد افتتاح شد که امروزه از عوامل اصلی امرار معاش اهالی لرستان است
5.لرستان در دوره قاجار بسیار عقب مانده بود تنها با این لشکرکشی بود که نجات یافت
6.اسکان گله داران و راهزنان لرستان که متاسفانه همه منابع باعنوان اسکان عشایر از آن یاد کرده اند!درصورتی که لرستان هیچگاه به مانند ایلات بزرگ کشور(قشقایی،بختیاری و...)ایل بزرگ ومنسجمی نداشت آن طور که منابع میگویند.
7.اصولا"هر منطقه ای که به دور از نظارت دولت مرکزی باشد از تمدن و امکانات دولتی به دور بوده و امکان رشد ندارد و لرستان دوره قاجار به این مصیبت گرفتار بود که با حمله رضاخان تحت نظارت دولت مرکزی قرار گرفت.
8.عدم دخالت دول بیگانه در لرستان که با نظارت دولت مرکزی نقش آنها در لرستان کم رنگ شد.
منابع :
1.خاطرات اولین سپهبد ایران:احمدآقاخان امیراحمدی به تصحیح غلامحسین زرگری نژاد
2.لرستان در روزگار قاجار وپهلوی:محمدرضا والیزاده معجزی
3.مجله گنجینه اسناد بهار84؛شماره 57
4.روایات حاج غلامرضا محمدی سپهوند ؛ حاج اردشیر محمدی سپهوند (فرزندان حاج عزیزالله خان) و محمد میرزا محمدی سپهوند پسرمرحوم محمدخان ونوه عزیزالله خان
5. روایت و نسب نامه ها از حبیب الله محمدی سپهوند
6.نسب نامه به جا مانده از مرحوم حاج صید جعفر سپهوند و مرحوم حاج غیظی شمس
7.لغت نامه دهخدا
8.تبار شناسی :حجت الله حیدری جلد 1
9.شناخت ایل بیرانوند :محمد حنیف
10.سفرنامه راولینسن :ترجمه سکندر امان الهی بهاروند