جفت ماندگی

[elnaz.l]

باقي ماندن لايه‌هاي جنيني[1] (بعد از تولد گوساله) در گاو (بويژه گاوهاي شيري) در مقايسه با ديگر حيوانات به دفعات بيشتري ديده مي‌شود. بطور معمول جفت گاو در يك محدوده زماني 12 ساعته پس از زايمان بايد از بدن گاو خارج گردد. اگر قسمتي از جفت بعد از تولد به مدت طولاني‌تري باقي بماند يك مورد پاتولوژيكي و غير نرمال در نظر گرفته مي‌شود. باقي‌ماندن قسمتي از جفت بيشتر معمول بوده و بخش درگير، پلاسنتوم[2] نزديك تخمدانهاي شاخ آبستني مي‌باشد. فراواني جفت‌ماندگي در گله‌هاي گاو در شرايط عادي 10-7 درصد مي‌باشد. زايمان غير طبيعي (مانند دوقلوزايي، سخت زايي، سزارين، سقط جنين و گوساله‌زايي پيش از موعد) بروز جفت‌ماندگي را افزايش مي‌دهد. در گله‌هايي كه آلوده به باسيلوز، لپتوزپيروز، ويبروز، ليستروز و ساير موجودات آلوده كننده هستند جفت‌ماندگي ممكن است به ميزان 50% و يا بيشتر در گله روي دهد. استفاده از هورمونهاي گليكوكورتيكوئيد براي زايمان زودرس و زمانبندي شده باعث بروز حدود 67% جفت‌ماندگي مي‌گردد. گاوهايي كه داراي سابقه جفت‌ماندگي هستند در زايمانهاي بعدي هم احتمال بيشتري براي ابتلا به جفت‌ماندگي دارند. در گله‌هايي با مشكلات مديريتي، مشكلات تغذيه‌اي، بيماريهاي متابوليكي و ورم پستان حاد شيوع جفت‌ماندگي ممكن است بطور غير طبيعي بالا باشد. علل جفت‌ماندگي:بسياري از عوامل مستقيم و غير مستقيم به عنوان علتهاي موثر براي جفت‌ماندگي در نظر گرفته مي‌شود. جفت‌ماندگيهاي مكرر بعنوان يك علامت كلينيكي براي بيماريها و شرايط غير نرمال رايج در گله در نظر گرفته شود. در طول دوران آبستني گاو پلاسنتوم (شكل 1) رابط بين لايه مادري[3] و لايه‌ جنيني[4] مي‌باشد و در طول اين دوره در حدود 100 پلاسنتوم در رحم[5] گاو موجود مي‌باشد. هنگامي كه زايمان شروع مي‌شود و انقباضات رحمي آغاز مي‌گردد جريان خون به قسمتهاي مادري و جنيني پلاسنتوم كاهش مي‌يابد. با كشيده شدن رگهاي خوني كوچك، فشار مويرگي كاهش يافته و جدا شدن لايه‌هاي جنيني اتفاق مي‌افتد و انقباضات رحمي بعد از زايمان جداسازي و خروج لايه‌ها را كامل مي‌كند. هر گونه فرايندي كه باعث فشار مداوم بر لايه‌هاي مادري و جنيني (زخم شدن، ورم و يا آلودگي) شود معمولاً باعث باقي ماندن لايه‌ها مي‌گردد. ناتواني رحم براي ايجاد انقباض در برخي موارد مانند گاوهاي مبتلا به تب شير ممكن است موجب باقي ماندن جفت شود حتي اگر لايه‌هاي جنيني بطور كامل جدا شده باشد. بسته شدن سريع شاخ رحمي غير آبستن و يا دهانه رحم ممكن است لايه‌ها آزاد شده را به دام بياندازد (بويژه در لايه‌هاي جنيني كه بطور استثنايي بزرگ شده باشند). پيچيده شدن لايه‌هاي جنيني در اطراف لايه مادري بطور فيزيكي مي‌تواند جفت را به دام بياندازد و در كل بايد گفت عوامل غير مستقيم جفت‌ماندگي بشدت متفاوت بوده و مي‌توانند در سه گروه گسترده زير گروه‌بندي شوند.1- استرسهاي مداوم و كمبودهاي تغذيه‌اي و يا عدم تعادل جيره (مشكلات مديريتي)2- آبستنيهاي كوتاه‌مدت و طولاني‌مدت3- عوامل گوناگوني همچون بزرگي جنين، سخت‌زايي، زخم، تغييرات فصلي و ...درمان جفت‌ماندگي:هدف اصلي تمام معالجات جفت‌ماندگي، برگرداندن قسمتهاي مختلف دستگاه توليدمثلي گاو به حالت نرمال در حداقل زمان مي‌باشد. جفت‌ماندگيهاي جزئي ممكن است تا موقعي كه بغرنج نشود (مانند التهاب رحمي و يا فساد رحمي) لازم به توجه نباشد. هنگامي كه مشكلات شروع شد گاو مبتلا به افزايش دماي بدن، عدم مصرف خوراك و كاهش توليد شير شده و از واژن مواد متعفن خارج مي گردد. اين حيوانات بايد مورد بازرسي قرار گرفته و به روش سيستماتيك با آنتي‌بيوتيك (احتمالاً با تزريق وريدي و مايع دكستروز) و يا به روش موضعي داخل رحمي توسط دامپزشك و يا زير نظر مستقيم دامپزشك درمان گردند.بطور كلي دو روش براي مديريت جفت‌ماندگي هنگامي كه هيچ گونه امكانات متمركز موجود نباشد وجود دارد كه برطرف نمودن دستي جفت ماندگي و جداشدن طبيعي است. روش دستي يك روش عمومي بوده ولي بدليل آسيب احتمالي به لايه ظريف رحم (آندومتر) نبايد استفاده گردد. به دستور دامپزشك برخي از آنتي‌بيوتيكها و مواد ضدعفوني كننده ممكن است در داخل رحم قرار داده شوند. اگر لايه‌هاي جنيني به علت انقباضات ضعيف رحمي آزاد نشوند بعد از زايمان ممكن است با كمي كشش خارجي و بدون صدمه زدن به رحم خارج گردند. بر اساس مطالعات امروزي كه بر روي جفت‌ماندگي صورت گرفته است بهترين روش آن است كه اجازه داده شود لايه‌هاي جنيني بطور طبيعي و با اعمال و يا بدون اعمال تجويز دارويي خارج شوند. هورمونهايي مانند پروستاگلندينها، استروژنها و اكسي‌توسين ممكن است براي خارج كردن مايعات و مواد زايد باقي مانده در رحم مورد استفاده قرار گيرند. پروستاگلندينها ممكن است براي درمان فساد رحم نيز مورد مصرف باشند. اگر بيرون ريختن مواد داخل رحم با استفاده از درمان هورموني موفقيت‌آميز نبود معاينه و شستشو دستي با آب گرم پيشنهاد مي‌گردد كه به دنبال آن بايد محلولهاي آنتي‌بيوتيك مورد استفاده قرار گيرد. يك سري از تزريقات داخل رحمي معمولاً تاثير بيشتري از درمانهاي منفرد دارند كه طول دوره درمان و تعداد دفعات درمان بايد بصورت موردي توسط دامپزشك مشخص گردد. گاوهايي كه داراي جفت‌ماندگي بوده و درمان نشده باشند روزهاي باز طولاني‌تر، فرصتهاي آبستني كمتر و سرويس بيشتري براي هر آبستني نسبت به گاوهايي دارند كه مبتلا به جفت‌ماندگي شده و توسط محلولهاي آنتي‌بيوتيك درمان شده‌اند. و در كل انتخاب يك آنتي‌بيوتيك و يا تعداد بيشتري از آنتي‌بيوتيكها بايد به دستور دامپزشك صورت گيرد.پيشگيري از جفت‌ماندگي:بايد در نظر داشت كه پيشگيري از جفت‌ماندگي كليد اصلي موفقيت است ولي به دليل اينكه عوامل مستقيم و غير مستقيم بسياري در آن نقش دارند به نظر خيلي مشكل مي‌باشد. حالت ايده‌آل آن است كه بهداشت رعايت شده و گاو قبل و بعد از زايمان از لحاظ جسماني سالم و فعال نگهداري شوند. جيره غذايي محدود و بالانس شده در طول 8-6 هفته دوران خشكي، تحرك كافي در روز، محل زايمان تميز، بزرگ و راحت و بكار گيري روش مناسب و بهداشتي در طول زايش شانس عفونت و باقي‌ماندن قسمتهاي توليدمثلي را كاهش مي‌دهد. براي كاهش بروز جفت ماندگي چندين روش ممانعت كننده به شرح زير توصيه مي‌گردد:- در مناطقي كه داراي سلنيم كم و در حد آستانه است، رعايت سطح مناسب سلنيم جيره (ppm 1/0) باعث كاهش شيوع جفت‌ماندگي مي‌گردد و در مواردي مكمل سازي سلنيم با تزريق ممكن است استفاده گردد.- گاوهايي كه داراي كمبود ويتامينهاي A و d هستند ميزان جفت‌ماندگي بالايي دارند. اگر كمبود اين ويتامينها ادامه داشته باشد تزريق عضلاني ويتامينهاي A و d در 8-4 هفته قبل از زايمان موثر مي‌باشد.- نسبت كلسيم به فسفر در گاوهاي خشك در پيشگيري از تب شير بي‌نهايت مهم است كه در مورد جفت‌ماندگي هم صادق است. ثابت نگه داشتن نسبت كلسيم به فسفر در حد 5/1 به 1 تا 5/2 به 1 كاملاً ضروري است. اگر اين نسبت به بالاي 5/2 به 1 برسد ميزان تب شير و جفت‌ماندگي افزايش مي يابد. براي نگهداشتن نسبت مناسب اين دو عنصر ممكن است مكمل فسفر توسط دامپزشك و يا مسئول تغذيه تجويز گردد. نتيجه‌گيري كلي:اثر منفي جفت‌ماندگي در باروريهاي بعدي به دليل تاخير در ترميم رحم و آندومتر كرونيك[6] يكي از عوامل اصلي ناباروري است. برخي گاوهايي كه دچار جفت‌ماندگي شده‌اند به علت فساد رحمي، التهاب ديواره‌هاي رحم، التهاب تخمدانها و التهاب مجاري تخمدانها و يا صدمات جدي وارد بر ديواره رحم ممكن است بطور دائمي نابارور گردند. در دامهايي كه مبتلا به جفت ماندگي مي‌شوند علاوه بر از دست رفتن سود اقتصادي به علت كاهش توليد شير و تاخير در بهبود رحم، تاخير در آبستني نيز موجب ضرر مالي بسياري مي‌گردد.