جايگاه ايران در سال جهاني نجوم

[diamonds55]

- با گذشت یک ماه از آغاز سال جهانی نجوم، موفقیت‌های بسیاری در سطح جهانی بدست آمده، اما سهم ایران از این موفقیت چقدر است؟
سازمان آموزشی،علمی و فرهنگی یونسکو به همراه اتحادیه بین‌المللی نجوم، سال 2009 را سال جهانی نجوم نامیده‌اند. گمانه‌زنی‌ها برای برگزاری سال جهانی نجوم از سال 2003 آغاز شد، تا این‌که در سال 2007 به برنامه‌ریزی و تهیه نقشه راه و سال 2008 به فراهم کردن مقدمات و آماده‌سازی اختصاص یافت. با آغاز سال 2009، سال جهانی نجوم رسما آغاز شد و به مرحله اجرا در آمد، تا این‌که در سال 2010 مورد ارزیابی قرار گیرد.
آن‌چه تاکنون تمامی رسانه‌ها به آن اذعان دارند، موفقیت فراتر از انتظار برگزاری سال جهانی نجوم نسبت به سال‌های جهانی ریاضی و فیزیک در همین ابتدای کار است. برگزاری سال جهانی نجوم باپشتوانه 6 ساله و برنامه‌ریزی دقیق و مدون، نمونه بسیار خوبی از فعالیت‌های جهانی است، فعالیت‌هایی که نیازمند تدبیر و دوراندیشی است که مسئولان برگزاری سال جهانی نجوم خوب به آن واقفند.
دورنمایی که سال جهانی نجوم به دنبال آن است؛ کمک به شهروندان سراسر جهان برای کشف دوباره جایگاه خود در کیهان از دریچه آسمان روز و شب و هم‌چنین، ایجاد حس شخصی شگفتی و کشف در میان مردم است. دلیل انتخاب سال 2009 برای برگزاری سال جهانی نجوم نیز سالگرد 400 امین سال رصد تلسکوپی گالیله است.
در این سال پروژه‌های مختلفی با همکاری عامل‌های ملی، سازمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای‌ در سراسر جهان برگزار می‌شود. سال جهانی نجوم تاکنون توانسته با همکاری 136 عامل برگزاری ملی و 33 عامل سازمانی به همراه همکاری 91 وب‌سایت اطلاع‌رسانی ملی، فعالیت‌های سال جهانی نجوم را ساماندهی و اطلاع‌رسانی کند. انجمن نجوم ایران (http://www.asi.ir/) نیز عامل برگزاری رسمی سال جهانی نجوم در ایران معرفی شده که وب‌سایت www.astronomy.ir (http://www.astronomy.ir) را برای اطلاع‌رسانی این سال اختصاص داده است.
پروژه‌های جهانی، منطقه‌ای، ملی و محلی، انواع پروژه‌های در نظر گرفته شده برای برگزاری سال جهانی نجوم هستند. از این بین، پروژه‌های جهانی به سبب دربرگیری بالای آنها مورد حمایت و اطلاع‌رسانی کامل کمیته برگزاری سال جهانی نجوم قرار می‌گیرد. پروژه‌های سال جهانی نجوم، پروژه‌هایی هستند که حداقل در راستای یکی از 8 هدف سال جهانی نجوم قرار دارند. اهداف سال جهانی نجوم عبارتند از:

افزایش آگاهی علمی؛
ترویج فراگیر دانش نو و تجارب رصدی؛
استحکام انجمن‌های نجومی در کشورهای در حال توسعه؛
پشتیبانی و ارتقای آموزش‌های علمی رسمی و غیر رسمی؛
فراهم کردن تصویری مدرن از دانش و دانشمند؛
کمک به شبکه‌های نو و تقویت شبکه‌های موجود؛
ارتقای توازن دانشمندان زن و مرد در تمامی سطوح و ترویج دربرگیری وسیع‌تر اقلیت‌های علمی و حرفه‌های مهندسی؛
کمک به حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان از دریچه آسمان تاریک و اماکن نجومی تاریخی.

سال جهانی نجوم (http://www.iya2009.org/) پروژه‌های جهانی خود را به دو گروه پروژه‌های بنیادی و پروژه‌های ویژه تقسیم کرده است؛ پروژه‌های بنیادی شامل 11 پروژه است که کمیته برگزاری سال جهانی نجوم، آنها را طرح‌ریزی، ایجاد، ساماندهی و اجرا کرده است. پروژه‌های بنیادی، عناصر کلیدی موفقیت سال جهانی نجوم در جهان هستند و پس از اتمام سال جهانی نجوم مورد ارزیابی قرار می‌گیرند تا میزان اثربخشی سال جهانی نجوم مورد ارزیابی قرار گیرد.
اما پروژه جهانی ویژه، پروژه‌ای است که از سوی منجمان آماتور یا حرفه‌ای در سراسر جهان به صورت مستقل، طرح‌ریزی و پیشنهاد می‌شود و در صورت موافقت کمیته برگزاری سال جهانی نجوم، برای تکمیل دستاوردهای سال جهانی نجوم پذیرفته می‌شود. تا امروز 9 پروژه جهانی ویژه معرفی شده و بدین ترتیب، مجموع پروژه‌های جهانی (ویژه و بنیادی) به عدد 20 می‌رسد.
سهم مشارکت مستقیم ایران در میان این 20 پروژه، مدیریت بابک امین‌تفرشی بر پروژه ویژه «جهان در شب» و هم‌چنین پروژه ویژه «صلح ستارگان» است که تمامی موسسان و سازماندهندگان آن، ایرانی هستند. در ادامه به بررسی چند پروژه جهانی سال جهانی نجوم می‌پردازیم که مخاطب ایرانی دارد و عملیاتی شده است.




http://khabaronline.ir/images/2009/1/100-hours-of-astronomy-image.jpg

100 ساعت نجوم

پروژه بنیادی جهانی 100 ساعت نجوم (http://www.100hoursofastronomy.org/)قصد دارد در برنامه‌ای 100 ساعته از13 تا 16 فروردین 1388 / 2 تا 5 آوریل 2009، چندین برنامه نجومی عمومی را در سراسر جهان برگزار کند. 100 ساعت نجوم با همکاری منجمان آماتور سراسر جهان در این 4 شبانه‌روز، برنامه‌هایی را همچون رصد آسمان، ماه و سیارات در معابر پرتردد ، برگزاری سمینارها و برنامه‌های علمی با مخاطب نجومی و هم‌چنین، پخش زنده اینترنتی از 100 رصدخانه برتر دنیا، سامان می‌دهد. عامل برگزاری این پروژه در ایران، پوریا ناظمی، هماهنگ‌کننده منطقه‌ای «منجمان بدون مرز» است. به احتمال زیاد، این پروژه در ایران با استقبال خوب مردم مواجه می‌شود، زیرا نخستین روز این برنامه مقارن با روز طبیعت (سیزده به در) است و فرصتی مناسب برای اجرای برنامه‌های نجومی عمومی همچون رصد آسمان در تفرجگاه‌ها و بوستان‌ها فراهم می‌کند. برنامه پخش زنده اینترنتی نیز به این پاسخ می‌دهد که اخترشناسان در آن رصدخانه چه گونه اجرام آسمانی را رصد می‌کنند، چگونه تحقیق می‌کنند، به دنبال کشف چه چیزی هستند و شرایط رصد برای شبی مثل آن شب چگونه است.


http://khabaronline.ir/images/2009/1/09-1-31-32128logo_galileoscope.jpg

گالیلئواسکوپ

پروژه بنیادی جهانی گالیلئواسکوپ (http://www.galileoscope.org/) برای طراحی، تولید و توزیع جهانی تلسکوپ‌هایی همچون تلسکوپ گالیله در مقیاس وسیع برگزار می‌شود، البته باید به این نکته اشاره کرد که بزرگنمایی آن 28 برابر است که کمی بهتر از تلسکوپ گالیله است. برای این‌که هزینه تمام‌شده این تلسکوپ اندک باشد و هم‌چنین بتوان آن را در سراسر جهان توزیع کرد، این تلسکوپ به صورت سرهم‌بندی نشده توزیع می‌شود و پس از سرهم‌بندی بر روی سه پایه عکاسی نصب می‌شود. راز ارزانی این تلسکوپ‌ها، ساخت آن در تعداد میلیونی است. این تلسکوپ‌ها از نوع شکستی آکروماتیک هستند و از کیفیت مناسبی برای رصد اجرام منظومه شمسی برخوردارند. در ایران، انجمن صلح آسمانی با گروه توزیع این تلسکوپ‌ها در ارتباط است و هم‌زمان با آغاز پخش آن در جهان، این تلسکوپ‌ها را برای ترویج نجوم در اختیار نهادهای علمی، آموزشی و فرهنگی که نیاز به حمایت دارند، قرار می‌دهد.


http://khabaronline.ir/images/2009/1/cosmicdiary_dark.jpg

خاطرات کیهانی

در پروژه بنیادی جهانی خاطرات کیهانی، 24 منجم از 24 کشور جهان، دفترچه خاطرات اینترنتی خود را به آدرس www.cosmicdairy.org (http://www.cosmicdairy.org) به اشتراک می‌گذارند. این یادداشت‌های روزانه منجمان نه فقط مربوط به نجوم و آخرین تحقیقات و یافته‌هایشان، که درباره زندگی، خانواده، دوستان و علایق آنها نیز هست. هدف از این پروژه این است که نشان دهد زندگی روزمره منجمان، همانند باقی مردم دنیاست و دغدغه‌های زمینی و تحقیقات آسمانی در کنارهم قرار دارند. در انتهای سال جهانی نجوم نیز قرار است با همکاری نمایندگی اروپایی نشریه معتبر نشنال‌ژئوگرافیک، مستندی از زندگی این منجمان و هم‌چنین، کتابی از خاطرات روزانه آنها به همراه مقالات عمومی این دانشمندان منتشر شود.


http://khabaronline.ir/images/2009/1/cosmos_survey.jpg

از زمین تا کیهان

پروژه بنیادی جهانی از زمین تا کیهان (http://www.fromearthtotheuniverse.org/)، نمایشگاهی از برترین تصاویر نجومی است که گستره وسیعی را، از چهره زمین در فضا گرفته تا دوردست‌ترین نقاط کیهان، به نمایش درمی‌آورد. این مجموعه تصاویر محصول سال‌ها تلاش دانشمندان است که با استفاده از تلسکوپ‌های فضایی و برترین تلسکوپ‌های زمینی گرفته شده است. این برای نخستین بار در جهان است که نمایشگاهی از خیره‌کننده‌ترین تصاویر نجومی در سطح جهان به طور مشترک برگزار می‌شود. بنا به اعلام وب‌سایت رسمی نمایشگاه از زمین تا کیهان، موزه ژئوپارک قشم در ایران نیز از آغاز سال جهانی نجوم به همراه 40 مرکز مطرح جهانی دیگر برگزارکننده رسمی این نمایشگاه خواهد بود. انجمن صلح آسمانی، عامل رسمی برگزاری این نمایشگاه در ایران نیز اعلام کرده با آغاز سال 1388، این نمایشگاه در تهران نیز برگزار می‌شود. اما اگر اشتیاق زیادی برای دیدن این تصاویر دارید و راهی سفری به قشم شده‌اید، این نمایشگاه را از دست ندهید.


http://khabaronline.ir/images/2009/1/iya_dsacp_logo.png.jpg

آگاهی از آسمان تاریک

پروژه بنیادی جهانی آگاهی از آسمان تاریک (http://www.darkskiesawareness.org/) آگاهی‌دهنده مضرات و آسیب‌های آلودگی نوری بر بشر و گونه‌های جانوری و گیاهی است. آلودگی نوری به سبب انتشار نور ابزارهای ساخته بشر به سوی آسمان و بازتاب آن از ذرات آلاینده هوا، بخار آب و گرد و غبار ناشی می‌شود که در نهایت، منجر به روشن شدن زمینه آسمان به مانند آسمان شهرهای بزرگ می‌شود. آلودگی نوری را می‌توان به راحتی با محدود کردن زاویه تابش نور لامپ‌ها و گذاشتن کلاهک‌هایی روی آنها رفع کرد؛ اما اگر به همین شکل گسترس بیابد؛ علاوه بر دور کردن مردم از زیبایی‌هایی آسمان شب سبب ایجاد مشکلاتی زیستی، هم برای انسان و هم برای باقی جانداران می‌شود. علاوه بر این، پروژه آگاهی از آسمان تاریک از تمامی مردم جهان دعوت کرده تا با شمارش تعداد ستارگان یک صورت فلکی خاص، در برنامه‌های سنجش آلودگی نوری منطقه خود شرکت کنند. این سنجش‌ها که منطبق با مفاهیم علوم شهروندی است، کمک می‌کند داده‌های دقیق و مستندی از میزان آلودگی نوری هر نقطه در جهان تهیه شود. علوم شهروندی به شاخه‌هایی از علم گفته می‌شود که ‌نیازی به تخصص و تجربه ندارد و صرفا مبتنی بر همت و آگاهی است.


http://khabaronline.ir/images/2009/1/twan.jpg

جهان در شب

پروژه ویژه جهانی جهان در شب (http://www.twanight.org/)، به مدیریت بابک امین تفرشی، منجم آماتور و عکاس نجومی صاحب‌نام ایرانی، پروژه‌ای است برای عکاسی و تصویربرداری از میراث‌های فرهنگی و طبیعی جهان در زمینه آسمان شب. تمامی گروه 30 نفره این پروژه را عکاسان خبره و مطرح نجومی سراسر جهان تشکیل می‌دهند تا بتوانند با نشان دادن زیبایی‌های آسمان در کنار میراث‌های فرهنگی و طبیعی جهان، ابتدا گامی در جهت حفاظت از آنها بردارند و سپس، نمای این میراث‌های جهانی را برای نخستین بار در سراسر این کره خاکی مستند کنند. اوشین زاکاریان، عکاس مطرح طبیعت و آسمان نیز یکی دیگر از اعضای این پروژه ویژه است. پروژه ویژه جهان در شب علاوه بر این، برای نهادها و سازمان‌های درخواست‌دهنده در سراسر جهان، نمایشگاهی از این تصاویر بی‌نظیر نجومی برگزار می‌کند.



http://khabaronline.ir/images/2009/1/starpeace.jpg

صلح ستارگان

پروژه ویژه جهانی صلح ستارگان (http://www.starpeace.org/) با کمک گروه‌های فعال نجومی در سراسر جهان، شب‌های رصدی عمومی و مشترکی را برای مردم مرزنشین در دو سوی نوار مرزی خاکی یا آبی برگزار می‌کند تا صلح و دوستی را با نشان دادن آسمان بیکران در دو سوی مرز، ماندگار کند. پروژه ویژه صلح ستارگان، سال جهانی نجوم را با برگزاری شب رصد عمومی و مشترک در قشم و دبی، دو سوی آب‌های نیلگون خلیج فارس، آغاز کرد. تاکنون 11 گروه نجومی از 9 کشور جهان به جمع برگزارکنندگان این پروژه پیوسته‌اند. پروژه ویژه صلح ستارگان به همت انجمن نجوم ایران و انجمن صلح آسمانی در سراسر جهان برگزار می‌شود و تنها پروژه سال جهانی نجوم است که تمامی سازمان‌دهندگانش ایرانی هستند. انوشه انصاری، نخستین فضانورد ایرانی و نخستین بانوی گردشگر فضا در جهان، نیز مشاور این پروژه ویژه جهانی است. پروژه صلح ستارگان با حمایت اتحادیه بین‌المللی نجوم و یونسکو به صورت جهانی برگزار می‌شود و گروه برگزارکننده مراسم جهانی «شب یوری» نیز حمایت خود را از این پروژه ویژه اعلام کرده است.
اما نام ایران در میان سازمان‌ها و موسسات حامی سال جهانی نجوم بسیار خالی است. این درحالی است که سازمان‌ها و موسسات می‌توانند تنها با حمایت 50 هزار دلاری، حامی رسمی جهانی این سال جهانی شوند. این کار نه تنها حمایت از یک برنامه فرهنگی است، که تبلیغی جهانی است و در تاریخ فعالیت‌های آنها ثبت جهانی می‌شود. هم‌چنین با حمایت 350 هزار دلاری، هر شرکت، موسسه یا نهاد می‌تواند نام حامی اصلی سال جهانی نجوم را به خود اختصاص دهد که تاکنون فقط 3 شرکت معتبر، حامی اصلی سال جهانی نجوم شده‌اند.

[*مینا*]

http://www.aftab.ir/articles/science_education/astronomic/images/290e868feb631f2598832ae1ecadb0b7.jpg


سال ۲۰۰۹ میلادی از سوی اتحادیه جهانی نجوم (IAU) و سازمان علمی، فرهنگی و هنری ملل متحد (UNESCO) و با تایید مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نام سال جهانی نجوم نامگذاری شده بود.
براساس بیانیه نامگذاری این سال، اهداف ویژه‌ای در طرح سال جهانی نجوم که از آن به ۲۰۰۹ IYA یاد می‌شود، مطرح شده بود که اعضا باید برای تحقق آن تلاش می‌کردند. تعداد زیادی از کشورها از ابتدای مطرح شدن آن به این طرح پیوستند. در ایران نیز جنب و جوش فراوانی در این خصوص به چشم می‌خورد بویژه آن که جامعه نجوم آماتوری ایران در سال‌های اخیر رشد چشمگیری را تجربه کرده بود و امید می‌رفت برگزاری این سال در ایران به نقطه عطف بزرگی در جهش جامعه نجوم کشور چه در بخش حرفه‌ای و چه در بخش آماتوری تبدیل شود. همین عوامل بود که باعث شد روزنامه جام‌جم در ویژه‌نامه‌ای ۱۶ صفحه‌ای ابتدای این سال به استقبال آن برود. اینک در پایان سال میلا‌دی ۲۰۰۹ نگاه کلی به آنچه در این سال گذشت، نخستین گزارش از مجموعه مطالبی است که چند هفته آینده در این ارتباط منتشر خواهیم کرد.
سال جهانی نجوم از اول ژانویه سال ۲۰۰۹ آغاز شد، البته آیین افتتاح آن چند روز پس از آن در پاریس برگزار شد تا طرح‌هایی که برای این سال طراحی شده بود به طور رسمی آغاز شود. اگرچه پیش از آن در بامداد نخستین روز ژانویه سال ۲۰۰۹، طرحی به نام سپیده‌دم برگزار شده بود، طرحی که در آن گروه‌های مختلف نجومی، طلوع خورشید سال جدید را همراه مردم عادی رصد کردند تا سلامی به سال جهانی نجوم داشته باشند، سالی که بهانه نامگذاری آن چهارصدمین سالگرد استفاده گالیله از تلسکوپ برای رصد آسمان بود، اتفاقی که عصر جدید ستاره‌شناسی را آغاز کرد و نقطه عطفی در تاریخ علم به وجود آورد. عصر نجوم پس از گالیله به واسطه آغاز استفاده از اپتیک‌ها در نجوم، عصری بسیار شکوفا شد که سرعت رشد آن را به هیچ‌وجه نمی‌توان با تاریخچه غنی نجوم در دوران باستان و دوره تاریخی مقایسه کرد.
دبیرخانه طرح سال جهانی نجوم هم این رویداد را بهترین بهانه می‌دانست تا نه‌تنها نجوم را به مردم عادی معرفی کند که اهدافی بلندتر را نیز در دستورکار خود قرار دهد: ترویج علم به طور کلی، تحریک کردن کنجکاوی مردم در مسائل علمی و زنده کردن شور کشف میان مردمی که این احساس خود را در هزارتوهای زندگی روزمره فراموش کرده‌اند. در کنار اینها البته بخش‌های خاص‌تری هم در قالب طرح‌های ویژه و بنیادین سال نجوم دنبال می‌شد تا مردم و بخصوص علاقه‌مندان نجوم را به هم نزدیک‌تر کند و چهره واقعی یک دانشمند ستاره‌شناس را به مردم نشان دهد.
کشورهایی که به دعوت سازمان ملل پاسخ داده بودند، فعالیت متفاوتی را از خود نشان می‌دادند. بعضی از آنها فقط نماینده‌ای را به این مجموعه معرفی کرده بودند تا هماهنگ‌کننده برنامه‌های آنها در کشورهای خود باشند و برخی دیگر، فعالیت‌هایی حتی گسترده‌تر از فعالیت‌های دبیرخانه را در تقویم سالانه قرار داده بودند. در ایران هم نه تنها ریاست انجمن نجوم ایران نقش هماهنگ‌کننده ملی را در این برنامه پذیرفت که ستادی ملی اگرچه دیرهنگام برای برگزاری این سال تشکیل شد. در ضمن ده‌ها طرح برای این سال از سوی انجمن نجوم ایران و شاخه آماتوری آن و همچنین گروه‌ها و سازمان‌های دیگر به این ستاد معرفی شد که البته بیشتر آنها به بن‌بستی به نام بودجه برخورد کردند.
با وجود این، فعالیت‌های سالانه ایران در حوزه نجوم، امسال رنگ و بویی متناسب با سال جهانی نجوم گرفت. غیر از برنامه‌های مستقل گروه‌های نجوم آماتوری، سمینارها و کنفرانس‌های سالانه نجوم حرفه‌ای کشور که زیرنام سال جهانی نجوم برگزار شدند، برنامه‌های تقویم سالانه شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران نیز با جهتگیری این سال برگزار شد؛ برنامه‌هایی مانند رقابت‌ رصدی مسیر ایران، رقابت رصدی عبدالرحمن صوفی رازی، جشنواره ساعت‌های آفتابی، روز نجوم، روز فضا و باشگاه‌های نجوم ماهانه سراسر کشور. اگرچه این برنامه‌ها هر سال برگزار می‌شد، اما در نهایت باعث شد تقویم فعالیت‌های رسمی ایران در این سال رشد چشمگیری داشته باشد. در کنار این فعالیت‌ها، مشارکت ایرانیان در کل طرح‌های سال نیز اگر چه از حمایتی خاص برخوردار نبود ولی بسیار چشمگیر بود. ترجمه بسیاری از اقلام سایت دبیرخانه طرح سال نجوم ازجمله پوسترها، بروشورها و نمایش اسلایدها به زبان فارسی برگردانده و منتشر شد و ایرانیان دست‌کم در ۲ طرح ویژه نقش کلیدی داشتند.


● طرح‌های بین‌المللی ایرانیان
در میان طرح‌های ویژه سال جهانی نجوم دو‌پروژه با محوریت منجمان ایرانی وجود داشت نخست طرحی به نام جهان در شب یا TWAN. عکاسی که بابک امین‌ تفرشی، روزنامه‌نگار علمی و عکاس باتجربه ایرانی آن را از پیش از شروع این سال آغاز کرده و از حمایت انجمن منجمان بدون مرز AWB نیز برخوردار بود. این طرح، گروهی از بهترین عکاس‌های نجومی جهان را گردهم آورد که قصد داشتند زیبایی‌های آسمان شب را در ترکیب با زیبایی‌ها و جذابیت‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی زمین به نمایش بگذارند؛ جذابیت‌هایی که به مرور زمان فراموش شده یا انسان‌های امروز به دلیل مشغله‌‌های روزمره خود امکان مشاهده مستقیم آنها را ندارند. به همین دلیل این طرح در حقیقت آنها را به سفری شگفت‌انگیز در سراسر جهان دعوت می‌کند تا چهره کمتر دیده شده زمین و آسمان را در پیوند با یکدیگر پیش چشم آنها به نمایش بگذارد.
این ایده به یکی از نخستین طرح‌های ویژه سال جهانی نجوم تبدیل شد و در عین حال یکی از طرح‌های فعال و مستمر سال نجوم نیز به شمار می‌رود که با پایان سال جهانی نجوم به مسیر خود ادامه خواهد داد. طراحی همین طرح و عکس‌های شگفت‌انگیزی که طراح آن، ‌بابک امین‌ تفرشی بود باعث شد بنیاد لئونارت نلسون، جایزه سالانه خود را که معتبرترین جایزه عکاسی با گرایش علمی درجهان است به طور مشترک به بابک امین تفرشی، بنیانگذار طرح و مدیر بخش عکاسی ماموریت فضایی کاسینی اهدا کند.
اما در کنار طرح TWAN که می‌توانید اطلاعات بیشتر و تصاویر آن را در نشانی twanight.org ببینید طرح دیگری نیز در فهرست طرح‌های ویژه این سال قرار گرفت که طراحان آن را گروهی از منجمان آماتور و فعال ایرانی تشکیل می‌دادند. طرحی به نام صلح ستارگان یا Star Peace که شاید نام خود را به طور طعنه‌آمیزی در تضاد با فیلم‌های تاثیرگذار تاریخ سینما یعنی جنگ ستارگان (star Wars) انتخاب کرده‌ بود. این طرح به نشانی (Starpeace.org) ایده‌ای قدیمی، اما بسیار اثرگذار و مهم را به عنوان بنیان و اصل خود انتخاب کرده بود. نگاه به آسمان و رصد ستاره‌ها و تفکر به مقیاس‌هایی که در عالم ما حکمفرما هستند، انسان را به درک متفاوتی از جایگاه خود در کیهان می‌رساند.
سیاره ما نقطه ناچیزی در میان منظومه‌ شمسی است که دور خورشید می‌چرخد و در حالی که کار منظومه‌ شمسی ما در مقایسه با کهکشان راه‌شیری هیچ جایگاه قابل توجهی ندارد و کلیت کهکشان راه‌شیری در جهان آشکار شده، بسیار ناچیز است. این دیدگاه و این درک می‌‌تواند باعث شود مردم جهان متوجه اهمیت همزیستی دوستانه با یکدیگر بر سیاره‌ای شوند که تنها خانه آنهاست. طرح صلح ستارگان با امید به ترویج چنین دیدگاهی و متوجه کردن نگاه مردم به آسمان بدون مرز بر فراز سر همه انسان‌ها، مبنی بر انجام رصدهای مشترک در نزدیکی نقاط صفر مرزی کشورهای همسایه مطرح شد که با تایید دبیرخانه سال جهانی نجوم، به عنوان یکی از طرح‌های ویژه این سال انتخاب گشت. این پروژه در طول سال جهانی نجوم نه‌تنها در ایران،‌ که در نقاط مختلف جهان، برنامه‌های رصدی متعددی را برگزار کرد و قرار است در پایان سال نجوم نیز به فعالیت خود ادامه دهد.


● مشارکت‌های بزرگ
اما غیر از ۲ طرح ویژه سال جهانی که ایرانیان در طراحی آن نقش داشتند، برخی دیگر از برنامه‌ها طرح‌های دیگر سال جهانی نجوم نیز بود که در ایران به طور مستقل و گاه با حمایت انجمن نجوم برگزار می‌شد، نمونه آنها طرح نمایشگاهی از زمین تا آسمان بود که سفری به فضا را در قالب مجموعه‌ای از نماهای تصاویر تلسکوپ‌های زمینی و فضایی برای مخاطب رقم می‌زد. این طرح بارها در ایران و عمدتا با همکاری طرح صلح ستارگان برگزار شد. در کنار چنین برنامه‌هایی ۲ طرح بزرگ که از آنها به موفق‌ترین طرح‌های سال جهانی نجوم نیز یاد می‌شود نیز در ایران به طور گسترده‌ای برگزار شد.
۱۰۰ ساعت نجوم در فروردین‌ماه و شب‌های گالیله‌ای در پاییز فرصت‌هایی بودند که در آن گروه‌های نجوم آماتوری و مراکز علمی درهای خود را به روی مردم علاقه‌مند باز کردند و ابزارهای خود را میان مردم بردند تا مردم فرصت نگاه به آسمان و آشنایی با اجرام آسمان شب را پیدا کنند. در هر یک از این دو طرح که بزرگ‌ترین رویدادهای عمومی در این سال بود، حدودا ۷۰ گروه مختلف در نقاط مختلف کشور برنامه‌هایی را برگزار کردند و در طرح صد ساعت نجوم، ایران از نظر تعداد برنامه‌هایی که برگزار کرد در رده چهارم جهان قرار داشت. این طرح‌ها اگرچه جرقه آشنایی بسیاری از مردم با آسمان را زد، اما تشویق و حفظ این علاقه در گام‌های بعدی نیازمند برنامه‌های پشتیبان دیگری است که هنوز به طور جدی به چشم نمی‌آیند.


● المپیاد نجوم
رویداد مستقل دیگری که در سال جهانی نجوم برگزار شد. میزبانی المپیاد جهانی نجوم در تهران بود. المپیادی که چندی پیش با حضور بیش از ۱۰ کشور جهان در تهران برگزار شد تا فرصتی برای گرد هم آمدن دانش‌آموزان علاقه‌مند ستاره‌شناسی در سال نجوم فراهم آید. البته برنامه‌ریزی برای میزبانی این المپیاد که اتفاقا در تاسیس آن نیز مدیران تیم‌های سابق المپیاد نجوم کشور نقش داشتند (در حقیقت المپیاد اخترشناسی و اختر فیزیک که ایران میزبان آن بود دوره جدیدی از المپیادهای نجوم است که سابقا توسط انجمن اروپایی آسیایی برگزار می‌شد)، از سال‌ها پیش اتفاق افتاده و میزبانی ایران نیز تصویب شده بود، اما همزمانی آن با برگزاری سال جهانی نجوم باعث شد تا کارنامه ایران در تعداد برنامه‌های سال جهانی نجوم بیشتر به چشم آید.


● موفقیت یا عدم موفقیت؟
تحلیل و نتیجه‌گیری موفقیت یا عدم موفقیت برنامه‌ای مانند سال جهانی نجوم که سالی با هدف ترویج علم است شاید غیرممکن باشد. واقعیت این است که ایران در مقایسه با بسیاری از کشورها، کارنامه بسیار قابل قبولی در برگزاری این سال دارد، تنوع و تعداد برنامه‌های اجراشده و مشارکت در برنامه‌های بین‌المللی همه و همه ما را وسوسه می‌کند تا این سال را موفق ارزیابی کنیم، اما از نگاهی دیگر اگر فرصت‌ها و پتانسیل‌ها را بسنجیم، شاید نتوانیم چندان خوش‌بین باشیم، واقعیت این است که نجوم برخلاف علومی مانند ریاضیات یا فیزیک دانشی غریبه با مردم نیست و امکانات وسیع‌تری را در اختیار مروجان قرار می‌دهد.
از سوی دیگر پتانسیل‌هایی نظیر انتشار حدود ۲دهه مجله تخصصی ستاره‌شناسی آماتوری در ایران، وجود یک برنامه تلویزیونی ثابت و ده‌ها وب‌سایت و بخش‌های متنوع در مطبوعات، در کنار فعالیت چندین هزار منجم آماتور فعال و ده‌ها گروه نجوم آماتوری باسابقه و فعال در سراسر کشور انتظارات را بالا می‌برد. مدیریتی قوی در صورتی که بودجه‌ای اندک ولی مدیریت‌شده را در اختیار داشت می‌توانست این فرصت استثنایی را به نقطه عطفی در فعالیت‌‌های ترویجی کشور تبدیل کند، ولی به هزار و یک دلیل و از جمله بوروکراسی پیچیده حاکم بر مدیریت این سال باعث شده است تا از این فرصت استفاده لازم نشود. شاید این بار هم باید این سال را تجربه‌ای برای فرصت‌های بعدی بدانیم. فرصت‌هایی که برای کشوری مانند ایران با جمعیت جوانش، طلایی و تکرارنشدنی به نظر می‌رسد.

http://www.aftab.ir/images/article/break.gif پوریا ناظمی روزنامه جام‌جم ( www.jamejamonline.ir (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.jamejamonline. ir) )