منابع خطاي شایع در بخش آنالیتیکال هماتولوژی- بخش دوم

[ابتسام]

مقدمه: شناسائی منابع خطا قبل از انجام هرگونه اقدام اصلاحی یا پیشگیرانه در حوزه خطاها یا عدم*انطباق*های فنی و کیفی آزمایشگاه تشخیص طبی الزامی است، لذا شناخت و دسته*بندی خطاهای شایع در هر بخش فنی در برنامه*ریزی جهت کنترل و کاهش تکرار این دسته از خطاها بسیار کمک*کننده و مفید خواهد بود. در این جلسه به مرور منابع خطای شایع در حوزه آنالیتیکال هماتولوژی می*پردازیم که عمدتاً در سه حوزه تجهیزات و نیروی انسانی و معرف*ها می*باشد.
عمده منابع خطا در حوزه آنالیتیکال هماتولوژی شامل :
1- منابع خطا در حوزه تجهیزات هماتولوژی (سل کانتر / میکرو هماتوکریت / سدیمان آنالایزر و ...)
2 - منابع خطاي انسانی در حوزه آنالیتیکال هماتولوژی
3- منابع خطا در حوزه معرف*ها و مواد مصرفی هماتولوژی (ایزوتون / لایز / کلین و...)

منابع خطا در حوزه تجهیزات هماتولوژی
منابع خطاي شایع در سل*کانتر :
1- خطاي ناشی از تحویل نمونه معیوب به سل*کانتر (نمونه لخته /نمونه همولیز / نمونه غلیظ ناشی از بستن طولانی گارو / نمونه با غلظت بالای ضد انعقاد / نمونه خون کهنه یا حرارت*دیده یا منجمد شده / نمونه خون رقیق شده با مایعات داخل وریدی و..)
EDTA چند مثال از منابع خطاي ناشي از افزايش غلظت
الف- چروكيدگي گلبول*هاي قرمز و كاهش كاذب هماتوكريت به روش دستي (املاح دي*پتاس اثرات چروكيدگي سلولي كمتري نسبت به املاح تري*پتاس دارا مي*باشند).
ب- ترومبوسيتوپني كاذب به دليل چسبندگي پلاكت*ها به جدار خارجي نوتروفيل*ها / ترومبوسيتوزيس كاذب به دليل شكستن و ليز پلاكت*ها به قطعات كوچك*تر
ج- تبديل پلاكت از حالت ديسكوئيد به كروي و افزايش حجم پلاكت
د- خون حاوي ضد انعقاد حداكثر در مدت 6 ساعت پس از نمونه*برداري بايستي آناليز گردد/ تهیه گسترش خوني بهتر است همزمان با نمونه*برداري يا حداكثر 1 ساعت پس از نمونه*برداري صورت گيرد تا كمترين تغييرات مرفولو*ژيك حاصل گردد.
2- عدم اختلاط کافی نمونه خون قبل از تحویل نمونه به سل*کانتر
3- خطا در شست و شوي اولیه سل*کانتر و آماده سازی اولیه سل*کانتر (شمارش زمینه*ای بالای سل*کانتر در زمان شروع به کار)
4- خطاي خروج از کالیبراسیون سل*کانتر (چند مثال: خروج از کالیبر* سل*کانتر به*دلیل سرویس عمومی دستگاه یا تعویض قطعه کلیدی سل*کانتر یا تعویض سری ساخت ایزوتون یا سایر معرف*ها و...)
5- خطاي تداخلی یا کاری اوور نمونه*های پیاپی که در نسل جدید سل کانترها به حداقل میزان رسیده است (به*عنوان مثال تداخل نمونه بسیار غیرطبیعی قبلی با نمونه فعلی نرمال)
6- خطاي ناشی از نگاه*داری نامناسب سل*کانتر (چند مثال: عدم شستشو مکرر دستگاه / عدم توجه به شمارش زمینه*ای بالا دستگاه در شروع به کار سل*کانتر/ عدم توجه به تعویض محلول*ها و معرف*های معیوب در زمان بروز خطا و..)
- تکرارپذیری نامناسب سل*کانتر در کلیه پارامتر*ها
7- افزایش کاذب هموگلوبین در سل*کانتر عمدتاً به دلیل مشکلات موجود در نمونه خون می*باشد، نظیر هیپر*لکوسیتوز/ هیپرگاماگلوبولینمی / کرایوگلوبولینمی / افزایش چربی خون
8- افزایش کاذب شمارش گلبول*های سفید در سل*کانتر
فراوان در نمونه NRBC- حضور
- پلاکت غول*آسا به تعداد فراوان
- انگل مالاریا
- کرایوگلوبولینمی و کرایوفیبرینوژنمی
- طحال برداری
- تجمع پلاکتی فراوان
-Carry over :دادن یک نمونه با کانت بسیار بالا (بالای 50 هزار) در سل*کانتر منجر به افزایش کاذب در کانت سفید پدیده نمونه*های بعدی می*گردد (گاهي لکوپنی نمونه بعدی را نرمال جلوه می*دهد) پیشگیری: شستشوی مکرر سل*کانتر پس از دادن نمونه با شمارش بالای سفید
- در سل*کانترهای امپدانسی اریتروسیت*های لیز نشده با محلول لیز دستگاه منجر به شمارش کاذب سفید می*گردند خصوصاً در هموگلوبینوپاتی*ها
9- کاهش کاذب شمارش گلبول*های سفید در سل*کانتر
- لیز سلول سفید ناشی از نمونه خون کهنه (بیش از سه روز مانده / زمان مجاز نگاه*داری نمونه خون 24 ساعت در یخچال می*باشد) یا شکنندگی سلول سفید در برخی لوسمی*ها (اسماچ سل در لوسمی لنفوئید مزمن)
- اورمی و لیز لکوسیت*ها
- تجمع لکوسیت*ها به علت لکو آگلوتینین سرد یا گرم یا اثر ضدانعقاد
10- افزایش کاذب شمارش گلبول*های قرمز در سل*کانتر
- حضور پلاکت*های غول*آسا به تعداد فراوان
- هیپرلکوسیتوز (بالای 50000) علاوه بر شمارش کاذب در اریتروسیت*ها منجر به افزایش هموگلوبین و هماتوکریت و میانگین حجم گلبولی می*گردد (در هنگام شمارش گلبول قرمز خون تنها با محلول ایزوتون رقیق می*گردد و لکوسیت*ها نیز در هنگام شمارش کنار گلبول قرمز حضور دارند)
- هیپر لیپیدمی
- کرایوگلوبولین و کرایوفیبرینوژن (به صورت ذرات درشت شبه گلبول قرمز)
11- کاهش کاذب شمارش گلبول*های قرمز در سل*کانتر
میکروسیتوز شدید: پیرو پوئکیلوسیتوزیس MCV<50-
- تجمع اریتروسیت*ها ناشی از آگلوتینین سرد یا گرم یا ضد انعقاد
در این حالت توده*های به*هم*چسبیده اریتروسیت*ها یک پالس الکتریکی حاصل می*کند و به عنوان یک سلول شمارش می*گردد. در این حالت هماتوکریت و شمارش اریتروسیت کاهش یافته و اندکس*های گلبول قرمز افزایش کاذب می*یابد.
-همولیزشدید نمونه خون با کاهش هماتوکریت و شمارش اریتروسیت همراه است و تنها شمارش سفید و هموگلوبین قابل اعتماد است.
12- افزایش کاذب شمارش پلاکت در سل*کانتر
فراگمانت و شیستوسیت فراوان در نمونه خون-
- میکرو اسفروسیت فراوان
- حضور کرایوگلوبولین و کرایو فیبرینوژن
- حضور قطعات سیتوپلاسمی لکوسیت*ها (پس از شیمی درمانی / لوسمی موئی شکل / لوسمی میلوئید حاد /لنفوم و عفونت شدید) گاهي حضور قطعات لکوسیتی ترومبوسیتوپنی واقعی بیمار لوسمی حاد را ماسکه نموده و نیاز واقعی بیمار به پلاکت تأمین نشده و بیمار را دچار عارضه خونروی شدید می*نماید، لذا تخمین پلاکت در کنار شمارش اتومیشن پلاکت در بیماران لوسمی حاد پیشنهاد می*گردد.
- شمارش ذرات ارتیفکت به جای پلاکت (ذرات شناور ایزوتون / اجسام هاول جولی / اجسام پاپن هایمر و هینز / مخمرهای واقعی در خون بیماران شیمی درمانی
13- کاهش کاذب شمارش پلاکت در سل*کانتر
حضور لخته ریز (میکرو پلاکت) در نمونه خون-
- تجمع پلاکت (خونگیری مشکل / آنتی*بادی ضدپلاکت )
- اقماری شدن پلاکت
- اثر ضدانعقاد هپارین
- تعداد بالای پلاکت غول*آسا (برنارد سولیر / می هگلین / هیپر اسپلنیزم)
نکته : موارد ترومبوسیتوپنی کاذب در سل*کانتر بسیار شایعتر از ترومبوسیتوزیس کاذب می*باشد و بیشتر در بیماران بستری دیده می*شود تا سرپائی
در سل*کانترMCV14- افزایش کاذب میانگین حجم گلبولی
هیپر اسمولار شدن خون -
- ضد انعقاد مازاد
تعداد زیاد گلبول سفید -
- حضور آگلوتینین سرد
نگاهداری طولانی خون در حرارت اتاق -
در سل*كانتر MCV15- کاهش کاذب میانگین حجم گلبولی
هیپو اسمولار شدن خون -
- افزایش دمای اتاق و حرارت بالا
- مخلوط کردن بیش از حد نمونه خون هماتولوژی با افزایش اکسیژناسیون گلبول قرمز منجر به افزایش حجم کاذب می*گردد.
در سل*کانتر MCH16- افزایش کاذب
اندکس میانگین غلظت هموگلوبین در گلبول*های قرمز در سل*کانتر از روی شمارش گلبول قرمز و غلظت هموگلوبین محاسبه می*گردد، لذا نوسانات آن تحت اثر این دو پارامتر است به این معنی که که هر پارامتری که منجر به افزایش کاذب هموگلوبین یا کاهش کاذب شمارش قرمز گردد نهایتاً منجر به افزایش کاذب اندکس میانگین غلظت هموگلوبین می*گردد.
17- شناسائی منابع خطا سل*کانتراز طریق کاربرد روزانه کنترل خون با محدوده معین : سه عامل شایع که منجر به خروج از محدوده بودن کنترل خون در سل*کانتر می*گردد شامل :
الف- خرابی ماده کنترل خون (با تکرار همان نمونه خون کنترل جواب تصحیح نمی گردد ولی با تعویض ویال خون کنترل جواب تصحیح می*گردد)
ب- نقص عملکرد سل کانتر یا خروج از کالیبر سل کانتر (عدم تصحیح نتایج خون کنترل در هنگام استفاده از ویال جدید یا سطوح مختلف خون کنترل) در صورت اثبات نقص عملکرد سل*کانتر اولین قدم قبل از کالیبراسیون مجدد گرفتن یک تست دقت از دستگاه سل*کانتر (با حداقل 10 نمونه تازه خون) می*باشد و در صورت تأیید محدوده مناسب در دقت سل*کانتر آخرین اقدام کالیبراسیون مجدد و تغییر فاکتورهای دستگاه سل*کانتر می*باشد.
ج- خطاي تصادفی در نمونه کنترل خون (با تکرار مجدد همان نمونه خون کنترل جواب تصحیح می*گردد)
18- شناسائی منابع خطاي* سل*کانتر از طریق رسم منحنی کنترل کیفی با نمونه*های تجاری کنترل خون به عنوان مثال مشاهده یک شیفت یا تمایل در تست هموگلوبین دستگاهی که در جهت پایین منحنی کنترل کیفی مشاهده گردد می*تواند نشانه خرابی تدریجی لامپ کالریمتریک سل*کانتر در بخش خوانش هموگلوبین یا تغییر خاصیت معرف لایزهموگلوبین مورد مصرف باشد.
19- یکی از منابع خطاي مهم در دستگاه سل*کانتر هزینه تمام شده بالاي هر آزمایش خون کامل در سل*کانتر می*باشد که منشأ این هزینه بالا عمدتاً شامل:
الف- هزینه*های نابجاي تعمیر و نگاه*داری سل*کانتر به*دلیل فقدان برنامه مکتوب و اجرائی نگاهداری پیشگیرانه دستگاه سل*کانتر
ب- آموزش ناقص اپراتور سل*کانتر درحوزه تعمیر و نگاه*داری سل*کانتر در حوزه مجاز که نهایتاً به درخواست سرویس*های مکرر و نابجا به دلیل خرابی*های نابجا و بیهوده سل*کانتر منجر می*گردد. ج- مصرف نابجا و بیهوده کنترل خون و کالیبراتور خون توسط اپراتور سل*کانتر که عمدتاً به دلیل نداشتن یک برنامه کنترل کیفی داخلی و منظم در بخش هماتولوژی می*باشد که بخشی از این برنامه شامل نحوه استفاده صحیح از کنترل خون و کالیبراتور خون می*باشد.
د- مصرف بالا و بیهوده معرف*های ایزوتون و لایز به*دلیل شرایط نادرست نگاه*داری و عدم اطلاع از شرایط صحه*گذاری معرف*ها در حین کار و در زمان تعویض معرف*ها
ذ- انتخاب اولیه نادرست سل*کانتر بر اساس معیارهای استاندارد خرید یک سل*کانتر (سل*کانتری که دارای تکرارپذیری مناسبی نباشد دارای تکرارهای بیشتری بوده و هزینه*های نگاه*داری سالانه آن نیز قطعاً بالاتر می*باشد)
مجموعه عوامل فوق منجر به افزایش هزینه تمام شده هر تست کامل خون در دستگاه سل*کانتر می*گردد و نهایتاً علاوه بر آسیب اقتصادی منجر به اتلاف وقت کارکنان هماتولوژی نیز می*گردد.
اپراتورهای بخش هماتولوژی نقش کلیدی در کنترل هزینه*های تمام شده تست دارا بوده که دلیل عمده آن سطح علمی و صلاحیت پائین کارکنان هماتولوژی خصوصاً اپراتور سل*کانتر می*باشد (به دلیل تجربه یا علم پائین و آموزش*های ناقص و ناکارآمد در دوران دانشگاه و فقدان آموزش کاربردی مناسب در حین خدمت/ عدم آگاهی از نقش شستشوهای ناقص در افزایش هزینه*های نگاهداری دستگاه و افزایش درخواست سرویس های نابجا و نادرست / عدم آشنائی با واژه کالیبراسیون و فرکانس*های ضروری کالیبراسیون در سل*کانتر که منجر به کالیبراسیون*های مکرر و روزانه نابجا و افزایش هزینه*ها می*گردد)
نکته مهم : کالیبراسیون سل*کانتر بایستی سالانه یک تا دو بار به طور ثابت انجام گردد. در ضمن در زمان خروج از کالیبر که در شرایط زیر رخ می*دهد، کالیبراسیون سل*کانتر ضروری بوده و بایستی انجام گردد:
الف- در زمان نصب و راه*اندازی سل*کانتر جدید
ب- پس از هر سرویس عمومی دستگاه
ج- قابل قبول نبودن نتایج کنترل کیفی روزانه به شرطی که اشکال از معرف*ها و سایر عوامل نباشد.

[ابتسام]

منابع خطاي شایع در میکروهماتوکریت:
1- خروج از کالیبر تایمر میکروهماتوکریت : تایم استاندارد جهت فشردگی نسبتاً مناسب و کامل گلبول*های قرمز 5 پنج دقیقه می*باشد، لذا کاهش کاذب زمان تایمر میکروهماتوکریت منجر به کاهش سطح فشردگی گلبول*ها و افزایش کاذب هماتوکریت و نهایتاً کالیبراسیون نادرست سیستم سل*کانتر (بر اساس میانگین هماتوکریت 5 الی 10 نمونه دستی) می*گردد.
2- خروج از کالیبر دور سانتریفوژ میکرو هماتوکریت از حد استاندارد (10000 –12000g)
میکرو هماتوکریت استاندارد بایستی در مدت زمان 5 دقیقه بتواند به دور 10000 جی برسد . اندازه*گیری دور در دقیقه میکرو هماتوکریت با تاکومتر الکتریکی یا مکانیکی (کالیبر و دقیق) هر سه ماه یک بار بایستی توسط خود آزمایشگاه یا مؤسسات معتبر کالیبراسیون صورت بگیرد و میانگین نتایج اندازه*گیری شده و مقدار قابل انتظار در یک جدول ثبت و نهایتاً بایاس دور سانتریفوژ با بایاس مجاز سانتریفوژ میکروهماتوکریت مورد مقایسه قرار گیرد.
دورهای کمتر از حد مجاز در زمان 5 دقیقه نشانه خروج از کالیبر دور سانتریفوژ است که مهمترین دلیل آن کوتاه شدن ذغال میکروهماتوکریت و کاهش دور در دقیقه سانتریفوژ میکرو*هماتوکریت می*باشد که منجر به افزایش کاذب هماتوکریت دستی و ایجاد خطا در روند کالیبراسیون دستی دستگاهی سل*کانتر می*گردد .

3- تخلیه مکرر لوله*های میکرو هماتوکریت در داخل سانتریفوژ میکروهماتوکریت که مهمترین دلیل آن خرابی نوار لاستیکی داخل میکروهماتوکریت یا نظافت نادرست خون*ها و خمیرهای تخلیه شده داخل سانتریفوژ می*باشد.
ویژگی*های یک سانتریفوژ میکرو هماتوکریت استاندارد:
الف- شعاع چرخش بیشتر از 8 سانتی*متر
ب- توانائی رسیدن به حداکثر سرعت در 30 ثانیه
ج- توانائی ایجاد دور 10000 الی 12000 بر اساس واحد جی (بدون افزایش دما از حد 45 درجه)
د- داشتن زمان سنج خودکار (با قابلیت تنظیم حداقل 30 ثانیه)

منابع خطاي انسانی در حوزه آنالیتیکال هماتولوژی
1- خطا در دریافت و تحویل نمونه*های معیوب هماتولوژی از بخش نمونه*برداری (مثل نمونه با حجم ناکافی یا حاوی لخته*های ریز و درشت یا نسبت نامتناسب خون و ضد انعقاد در انواع نمونه*های هماتولوژی)
2- خطا در حوزه تکنیکهای دستی هماتولوژی (نظیر عدم آشنائی با روش*های دستی شمارش سفید و قرمز و منابع خطاي مربوطه / عدم آشنائی با رسم نمودار هموگلوبین به روش دستی / عدم آشنائی با منابع خطاي رایج در روش*های تکنیکال هماتولوژی به روش دستی نظیر روش*های صحیح رنگ*آمیزی رایت و گیمسا و رتیک و.../ منابع خطا رایج در گروه*بندی خون / منابع خطاي رایج در تست*هائی نظیر سدیمان و شمارش رتیک و تست*های انعقادی روتین و اندازه*گیری گلوگز 6 فسفات دهیدروژناز و ..)
3- خطای کارکنان در حوزه سیستم اتومیشن هماتولوژی: عدم آشنائی با اصول کار سیستم*های اتومیشن هماتولوژی / عدم آشنائی با منابع خطا رایج در کالیبراسیون و نگاهداری پیشگیرانه و اصلاحی سل*کانتر
4- خطا در حوزه کنترل کیفی و تضمین کیفیت هماتولوژی (عدم آشنائی با شاخص*های آماری کیفی در هماتولوژی نظیر آزمون بازبینی یا چک تست / آزمون آماری تی جهت تصدیق کالیبراسیون / آزمون دقت و صحت جهت صحه*گذاری سل*کانتر یا سایر تجهیزات و متدهای جدید در آزمایشگاه / آزمون تست مضاعف در هماتولوژی/ کاربرد روزانه دلتا چک تست*های ارتباطی جهت شناسائی خطاهای پنهان / آزمون میانگین نتایج اندکس*های هماتولوزی در بیماران / رسم منحنی وستگارد و نحوه کاربرد صحیح کنترل خون در بخش هماتولوژی و...)
5- خطاهای شایع کارکنان در حوزه سیتومرفولوژی هماتولوژی :
عدم اعتماد به نفس کارکنان فنی هماتولوژی در گزارش*دهی سیتومرفولوژی ابنرمال به*دلیل عدم برخورد با اشکال غیرطبیعی در آزمایشگاه مربوطه یا عدم مرور اشکال مرفولوژیک غیرطبیعی هماتولوژی در حین خدمت. مرور مداوم و مقطعی اشکال غیرطبیعی هماتولوژی از طریق لام خون محیطی آموزشی یا اطلس هماتولوژی یا کامپیوتر یا کلاس*های آموزشی حضوری جهت این گروه از کارکنان الزامی می*باشد/ اعتماد به*نفس کاذب و بیش از حد در گزارش موارد ابنرمال سیتومرفولوژی / ارائه یادداشت*ها یا کامنت*های غیر*ضروری هماتولوژی بدون تأیید و تصدیق مسئول فنی و سوپروایزر / عادت نادرست شمارش افتراقی (دیف) لام*های هماتولوژی با عدسی 40 به عنوان مثال یکی از مهمترین خطاهای ناشی از انجام دیف با عدسی 40 کاهش کاذب شمارش منوسیت*ها در حوزه شمارش افتراقی همکاران هماتولوژی می*باشد / شمارش ناکافی سلول در دیف لام خون محیطی / عدم تمایز آرتیفکت*های هماتولوژی از اشکال واقعی در گزارش مرفولوژی لام خون محیطی / عدم کنترل مجدد اشکال مرفولوژیک غیر طبیعی توسط فرد مجرب دوم قبل از گزارش*دهی نهائی / عدم توجه توأم کارکنان هماتولوژی به مرفولوژی سفید و قرمز در حین دیف سلولی و سایر عوامل انگلی یا تک یاخته*ای خونی

منابع خطا در حوزه معرف*های هماتولوژی

ایزوتون رقیق*کننده در سل*کانتر: نقش Isotone(diluent)
با توجه به اینکه در هر میکرولیتر خون به طور متوسط 5 میلیون سلول وجود دارد برای شمارش دقیق و عبور تک*تک سلول*ها از روزنه امپدانسی دستگاه نیاز به یک مرحله رقیق*سازی دقیق نمونه خون داریم، لذا ایزوتون نقش یک رقیق*کننده ایزوتونیک مناسب جهت شمارش سلولی دقیق را ایفا می*نماید.
در صورتي*که قصد تعویض ایزوتون را در سل*کانتر داشته باشیم، بهترین راه برای صحه*گذاری معرف ایزوتون، دادن یک یا دو نمونه خون تازه یک بار قبل از تعویض ایزوتون (با ایزوتون قدیمی) و یک بار پس از تعویض ایزوتون به طور مقایسه*ای می*باشد و نهایتاً ارزیابی مقایسه*ای اندکس حجم گلبولی نمونه*ها در دو نوع ایزوتون می*باشد. مشاهده اختلاف فاحش در اندکس حجم گلبولی نشانه اختلاف فاحش در اسمولاریته دو محلول ایزوتون بوده که نیاز به کالیبراسیون مجدد سل*کانتر دارد.
ویژگی*های رقیق*کننده هماتولوژی ایده*آل (ایزوتون):
1- کمترین تغییرات مرفولوژیک سلولی داشته باشد
2- قابلیت رسانائی مناسب وپایدار (تغییر دما محیط از محدوده 15 تا 30 درجه که اپتیمال ایزوتون است منجر به تغییر میزان رسانائی ایزوتون می*گردد)
و فشار اسمزی مناسب (حاوی گلوگز و کلرور سدیم) Ph 3-
4- دارای حداقل پارتیکل شناور اضافی (پارتیکل بیش از حد استاندارد منجر به ایجاد پالس کاذب و شمارش زمینه*ای کاذب خصوصاً در حوزه شمارش پلاکت*ها و گلبول*های قرمز می*گردد)
5- دارای آنتی*سپتیک مناسب (ممانعت از رشد قارچ و باکتری و تولید کدورت و پارتیکل اضافی در ایزوتون در زمان نگاه*داری / به دلیل خاصیت انفجاری سدیم ازاید در لوله های سربی فاضلاب توصیه می*شود آنتی*سپتیک ایزوتون ماده*ای به جز سدیم ازاید باشد
نکات حین کار با محلول*های سل*کانتر:
1-کنترل روزانه تاريخ انقضا و سری ساخت و شکل ظاهری کلیه محلول*های دستگاه
2- تهیه محلول*ها و معرف*ها از برندها و شرکت*های معتبر با شرایط انتقال و نگاه*داری مناسب و سازگار با سل کانتر
3- هر محلول در زمان تعویض بایستی تاریخ همان روز بر روی آن ثبت گردد
4- در پایان مصرف هر محلول به هیچ عنوان ته مانده هیچ محلولی نبایستی به ظروف محلول*های جدید اضافه گردد، خصوصاً به دلیل تعداد پارتیکل بالا در انتهای محلول*ها
5- در هنگام تعویض محلول*ها تکان داده نشوند
6- محلول ایزوتون در مکان*های با حرارت اطاق نگاه داری شوند محیط گرم منجر به آلودگی میکربی در محلول*ها و محیط سرد منجر به تشدید تشکیل ذرات یا پارتیکل*های شناور اضافی در محلول*ها می*گردد.
لایز سل*کانتر
تغییر ترکیب شیمیائی معرف لایزهموگلوبین در اثر نور و کهنه شدن لایز شایعترین منبع خطاي ناشی از لایز سل*کانتر می*باشد لذا کنترل روزانه شفافیت و کیفیت لایز قبل از شروع به کار با سل*کانتر ضروری است.
جهت شمارش سلول*های سفید و اندازه*گیری هموگلوبین، پاره شدن اریتروسیت*ها و حذف گلبول*های قرمز به*طور کامل ضروری است که با معرف لایز امکان پذیر است، لذا هرگونه عیب در معرف لایز منجر به نقص در لیز اریتروسیت*ها و تولید کدورت یا جذب اضافی می*گردد. عدم کارآئی در معرف لایز سل*کانتر عمدتاً منجر به کاهش کاذب میزان هموگلوبین و افزایش کاذب شمارش سفید در سل*کانتر می*گردد.
بهترین راه کنترل صحت و کار*آئی معرف لایز جدید استفاده از یک یا دو نمونه خون تازه جهت کنترل مقایسه*ای نتایج لایز قدیمی و جدید می*باشد و بررسی اختلاف معنی*دار بین نتایج هموگلوبین با دو نوع لایز (قدیمی و جدید) می*باشد.
دو نوع معرف لایز موجود است که شامل :
1- ساپونین (لایز گیاهی با کاربرد قدیمی)
2- سورفاکتانت*ها (لایز جدید) :
َالف - محلول لایز هیپوتونیک : لکوسیت*ها به میزان اندک آسیب دیده ولی چون بقایای غشای اریتروسیت باقی می*ماند جهت روش*های اپتیکال مناسب است و جهت سل*کانتر*های امپدانسی مناسب نمی*باشد.
ب - محلول لایز کاتیونیک ( فعال کننده سطحی) مناسب جهت سل*کانترهای امپدانسی / عیب این محلول لیز*کننده سریع اثرات آسیب سلولی وسیع آن است)
ج - محلول لایز غیر یونی (فعال*کننده سطحی): تنها محلول لایز سریع است که هیچ بقایائی از سلول اریتروسیت باقی نمی*ماند و کمترین آسیب سلولی را به سلول سفید می*زند.
Partial diff lyse محلول لایز دیف نسبی
بهترین راه ارزیابی لایز دیف نسبی کنترل مقایسه*ای نتایج دیف*های دستی و دستگاهی (با لایز دیف نسبی) و تفکیک انواع سلول*های با سایز متوسط در کلیه لام*های خون محیطی می*باشد. قابل ذکر است که کاربرد لایز دیف نسبی نیاز به دیف دستی لام*های خون محیطی را از بین نمی*برد، بلکه صرفاً به عنوان یک تأیید و صحه*گذاری بر دیف*های دستی عمل نموده و تاحدودی نیز سرعت عمل فرد دیف*کننده را بالا می*برد (در صورت اطمینان از نتایج دیف نسبی سل*کانتر)
بزرگی سلول*ها در لام خون محیطی به ترتیب شامل:
Mono>granolocyte>lymph
بزرگی سلول*ها پس از چروکیدگی ناشی از لایز دیف:
Neutrophil(Large cell) > mono/eos/baso(mid cell)> lymph( small cell)
لایز دیف منجر به لیز کامل اریتروسیت*ها و لیز نسبی لکوسیت*ها (چروکیدگی لکوسیت*ها به*دلیل ایجاد سوراخ در غشاء لکوسیت*ها و خروج مایع داخل سلولی لکوسیت می*باشد)
سلول بلاست و نابالغ و لنفوسیت*های اتیپیک پس از مجاورت با لایز دیف نسبی در ناحیه میانی سایز قرار می*گیرند .
سلول*ها با حجم متفاوت پالس*های متفاوت حاصل می*نمایند که توسط آستانه*های متمایز* کننده از هم افتــراق داده می*شوند) به عنوان مثال ذراتی با حجم 20-2 فمتولیتر به عنوان پلاکت / ذرات با حجم 360-36 فمتولیتر اریتروسیت
در جایگاه شمارش لکوسیت سلول*ها به سه گروه به لحاظ سایز تقسیم می*شوند : و
SCR ذراتی با حجم 84-35 فمتولیتر سلول کوچک (لنفوسیت)
MCR ذرات با حجم 114-84 فمتولیتر سلول متوسط (میانی) شامل بازوفیل و منوسیت و ائوزینوفیل و لنف اتیپیک و سلول**های نابالغ
ذرات با حجم 300-114 فمتولیتر شامل نوتروفیل و باند و متامیلوسیتLCR

گردآوری: دکتر مهرداد ونکی

منابع فارسی :
1- کنترل کیفی در آزمایشگاه هماتولوژی / علی ملکی - دکتر کاویانی 1388 - انتشارات اندیشه رفیع
2- مدیریت کیفیت فراگیر در آزمایشگاه بالینی / دکتر درگاهی 1382- انتشارات دانشگاه تهران
3- اصول هماتولوژی و روش*های آزمایشگاهی / دکتر آزرم 1370- دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
4- دستگاه*های خودکار شمارنده سلولی / دکتر داهیم -1388 - آزمایشگاه مرجع سلامت
5- کتاب جامع تجهیزات آزمایشگاهی و فرآورده*های تشخیصی 1381 دکتر سقا

Reference:
1- Practical hematology dacie & lewis 10th edition 2006
2- WHO guide line (quality assurance in hematology) 98.4