تاریخچه ی تکنولوژی آموزشی

[ساناز فرهیدوش]

تاریخچه ی تکنولوژی آموزشی از نظر زمانی به سه دوره تقسیم می شود. دوره ی اول از سال1950-1900 که با رویکرد رفتارگرایی منطبق بوده، دوره ی دوم از سال1980-1960 که با رویکرد شناخت گرایی و دوره ی سوم از سال 1990 تا حال که با رویکرد ساخت گرایی در روانشناسی منطبق می باشد. فلشزیگ [4] (http://www.alzahra-ttc.ir/fa/content/view/16/#_ftn4)(1998،به نقل از فردانش،1382) تکنولوژی آموزشی را در این سه دوره به ترتیب با نام های تکنولوژی ابزاری، تکنولوژی نظام ها و تکنولوژی متفکرانه نام گذاری کرده است. در اوایل قرن بیستم رشته ی تکنولوژی آموزشی با عنوان سمعی وبصری شناخته می شد. اولین وسایل بصری بکار برده شده در مدارس آمریکا، اسلایدهایی از موضوع های مختلف بود. درسال 1910 اولین فهرست فیلم های آموزشی برای استفاده ی منظم در مدارس منتشر شد. با شروع جنگ جهانی دوم، کانون فعالیت ها در زمینه ی وسایل سمعی و بصری از تعلیم و تربیت به ارتش آمریکا منتقل شد .در دوران جنگ بسیاری از وسایل مانند پروژکتور و اورهد برای اولین بار ساخته شد. ساخت فیلم های آموزشی جنگی هالیورد نقش بسیار زیادی در آموزش میلیون ها سرباز در سراسر دنیا را داشت. در اوایل سال 1950 تاکید بر فراگرد ارتباط، شامل فرستنده، گیرنده، کانال و وسیله ی انتقال پیام بود و وسیله ی ارتباطی در اولویت دوم قرار داشت همچنین در دهه ی 1950 آموزش برنامه ای اسکنر ارائه گردید. در اواخر دهه ی 1960 تاکید بر نگرش سیستمی و علوم ارتباطات جایگزین فراگرد ارتباط شد.

[ساناز فرهیدوش]

مکتب شناخت گرایی در اوایل دهه ی 1960 پا به عرصه ی پژوهش های روانشناسی گذاشت و موجب تحولات وسیعی درتکنولوژی آموزشی شد. طبقه بندی اهداف آموزشی بلوم در سال1956 و گانیه در سال 1960، افزوده شدن مبحث ارزشیابی از دیگر عوامل تاثیر گذار بر ابعاد تکنولوژی آموزشی بود که مجموعه ی فراگردها و روش های طراحی نرم افزار یا مواد آموزشی ، نامیده شد. تاکید اصلی در این دوره برفراگردهای درونی و فکری فراگیران بوده وتنها برداشت و نگرش فراگیر، تعیین کننده ی میزان و کیفیت یادگیری فرد از رسانه ها بود. در دوره ی سوم که رویکرد ساخت گرایی پا به عرصه نهاده بود، در این دوران طراحان به جای ایجاد نتایج یادگیری یکسان و از قبل تعیین شده برای تمام شاگردان به خلق تجارب یادگیری انحصاری برای هر یک از شاگردان می پرداختند(فردانش،1382). از سوی دیگر در یک تقسیم بندی، برای تکنولوژی آموزشی پنج مرحله در نظر گرفته شده است که به شرح مختصر هر دوره می پردازیم(شمسایی،1382) : الف) دوره ی سخت افزار و وسایل .آغاز شکل گیری رسانه های آموزشی در اوایــل قــــرن بیستم میــــلادی می باشد. ابزارها و وسایلی، مانند انواع پروژکتورها بدون در نظر گرفتن مدارس، صرفاً با پرداختن به مسائل تجاری تولید می شد. تصاویر همراه با صدا و یا صامت روی پرده به نمایش در می آمد.کم کم اینگونه تجهیزات به مدارس راه یافت. اکثر افرادی که با آنها کار می کردند مهندسان الکترونیک و تکنسین ها بودند. بعد ازمدتی کارشناسان و معلمان متوجه شدند که صرفاً مجهز بودن مدرسه، نمی تواند معضلات ومشکلات را حل کند. ب) دوره ی نرم افزاری و مواد. با استقبال مدارس از تجهیزات و وسایل، تولید مواد آموزشی (نرم افزار) از سوی عکاسان، فیلمسازان و فیلمبرداران آغاز شد. تهیه ی کتاب ها، پوسترها و نقشه های آموزشی برای کودکان از این دوره شروع شد. پژوهش های صورت گرفته تفاوتی بین آموزش سنتی و آموزش با کمک مواد آموزشی نشان نمی داد. زیرا نقش عنصرهایی چون معلم وشاگرد در آمر آموزش و یادگیری مورد توجه قرار نگرفته بود. ج) دوره ی نظام های درسی. با مشاهده ی اینکه وجود سخت افزار و نرم افزار کارایی لازم را در مدارس ندارند، برنامه ریزان آموزشی به این نتیجه رسیدند که تمام عناصر موثر در آموزش باید مورد توجه قرار گیرد. بنابراین طبق نظریه ی عمومی سیستم ها، توجه به نیازهای دقیق فراگیران و تعیین دقیق هدف ها از موارد مهم و موثر بر همدیگر می باشند. مواد و سایل آموزشی در این دوره به خدمت نظام درسی درآمده و به فرآیند تدریس و یادگیری به عنوان یک سیستم نگاه می شود، و سیستم های آموزشی (طراحی منظم آموزشی) مطرح می شوند. یعنی در این دوره طراحی منظم تدریس( آموزش ) یا تکنولوژی آموزشی( تدریس) مورد توجه قرار گرفت.

[ساناز فرهیدوش]

) دوره ی نظام های آموزشی. در این دوره آموزش افراد با توجه به نیازهای آن ها و در رابطه با جامعه ی خاص خود آنها مطرح گردید. انواع رسانه ها ی آموزشی هم به مقتضای نیازهای جامعه تولیــــد و رشـــــد کرد. گروه هایی مانند جامعه شناسان، روانشناسان، برنامه ریزان اقتصادی وتحلیل گران سیستم ها به گروه دوره های قبلی اضافه شدند. آموزش در این مرحله فقط آموزش مدرسه ای نبوده بلکه درسطح جامعه انجام می گرفت. ه) دوره های نظام های اجتماعی. در این مرحله، تکنولوژی آموزشی مخصوص افراد یا سازمان خاصی نیست. بلکه حیطه ی عمل هر فرد یا سازمانی را که برای رشد و توسعه کشورش کار می کنند در بر می گیرد.هماهنگی فعالیت های سازمان های آموزشی و اجرایی برای انجام فعالیت های آموزشی مد نظر قرار می گیرد. در این مرحله تکنولوژی آموزشی باید به عنوان یکی از عوامل در برنامه ریزی هر کشور وارد شود و کلیه ی نهادها و سازمان ها برای اجرای برنامه های آموزشی خود آن را مورد توجه قرار دهند. امروزه هر وقت در مسائل آموزش و پرورش بحثی از تکنولوژی آموزشی به میان می آید، منظور روش طراحی، اجرا و ارزشیابی کل فرآیند تدریس و یادگیری است نه به کارگیری وسایل و ابزارهای دیداری وشنیداری در امر آموزش(موسسه فرهنگی آرمان رشد ،1385

[ساناز فرهیدوش]

تکنولوژی آموزشی در ایران الف) دوره ی سخت افزاری و وسایل. از سال 1306 به بعد برخی مدارس مبادرت به ایجاد آزمایشگاه های فیزیک، شیمی و زیست شناسی کردند. اما به دلیل نبود متخصص وکمبود وسایل و عدم اعتقاد به کارایی آن ،توفیق چندانی حاصل نشد. وزارت فرهنگ در سال 1308 اداره ی کل هنرهای زیبا را تاسیس کرد که وظیفه ی آن نظارت بر فعالیت های هنری، استفاده از وسایل سمعی و بصری و ایجاد آزمایشگاه در مدارس بود.بسیاری از فیلم ها ( حتی بدون ترجمه) و وسایل بدون حمایت آموزشی در اختیار مدارس قرار گرفت. ب) دوره ی نرم افزاری و مواد. وزارت فرهنگ در سال 1341، اداره ی آموزش فعالیت های سمعی و بصری را تشکیل داد. برگزاری جشنواره ی فیلم های آموزشی و راه اندازی تلویزیون آموزشی در سال 1343 از جمله فعالیت های این دوره است. در سال 1352 تهیه ی برنامه های آموزشی به رادیو و تلویزیون ایران محول شد و پخش برنامه مجدداً در سال 1353 با پخش دروس دوره ی راهنمایی آغاز شد. در سال 1354 بــــرای تهیـــه ی نرم افزارهای آموزشی، شرکت صنایع آموزشی با سرمایه گذاری مشترک وزارت آموزش و پرورش و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران با هدف تهیه و تولید مواد آموزشی مورد نیاز مدارس به وجود آمد. ج) دوره ی نظام های درسی. در سال 1353 دوره ی کارشناسی ارشد تکنولوژی آموزشی راه اندازی شد. هدف این دوره تامین کادر متخصص برای مراکز یادگیری در استان های مختلف بود. آموزش برنامه ریزی شده توسط تلویزیون آموزشی با کمک80 سیستم کامپیوتر برای آموزش خواندن به کودکان دوره آمادگی بکار گرفته شد. د) دوره ی نظام های آموزشی. در سال 1355 با استفاده از روش چندرسانه ای دانشگاه آزاد تاسیس شد. دانشجویان به صورت آموزش از راه دور و بدون حضور، آموزش می دیدند. البته قبل از آن برای آموزش کارکنان، بویژه آموزگاران ، دانشگاه سپاهیان انقلاب (ابوریحان بیرونی) بوجود آمده بود که به صورت مکاتبه ای، و ارسال کتب و نوار شنیداری و گاه کلاس حضوری خدمات آموزشی ارائه می کرد.

[ساناز فرهیدوش]

ه) دوره ی نظام های اجتماعی. این مرحله در ایران فقط به صورت مقالات پراکنده مورد بررسی قرار گرفته است. در سال اخیر به معنای واقعی تکنولوژی آموزشی، بیشتر توجـه شده است. انتشار کتاب، مجلـــــه و مقالات، تولید ابزارهای آموزش جدید، برگزاری سمینارها، نشست های علمی- تخصصی، توجـه به کاربرد روش های تدریس از جمله حرکت هایی است که آغاز شده و رو به رشد است(موسسه فرهنگی آرمان رشد ،1385).