تجويز نسخه‌هاى ورزشى و نمودارها

[طلیعه طلا]

در اکثريت روش‌هائى که براى تجويز ورزش مناسب افراد، به‌کار گرفته مى‌شود، تجويز ورزش بر مبناى ضربان قلب هدف صورت مى‌پذيرد.

با اين وجود در برخى از بيماران نبايد ورزش را بر مبناى ضربان قلب هدف تجويز نمود. معمولاً براى تعيين شدت ورزش براساس ضربان قلب هدف، طيف ۸۵-۴۰ درصد Vo2 حداکثر در

نظر گرفته مى‌شود. براى تجويز ورزش در بيمارى که از آمادگى مطلوب دور است، حد پائين اين طيف منظور مى‌گردد. اگر بيمارى براساس ضربان قلب هدف ورزش مى‌کند بايد نبض

خود را در ناحيهٔ مچ دست کنترل نمايد. لمس نبض در گردن و با استفاده از شرائين کاروتيد سبب فعال شدن رفلکس بارورسپتورى شده و لذا از تعداد ضربان قلب مى‌کاهد. به فرد

بياموزيد که نبض خود را براى ۶ ثانيه شمرده و بعد به آن عدد، صفر اضافه کند. اما شمارش ۱۰ تا ۱۵ ثانيه‌اى و ضرب در عدد ۶ يا ۴ دقت کار را بيشتر مى‌کند. بيمار هيچ‌وقت نبايد با

انگشت شست نبض خود را لمس کند، چرا که اين انگشت نبضى دارد که ممکن است بيمار را به اشتباه بياندازد. براى لمس، استفاده از انگشت وسط يا اشاره توصيه مى‌شود.

براى محاسبه ضربان قلب از روش‌هاى مختلفى استفاده مى‌شود:

۱. براساس سن،

۲. روش ذخيرهٔ ضربان قلب،

۳. روش استفاده از حاصل‌ضرب تعداد ضربان قلب،

۴. روش استفاده از فشار خون سيستولي،

۵. نمودارها،

۶. مصرف حداکثر اکسيژن،

۷. آستانهٔ بى‌هوازى

۸. تهويه.

[طلیعه طلا]

براساس سن


يکى از ساده‌ترين راه‌هاى محاسبهٔ ضربان قلب حداکثر براساس سن شخصى است. اين روش محاسبه به‌صورت گسترده در کلاس‌هاى تمرين هوازى

استفاده مى‌شود و نيز بر روى ديوار بسيارى از باشگاه‌هاى ورزشى نصب شده است. مبنا بر آن است که حداکثر ضربان قلب در دقيقه معادل

(Beat per minute - bpm) دويست و بيست است که در هر سال اين

ضربان حداکثر يک عدد کاهش پيدا مى‌کند. اين کاهش احتمالاً نتيجهٔ سفت‌تر شدن بافت قلبى و کاهش ظرفيت پذيرش آن است.

براى هر فرد انحراف معيار ۱۰± در دقيقه در نظر گرفته مى‌شود.

اين روش اگرچه قابل قبول است، اما در مقايسه با ساير روش‌ها، احتمالاً ضربان قلب هدف در حد کمترى محاسبه خواهد شد.

در اينجا مثالى براى استفاده از اين روش مى‌آوريم:

۱. اگر بخواهيد يک فرد ۶۲ ساله در حد ۶۰% ضربان قلب حداکثر خود فعاليت کند، ضربان قلب هدف چه ميزان خواهد بود؟

پاسخ: ۹۵ ضربه در دقيقه
راه حل:
= ( سن - ۲۲۰ ) × ( ۶۰/۰ ) ضربان قلب هدف
= ( ۲۲۰ - ۶۲ ) × ( ۰/۶ )
= ۹۵

اطلاع فرد تجويزکننده فعاليت ورزشى از مصرف هرگونه داروئى که روى تعداد ضربان قلب اثر بگذارد (مثلاً مهارکننده‌هاى گيرندهٔ بتا)، حائز اهميت است.

در نتيجه، تخمين حداکثر ضربان قلب با استفاده از اين روش دقيق نخواهد بود. لذا حداکثر ضربان قلب را بايد با اين استرس تست حداکثر اندازه گرفت.

اين روش نبايد در بيماران مبتلا به اختلالات ريتم قلب يا نوروپاتى‌هاى محيطى به‌کار رود.

[طلیعه طلا]

روش ذخيرهٔ ضربان قلب يا (Karvonen)

در روش ذخيرهٔ ضربان قلب (Heart rate reserve - HRR) يا کاروُنن از ضربان قلب در حال استراحت بيمار و نيز ضربان قلب حداکثر (روش براساس سن) استفاده مى‌شود.

براى اندازه‌گيرى ضربان قلب در حال استراحت بايد فرد چند دقيقه‌اى در حال استراحت مطلق باشد.

شخص نبايد در شرايط گرماى زياد، کم‌آبى و يا تحت تأثير مصرف اخير کافئين، نيکوتين و يا ساير داروهاى مؤثر بر ضربان قلب قرار داشته باشد.

در مثال زير از روش کارونن استفاده شده است:

پاسخ، ۱۲۸ ضربان در دقيقه
راه حل:
(۰/ضربان قلب در حال استراحت+[ضربان قلب در حال استراحت-(سن- ۲۲۰)]×(۷۵) ضربان قلب هدف
=(۰/۷۵)×[( ۲۲۰ - ۷۶ ) - ۸۰ ] + ۸۰
= (۰/۷۵)×[( ۱۴۴ - ۸۰ ) ] + ۸۰
= (۰/۷۵ )× (۶۴) + ۸۰
= ۸۰ + ۴۸
= ۱۲۸


اين روش نبايد براى بيماران مبتلا به نوروپاتى محيطى يا اختلالات ريتم قلب استفاده شود. در صورتى‌که بيمار از داروهاى مؤثر بر تعداد ضربان قلب مثل بتابلوکرها

استفاده مى‌کند، ضربان قلب حداکثر را نمى‌توان با استفاده از سن تعيين نمود.

[طلیعه طلا]

روش استفاده از حاصل‌ضرب تعداد ضربان قلب در فشار خون (Rate pressure product - RPP)

روش فوق روشى منحصر به فرد براى تجويز نسخهٔ ورزى براساس ضربان قلب هدف است. (RPP) معادل حاصل‌ضرب تعداد ضربان قلب در فشار خون سيستولى است.

استفاده از اين معيار روشى غير تهاجمى براى اندازه‌گيرى ميزان مصرف اکسيژن عضلهٔ قلب يا (MVo2) است. واحدى براى اندازه‌گيرى معيار (RPP) وجود ندارد،

اما براى تجويز ورزش در بيماران مبتلا به اختلالات ايسکميک (بدون اينکه فقط مختص به آنها باشد)، قابل استفاده است. اين روش نبايد براى مبتلايان

به نوروپاتى محيطى يا اختلالات ريتم قلب مورد استفاده واقع شود. به‌علاوه اندازه‌گيرى فشار خون سيستولى حداکثر، مستلزم انجام يک استرس

تست حداکثر مى‌باشد.

براى مثال:

۱. قرار است براى بيمارى برنامه و نسخهٔ ورزشى تنظيم شود. پس از انجام تست ورزش حداکثر، نتايج زير به‌دست آمده‌اند:

ميلى‌متر جيوه ۱۵۵ = فشار خون سيستولى حداکثر
ضربه در دقيقه ۱۲۸ = حداکثر ضربان قلب
ميلى‌متر جيوه ۱۱۰ = فشار خون سيستولى در حال استراحت
ضربه در دقيقه ۶۵ = ضربان قلب در حال استراحت
۱۰۰: حداکثر ضربان قلب × فشار خون حداکثر سيستولى = RPP حداکثر
۱۰۰: ضربان قلب استراحت × فشار خون سيستولى استراحت = RPP حداکثر
۱۹۸ = ۱۰۰ : (۱۲۸×۱۵۵) = RPP حداکثر
۷۱ =۱۰۰ : (۶۵×۱۱۰) = RPP استراحت

استفاده از (RPP) براى محاسبهٔ نوع تجويز ورزشي، يا جايگذارى (RPP) در روش کارونن (روش ذخيرهٔ ضربان قلب) و ايجاد يک تناسب صورت مى‌پذيرد.

براى ساده‌تر شدن محاسبه، (RPP) تقسيم بر صد خواهد شد. با اطلاعات فوق، ضربان قلب حداکثر با استفاده از شدت ۵۰% به‌صورت زير محاسبه مى‌شود:

راه حل:

= (۰ /۵۰) × ( حداکثر RPP - استراحت RPP ) + استراحت RPP هدف RPP
= ( ۰/۵۰ ) ×[ ( ۱۹۸ - ۷۱ ) ] + ۷۱
( ۰/۵۰ ) ×[ ( ۱۲۷ ) ] + ۷۱
= ۶۳ + ۷۱
= ۱۳۴


حال براى تعيين ضربان قلب هدف، عدد ۱۳۴ را در معادلهٔ زير قرار مى‌دهيم:

X = ضربان قلب هدف

RPPحداکثر (۱۹۸) ضربان قلب حداکثر (۱۲۸)
_______________ = __________________
(۱۳۴) RPP هدف ضربان قلب هدف (X)


با حل معادلهٔ يک مجهولى فوق، ضربان قلب هدف معادل ۸۶ ضربه در دقيقه خواهد شد. دقت کنيد که اگر در اين مثال از روش براساس سن استفاده مى‌شد،

ضربان قلب هدف معادل ضربان در حال استراحت يا ۶۴ محاسبه مى‌گرديد که به مقدار قابل توجهى پائين‌تر از ضربان قلب هدف مناسب براى تمرين است.

[طلیعه طلا]

روش استفاده از فشار خون سيستولى

فشار خون سيستولى (sbp) را مى‌توان به‌جاى ضربان قلب براى پايش شدت ورزش به‌کار برد. اين روش به‌خصوص به هنگام تجويز ورزش براى بيماران مبتلا به فشار خون

بالا يا در معرض ابتلاء به آن، يعنى موارد پيوند قلب يا بيمارى‌هاى عروقى محيطى سودمند است. اين روش مستلزم انجام تست ورزش حداکثر جهت تعيين حداکثر فشار خون

سيستولى و سپس جايگزينى آن در معادلهٔ کارونن است (روش ذخيرهٔ ضربان قلب). با استفاده از روش ۱ يا همان روش تخمين بر مبناى سن، فشار خون سيستولى هدف

ممکن است پائين‌تر از فشار خون در حال استراحت بيمار محاسبه شود و لذا استفاده از آن توصيه نمى‌شود. مثالى براى استفاده از اين روش در اينجا آورده شده است.

تصور کنيد فشار خون سيستولى حداکثر معادل ۱۸۵ ميلى‌متر جيوه، فشار خون سيستولى زمان استراحت ۱۴۰ ميلى‌متر جيوه و شدت ورزش هم ۶۰ درصد باشد.

با استفاده از معادلهٔ کارونن (روش ذخيرهٔ ضربان قلب):

پاسخ: ۱۶۷ ميلى‌متر جيوه

راه حل:

۰/۶۰ = sbp استراحت + [(sbp استراحت ) - (sbp حداکثر)] × فشار خون سيتوليک هدف
= (۰/۶۰) × (۴۵) + ۱۴۰
= (۰/۶۰) × ( ۱۸۵ - ۱۴۰ ) + ۱۴۰
= ۱۴۰ + ۲۷
= ۱۶۷

[طلیعه طلا]

نمودارها

استفاده از نمودارهاى درک نسبى فعاليت روش مناسبى براى تجويز و نظارت بر شدت ورزش است. اين روش در بيمارى که تمايل ندارد يا نمى‌تواند نبض خود را در

حين ورزش کنترل نمايد، روش انتخابى به‌شمار مى‌رود. در اين مرحله ۳ نمودار بررسى مى‌شوند:


۱. نمودار RPE يا Borg

۲. نمودار تنگى نفس

۳. امتيازبندى بر مبناى شدت لنگيدن.

آموزش نحوهٔ استفاده از اين نمودارها به بيمار حائز اهميت بسيار است.


- نحوهٔ استفاده از نمودارها :

براى مثال، اگر در حال پياده‌روى يا دوچرخه‌سوارى هستيد، فقط به عضلات دخيل در فعاليت - مثلاً پاها - فکر نکنيد و توجه خود را معطوف به اثر ورزش روى کل بدن نمائيد.


افراد خيلى مضطرب يا داراى تيپ شخصيتى A، احتمالاً شدت فعاليت خود را کمتر از حد واقعى آن تخمين مى‌زنند. به‌علاوه حدود ۱۰ درصد مردم توانائى استفادهٔ دقيق

از اين نمودارها را ندارند.

[طلیعه طلا]

درجه‌بندى rpe



ار کل بدون فعاليت 6

شديداً سبک 8-7

خيلى سبک 10-9

تا حدودى سنگين 14-13

سنگين 16-15

خيلى سنگين 18-17

شديداً سنگين 19

حداکثر شدت 20

[طلیعه طلا]

مصرف اکسيژن حداکثر

(Vo2 حداکثر يا حداکثر ظرفيت عملي)

در تشريح سطح آمادگى جسمانى فرد، Vo2 حداکثر حرف اول را مى‌زند. اين معيار از طريق اندازه‌گيرى ميزان گازهاى بازدمى در طى استرس تست قلبى ريوى

محاسبه مى‌شود. ارتباط مستقيمى بين ضربان قلب و Vo2 وجود دارد. اين ارتباط باعث مى‌شود که تجويز نسخهٔ ورزشى براساس ضربان قلب هدف منطبق بر

درصد ظرفيت عملى فرد باشد. به‌طور معمول، ورزش با شدت ۸۵-۴۰ درصد ظرفيت عملى توصيه مى‌شود. براى بيمارانى که آمادگى جسمانى لازم را ندارند، ۴۰% و با

پيشرفت آمادگى رقم ۸۵% مورد استفاده قرار مى‌گيرد. پس از انجام استرس تست قلبى ريوي، ضربان قلب از Vo2 به‌دست آمده و بعد ضربان قلب هدف در حين ورزش

تعيين مى‌شود. براى کسب اطلاعات بيشتر در مورد Vo2 حداکثر به بحث تست قلبى ريوى مراجعه نمائيد.

[طلیعه طلا]

درجه‌بندى تنگى نفس


حداکثر ۱۰

خيلى خيلى شديد ۹

خيلى شديد ۷

شديد ۵

تا حدودى شديد ۴

متوسط ۳

خفيف ۲

خيلى خفيف ۱

خيلى خيلى خفيف، در حد صفر ۰/۵

[طلیعه طلا]

آستانهٔ بى‌هوازى

اين آستانه به‌صورت نقطه‌اى در نمودار استرس تست قلبى ريوى مشخص مى‌شود که در آن منحنى تنفس از خط صاف، شيب تندى به سمت بالا پيدا

مى‌کند.

اين امر احتمالاً زمانى رخ مى‌دهد که شدت ورزش سبب افزايش سريع در ميزان اسيد لاکتيک شود. اين اسيد لاکتيک در سيستم بافرى بدن

خنثى شده و به‌صورت دى اکسيد کربن دفع مى‌گردد که سبب افزايش تهويه مى‌شود. ورزشى که در سطح آستانهٔ بى‌هوازى يا کمى پائين‌تر از آن

تجويز شود، براى اکثر بيماران قابل تحمل است.

شدت فعاليت در بالاى سطح بى‌هوازى سبب خستگى و ناتوانى در ادامهٔ فعاليت مى‌شود. بهبود شرايط بدن مى‌تواند با تجويز ضربان قلب هدف در سطح

آستانهٔ بى‌هوازى يا کمى پائين‌تر از آن تأمين مى‌گردد. براى محاسبهٔ آستانهٔ بى‌هوازي، استرس تست قلبى ريوى با اندازه‌گيرى گازهاى بازدمى

مورد نياز است.

ضربان قلب هدف منطبق بر افزايش سريع در تهويه را مى‌توان براى تجويز شدت ورزش در نظر گرفت. اطلاع از اين امر از اين جهت حائز اهميت است

که در ابتدا و در اثر هيپرونتيلاسيون، احتمال يک افزايش کاذب در تهويه وجود دارد. براى کسب اطلاعات دقيق‌تر در مورد آستانهٔ بى‌هوازى به

بحث استرس تست قلبى ريوى مراجعه نمائيد.

[طلیعه طلا]

تهويه

مى‌توان ورزش را براساس درصد تهويهٔ بيمار نيز تجويز نمود. در بيمارى‌هاى مزمن ريوي، ضربان قلب معادل ۸۰-۷۰ درصد تنفس ارادى

حداکثر (Maximal voluntary ventilation - MVV) و يا آستانهٔ بى‌هوازى (در هر کدام که تعداد ضربان قلب پائين‌تر بود) توصيه مى‌شود (روش آستانهٔ بى‌هوازي).





پزشک ورزشی