مادها و هخامنشی‌ها در يک نگاه

[Joseph Goebbels]

امپراتوری ايران به دست مادها بنيان‌گذاری شد و هخامنشی‌‌ها آن را به اوج شکوهش رساندند. گستره‌ی آن امپراتوری بيش‌تر سرزمين‌های خاورميانه را شامل می‌شد و از ساحل غربی دريايی مديترانه تا مرزهای هندوستان را در بر می‌گرفت.

مادها و هخامنشی‌ها از آريايی‌ها بودند که نياکانشان از سرزمين‌های سرد شمال به ايران سرازير شدند و در غرب و جنوب غرب فلات ايران ساکن شدند. آنان بخش مهمی از انديشه‌های فرهنگی، نظامی و سياسی خود را از ساکنان بومی ايران و تمدن‌هايی که پيرامون رودهای دجله و فرات تشکيل شده بود، گرفتند و با پرورش آن‌چه از ديگران گرفته بودند، يکی از درخشان‌ترين تمدن‌های عصر خود را به پايه‌گذاری کردند.
ده هزار سال تمدن
اقوام بومی ايران نخستين کسانی بودند که گندم و جو را شناختند، ابزار کشاورزی سنگی و مفرغی ساختند و جانوران را اهلی کردند. نخستين آثار سفالی در محل شهر باستانی سِيَلک، نزديک کاشان، و بهترين ظرف های لعابی و سراميک از تپه حصار دامغان به دست آمده است. نخستين ابزار ريسندگی و بافندگی در غار کمربند، نزديک بهشهر، يافت شده است که به 7 هزار سال پيش از ميلاد مسيح بازمی‌گردد. اين يافته‌ها و شواهد ديگر، به خوبی نشان می‌دهند که ايران بيش از ده هزار سال پيشينه‌ی تمدن دارد.
ورود آريايی‌ها
آريايی‌ها حدود 5 هزار سال پيش در منطقه اوراسيا، نزديک کوه‌های اورال بين آسيا و اروپا، زندگی می‌کردند و به علت سرد شدن هوا و طولانی بودن تاريکی شب مجبور شدند به مناطق گرم‌تر مهاجرت کنند. حدود 3 هزار سال پيش، دسته‌ای از آنان به اروپا، دسته‌ای به هندوستان و دسته‌ای به فلات ايران مهاجرت کرد. دسته اخير از طريق خوارزم و قفقاز به سرزمينی وارد شدند که ابتدا ايريانا، سپس آريانا و اِران و سرانجام ايران نام گرفت.
سه قوم بزرگ
وقتی آريايی‌ها به فلات ايران وارد شدند، به سه شعبه تقسيم شدند. پارس‌ها در جنوب ايران و استان کنونی فارس و بخشی از ايلام ساکن شدند؛ هخامنشی‌ها و ساسانيان از اين گروه بودند. مادها در غرب ايران به ويزه دامنه‌های الوند مستقر شدن و بعدها امپراتوری ماد را به وجود آوردند. پارت‌ها نيز به خراسان بزرگ وارد شدند؛ اشکانيان از اين گروه بودند. بخشی از پارت‌ها به نام سکاها بين دريای خزر و درياچه آرال ساکن شدند و بعدها مزاحمت‌هايی برای هخامنشی‌ها به وجود آوردند. مهاجمان آريايی که از تمدن بهره‌ی اندکی برده بودند، فرهنگ بومی ايران را کسب کردند و در مقابل جنگ آوری و دلاوری را به بوميان ايران آموختند.
دين آريايی‌ها
آريايی‌ها چون از سرزمين‌های سرد با شب های طولانی به ايران مهاجرت کرده بودند، به خورشيد(مهر يا ميترا) و هرچه که نورانی بود، احترام می‌گذاشتند. احترام به آتش نيز به خاطر گرمی بخشی و روشنی آن بود. مدتی پس از استقرار آريايی‌ها در ايران، پيامبری به نام زرتشت از ميان آنان برخاست و ايرانيان به اهورامزدا، به معنای دانای بزرگ، معتقد شدند که در واقع خداوند يکتا بود. البته، آنان به فرشتگانی مانند آناهيتا( ناهيد که فرشته‌ی آب بود و نيز مهر، ميترا که فرشته‌ی خورشيد بود)احترام می‌گذاشتند. دين زرتشت در زمان مادها و هخامنشی‌ها شکوفا شد و پيروان زيادی پيدا کرد.
نخستين امپراتوری
مادها نخستين امپراتوری ايران را به وجود آوردند و بيش از 150 سال بر نواحی غرب ايران از همدان تا آذربايجان و بخش هايی از بين النهرين حکومت کردند. آمادانا مرکز حکومت مادها بود که چندی بعد به هگمتانه، به معنی محل تجمع، مشهور شد. هگمتانه يادآور گرد هم‌آيی بزرگ مادها برای انتخاب ديااُکو به عنوان نخستين پادشاه ماد است. ديااُکو، که خود را داور می‌ناميد، در سال 706 پيش از ميلاد قبيله‌های ماد را عليه آشوريان متحد کرد و کوشيد بر سلطه‌ی آنان بر مادها خاتمه دهد. اين آرزو در حکومت هوَخشََتَرِه، فرزند ديااُکو، به حقيقت پيوست. مادها در سال 612 پيش از ميلاد شهر نينوا، پايتخت آشور، را به کمک بابِلی ها تسخير کردند و به سال‌ها ويرانگری و ستم بيش از اندازه آشوريان خاتمه دادند.
کوروش بزرگ
کوروش فرزند کمبوجيه از قوم پارس و ماندانا، دختر آزيدِهاگ پادشاه ماد، بود که بر اثر فشار بيش از اندازه مادها بر قوم پارس، به جنگ پدربزرگش رفت، او را شکست داد، هگمتانه را گرفت و سلسله‌ی هخامنشی را در سال 550 پيش از ميلاد بنيان نهاد. چندی بعد، کِرِزوس، پادشاه ليدی، به تحريک يونانی‌ها بر ضد کوروش قيام کرد. از اين رو، کوروش به آسيای صغير لشکر کشيد و سارد، پايتخت ليدی، را گرفت. پادشاه هخامنشی در سال 538 پيش از ميلاد، بابل را فتح کرد و همه‌ی اسيران و بردگان را آزاد کرد و فرمان داد هيچ خانه‌ای ويران نشود، مال هيچ‌فردی چپاول نشود و همه آزاد باشند.

http://www.jazirehdanesh.com/files/iran/pages/cyrus_tomb.jpg امپراتوری جهانی

داريوش اول، داريوش بزرگ، کارهای مهمی برای گسترش امپراتوری هخامنشی انجام داد. احداث راه شاهی و ايجاد چاپارخانه ارتباط ايالت‌ها (ساتراپ‌ها) را آسان کرد و ضرب سکه استاندارد و قانون‌های عادلانه برای دريافت ماليات باعث رونق تجارت شد. داريوش بازرسانی داشت که به ساتراپ‌ها فرستاده می‌شدند و به کار نيروهای دولتی نظارت می‌کردند. به علاوه، او مجموعه قوانينی وضع کرده بود که تا اندازه‌ای از قانون‌های مشهور حمورابی اقتباس شده بود. داريوش بزرگ به کمک فينيقی‌ها ارتش ايران را به کشتی‌های جنگی تجهيز کرد و برای نخستين بار ارتباط بين دريای سرخ و مديترانه را از راه نيل برقرار کرد. در زمان او وسعت قلمرو ايران به بالاترين حد خود رسيد.
پايان هخامنشيان
در زمان داريوش برخوردهايی بين ايرانی‌ها و يونانی‌ها رخ داد. داريوش در جنگ اول کاری از پيش نبرد، در جنگ دوم ، نبرد مارتُن، شکست خورد و جنگ سوم را به علت شورشی در مصر نيمه کاره رها کرد. پس از او خشايارشا توانست با تلاش بيش از دو ميليون مرد جنگی آتن را در نبرد ترومپِل فتح کند. اما داريوش سوم نتوانست در برابر هجوم لشکريان اسکندر مقاومت کند و در اثر خيانت يکی از سردارانش کشته شد و تخت جمشيد در 331 پيش از ميلاد به دست اسکندر افتاد و آن را به آتش کشيد.
دستاوردهای تمدن هخامنشی
تمدنی که هخامنشی‌ها به وجود آوردند، دستاوردهای مهمی برای ايرانيان و ملت‌های ديگر داشت. در اين‌جا به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌کنيم. درباره‌ی اين تمدن و دستاوردهای آن در مقاله‌های تکميلی بيش‌تر خواهيد خواند.
نخستين پيمان‌نامه‌ی حقوق بشر
در سال 1878 ميلادی استوانه‌ای از گل پخته از خرابه‌های بابل به دست آمد که فرمان‌های کوروش بزرگ درباره آزادی اسيران و آزار نرساندن به مردمان شهرهای فتح شده به خط و زبان بابلی روی آن نوشته شده بود. اين استوانه به عنوان نخستين اعلاميه‌ی حقوق بشر در موزه بريتانيا، در انگلستان، نگهداری می‌شود.

http://www.jazirehdanesh.com/files/iran/pages/20040827175250cyrus-cylinder.jpg کهن‌ترين فرش جهان

باستان شناسان شوروی سابق هنگام حفاری زير يخ‌های منطقه پازيريک در مرز مغولستان ، فرشی به طول دو متر و عرض يک متر و نيم کشف کردند که نقش های مرسوم در کتيبه های هخامنشی در آن ديده می شود. اين فرش را ، که نشان‌دهنده پيشرفت هنر و فن نساجی و فرش بافی در دوران هخامنشی است، سکاها از ايران غارت کرده و به جنوب روسيه برده بودند.
نخستين پست جهان
به دستور داريوش بزرگ جاده معروف به جاده‌ی شاهی برای آسان کردن ارتباط بيت 25 ايالت امپراتوری بزرگ هخامنشی بين شوش و سارد احداث شد. اين جاده ،که شرق و غرب امپراتوری را به هم پيوند می زد، 2500 کيلومتر طول و 111 ايستگاه(چاپارخانه) داشت. در هر ايستگاه چابک سواران ماهر بر گرده‌ی اسب‌ها‌ی تندرو در انتظار رسيدن پيک شاهی بودند تا بی‌درنگ پيام را بگيرند و به چاپارخانه بعدی برسانند. به نوشته هرودوت، مورخ يونانی، چاپارها اين مسير را طی ده روز می‌پيمودند.
چکيده معماری جهان
ساختمان تخت جمشيد به دستور داريوش بزرگ آغاز شد و پادشاهان بعدی هر کدام قسمتی به آن افزودند. در ساختمان اين بنا از کار بی‌مزد بردگان استفاده نشد. مزد کارگران و مهندسانی که از سراسر جهان برای ساختن اين بنا دعوت شده بودند، در لوح‌های کشف شده از تخت جمشيد نوشته شده است. اين بنا نشانه عظمت و پيشرفت فنی و هنری هخامنشيان است.

http://www.jazirehdanesh.com/files/iran/pages/persepolis_1.jpg کوتاه و خواندنی

• مادها اسب های زيبا و خوش اندامی پرورش می‌دادند و به يونانی ها می‌فروختند. يونجه، که خوراک اسب و جانوران اهلی ديگر بود، در زمان داريوش بزرگ از ايران به اروپا برده شد.
• به اسب در زبان عربی فَرَس گفته می شود که به معنای" از فارس آمده" است و مشخص می‌کند اسب مشهور عربی، ريشه‌ی ايرانی دارد.
• مادها باغ های باصفايی در اطراف دره الوند ايجاد کرده بودند که به زبان پارسی باستان به آنها پر ديس می‌گفتند. اين وازه به زبان يونانی راه يافت و به صورت پارادايز درآمد که به معنای بهشت است.
• ارابه های مرگبار هخامنشی در محل محور چرخ خود دو تيغه داس مانند داشتند که هنگام جولان دادن ارابه‌رانان در ميدان کارزار، پيکر سربازان دشمن را قطعه قطعه می‌کردند.
• بانکداری مهم ترين نوآوری اقتصادی ايرانيان بود. بانکداری به صورت صندوق امانات و دادن وام آغاز شد و به تدريج به پشتوانه طرح‌های بزرگی مانند حفر قنات‌های طولانی تبديل شد.
• هلو از طريق ايران به روم و از آن جا به سراسر اروپا برده شد. در فرهنگ انگليسی وازه Pech به عنوان هلو آمده است که از وازه‌ی Persia به معنای فارس گرفته شده است.
• در بيشتر نوشته هايی که از دوران هخامنشی برجای مانده است، ايرانيان از دو صفت دروغگويی و قرض کردن منع شده اند. ايرانيان دروغ را بدترين گناه می دانستند و به اين جهت از قرض گرفتن واهمه داشتند که مبادا به خاطر بدهکاری دروغ بگويند.
• آريوبرزَن سردار شجاع ايرانی و سربازان دليرش در محل بند فارس، در کوه‌‌کيلويه، به پيشواز سپاهيان اسکندر رفتند و تا آخرين قطره خون با آنان جنگيدند و در راه ميهن جان باختند.
مهم ترين رويدادهای ايران باستان
حدود 1000-1100 پيش از ميلاد، چادرنشينان آريايی، نياکان مادها و پارسيان، به سوی ايران سرازير شدند.
حدود 885 پيش از ميلاد، آشوريان به سرعت بر بيشتر خاور نزديک مسلط شدند.
625 پيش از ميلاد، هوخشتره بر تخت ما د جلوس کرد و به ساماندهی ارتش مشغول شد.
612 پيش از ميلاد، مادها به کمک بابلی ها پايتخت آشور را فتح کردند.
599 پيش از ميلاد، کوروش دوم، کوروش کبير، به دنيا آمد.
558 پيش از ميلاد، کوروش کبير پادشاه پارس شد.
550 پيش از ميلاد، کوروش بر امپراتوری ماد مسلط شد.
546 پيش از ميلاد، کوروش پايتخت ليدی، سارد، را فتح کرد.
539 پيش از ميلاد، ارتش کوروش بابل را تسخير کرد.
525 پيش از ميلاد، کمبوجيه دوم، فرزند کوروش، مصر را جزو قلمرو ايران کرد.
522 پيش از ميلاد، فردی ادعا می‌کند پسر کوچک کوروش است، پسری که پيش‌تر کمبوجيه او را کشته بود. به زودی کمبوجيه با وضع مشکوک کشته می‌شود. پس از مدتی، نجيب‌زادگان ايرانی، غاصب را به قتل می‌رسانند و داريوش را به پادشاهی بر می‌گزينند.
512 پيش از ميلاد، داريوش از تنگه بُسفُر عبور کرد و به اروپا وارد شد.
490 پيش از ميلاد، سپاه ايران در دشت ماراتون از آتنی ها شکست خورد.
480 پيش از ميلاد، خشايارشا بر تنگه داردانل پل زد و آتن را فتح کرد.
334 پيش از ميلاد، اسکندر از تنگه داردانل عبور می کند و به ايران يورش می‌برد.

http://www.jazirehdanesh.com/find.php?item=9.136.240.fa