MR_Jentelman
7th September 2011, 09:35 AM
زبان و ادبیات فارسی، به دلیل غنای فرهنگی، ادبی، هنری و علمی خود، پس از نفوذ در شبه قاره هند، از زمان محمود غزنوی، بسیار مورد توجه و ستایش فرهیختگان، عارفان، شاعران، نویسندگان، مورخان و دانشمندان هندی قرار گرفت.
http://img.tebyan.net/big/1390/06/10016617203772221031728117813223612911084220.jpg
درعهد غزنویان، زبان فارسی درهند شمالی گسترش یافت و شاعران و نویسندگان نامداری به وجود آمدند و بعد از آنها، لودیان، گام های بلندتری درگسترش این زبان درمیان هندوان برداشتند .
بعد از فرمان معروف راجه تودرمل، وزیر دارایی اکبر شاه (قرن 10 و 11ه . ق) مبنی بر این که زبان فارسی ، زبان رسمی و اداری شود، هندوان زبان فارسی را با شوق و رغبت فراگرفتند .
و از دوره جهانگیر تا زوال مغولان (قرن 11 - 13ه . ق) اوج شکوفایی این زبان درشبه قاره است .
زبان و ادبیات فارسی، به دلیل غنای فرهنگی، ادبی، هنری و علمی خود، پس از نفوذ در شبه قاره هند، از زمان محمود غزنوی، بسیار مورد توجه و ستایش فرهیختگان، عارفان، شاعران، نویسندگان، مورخان و دانشمندان هندی قرار گرفت به طوری که آنان نیز در پروراندن این زبان زبان زیبا و عرفانی، نقش به سزایی داشتند و با به جا گذاشتن آثار و شاهکارهای ادبی و علمی، عشق و علاقه خود را نسبت به آن ابراز کردند .
در این مقاله، به معرفی برخی از شاعران، نویسندگان، مورخان و سخنوران معروف هندو که سهم مؤثری در گسترش زبان و ادب فارسی در دوران سلاطین مسلمان هند داشتند، برپایه دوره های حکومتی، پرداخته ایم .
عهد سکندر لودی
1) میان بهوه
میان بهوه هندو، وزیر سکندر لودی، مردی عالم و دانشمند بود و به زبان های سانسکریت و فارسی، تسلط کامل داشت . وی، در سال 908 ه . ق «طب سکندری» یا «معدن الشفاء سکندرشاهی» را که شامل 1007 بیماری و روش درمان آنهاست، تألیف کرد .
عهد اکبرشاه
1) منوهر توسنی
منوهر توسنی، پسر «راجه لون گرن» و یکی از شاعران هندوی فارسی گوی دربار اکبرشاه بود . وی، به فارسی آشنایی کامل و علاقه مفرط داشت . اکبر، او را «میرزا منوهر» خطاب می کرد و تخلص وی را «توسنی» انتخاب کرد .
نمونه یی از شعر او چنین است:
یگانه بودن و یکتا شدن ز چشم آموز/ که هر دو چشم جداجدا نمی نگرند
http://img.tebyan.net/big/1390/06/314124223817213320923071665478107228235161.jpg
عهد شاه جهان
1) منشی چندر بهان برهمن
منشی چندر بهان برهمن، پسر «دهرم داس » ، یکی از شاعران و نثرنویسان ممتاز هندوی فارسی گوی دوره شاه جهان (قرن 11ه . ق). محسوب می شود .
بیتی از اشعار او را در زیر می آوریم:
بنای قصر جهان را ثبات ممکن نیست/ به جز اساس محبت که دیر بنیادست
2) بهگوان داس
بهگوان داس، از منشیان و مورخان ساده نویس درباره شاه جهان بود .
3) بنوالی داس ولی
بنوالی داس ولی، منشی شاهزاده داراشکوه، یکی از سخنوران، نویسندگان و مورخان سرشناس هندوی فارسی دان عهدشاه جهان بود .معروف ترین اثر وی، «راجا ولی» یا «رساله در ذکر راجگان و سلاطین دهلی» است .
عهد اورنگ زیب
1) رای بندر ابن داس بهادر شاهی
رای بندر ابن داس بهادر شاهی، پسر «رای بهار آمل» ، شاعر فارسی گوی، نثرنگار و مورخ دوره اورنگ زیب عالمگیر است . عالمگیر، او را «رای» خطاب می کرد . اثر مهم وی به فارسی، کتاب «لب التواریخ» است .
2) آن بال کرشن
آن بال کرشن، از نویسندگان و شاعران عهد اورنگ زیب است . معروف ترین اثر وی کتاب «دمشق خیال» است .
3) سوامی بهوپت رای بی غم
سوامی بهوپت رای بی غم، از مثنوی سرایان معروف عهد اورنگ زیب است .
نمونه شعری وی چنین است:
علم حق در علم صوفی گم شود/ این سخن که باور مردم شود
4) ایشور داس
ایشور داس، از اهالی «پتن» بخش گجرات بود . وی، در حدود 1101ه . ق، به نگارش خاطرات زندگی پرماجرای خود - وقایع دوران سلطنت اورنگ زیب - پرداخت و اثر پرارزشی به نام «فتوحات عالمگیری» ، از خود به جا گذاشت .
درعهد غزنویان، زبان فارسی درهند شمالی گسترش یافت و شاعران و نویسندگان نامداری به وجود آمدند و بعد از آنها، لودیان، گام های بلندتری درگسترش این زبان درمیان هندوان برداشتند
5) بهیم سین کایست
بهیم سین کایست، پسر «رگهو نندن داس» ، از امرای عهد اورنگ زیب بود . وی، در جنگ های دکن و همچنین در جنگ برادرکشی پسران اورنگ زیب بر سر مساله جانشینی، شرکت داشت . وی، در سال 1120 ه . ق، کتابی به نام «تاریخ دلگشا» یا «نسخه دلگشا» نوشته است .
6) سوجان رای بتالوی کهتری
سوجان رای بتالوی کهتری، از امرای اورنگ زیب بود . وی، کتابی به نام «خلاصه التواریخ» نوشته که تاریخ عالم را، از ابتدا تا عهد اورنگ زیب، در بردارد .
7) جگجیون داس گجراتی
جگجیون داس گجراتی، پسر «منوهر داس گجراتی» ، از مورخان هندوی عهد اورنگ زیب است.اثر معروف جگجیون، «منتخب التواریخ» است .
دوران بعد از اورنگ زیب
1) خوشحال چند کایسته
خوشحال چند کایسته، پسر «منشی جیون رام ، در عصر محمدشاه، نوه بهادر شاه، دبیر دفتر دیوانی بود . او، معروف به «نادر الزمان» بود .مهم ترین اثر وی، تاریخ محمد شاهی «یا تاریخ نادر الزمانی» است .
2) رای آنند رام مخلص
رای آنند رام مخلص، پسر «هردی رام » ، از شاعران و نویسندگان هندوی عهد محمدشاه، نوه بهادر شاه (قرن 12 ق . ق)، بود . وی، شاگرد میرزا عبدالقادر بیدل هلوی بود و در شعر وادب، تسلط کامل داشت .
نمونه یی از اشعار او:
ماجرای بلبل و گل شاهد احوال ماست/ از تو مخلص ناله و از یار نشنیدن بس است
3) لال رام
لال رام، از نویسندگان عهد محمدشاه، نوه بهادر شاه، بود . اثر مهم وی، «تحفةالهند» است که آن را در سال 1148ه . ق نوشته است . این کتاب، تاریخ عمومی هند، از آغاز تا عصر بهادر شاه است .
http://img.tebyan.net/big/1390/06/125130196121141781431444111473194432269101.jpg
4) بساون لال شادان
بساون لال شادان، پسر «تن سکهو رای » ، از شاعران معروف دربار امیرالدوله محمد امیر خان نواب تونگ (1834م). از وی، دیوانی شعر و یک مثنوی به نام «امیرنامه» باقی مانده است .
نمونه یی از اشعار وی:
گر بود خورشید رویی در نظر تا روز حشر/ می توان بی آب و نان مانند عیسی زیستن
5) وارسته مل سیالکوتی
وارسته مل سیالکوتی، از سیالکوت، بهترین محقق و منتقد عصر خود بود . بزرگترین مزیت او، در نامه نگاری و محاوره دانی بود.
6) منشی لاله تیک چندر بهان
منشی لاله تیک چندربهان، از نویسندگان معروف قرن 12ه . ق است . وی، اهل دهلی و از شاگردان مولانا شیخ ابوالخیر خیرالله وفایی ملقب به «خیرالمدققین» و سراج الدین علی خان آرزو ملقب به «سراج الدین علی خان آرزو ملقب به «سراج المحققین» بود . وی، از طرف دربار دهلی، لقب «رای» و «راجه» ، دریافت نمود .
7) بندرابن داس خوشگو
بندر این داس خوشگو، از شاگردان خان آرزو و سرخوش بود . مهمترین اثر وی، «سفینه خوشگو» است .
خوشگو، شاعر هم بود، نمونه هایی از اشعار او را درزیر می خوانیم:
برای یار تعظیم رقیبان هم ضرور افتد/ به شوق بت نخستین سجده ای پیش برهمن کن
***
آواز تیشه امشب در بیستون نیامد/ شاید به خواب شیرین، فرهاد رفته باشد
8) لچهمی نراین شفیق
لچهمی نراین شفیق، تاریخ نویس، زندگینامه نویس و شاعر قرن 12 ه . ق بود ولی معروفیت او، به حیث مورخ بودنش است .
نمونه ی شعر وی چنین است:
شنیده ام که به سوی شفیق می آیی/ بیا بیا که دل و جان نثار خواهم کرد
9) چند و لعل شادان
چند و لعل شادان، پسر «رای نراین داس» ، از شاعران چیره دست قرن 13 ه . ق است .
وی، در حیدرآباد دکن، تا مقام نخست وزیری ارتقا یافت . چندو لعل، دیوان اشعار و مثنوی هایی دارد .
نمونه ی شعر او چنین است:
حافظ و جامی و سعدی و نظامی، مولوی/ پادشاهان سخن در ملک اشعار آمده
منبع: مجله کیهان فرهنگی، شماره 216
http://img.tebyan.net/big/1390/06/10016617203772221031728117813223612911084220.jpg
درعهد غزنویان، زبان فارسی درهند شمالی گسترش یافت و شاعران و نویسندگان نامداری به وجود آمدند و بعد از آنها، لودیان، گام های بلندتری درگسترش این زبان درمیان هندوان برداشتند .
بعد از فرمان معروف راجه تودرمل، وزیر دارایی اکبر شاه (قرن 10 و 11ه . ق) مبنی بر این که زبان فارسی ، زبان رسمی و اداری شود، هندوان زبان فارسی را با شوق و رغبت فراگرفتند .
و از دوره جهانگیر تا زوال مغولان (قرن 11 - 13ه . ق) اوج شکوفایی این زبان درشبه قاره است .
زبان و ادبیات فارسی، به دلیل غنای فرهنگی، ادبی، هنری و علمی خود، پس از نفوذ در شبه قاره هند، از زمان محمود غزنوی، بسیار مورد توجه و ستایش فرهیختگان، عارفان، شاعران، نویسندگان، مورخان و دانشمندان هندی قرار گرفت به طوری که آنان نیز در پروراندن این زبان زبان زیبا و عرفانی، نقش به سزایی داشتند و با به جا گذاشتن آثار و شاهکارهای ادبی و علمی، عشق و علاقه خود را نسبت به آن ابراز کردند .
در این مقاله، به معرفی برخی از شاعران، نویسندگان، مورخان و سخنوران معروف هندو که سهم مؤثری در گسترش زبان و ادب فارسی در دوران سلاطین مسلمان هند داشتند، برپایه دوره های حکومتی، پرداخته ایم .
عهد سکندر لودی
1) میان بهوه
میان بهوه هندو، وزیر سکندر لودی، مردی عالم و دانشمند بود و به زبان های سانسکریت و فارسی، تسلط کامل داشت . وی، در سال 908 ه . ق «طب سکندری» یا «معدن الشفاء سکندرشاهی» را که شامل 1007 بیماری و روش درمان آنهاست، تألیف کرد .
عهد اکبرشاه
1) منوهر توسنی
منوهر توسنی، پسر «راجه لون گرن» و یکی از شاعران هندوی فارسی گوی دربار اکبرشاه بود . وی، به فارسی آشنایی کامل و علاقه مفرط داشت . اکبر، او را «میرزا منوهر» خطاب می کرد و تخلص وی را «توسنی» انتخاب کرد .
نمونه یی از شعر او چنین است:
یگانه بودن و یکتا شدن ز چشم آموز/ که هر دو چشم جداجدا نمی نگرند
http://img.tebyan.net/big/1390/06/314124223817213320923071665478107228235161.jpg
عهد شاه جهان
1) منشی چندر بهان برهمن
منشی چندر بهان برهمن، پسر «دهرم داس » ، یکی از شاعران و نثرنویسان ممتاز هندوی فارسی گوی دوره شاه جهان (قرن 11ه . ق). محسوب می شود .
بیتی از اشعار او را در زیر می آوریم:
بنای قصر جهان را ثبات ممکن نیست/ به جز اساس محبت که دیر بنیادست
2) بهگوان داس
بهگوان داس، از منشیان و مورخان ساده نویس درباره شاه جهان بود .
3) بنوالی داس ولی
بنوالی داس ولی، منشی شاهزاده داراشکوه، یکی از سخنوران، نویسندگان و مورخان سرشناس هندوی فارسی دان عهدشاه جهان بود .معروف ترین اثر وی، «راجا ولی» یا «رساله در ذکر راجگان و سلاطین دهلی» است .
عهد اورنگ زیب
1) رای بندر ابن داس بهادر شاهی
رای بندر ابن داس بهادر شاهی، پسر «رای بهار آمل» ، شاعر فارسی گوی، نثرنگار و مورخ دوره اورنگ زیب عالمگیر است . عالمگیر، او را «رای» خطاب می کرد . اثر مهم وی به فارسی، کتاب «لب التواریخ» است .
2) آن بال کرشن
آن بال کرشن، از نویسندگان و شاعران عهد اورنگ زیب است . معروف ترین اثر وی کتاب «دمشق خیال» است .
3) سوامی بهوپت رای بی غم
سوامی بهوپت رای بی غم، از مثنوی سرایان معروف عهد اورنگ زیب است .
نمونه شعری وی چنین است:
علم حق در علم صوفی گم شود/ این سخن که باور مردم شود
4) ایشور داس
ایشور داس، از اهالی «پتن» بخش گجرات بود . وی، در حدود 1101ه . ق، به نگارش خاطرات زندگی پرماجرای خود - وقایع دوران سلطنت اورنگ زیب - پرداخت و اثر پرارزشی به نام «فتوحات عالمگیری» ، از خود به جا گذاشت .
درعهد غزنویان، زبان فارسی درهند شمالی گسترش یافت و شاعران و نویسندگان نامداری به وجود آمدند و بعد از آنها، لودیان، گام های بلندتری درگسترش این زبان درمیان هندوان برداشتند
5) بهیم سین کایست
بهیم سین کایست، پسر «رگهو نندن داس» ، از امرای عهد اورنگ زیب بود . وی، در جنگ های دکن و همچنین در جنگ برادرکشی پسران اورنگ زیب بر سر مساله جانشینی، شرکت داشت . وی، در سال 1120 ه . ق، کتابی به نام «تاریخ دلگشا» یا «نسخه دلگشا» نوشته است .
6) سوجان رای بتالوی کهتری
سوجان رای بتالوی کهتری، از امرای اورنگ زیب بود . وی، کتابی به نام «خلاصه التواریخ» نوشته که تاریخ عالم را، از ابتدا تا عهد اورنگ زیب، در بردارد .
7) جگجیون داس گجراتی
جگجیون داس گجراتی، پسر «منوهر داس گجراتی» ، از مورخان هندوی عهد اورنگ زیب است.اثر معروف جگجیون، «منتخب التواریخ» است .
دوران بعد از اورنگ زیب
1) خوشحال چند کایسته
خوشحال چند کایسته، پسر «منشی جیون رام ، در عصر محمدشاه، نوه بهادر شاه، دبیر دفتر دیوانی بود . او، معروف به «نادر الزمان» بود .مهم ترین اثر وی، تاریخ محمد شاهی «یا تاریخ نادر الزمانی» است .
2) رای آنند رام مخلص
رای آنند رام مخلص، پسر «هردی رام » ، از شاعران و نویسندگان هندوی عهد محمدشاه، نوه بهادر شاه (قرن 12 ق . ق)، بود . وی، شاگرد میرزا عبدالقادر بیدل هلوی بود و در شعر وادب، تسلط کامل داشت .
نمونه یی از اشعار او:
ماجرای بلبل و گل شاهد احوال ماست/ از تو مخلص ناله و از یار نشنیدن بس است
3) لال رام
لال رام، از نویسندگان عهد محمدشاه، نوه بهادر شاه، بود . اثر مهم وی، «تحفةالهند» است که آن را در سال 1148ه . ق نوشته است . این کتاب، تاریخ عمومی هند، از آغاز تا عصر بهادر شاه است .
http://img.tebyan.net/big/1390/06/125130196121141781431444111473194432269101.jpg
4) بساون لال شادان
بساون لال شادان، پسر «تن سکهو رای » ، از شاعران معروف دربار امیرالدوله محمد امیر خان نواب تونگ (1834م). از وی، دیوانی شعر و یک مثنوی به نام «امیرنامه» باقی مانده است .
نمونه یی از اشعار وی:
گر بود خورشید رویی در نظر تا روز حشر/ می توان بی آب و نان مانند عیسی زیستن
5) وارسته مل سیالکوتی
وارسته مل سیالکوتی، از سیالکوت، بهترین محقق و منتقد عصر خود بود . بزرگترین مزیت او، در نامه نگاری و محاوره دانی بود.
6) منشی لاله تیک چندر بهان
منشی لاله تیک چندربهان، از نویسندگان معروف قرن 12ه . ق است . وی، اهل دهلی و از شاگردان مولانا شیخ ابوالخیر خیرالله وفایی ملقب به «خیرالمدققین» و سراج الدین علی خان آرزو ملقب به «سراج الدین علی خان آرزو ملقب به «سراج المحققین» بود . وی، از طرف دربار دهلی، لقب «رای» و «راجه» ، دریافت نمود .
7) بندرابن داس خوشگو
بندر این داس خوشگو، از شاگردان خان آرزو و سرخوش بود . مهمترین اثر وی، «سفینه خوشگو» است .
خوشگو، شاعر هم بود، نمونه هایی از اشعار او را درزیر می خوانیم:
برای یار تعظیم رقیبان هم ضرور افتد/ به شوق بت نخستین سجده ای پیش برهمن کن
***
آواز تیشه امشب در بیستون نیامد/ شاید به خواب شیرین، فرهاد رفته باشد
8) لچهمی نراین شفیق
لچهمی نراین شفیق، تاریخ نویس، زندگینامه نویس و شاعر قرن 12 ه . ق بود ولی معروفیت او، به حیث مورخ بودنش است .
نمونه ی شعر وی چنین است:
شنیده ام که به سوی شفیق می آیی/ بیا بیا که دل و جان نثار خواهم کرد
9) چند و لعل شادان
چند و لعل شادان، پسر «رای نراین داس» ، از شاعران چیره دست قرن 13 ه . ق است .
وی، در حیدرآباد دکن، تا مقام نخست وزیری ارتقا یافت . چندو لعل، دیوان اشعار و مثنوی هایی دارد .
نمونه ی شعر او چنین است:
حافظ و جامی و سعدی و نظامی، مولوی/ پادشاهان سخن در ملک اشعار آمده
منبع: مجله کیهان فرهنگی، شماره 216