هایکوی مرگ

[تووت فرنگی]

شاید بتوان گفت که شعرهای مرگ بیش از هر چیز دیگری میراث معنوی ژاپنی‌ها را بازتاب می‌دهند.
http://img.tebyan.net/big/1390/05/222131142392047722431189176214625635242.jpg
شعرِ مرگ یا "جی سی"* آخرین شعر شاعر است. شعری که در آخرین لحظات حیات او گفته شده. نوری که یک آن آشکار می‌شود و بخشی مهم از زندگی را روشن می‌کند. این سنت نخستین بار توسط راهبان ذن پایه ریزی شد اما بعدها شاعران دیگر ژاپنی و سامورایی‌ها نیز آن را در پیش گرفتند. شعرهایی که سرشارند از نمادهای مرگ مثل ماه کامل، آسمان غربی، صدای فاخته، و تصاویر فصل‌هایی که شاعر در آن‌ها مرده است. شاید بتوان گفت که شعرهای مرگ بیش از هر چیز دیگری میراث معنوی ژاپنی‌ها را بازتاب می‌دهند.
ترجمه‌ی این شعرها گاه نشدنی ست...
شاید ترجمه‌ی شعر را فقط هیچ کس می‌تواند انجام دهد...
همراهانشی سوی در آخرین لحظات زندگی‌اش از او خواستند تا شعر مرگ بنویسد. او قلمو را گرفت، دایره‌ای کشید، قلمو را کنار گذاشت و مرد. دایره یکی از مهم‌ترین نمادهای بودیسم است. نشانگر فضای خالی ذات تمام چیزها و خردمندی. تداعی گر شکل ماه کامل، سمبلی برای فرزانگی.
Shisui, 1769
...
واقعیت به گل می‌ماند:
ابرهای سرد ته نشین می‌شوند
در گرگ و میش
شاگای، 1795
Shagai, 1795
...
در اعماق بوته زار
نسیم خنکی
جارو زنان در مسیر
سمپو، ۱۷۳۰
Sempo, 1730
...
شاخه‌ی بیدی
که به آب نمی‌رسد
در گلدان
شیگنبو، 1832
Shigenobu, 1832
....

مرغِ بارانی بر‌می خیزد
از میان امواج
سپیده دم

ریوو، 1794
Ryou, 1794

دسته های مرغ باران روزها بر فراز دریا اوج می‌گیرند و شب‌ها به ساحل بر‌می گردد. صدای مالیخولیایی مرغ باران در ادبیات کهن ژاپن یاد آور تصویر شب‌های زمستان است.
...

همراهانشی سوی در آخرین لحظات زندگی‌اش از او خواستند تا شعر مرگ بنویسد. او قلمو را گرفت، دایره‌ای کشید، قلمو را کنار گذاشت و مرد.


در سفری، بیمار:
رویایم سرگردان
بر فراز کشتزار‌های پژمرده
باشو، 1694
Basho, 1694
باشو بر این باور بود که تمام شعرهایش شعر مرگند.
...
نگاه به دره‌ی پشت سر
اقامتگاهی نیست، فقط
فاخته آواز می‌خواند.
باکو، 1751
Bako, 1751
در یکی از اشکال نوشتن کلمه‌ی فاخته به زبان چینی از دو کلمه‌ی "زمان" و "پرنده" استفاده شده است. این "پرنده‌ی زمان" اغلب در اشعار ژاپنی به عنوان پیام آور مرگ ظاهر شده است.
....
از تشتی
به تشت دیگر
انباشته و گنگ.
ایسا، 1827
Issa, 1827

http://img.tebyan.net/big/1390/05/2511761027924413321494182302242462111097418.jpg
ایسا به تشت شستن نوزاد و تشت شستن مرده اشاره می‌کند.

...

پرنده‌ی آبی، خواب،
شناور روی رود
میان مرگ و زندگی
روبون، 1725
Robun, 1725
...
یک لکه، تنها،
روشن مانده در تاریکی:
بینی آب ریزان من.
گاکی، ۱۹۲۷
Gaki, 1927

گاکی، که بیشتر به اسم واقعی‌اش، آکوتاگاوا ریونوسوکه، شناخته می‌شود به عنوان مقدمه این شعر چنین می‌نویسد: "خندیدن به خودم". او شبی این شعر را به عمه‌اش می‌دهد و از او می‌خواهد فردا این شعر را به دکتر خانوادگیشان که خودش یکی از هایکوسرایان بود بدهد. همان شب آکوتاگاوا سی و شش ساله با نوشیدن زهر خود را می‌کشد. آکوتاگاوا یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان مدرن ژاپن است.