.gif)
پاسخ : چگونه قدر کویر بدانیم؟
ممنون از دوستان که در این بحث شرکت کردند.
مطالعه نظر دکتر کردوانی خالی از لطف نیست
كویر،موهبتی كه قدر آن را نمی‌دانیم
اسدالله افلاكی
كویرها در آینده عامل توسعه و پیشرفت خواهند بود نه مایه بدبختی.این عبارتی است كه دكتر پرویز كردوانی چهره ماندگار علمی،كویر شناس و بیابان‌شناس برجسته بر آن تأكید میكند. به اعتقاد وی كه ناظر عالی طرح متوازن كویر ایران است، هنوز در كشور ما حتی مسئولانی كه دست‌اندركار امور مرتبط با كویر و بیابان هستند فرق میان كویر و بیابان را نمی‌دانند و اغلب تفاوتی میان این دو قائل نیستند.
وی دیدگاه‌های متفاوتی درباره كویر دارد.وی معتقد است كویر تا آن اندازه قابلیت دارد كه اگر مورد توجه مسئولان نظام واقع شود می‌تواند تحولی عظیم در اشتغال و درآمد ایجاد كند. این در حالی است كه در اغلب موارد به علت استفاده نادرست و روش بهره‌برداری غلط از كویرها، نمك‌زارهای این مناطق در حال نابودی است.
آنچه در پی می‌آید گفت‌وگوی مفصلی است با دكتر كردوانی كه طی آن نظرات و دیدگاه‌های منحصر به فرد وی در خصوص كویر و قابلیت‌های آن منعكس میشود.
● كویر با بیابان تفاوت دارد
دكتر كردوانی پیش از هر چیز می‌گوید: نخست ضروری است به تفاوت كویر با بیابان اشاره كنم؛ چرا كه كویر با بیابان بسیار تفاوت دارد.متأسفانه در مملكت ما اغلب كویر را بیابان می‌گویند و بیابان را كویر. كویر به زمینی گفته میشود كه آن‌چنان تحت تأثیر شدید نمك است كه قابل رویش برای گیاهان زراعی نیست. حتی پسته و خرما و جو كه به شوری مقاومند نمی‌توانند در این زمین برویند ولی امكان دارد كه گیاهان غیرزراعی مقاوم به شوری مثل نی، گز، خارشتر و اشنییان در آنها بروید. در این صورت گفته میشود كویرهای گیاه‌دار زمین‌هایی است كه قابل كشاورزی نیست ولی گیاه دارد. منتها اگر مقدار نمك خاك از یك حدی تجاوز بكند تقریباً از ۳ درصد دیگر هیچ گیاهی در آن به‌عمل نخواهد آمد در این صورت كویرهای فاقد گیاه ولی دارای قشر نمكی به‌وجود می‌آید مثل كویر مركزی ایران.
همین كویری كه گرمسار، سمنان، دامغان و شاهرود در شمال آن واقع شده و خور و بیابانك و جندق در جنوب آن قرار گرفته است. این كویر است یعنی نمك‌زار است آن وقت دورتادور این گیاه دارد كه معمولاً مراتع گرمسار، سمنان، دامغان و شاهرود به‌شمار می‌رود. اما در وسط كویر دیگر هیچ گیاهی وجود ندارد. برای مثال، دشت كویر، كویر مركزی ایران هیچ شباهتی با بیابان لوت ندارد یا به عنوان مثال یزد یك منطقه بیابانی است اما ده تا كویر دارد یعنی ده تا نمك‌زار دارد. مثلاً كویر ساغند با اطرافش هیچ شباهتی ندارد.
در كشور ما در حدود ۵۰ قطعه كویر وجود دارد كه بزرگترین آن همین كویر مركزی ایران است كه مساحت آن صدهزار كیلومتر مربع است. این كویر بزرگترین كویر یا نمك‌زار دنیاست. در هیچ كجای دنیا با این وسعت نمك‌زار وجود ندارد.
● كویرها عامل توسعه هستند نه بدبختی
این استاد دانشگاه معتقد است: امروز با توجه به نوآوری در علم و پیشرفت تكنولوژی كویرها دیگر مایه بدبختی نیستند، بلكه عامل توسعه هستند. این كویرها امروز نعمت و موهبت بزرگ الهی هستند برای این‌كه هم از كویرهای گیاه‌دار میشود استفاده كرد، هم از كویرهایی كه گیاه ندارند.مثلاً از كویرهای گیاه‌دار در سه زمینه میشود استفاده كرد؛ اول به عنوان مراتع كویری، چرا كه بهترین چراگاه و مرتع درجه یك برای شتر است. در حالی كه منابع طبیعی اینها را مراتع درجه ۵ اعلام كرده ولی از نظر من درجه یك است. این مراتع كویری بهترین مرتع برای بز و شتر هستند؛ ضمن آن‌كه بهترین محل برای پرورش بسیاری از حیات وحش کویر است برای توسعه حیات وحش کویر میشود از این مراتع استفاده كرد.بنابراین اگر از این كویرها به عنوان مرتع استفاده كنیم دامداری و به‌تبع آن صنایع دام توسعه پیدا میكند و بسیاری از مواد غذایی مورد نیاز برای بهره‌برداری از كویرهای فاقد گیاه در خود همین منطقه تولید میشود.
از سوی دیگر، منبع گیاهان دارویی و صنعتی است؛ بسیاری از گیاهانی كه در منطقه كویری (خاك‌های شور و قلیایی) می‌رویند یا گیاهان صنعتی هستند یا دارویی. به عنوان مثال اشنییان كه به آن اشنون هم گفته میشود، در این كویرها به‌دست می‌آید. این گیاه خاصیت شویندگی دارد و در گذشته از آن بسیار استفاده می‌شده و به اعتقاد من امروز هم بهترین ماده شوینده است كه می‌تواند جایگزین شوینده‌های مصنوعی شود. خاكستر این گیاه بهترین ماده قلیایی (سود سوزآور نام علمی آن noh) است كه در گذشته به عنوان ماده قلیا یا
كلیا از آن در موارد مختلف به‌خصوص در صنعت قالی‌بافی، فرش‌‌بافی و گلیم‌بافی استفاده می‌كردند. یا از خارشتری برگ ترنجبین می‌گیرند یا از نی حصیر درست می‌كردند.
گز انگبین هم از گز به‌دست می‌آید و هم از گون، كه آن هم نوعی گز است. یا استبرق كه اغلب در خاك‌های شور كویری می‌روید كه ابریشم طبیعی است مثل غوزه پنبه ابریشم می‌دهد و الیاف دارد. در قرآن هم از آن بارها تعریف شده است. ارزش این خیلی بیشتر از كرم ابریشم است. استبرق مانند پنبه قابل استفاده است.
● جاذبه‌های كویر
دكتر كردوانی دیگر قابلیت كویر را جاذبه‌های توریستی آن ذكر میكند و می‌گوید: «در بهار مراتع كویری كه گیاه دارند مثل جنگل پاییز زیباست برای این‌كه انواع گزها را دارند و گزها از گونه‌های مختلف هستند. گل‌های بنفش رنگ متعدد دارند. گیاهان دیگری به نام شور سیاه هستند كه سبز سیر است. شور سفید هست و انواع نی‌ها كه اینها با حیواناتی كه در آنها هستند اعم از پرنده، چرنده، خزنده، حیوانات وحش و حیوانات اهلی مثل شتر بر روی هم یك اكوسیستم حیوانی بسیار جالب را تشكیل می‌دهند. یعنی هم در آنجا آهو وجود دارد و هم شتر.
شترسواری در این كویرها به‌خصوص در فصل بهار و پاییز بسیار جالب است. در داخل كویرهای شور قطعه‌های كوچكی به‌صورت جزیره وجود دارد كه كویرهای قلیایی هستند. فرق كویرهای شور با كویرهای قلیایی در این است كه در كویرهای شور املاح بیشتر به‌صورت محلول است ولی در كویرهای قلیایی كه سدیم بیشتر به صورت جذب شده است دو خاصیت به این خاك داده؛ یكی این‌كه ph خاك را بالا برده و قلیایی كرده كه قابل كشاورزی نیست.
دوم این‌كه این خاك را به‌صورت باتلاق درآورده كه همین جاذبه توریستی دارد؛ به‌ویژه در زمستانها كه بارندگی میشود اینها به صورت باتلاق درمی‌آید؛ به‌طوری كه اسب و انسان اگر در این باتلاق بیفتد، فرو می‌رود و غرق میشود. بهرام گور هم در این باتلاق‌ها افتاده و ناپدید شده است.
در گذشته هنگام بارندگی، ما اسب و تازی را برمی‌داشتیم و به كویر می‌رفتیم آن‌موقع به ما می‌گفتند اگر در باتلاق گرفتار شدید اولین كاری كه می‌كنید تنگ زین را ببرید. زین را نجات بدهید و بعد باید به‌صورت خوابیده غلت می‌زدیم. همین‌جاست كه می‌گویند گهی زین به پشت و گهی پشت به زین. اینها یكی از بهترین جاذبه‌های توریستی برای كویر گیاه‌دار به‌ویژه در زمستان و اواخر بهار است.
- - - به روز رسانی شده - - -
● كویر منبع میلیاردها دلار ثروت نهفته
استاد ممتاز دانشگاه تهران در ادامه می‌گوید: «كویر مركزی قسمت اعظمش فاقد گیاه است. كویرهای فاقد گیاه به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ یك دسته كویرهایی است كه گیاه ندارند ولی قشر نمكی دارند و دسته دوم آنهایی است كه گیاه ندارند و قشر نمكی هم ندارند و به ظاهر بی‌فایده هستند، اما هردوی اینها قابلیت توریستی دارند. اینها انواع املاح را دارند. جغرافی‌دانان بر اساس شكل ظاهری كویرها برای آنها اسم گذاشتند. كویرهای قشری كه نمكشان كلرید سدیم است یعنی نمك طعام كه موارد استفاده زیاد دارند یكی به عنوان نمك خوراكی انسان و حیوان و دیگر در صنعت استخراج نفت كاربرد دارد یعنی اگر كویر نباشد نفت استخراج نمی‌شود.
همچنین ماده اولیه كارخانه‌های پتروشیمی از كویر است. كویر دیگری كه به آن كویر چرب می‌گویند- چون از دور كه نگاه می‌كنی رنگ قهوه‌ای دارد و هیچ وقت خشك نمی‌شود- املاح كلورول كلسیمcl۲sa دارد كه جاذب رطوبت است، یعنی رطوبت را جذب میكند و موارد استفاده آن در صنعت بسیار زیاد است. این كلورول
كلسیم خیلی هم گران است و مصرف دارویی دارد.ما از این كویر هزارها هكتار داریم كه هیچ وقت خشك نمی‌شود. توی چله تابستان هم اگر روز خشك شوند شب خیس هستند. نوع دیگر، كویرهای پف كرده یا متورم هستند، این كویرها سطحشان مثل غارموش است، اینها سولفات سدیم دارند، این سولفات سدیم ده‌ها مورد استفاده دارد، از جمله در تولید مواد شوینده، شیشه‌سازی و كاغذسازی استفاده میشود. جالب است بدانید ایرانیان آن را اختراع كردند، یعنی
در همان بیابان با یك سیستم بسیار ساده این سولفات سدیم را به سولفید سدیم تبدیل می‌كنند، یعنی احیایش می‌كنند، اكسیژن را از آن می‌گیرند. این سولفید سدیم خیلی گران است. سالانه صدها میلیون تومان صرف واردات این مواد میشود.
این در كارخانه‌های ذوب فلز برای جدا كردن فلز از سنگ و سنگ آهن از سنگ مس مصرف میشود. كویر دیگری به نام شوره‌زار داریم كه نمكش نیترات پتاسیم است. از نیترات پتاسیم باروت و مواد احتراقی به دست می‌آید و الان از آن در كارخانه پارچین ورامین برای تولید باروت استفاده میشود.ضمن آن كه بهترین كود شیمیایی طبیعی هم هست، برای این كه نیترات دارد. كویر دیگر كویر كربنات سدیم است كه قلیایی است و در دو سه سال اخیر در منطقه لاسجرد سرخه سمنان این كارخانه احداث شده و در آنجا از این كربنات استفاده میشود.یك راه دیگر بهره‌برداری از كویرها آن است كه در شكم كویر از آب شور آن استفاده می‌كنند. وقتی از خور و بیابانك می‌خواهیم به طبس برویم ۲۷ كیلومتر كه برویم در جنوب همان كویر، مركزی است كه در آنجا میلیاردها تومان خرج كردند برای بهره‌برداری از كویر، یعنی كانال‌ها یا زه‌كشی‌‌های عظیمی حفر كردند، استخرهایی درست كردند تا از املاح آن استفاده كنند كه به پتاس شهرت دارد.
منبع:کویرها و بیایان های ایران
دوست عزیز، به سایت علمی نخبگان جوان خوش آمدید
مشاهده این پیام به این معنی است که شما در سایت عضو نیستید، لطفا در صورت تمایل جهت عضویت در سایت علمی نخبگان جوان اینجا کلیک کنید.
توجه داشته باشید، در صورتی که عضو سایت نباشید نمی توانید از تمامی امکانات و خدمات سایت استفاده کنید.
پاسخ با نقل قول
.gif)
نوشته اصلی توسط evin Allah
علاقه مندی ها (Bookmarks)