آموزش حشره شناسي پزشكي با Mina_Mehr

[Mina_Mehr]

به نام خدا
جلسه ي هفتم...
3-د- راسته شپشهاي مكنده sucking lice
در اين راسته، شپشهاي مكنده خون انساني قرار دارند. علاوه بر اين ساير شپشهاي خونخوار پستانداران نيز در اين راسته قرار دارند. اين شپشها به خانواده pediculidae تعلق دارند.
شپشهاي مكنده خون انساني 3 تا هستند:
1)شپش سر و بدن pediculus humanus 2 زير گونه دارد:
- شپش سر p.h.h=p.h.capatis=head louse
-شپش بدن p.h.corporis=body louse
2)شپش عانه (خرچنگي) phthirus pubis=crab louse
گاهي اوقات اين شپش را در خانواده ای جداگانه به نام phthiridae فتیريده قرار مي دهند. هر سه شپش انتشار جهاني دارند.
شپش سر و بدن:head and body louse
مورفولوژي :
تفاوت 2 زير گونه بسيار مشكل است. شپشهاي سر و بدن نر 5/3 – 5/2 ميلي متر و ماده ها 5/4- 5/3 ميلي متر هستند. داراي 3 جفت پاي قوي و هم اندازه مي باشند. قطعات دهاني از نوع سوراخ كننده مكنده است روي ساق پا Tibia)) يك عدد خار وجود دارد و پنجه پا(Tarsus) داراي يك چنگال خميده است كه به همراه خار ساق پا تشكيل اندامي را مي دهند كه شپش از آن براي چسبيدن به ميزبان استفاده مي كند.( مو و الياف لباس ). انتهاي بدن شپشهاي ماده داراي يك فرو رفتگي به نام gonopods است كه شپش بوسيله آن به الياف لباس مي چسبد. انتهاي بدن شپش نر صاف و مجهز به سوزن (تيغه)آدگاس مي باشد.
اكولوژي و بيولوژي :
انتشار جهاني دارند. داراي دگرديسی ناقص هستند. داراي 3 مرحله نمفي هستند هر دو جنس نر و ماده خونخواري مي كنند و خونخواري در هر زمان از روز يا شب صورت مي گيرد. شپش سر و بدن انگل اجباري و دائمي بدن انسان هستند. 5-2 روز خارج از بدن انسان بیشتر نمي توانند بمانند. تراكم جمعيت آنها با عدم رعايت بهداشت فردي رابطه مستقيم دارد. بنابراين در اماكني مثل زندانها، سربازخانه ها، و خوابگاه ها و اردوگاههاي مصائب وبلايا كه جمعيت زيادي وجود دارد و نتيجتاً بهداشت فردي نظير استحمام منظم صورت نمي گيرد رخ می دهد
روي لباس و بدن در حالت آلودگي شديد500 - 400 عدد شپش وجود دارد ومعمولاً در هر فرد كمتر از 100 شپش و تعداد شپش در اكثر مردم كمتر از اين است انتقال آلودگي شپش سر توسط تماس بسيار نزديك صورت مي گيرد و مي توان به وجود كودكان در مهد كودك ها و ارتباط نزديك با معلمين اشاره كرد. شپش بدن هم از طريق تماس نزديك انتشار پيدا مي كند.

اهميت پزشكي :
وجود شپش بدن ، سر يا شپش عانه را روي شخص ، (pediculusis) پديكولوزيس مي گويند. آلودگي به شپش را نيز بيماري و لگردانvagabon’s disease و گاهي morbus errorum گويند. ترشح بزاق مكرراً به بدن ميزبان صورت مي گيرد.
چون شپش روزي چندين بارخون مي خورد اثرات سمي آن در افراد آلوده باعث خستگي، حالت بدبيني و احساس تنبلي شود. آلرژی هاي شديد مثل خارش مي شود. در اثر استنشاق گرد مدفوع شپش علائم مشابه بيماري تب يونجه ظاهر میگردد.
بيماريهاي منتقله توسط شپش بدن :
شپش بدن ناقل بيماري در طبيعت است:
1-تيفوس اپيدميك(L.B.T)Louse Borne Typhus=Epidemic Typhus
ريكتزيا پرووازكي Rickettsia prowazeki عامل بيماري است. شپشهاي نر وماده بدن در اثر خونخواري، ريكتزيا ها را دريافت مي كنند.
ريكتزيا ها وارد سلولهاي اپي تليال جدار معده شپش شده و در آنجا به شدت و به سرعت تكثير پيدا كرده و سبب اتساع زيادسلولها مي شود. حدود 4 روز پس از تغذيه ، سلولهاي جداره معده پاره شده و ريكتزیاها وارد حفره معده حشره مي شوند. ريكتزياها به همراه مدفوع شپش دفع مي شوند.
مدفوع آلوده از طرق زيرباعث گسترش و انتقال آلودگي می شود:
- محل گزش شپش يا زخمهاي جلدي
- از راه مخاط چشم واز راه مخاط دستگاه تنفسي
مدفوع خشك شده شپش در حرارت طبيعي اتاق تا60 روز زنده باقي مي ماند.
بين دو اپيدمي ، عوامل زير، عامل بيماري زايي را فعال نگه مي دارد:
- خود شپش عامل بيماري را نگه مي دارد و براي مدت كوتاهي است كه مصادف عمر شپش است. كه 40-25 روز است.
- ريكتزياي غير بيماريزا درون معده شپش به ريكتزيای بيماريزا تبدیل مي شود.
- مدفوع خشك شده شپش به طور معمول در درجه حرارت اتاق تا 60 روز عامل بيماري را درون خود زنده نگه مي دارد و در شرايط مناسب تا 10 سال هم مي تواند زنده باقي بماند.
- چون خود انسان تنها منبع آلودگي است كه به صورت آندميك است. كه به اپيدمي تبديل مي گردد.
افرادي كه قبلاً‌ تيفوس گرفته اند حاملين بدون علايم مي باشند و بامناسب شدن شرايط در اثر كمبود و ضعف و سوء تغذيه ، بيماري عود مي كند.
2-تب راجعه اپيدميك (تب راجعه شپشي) Epidemic Relapsing Fever
از زمانهاي قديم وجود داشته و به صورت اپيدميهاي بزرگ و كوچك در قرن 19-18 ميلادي بوده است. عامل بيماريBorrelia recurrentis است كه جزء اسپيروكتها است كه به راحتي درون بدن شپش تكثير پيدا مي كند. شپش با يكبار خونخواري عامل بيماري را كسب مي كند. عامل بيماري زا درون معده ناقل جايگزين مي شود. تعدادي از بورلياها از جدار دستگاه گوارش شپش عبور مي كند. و به محوطه عمومي و همولنف رفته و بقيه در دستگاه گوارش باقي مي مانند و مي ميرند. بورلياها به شدت در همولنف تكثير پيدا مي كنند. بور لياها در هموسل خيلي سريع و درعرض 7-5 روز به طريق ساده تكثير حاصل كرده و پس از ده روز به حداكثر خودمي رسند و در همان محوطه بسته بدن باقي مي مانند. و به هر طريق شپش له شود و يا مايع همولنف آزاد شود از طريق زخمهاي جلدي اين مايع آلوده شده مي تواند عامل بيماري رامنتقل كند.. يك شپش يك فرد راآلوده مي كند بنابراين براي پيدايش اپيدمي بايد وفور و تراكم شپش بدن خيلي بالا باشد.
3- تب خندق Trench Fever (تب 5 روزه)
عامل این بیماریR.quintanaاست .این بیماری براي اولين بار در شرايط جنگ جهاني اول بروز كرد و سپس به صورت اپيدمي‌هاي بزرگ و كوچك در بعضي از كشورها بروز كرد.
عامل بيماري توسط شپش كسب مي شود و در محوطه عمومي دستگاه گوارش قرار گرفته و چون وارد سلولهاي جدار روده نمي شود شپش در اثر آلودگي نمي ميرد و تا آخر عمر شپش آلوده است و مدفوع شپش آلوده كننده باقي مي ماند. انتقال بيماري توسط تماس مدفوع آلوده شپش با محل گزش و يا خراشهاي جلدي است.
بعضي از دانشمندان معتقدند كه مدفوع و ادرار شخص آلوده مي تواند آلوده كننده باشد. بعضي از افراد به صورت حاملين بدون علامت تا 8 سال آلوده كننده باقي مي مانند.
روشهاي كنترل
1-رعايت بهداشت فردي 2- اطو كردن محكم لباسها بويژه در درز لباسها (شپش بدن) 3- شپش لباسها در آب550C
4- جمع آوري و نگهداري لباسها در گنجه ها به مدت طولاني 5- استفاده از حشره كشها :د.د.ت 10%مخلوط با يك ماده بي اثر مثل پودر تالك به ميزبان 30گرم براي هر نفر ،گردمالايتون از حشره كشهاي آلي فسفره ،پودر بايگن 1%(پروپوكسور وپودرسوين 5%(کارباريل )ا ز حشره كشهاي آلي کاربامات ،تمفوس (آبيت temephos=abate ) 2%نيز استفاده مي شود.در مورد حشره كشهايي مثل تمفوس كه تخم ها را هم مي كشندتكرار سمپاشي لازم نيست .همچنين درمورد سوين ومالايتون هم همينطور است . براي شپش سر ،شستشوي مرتب سر باصابون وآب گرم تعداد نمف وبالغين را كاهش مي دهد ولی روي تخم ها كه محكم به پايه مو چسبيده اند اثري ندارد فرمولاسيون هاي متعددي در دسترس است :گرد ، امولوسيون ولوسيون .تركيباتي مثل شامپوها كه چنددقيقه پس از مصرف شسته مي شوند خيلي موثر نبوده و توصيه نمي شود.
شانه كردن دائم موها از راههاي مهم جلوگيري است.
شپش عانه phthirus pubis مورفولوژي
اين شپش مامعمولاً كوچكتر از پديكولوس هستند (25/1-2 میلي متر) و براحتي از آن تشخيص داده مي شود. اين شپش، بدن گرد و کروي دارد (خرچنگ مانند). جفت اول پاها ضعيف تر از جفت 2و3 مي باشد. سه بند اول شكم به هم متصل شده و يكپارچه به نظر مي آيد و اينطور به نظر مي رسد كه بر روي يك بند3 جفت سوراخ تنفسي است. شپش عانه در ناحيه موهاي عانه وجود دارد. يعني به موهاي زير ناحيه تناسلي و اطراف معقد مي چسبد. در مواردي كه تراكم شديد است بر روي ريش و سبيل،مژه،زير بغل و گاهي اوقات سينه ديده مي شوند. انگل اجباري و دائمی بدن انسان است.
فعاليت كمتر و تحرك كمتري دارد. آلودگي از طريق مقاربت، تماس كودكان و بچه ها با توالت فرنگي صورت
اهميت در پزشكي و بهداشت :
ناقل بيماري نيست.گزش و تزريق بزاق و دفع مدفوع در اطراف محل گزش واكنش آلرژي زا ايجاد مي كند. ممكن است در قسمت هاي آلوده بدن لكه هاي آبی مشخص (maculae ceralae) ظاهر شود.
كنترل:
حذف موهاي آلوده به شپش
پودر پاشي محل هاي آلوده در بدن

درمان ، چگونه از شر این مزاحمان راحت شویم ؟

همانگونه که گفته شد شپش ها جزو حشرات محسوب می شوند ، بنابراین برای مقابله با آنها می بایست از یک حشره کش استفاده کرد که به شکل شامپو یا کرم قابل شستشو ساخته شده است .
در درمان شپش سر دو نکته مهم را باید همواره به خاطر داشت:
1- دو بار درمان به فاصله 7 تا 10 روز لازمست ، چرا که اگر چه با درمان نخست ، شپش های سر و اکثر تخم های آن از بین می روند ، اما از آنجایی که امکان سر برون آوردن آنها تا 7 روز بعد از تخم ها وجود دارد ، لذا بهتر است به فاصله 7 تا 10 روز ، درمان مجدد انجام شود تا پیش از آنکه این شپش های جدید بالغ شده و توانایی حرکت پیدا کنند ، از بین بروند.
2- تمام موارد تماس احتمالی باید درمان شوند، در غیر اینصورت همیشه احتمال ابتلای مجدد وجود خواهد داشت.
و اما برای درمان شپش سر ، چند فراورده موثر در داروخانه ها موجود است. آنچه در کشور ما برای این منظور استفاده میشود عمدتا شامپو لیندین 1 درصد و شامپو پرمترین 1 درصد است . این فراورده ها برای بیش از 40 سال است که مورد استفاده قرار می گیرند و غالبا غیر از عوارض نادر گذرا ، عارضه دیگری ندارند، اما مهم این است که درست مطابق آنچه توصیه شده است استفاده شده و بیش از حد مصرف نشوند، علاوه براین می بایست تمام موها بخوبی با آنها مرطوب شوند چرا که شپش سر کشته نمی شود مگر آنکه در تماس مستقیم با دارو قرار گیرد. ضمنا مثل استفاده از هر فرآورده دارویی دیگری لازمست که در مورد مصرف در زنان باردار ، مادران شیرده و نوزادان با پزشک مشورت انجام شود.
ادامه دارد...