اکوتوریسم و محیط زیست

[Mr.Engineer]

اکوتوریسم و محیط زیست

اکوتوریسم:
اکوتوریسم یا گردشگری طبیعی نوعی توریسم طبیعی و پایدار است که با مشارکت گردانندگان بومی و بهره گیری از پتانسیل های طبیعی گردشگری میسر می شود.سازمان جهانی گردشگری اکوتوریسم را اینگونه تعریف می کند: نوعی از گردشگری که در آن مسافرت به مناطق طبیعی (که به نسبت بدون آسیب مانده)با اهداف مطالعاتی و بهره مندی از مناظر و رستنی های طبیعی و حیات وحش و با توجه به جنبه های فرهنگی هم در گذشته و هم در حال حاضر صورت می گیرد.

برخی از نامهای مترادف برای واژه اکوتوریسم عبارتند است از:

· گردشگری دوست داران محیط زیست
· گردشگری در مناطق سخت گذر
· گردشگری ناطق غیر مسکونی
· گردشگری سیاحتی ـ اکتشافی
· گردشگری علمی ـ تجربی
· گردشگری حیات وحش
· گردشگری طبیعی
· گردشگری سبز

این واژه در عام این چنین تعریف شده است:اکوتوریسم سفر به مناطق تخریب نشده یا غیر آلوده طبیعی با هدف مطالعه، مشاهده و لذت از زیباییها و گیاهان و جانوران بومی، نیز نشانه های فرهنگی این مکانها می باشد.

اکوتوریسم دارای مشخصات چهارگانه زیر است:

1) وابسته به طبیعت می باشد.
2) از لحاظ اکولوژیک پایدار باشد و به عبارتی کمترین آسیب و اثرات سوء را برای طبیعت داشته باشد.
3) آموزش و ارائه ارزشهای منطقه موردنظر بازدید، عنصر اصلی آن بازدید باشد.
4) جوامع محلی و میزبان در آن مشارکت داشته باشند.

جامعه ی بین المللی اکوتوریسم که در گذشته با نام جامعه ی اکوتوریسم شناخته می شد، اکوتوریسم را این گونه تعریف می کند:« اکوتوریسم سفری مسئولانه به مناطق طبیعی است که در آن محیط زیست و بر رفاه مردم بومی تأکید می شود.»

جامعه بین المللی اکوسیستم را مسافرتهای معینی به مناطق طبیعی تعریف می کند که شامل مناطق حفاظت شده ی محیط زیستی با خصوصیات معینی از مردم مناطق روستایی قدیمی و حفظ شده هستند.

علاوه بر مواردی که اشاره شد دسترسی به سواحل دریای خزر و خلیج فارس و دریای عمان و مناطقی مانند جنگل های حرا در این نواحی باعث شده است که جذابیت توریسمی در این مناطق افزایش یابد.
در سواحل تایلند گردشگران با کروکودیل های آن منطقه عکس یادگاری می گیرند و این کار اقتصاد تایلند را بهبود بخشیده است و در همان زمان با کمال تأسف در ایران خبر مربوط به انقراض آخرین گونه ی تمساح ایرانی(گاندو) اعلام می شود.در حالیکه بسیاری از گردشگران اروپایی و آمریکایی در قاره آفریقا به سیاحت می پردازند و علاقه مندان به حیات وحش و محیط زیست طبیعی با شعف از شیرها و ببرها فیلم برداری می کنند ما با خبر می شویم که گونه ی شیر و ببر ایرانی منقرض شده است و یوز و بسیاری از گونه های دیگر نیز در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند.بنابر اظهارنظر کارشناسان، جنگل های شمال تا سه دهه ی دیگر از بین خواهند رفت. همچنین سؤالات دیگری نیز در زمینه ی محیط زیست وجود دارد که هنوز کارشناسان نتوانسته اند به آن پاسخی بدهند.مانند:
ø منطقه حفاظت شده ی دنا در کهگیلویه و بویراحمد و دیگر پارکهای ملی و منحصربه فرد همچون پارک ملی گلستان و جهان نمای مازندران را تا چه زمانی می توانیم حفاظت کنیم؟
ø آیا می توانیم شاهد بلوغ رسیدن و فرزندآوری توله های خرس قهوه ای در پناه گاه حیات وحش کیامکی باشیم؟
ø آیا آیندگان ما نیز گور ایرانی را در منطقه ی حفاظت شده ی توران در استان سمنان خواهند دید؟
ø تا چه زمان بحری، عقاب طلایی و هما آسمان ما را با پرواز خود دیدنی تر خواهند کرد؟
اگر چنین شرایطی ادامه پیدا بکند، بی شک پاسخ سؤال های فوق اسف بار خواهد بود اما با وجود همه ی مسائل یأس آور در این زمینه، هنوز طبیعت ایران چنان سفره ی زیبایی در مقابل ما گسترده است که با مدیریت صحیح می توان از آن حداکثر بهره وری را کرد و به جای تکیه بر صادرات نفت که تا چند صباح دیگر برای فرزندان این مرزوبوم نیز انرژی آن به یادگار نخواهد ماند می توان به بخش صنعت توریسم و بالاخص اکوتوریسم پرداخت.بدیهی است این مهم تنها به دوش سازمان های جهانگردی و گردشگری و سازمان حفاظت از محیط زیست نخواهد بود بلکه مدیریت سایر بخش ها شامل صنایع، معادن،‌ راه و ساختمان، آموزش و پرورش، بخش های فرهنگی، رسانه ها و صداوسیما را در یک حرکت جامع و عزم ملی می طلبد. در حقیقت ضرورت مدیریت اکوتوریسم، بسیار جامع تر و ضروری تر از پیش می نمایاند تل علاوه بر حفظ جنگل ها و مراتعی که از نظر گونه های گیاهی یکی از فلورهای غنی جهان با گیاهان آندومیک و ذخایر ژنیتیکی بالا است به شناسایی زیباییهای این خطه به جهانیان و تولید درآمد ملی و ارزآوری مناسب و
ساماندهی اقتصادی کشور یاری بخشد.

[Mr.Engineer]

اکوتوریسم و مناطق انبوه جنگلی:

بیشتر تمرکز توریسم طبیعی و اکوتوریسم بر روی جنگل ها است.جاذبه های توریستی جنگل(وجود لانه های زیبا و گوناگون از پرندگان بر روی تاج درختان، مناظر زیبای حیات وحش، پیاده روی در جنگل، وجود مناطق زیبا و بی نظیر در آن)بر روی میزان رشد این بخش اثر گذاشته و تأثیر ویژه ای بر روی سرنوشت جنگل ها و نحوه استفاده از آنها خواهند داشت.
به هر حال اکوتوریسم یک حرفه ی بسیار مناسب برای عصر پیش روی ماست و بیشتر بررسی ها، آن را پرترقی ترین بخش صنعت می دانند. طبق گزارشات 40٪ الی 60٪ از کل توریست های بین المللی ، توریسم های طبیعی هستند.طرفداران محیط زیست و متخصصان توسعه ، گسترش وسیع ومناسب امکانات اکوتوریسم را با توجه به پتانسیل منطقه در دو زمینه ی حفاظت و توسعه ی روستایی و محلی می دانند.
بسیاری از مردم درک کرده اند که اکوتوریسم قادر به توسعه و هدایت فواید محیط زیستی، اجتماعی ، فرهنگی، اقتصاد محلی و ملی است.همچنین اکوتوریسم فرصتی را برای مردم فراهم می آورد که بتوانند از جنگل ها و حیات وحش(بدون استخراج منابع و یا تخریب محیط زیست) به طور صحیح استفاده نمایند و یک دستاورد قوی و مؤثر برای حفاظت منابع محیط زیستی با استفاده از مدیریت مناسب ایجاد می کند. اکوتوریسم می تواند باعث افزایش درآمد و اشتغال برای مردم محلی شود.
برخی از توریست های حرفه ای می توانند در مناطق طبیعی تأثیر مخربی برجای بگذارند. بدون نظارت بر آنها می توان نتایجی از قبیل تخریب محیط زیست، از هم گسیختگی ساختار اجتماعی و
کاهش میزان سود اقتصادی برای مردم محلی را انتظار داشت.


ملاحظات زیست محیطی در مناطق انبوه جنگلی:

ملاحظات زیست محیطی باید به گونه ای باشد که حضور توریست ها در مناطق مختلف و اسکان آن ها باعث تخریب فیزیکی مناظر و جاذبه های گردشگری نشود. برای مثال مشکلاتی مثل تولید و پراکنده کردن زباله، قطع درختان برای سوخت و ایجاد راههای ارتباطی و پناهگاه ها در بسیاری از پارکها و مناطق حفاظت شده ی جنگلی قابل مشاهده است.
استفاده ی بیش از حد بازدید کنندگان باعث فرسایش راه ها و ساحل رودخانه ها، آلودگی آبها، تخریب پوشش گیاهی و از بین رفتن گونه ها شده است.
مشکلات به وجود آمده را می توان ناشی از عدم برنامه ریزی صحیح، نقص و کمبودها برای توسعه و ابزارهای مدیریتی، ناکافی بودن نظارت ها و ارزیابی ها و مکانیسم های کنترل، کاهش مشارکت(افراد بومی که در نزدیک منطقه یا داخل منطقه هستند) و منحرف کردن امکانات و سرمایه های دولتی و جوامع محلی دانست.
مفهوم انتقال ظرفیتی(Carrying Capacity) نیز با مؤلفه های فیزیکی، اجتماعی، اکولوژیکی می بایست مورد توجه قرار گیرد. در سالهای اخیر در طراحی، ساخت و مدیریت مناطق توریستی پیشرفتهای جمعی قابل ملاحظه ای صورت گرفته است.چنین برنامه ای شامل استفاده از ترکیبات و امکانات مدیریتی محلی و بومی، جلوگیری از پخش زباله و انهدام آن، حفاظت از آب، انرژی خورشیدی و آبی است.
این برنامه همچنین یک نقش حساس و مهم در حفاظت از محیط زیست از طریق تخمین و اطمینان از توریستها (عدم تجاوز آنها به مناطق حساس)، حفاظت گیاهان در حال انقراض یا تجدید شده و جلوگیری از اختلال در حیات وحش بازی می کند. موفقیت اکوتوریسم نیازمند راهنمایی و آموزش مدیران و نیروهای مؤثر بر رفتار توریست ها است.



ملاحظات اقتصادی در مناطق انبوه جنگلی:
میزان و حدی که اکوتوریسم قادر به حفاظت از جنگل ها و توسعه مناطق روستایی می باشد بستگی به میزان درآمد برای مدیریت پارک ها و دیگر زمینهای جنگلی و جلوگیری از عملیات های مخرب است.

مواردی که جنگل ها را به عنوان قسمتی از محیط زیست اهمیت می بخشد به قرار زیر است:
1) مناطق جنگلی به تثبیت آب و هوا کمک می کنند.
2) این مناطق به عنوان خانه و مأمنی امن برای سکونت گیاهان و حیات وحش است.
3) مناطق انبوه جنگلی به ماند و نگه داری چرخه ی آب کمک می کنند.
4) در آخر این مناطق، فرسایش و تجزیه نامناسب خاک و دیگر نواحی را کاهش می بخشد.

دلایل از بین رفتن مناطق انبوه جنگلی :
1) خروج محصولاتی مانند الوار و چوب که ماحصل آن قطع درختان جنگل بود.
2) کشاورزی و زراعت در مناطق جنگلی.
3) وجود گله های گاو در این مناطق.
4) مهمترین دلیل نابودی این نواحی هجوم توریست های طبیعت گرا بدون مدیریت مناسب و صحیح آنها.

راه کارهایی برای نجات مناطق انبوه جنگلی:
1) آموزشهایی که از طریق آموزش و پرورش ارائه می شود.
2) ترمیم و به حال خود رها کردن مناطق جنگلی.
3) تشویق کردن مردم برای اینکه به گونه ای زندگی کنند تا آسیب کمتری به محیط زیست وارد کنند.
4) تأسیس پارکهایی که مناطق جنگلی انبوه و حیات وحش آن را محافظت کند.
5) حمایت از شرکت هایی که به محیط زیست صدمه وارد نسازند.


اکوتوریسم و مناطق بیابانی و کویری:

اهمیت اکوتوریسم در مناطق کویری و بیابانی به قدری است که 17 ژوئن را در سراسر دنیا با نام روز جهانی بیابان زدایی نام گذاری کرده اند و این روز در کشورهای مختلف گرامی داشته می شود.
بیابان اگرچه به ظاهر دارای طبیعت خشک و خشن و زیست بومی شکننده و ناپایدار است ولی در نهان خود زیبایی های منحصربه فرد و بکری دارد که البته ناشناخته و مهجور مانده است، بنابراین باید زیبایی های آن را به عنوان یکی از مظاهر محیط زیست شناخت و از آن بهره برد و به بروز پیامدهای مهم بیابان زایی هشدار داد.
کشور ما یکی از معروفترین مناطق خشک جهان محسوب می شود که با مساحت 165 میلیون کیلومترمربع در جنوب غربی آسیا و در نوار خشک جهان قرار گرفته است.در ایران در حدود 100 میلیون هکتار از اراضی در معرض پدیده ی بیابان زایی قرار دارد که از این مساحت 75 میلیون هکتار آن در معرض فرسایش آبی،20 میلیون هکتار در معرض فرسایش بادی و 5 میلیون هکتار در معرض سایر اشکال شیمییایی و فیزیکی تخریب سرزمین همچون کاهش حاصلخیزی،شوری زایی و ... است اما از نظر قلمرو و سرزمین های بیابانی از کل مساحت کشور 43 میلیون هکتار آن در زمره ی اکوسیستم بیابانی است که 32 میلیون هکتار آن شامل پدیده های بیابانی و فاقد پوشش گیاهی است.
برغم اینکه عوامل زیست محیطی،تغییرات آب و هوایی و کمبود بارش کافی که نقش بسزا در فرسایش
زمینی و پیشروی بیابان ها دارند، در برخی از موارد فعالیت های انسانی و بهره برداریهای نامناسب از این منابع طبیعی کشور را نیز باید در زمره ی این گروه قرار داد که البته فرآیندهای فرسایشی زمین و پیشروی بیابان ها در ایران در دهه های اخیر تسریع یافته است.
مناطق خشک و بیابانی علی رغم محدودیت های متصور، از جلوه های بدیع و زیبایی های منحصربه فرد طبیعی برخوردار هستند که در طی میلیون ها سال پیدایش کره ی زمین، شکل گرفته و فضای بسیار مناسب برای گردشگران هستند که دل به آرامش و سکوت طبیعت سپرده اند.
صنعت اکوتوریسم در بیابان، امروزه به شکل فزاینده ای در ابعاد جهانی در حال توسعه بوده و به عنوان مناسب ترین مکانیسم توسعه ی پایدار مناطق کویری و بیابانی قلمداد می شود.
در راستای دست یابی به توسعه ی طبیعت گردی در مناطق بیابانی و کویری، کمیته ی ملی راهبردی توسعه ی اکوتوریسم در مناطق بیابانی و کویری نسبت به انتخاب مناطق پیشتاز توسعه ی صنعت گردشگری در مناطق بیابانی اقدام و دو سایت مرنجاب و شهداد به عنوان سایتهای پیشتاز در نظر گرفته شده است.

اکوتوریسم، تنوع زیستی و برنامه ی توسعه ی هزاره:

کشور ایران به لحاظ جاذبه های گردشگری یکی از ده کشور اول جهان است اما درآمد حاصل از جهانگردی برای کشور ما بسیار اندک است.ضرورت افزایش درآمدهای عمومی کشور و کاهش وابستگی اقتصاد کشور به درآمد حاصل از فروش نفت، ایجاب می کند که استفاده از ظرفیتهای زیستی از محیط زیست طبیعی کشور، همچنین حفظ منابع طبیعی آن و گسترش صنعت جهانگردی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
ارزش مصرفی تنوع زیستی به صورت مستقیم از طریق توریسم انگیزه ی مهمی را برای حفاظت از تنوع زیستی بخصوص در کشورهای در حال توسعه ایجاد نموده است.
براساس آخرین تحقیق سازمان ملل متحد گزارشی به نام "زیست محیط ها و رفاه انسانها" منتشر کرده است و نشان می دهد صدمه ای که انسانها در طی پنجاه سال گذشته بر تنوع منابع بیولوژیک جهان وارد ساخته است، از هر زمان دیگری در طول تاریخ بشر بیشتر بوده است.اگر این روند متوقف نشود، انسانها منافع زیادی را در طبیعت و محیط زیست از دست خواهند داد. در حال حاضر می توان این منافع را به "خدمات زیست محیطی" تعبیر نمود.به طور کلــی هر انسانــــی برای برخورداری از زنـــدگــــی ایمن به طبیعت وابسته اند. در حدود
5|3 میلیارد نفر در سراسر جهان برای گذران زندگی خود و تأمین غذا به دریاها وابسته اند، اما به دلیل تغییرات اعمال شده از سوی بشر طی سالیان اخیر، در برخی از مناطق میزان ذخایر آبزیان تا 9٪ کاهش یافته است.از سوی دیگردر حدود 70٪ جمعیت جهان هنوز از منابع بیولوژیکی سنتی حاصل از طبیعت استفاده می کنند که خود نشانگر اهمیت چرخه های طبیعی در زندگی انسانهای قرن 21 است.
براساس این گزارش که آخرین مورد از رشته گزارش های ارزیابیهای زیست محیطی در هزاره ی جدید است و به صورت پروژه ی چهارساله با هدف ثبت و دسته بندی اطلاعات منابع طبیعی جهان و با مشارکت 3000 دانشمند از سراسر جهان به انجام رسید،نتیجه حاکی از آن داشت که: 12٪ از گونه های پرندگان، 4|1٪ از پستانداران و 3|1٪ از دوزیستان جهان با خطر انقراض روبرو هستند.انتشار گزارش فوق موجب شد تا این احتمال قوت گیرد که تلاشها برای حفاظت از تنوع زیستی و رویکرد اکوتوریسم با اهداف سازمان ملل متحد در زمینه ی توسعه ی هزاره و براندازی فقر و گرسنگی و ایجاد شغل و درآمدزایی در تقابلند.برخی از تحلیل گران اقتصادی استدلال می کنند بدون افزایش تأثیر بشر بر زیست محیط ها نمی توان به افزایش صنعت گردشگری و تنوع زیستی و اهداف هزاره دست یافت. البته یکی از اهداف توسعه ی هزاره، دستیابی به توسعه ی پایدار زیست محیطی است.(هدف شماره ی 7)

هدف شماره ی هفت: تضمین پایداری محیط زیست، اصول توسعه ی پایدار را در سیاست ها و برنامه های کشوری ادغام کنند و روند از دست دادن منابع محیط زیست(تنوع زیستی) را معکوس نمایند و از بروز ضرر به منابع طبیعی ممانعت به عمل آورند. تمامی 191 دولت عضو ملل متحد تعهد کرده اند تا سال 2015 به اهداف هزاره دست یابند و سه رکن اصول اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی مثلث توسعه ی پایدار را در صنعت توریسم لحاظ نمایندو با توسعه ی گردشگری و تأمین منابع اولیه برای بخش های گوناگون تولید، اقتصاد کشور رونق یابد.