شاهد عینی نسبیت عام انیشتین حلقه هایی از نور است که بر اثر خمیده شدن نور کهکشانهای دوردست در گذر از کنار میدان گرانشی نیرومند کهکشان بزرگ يا مجموعه کهکشانهای میان راه پدید آمده اند.
سهند پيرباديان
در تصاویر بالا كه با تلسكوپ فضايي هابل گرفته شده است،اشكال آبي رنگي كه مانند چشم گاو به نظر مي رسند، به حلقه هاي اينشتين معروف اند و زيباترين جلوه ي پديده انحناي گرانشي در کیهان هستند. لكه هاي قرمز مايل به زرد، كهكشان هاي بيضوي غولپيكری هستند که نقش منحرف کننده نور یا همان عدسی های گرانشی را اجرا می کنند. آنها 2 تا 4 ميليارد سال نوري از ما فاصله دارند و با وجود فتصله زیادشان بسیار نزدیکتر از کهکشانهای منشا حلقه های اینشتین اند
حلقه معمولا نماد عيني رمز آلود بودن، نماد يك قدرت- مانند داستان معروف ارباب حلقه ها- يا نماد پيوند بين دو انسان است. اما در فضا حلقه اي از نور ، چيزي بيش از يك نماد است.اين حلقه یا کمان نوراني ، ما را به ماده نامريي راهنمايي مي كند و نوري است كه از كهكشان هاي بسيار دور به ما مي رسد.آلبرت اينشتين حدود ۷۰ سال پيش ، وجود چنين حلقه هايي را پيش بيني كرد.وي در مقاله اي در سال ۱۹۳۶ توصيف كرد كه چگونه بر اثر انحراف نور در میدان گرانشی یک جرم عظیم ممکن است نور دوردستی چنان منحرف شود كه حلقه اي كامل به نام “حلقه ي اينشتين” بسازد. جرم منحرف کننده نور در بین راه مانند یک عدسی عمل می کند و علاوه بر ایجاد تصویری بزرگتر، هر چند به هم ریخته، از جرم دوردست، همچنین منبع نور را روشن تر مي سازد؛ به صورتي كه در بعضي موارد این عدسی های عظیم کیهانی كهكشان هاي بسيار كم نور را قابل مشاهده مي نمايند.
آدام بولتون از مركز اخترفيزيك هاروارد-اسميت سونی
(CFA)
مي گويد:“حلقه اينشتين يكي از جذاب ترين جلوه هاي نظريه نسبيت عام در كيهان به شمار مي رود و به ما امكان مي دهد تا كهكشان هاي بسيار پرجرم موجود در كيهان را مطالعه كنيم.”
اين خطاي اپتيكي ايجاد شده بر اثر انحناي فضا به “همگرایی گرانشي” معروف است.درست مانند آنكه يك عدسي بزرگ با بزرگنمايي بالا را در فضا قرار دهيم تا ضمن تشديد نور اجسام دورتر ، به آن انحنا دهد.در همگرایی گرانشی نور كهكشانی دور مي تواند بر اثر يك كهكشان در بين راه منحرف شود و يك كمان يا چند تصوير جدا از هم بسازد.هنگامي كه هر دو كهكشان ذكر شده نسبت به ما درست در يك خط قرار گيرند، نور به شكل حلقه ای مانند “چشم گاو” در مي آيد، كه به “حلقه اينشتين” معروف است و پيرامون كهكشان نزديك تر یعنی همان عدسی گرانشی تشكيل مي شود.
اخترشناسان در حال حاضر دو منبع قوي براي جمع آوري اطلاعات در اين زمينه در اختيار دارند: طرح نقشه برداری دیجیتالی آسمان یا
(Sloan Digital Sky Survey) SDSS
و تلسكوپ فضايي هابل كه از آنها براي شناسايي ۱۹ مورد مشكوك به پديده انحناي گرانشي كهكشاني استفاده مي كنند. این موارد به ۱۰۰ مورد از قبل شناسايي شده اضافه مي شوند. با بررسی اين كمان ها و حلقه هاي تشكيل شده بر اثر انحراف نور، اخترشناسان مي توانند به صورت دقيق جرم كهكشان نزديك تر را محاسبه كنند. در بين اين ۱۹ مورد، آنها ۸ مورد از “حلقه هاي اينشتين” يافته اند كه فقط ۳ مورد از آنها قبلا در طيف مريي ديده شده بودند.
اين موارد تازه كشف شده، از طرح در حال انجامی به نام
slacs
گرفته شده اند.گروهي از منجمان به سرپرستي آدام بولتون از
CfA
و لئون كوپمانس از مؤسسه نجوم كپتين در هلند، نامزدهاي پديده انحناي گرانشي را از ميان چند صدهزار طيف مرئي گرفته شده از كهكشان هاي بيضوي در طرح
SDSS،
انتخاب كردند.آنان براي تاييد اين انتخاب از چشمان تيزبين دوربين پيشرفته نقشه برداری هابل استفاده كردند. بولتون توضيح مي دهد که “حجم انبوه اطلاعات
sdss
همراه با كيفيت عكس برداري تلسكوپ فضايي هابل فرصت جديدي را براي كشف موارد جديدي از انحناي گرانشي فراهم آورده است. ما موفق شده ايم از هر هزار كهكشان كه علائمي از انحناي گرانشي نشان مي دادند، فقط يك مورد را از بقيه جدا كنيم.”
علاوه بر ايجاد اين اشكال عجيب، پديده همگرایی گرانشي مستقيم ترين نشانه وجود ماده ي تاريك در كهكشان هاي بيضوي است.
ماده تاريك شكل نامرئي و بسيار اسرارآميز ماده است كه هنوز به طور مستقيم مشاهده نشده است و اخترشناسان وجود آن را با اندازه گيري تاثير گرانشي آن بر محیط اطراف نتيجه مي گيرند. ماده تاريك در داخل كهكشان ها پخش شده و بيشتر مقدار ماده ي موجود در کیهان را تشكيل مي دهد. با بررسی ماده تاريك در كهكشان ها، اختر شناسان اميدوارند تا بينش بهتري نسبت به تشكيل كهكشان ها، كه در زمان فشردگي ماده تاريك در عالم اوليه آغاز شده است، به دست آورند.
كوپمانس مي گويد:“با مطالعه موارد مختلف پديده انحناي گرانشي كه نور منشا آنها به چندين ميليارد سال پيش بر مي گردد، اين امكان فراهم مي شود تا تغييرات توزیع ماده تاريك و مرئي را در طی زمان از ابتدای عالم تا دوران نزدیک به ما بررسی كنيم. با استفاده از اين اطلاعات ، درستی نظريه رايجي كه بر طبق آن كهكشان ها از جمع شدن و به هم پيوستن كهكشان هاي كوچكتر به وجود مي آيند، آزمايش مي شود.”طرح تحقیقاتی
Slacs
كه بولتون آن را در دانشگاه
MIT
آغاز كرد ، كماكان ادامه دارد و تاكنون گروه او از تلسكوپ فضايي هابل براي بررسی ۵۰ كهكشان نامزد به منظور جستجوی پديده همگرایی گرانشي استفاده كرده است. تعداد كهكشان هاي مطالعه شده در نهايت بالغ بر ۱۰۰ عدد خواهد بود كه در بين آنها موارد وقوع همگرایی گرانشي بيشتري وجود خواهد داشت. يافته هاي اوليه اين تحقيق در مقاله اي در فوريه ۲۰۰۶ در نشریه اخترفيزيك
(Astrophysical Journal)
و دو مقاله ديگر در همين مجله چاپ خواهند شد
برگفته از:
www.spaceflightnow.com
علاقه مندی ها (Bookmarks)