مقدمه ای بر صنعت سد سازی در ایران









مقدمه ذيل برگرفته از مقاله آقاي مهندس بيطرف، در كتاب سدهاي ايران، چاپكميته ملي سدهاي بزرگ است


كشور ايران با وسعت 000/684/1كيلومتر مربع يكي از فلات‏هاي پهناور آسياست حدود جنوبي آن خليج فارس و درياي عمان،حدشمالي درياي خزر، حدغربي آن كوههاي زاگرس و حوزه اروند رود است كه در شرق بهكوههاي پامير محدود مي باشد.


ميانگين بارندگي سالانه كشورآن حدود 250 ميليمتر است كه كمتر از ميانگين بارندگي آسيا و حدود يك سوم ميانگينجهاني مي باشد. تنوع اقليمي، شرايط توپوگرافي و جغرافيايي، توزيع ناموزون مكاني وزماني جريانهاي سطحي در انطباق با نيازهاي آبي و تغييرات شديد بين سالي از ويژگيهايهيدورليكي بخش وسيعي از كشور محسوب مي شود. از اينرو اصول مهندسي آبياري ازروزگاران پيشين موردتوجه ايرانيان قرار داشته، تا جائي كه به آن هنر آبياري اطلاقمي‏نموده‏اند. عظمت و اهميت آبياري در معتقدات مذهبي، آداب و رسوم و سنتهاي ايرانجاي والايي داشته است. آب در سرودهاي مذهبي زرتشت بسيار آمده است و خداي نگهبان آبرا آناهيتا مي ناميدند.


در دين مقدس اسلام نيز آبداراي حريم مقدس و محترمي است تا جايي كه هرگونه آلوده كردن آن امري ناشايست بهحساب مي آيد. ايرانيان در صنعت سدسازي سابقه بسيار طولاني دارند يكي از قديمي ترينسدهاي قوسي جهان بنام سد كبار مشهور است كه طول تاج آن 55 متر، ارتفاع 26 متر و فقط 5 متر ضخامت دارد و شعاع قوس آن 38 متر مي‏باشد كه نشان دهنده توان اجرائي گذشتگاندر ساخت سد قوسي است. سدهاي جديد بتني ساوه، سدخاكي درودزن در فارس ، امروزه در محلسابق سدهاي قديمي ساخته شده اند.


در دشتهاي پهناور و خشك ايران، قنات تنها وسيله كشت و كار و كشاورزي و آباداني و بوجود آمدن آباديها، روستاها وولايات و شهرها و اقتصاد پوياي كشاورزي و نهايتاً تكوين تمدن‏هاي بزرگ اين مرز وبوم بوده است، بعبارتي تنها وسيله أي كه زندگي را از اعماق سياهي هاي خاك بيرون ميكشيد و به پهنه هاي گسترده دشتهاي تشنه و تكيده ارزاني مي داشت. ايجاد چنين شاهكارساختماني ، يا حفاري در اعماق زمين و ايجاد گالريهاي تا ده برابر طول خط استوا، باهدف مقدس تامين آب، و رفع نيازهاي اوليه ، و از همه مهمتر با نيت اعتلاء سطح زندگيمردم صورت مي‏گرفته است. برنامه هاي عمراني گوناگوني كه باهدف توسعه اقتصادي – اجتماعي كشور ، تاكنون تدوين گرديده است، به طور اصولي جملگي داراي زيربناي متكي بهتوسعه منابع آب بوده اند. از اين رو توسعه بهره برداري از منابع مختلف آب در اولويتنخست برنامه هاي مذكور قرار داشته و تامين آب عاملي براي دستيابي به آرمانهاي رشدگرديده ، رشدي كه فقر زدائي ، قطع وابستگي ، ايجاد عدالت اجتماعي، رفاه و سرافرازيرا به ارمغان داشته است.توسعه كشاورزي در ايران به عنوان يكي از اهرمهاي پيشرفتاقتصادي همراه با عوامل مهمي چون افزايش جمعيت ، بالاتر رفتن سطح بهداشت ، محدوديتمنابع آب شيرين ، برداشت بيش از حد از آبهاي زيرزميني و سرانجام هجومجبهه‏هاي آبشور به شيرين، احداث سدهاي مخزني را در اولويت كارهاي عمراني قرارمي‏دهد.


صنعت سدسازي با شيوه هاي مدرنبه ويژه سدهاي با مقياس بزرگ در حدود سه دهه قبل در ايران آغاز گرديده است. مطالعهو طراحي سدهاي مخزني بزرگ از حدود سالهاي 1327 شروع و احداث اين سدها از اواخر دهه 1330 صورت عملي به خود گرفت.





با وقوع انقلاب اسلامي ايرانصنعت سدسازي در كشور وارد مرحله جديدي گرديده و صنعت آب كشور ايجاد خودكفائي در اينزمينه را هدف بزرگ و متعالي خود قرار داده است. با فراهم شدن زمينه هاي مختلف وباشروع برنامه اول (سال 1368) توسعه اجتماعي و اقتصادي كشور، بر اساس ظرفيت سازي كهدر كليه ابعاد مورد نياز اين صنعت انجام گرفت، گامهاي اساسي عظيم و شجاعانه أيبرداشته شد. مهار آبهاي سطحي و توسعه بهره برداري از منابعي كه بدون مصرف از دست ميروند و به طور بارز در سرلوحه برنامه هاي توسعه اقتصادي اجتماعي كشور قرار گرفت. باعنايت به اهميت خاص كنترل هرچه بيشتر آبهاي سطحي و ضرورت بهره گيري مدبرانه از آنچهتاكنون از دست رفته بود تلاشهاي گسترده أي از سوي وزارت نيرو صورت گرفت تا جائي كهآمار سدهاي احداث شده طي دو دهه پس از پيروزي انقلاب از 13 سد به 60 سد افزايشيافت. در حال حاضر، در برنامه تامين آب كشور 70 سد مهم و 48 شبكه آبياري زهكشي دردست اجرا قرار دارد كه نمايانگر توان بالاي مهندسي در كشور ايران است ، با اين تحولشگرف هم اكنون صنعت سدسازي كشور به مرحله خودكفائي رسيده است و كليه مراحل مطالعهطراحي ، نظارت، ساخت، مديريت و بهره برداري از سدهاي مخزني به دست تواناي مهندسينكشور صورت مي گيرد.


دانش و تجربيات حاصله از روند اجرائي طرحها، دستيابي با استانداردهاي علمي، خودباوري و اتكاء به نفس كارشناسان ايراني و اتخاذ استراتژي هاي مناسب، در اين امر مهم بي اثر نبوده است.

www.soil-water.com