فرسایش خاک

[Admin]

فرسایش خاک

فرسایش خاک
یكی از مشكلاتی كه بشر از آغاز زراعت بر روی زمین با آن مواجه بوده، فرسایش سریع خاكها می باشد. فرسایش خاك هنوز هم در آمریكا و بسیاری از مناطق حاره ای و نیمه خشك دنیا از معضلات به شمار می رود و در كشورهایی كه آب و هوای معتدل دارند _ از جمله انگلستان، بلژیك و آلمان _ به عنوان یكی از مسایل خطرناك تلقی می شود. این مشكل در ایران كه بخش وسیع آن را كویر ها در بر گرفته اند و خاك از پوشش مناسبی برخوردار نیست بسیار بارز و چشمگیر است.

جلوگیری از فرسایش خاك كه در واقع معنی آن كاهش میزان تلفات است، به حدی كه سرعت فرسایش تقریبا برابر سرعت طبیعی تلفات خاك گردد، بستگی به انتخاب استراتژیهای مناسب در حفاظت خاك دارد. این امر مستلزم شناخت تمامی فرایند های فرسایش است. اثر فرسایش تنها به مناطقی كه خاك سطحی آن توسط باد و آب از بین رفته و سنگ مادر یا خاك زیر در معرض دید قرار گرفته و سطح زمین توسط آب بریدگیها چاك چاك شده است مربوط نمی شود، بلكه مناطق پایین باد و كف دره ها را كه در آن سطح زمین پوشیده از نهشته های شن و ماسه بوده و كانالها و نهر هایی كه از رسوب پر شده اند را نیز در بر می گیرد.

شدت فرسایش در زمانها و مكان های مختلف متغیر است. رسوباتی كه در اثر یك واقعه آب و هوایی معین ایجاد می شود به شرایط توپوگرافی، نوع خاك و نحوه استفاده از زمین بستگی دارد و این امر موجب تغییرات موضعی فرسایش می شود. از آنجایی كه آب و هوا مركب از مجموعه وقایعی با شدت های مختلف است در نتیجه مهمترین عامل در تغییرات زمانی كوتاه مدت فرسایش را می توان آب و هوا به شمار آورد. در هر حال خصوصیت های اقلیمی، بخصوص مقدار بارندگی، شدت بارندگی و سرعت باد در جاهای مختلف متغیر است. از این گذشته تغییرات زمانی درازمدت نیز ممكن استدر فرسایش اتفاق افتد. بنابراین، نقش متقابل تغییرات زمانی و مكانی فرسایش تا حد زیادی پیچیده است. علی رغم بهم پیوستگی این دو بهتر است آنها را به طور مجزا مورد بررسی قرار دهیم.




فرسایش
فرسایش كه به آلمانی Abtrage و به فرانسه و انگلیسی Erosion گفته می شود، از كلمه لاتین گرفته شده و عبارت است از فرسودگی و از بین رفتن مداوم خاك سطح زمین ( انتقال یا حركت آن از نقطه ای به نقطه دیگر در سطح زمین ) توسط آب یا باد. از آغاز پیدایش كره زمین، باد و باران قشر سطحی آن را شسته یا از جا كنده و اجزای آن را از نقطه ای به نقطه دیگر حمل كرده است. به این تریتب بستر نهرها، مخروط افكنه ها و دلتای رودخانه ها بعضی از چاله ها و خلاصه تپه های شنی به وجود آورده و در نتیجه سطح زمین تدریجا دچار تغییر شكل شده است. فقط در سایه حمایت پوشش نباتی ( درختان یا سایر گیاهان انبوه ) بوده كه فرسایش بسیار كند شده و تعادلی در تشكیل و فرسایش خاك ایجاد گردیده است. این تعادل مساعد كه تحت تأثیر شرایط طبیعی حكمروا شده بود، از زمانی كه بشر زمین را به منظور تهیه محصول و بدست آوردنغذا و دیگر مایحتاج خود، مورد كشت و زرع قرار داد یا از آن به عنوان مرتع استفاده كرد، بر هم خورد و زمینها در معرض فرسایش شدید و سریع قرار گرفت.


بنابراین، فرسایش قبل از آن كه زمین مورد بهره برداری انسان قرار گیرد نیز اتفاق می افتاده ( فرسایش طبیعی ) ولی از وقتی كه انسان در آن به كشت و زرع، دامداری و غیره مشغول شده، باعث فرسایش بیش از حد ( فرسایش سریع و شدید ) خاك شده است. انسان، ابتدا به فرسایش خاك و مسایل ناشی از آن توجهی نداشته است ولی افزایش سریع جمعیت و همچنین عدم توجه به بهره برداری صحیح از زمین، سبب شد كه انسان در روی دامنه های پرشیب و ارتفاعات زیاد نیز كشت و زرع كند و برای سیر كردن احشام خود، مراتع را هم بیش از حد و بی موقع مورد چرا قرار دهد. این عملیات او سبب شد كه خاك مقاومت خود را از دست بدهد و بر اثر باران های شدید و آبیاری بی رویه و بادهای تند، بشدت فرسایش یابد، به طوری كه زمین بر اثر فرسایش، در بسیاری از موارد حاصلخیزی خود را از دست داده یا بكلی ویران شد.


این وضع سبب شد كه انسان متوجه شود كه چگونه با اعمال بی رویه خود موجب فرسایش و نابودی خاك شده است. فرسایش خاك، با اینكه در آغاز كمتر احساس می شود، ولی با گذشت زمان اهمیت تخریبی آن بحدی زیاد می شود كه ممكن است پس از چندین سال مثلاً در دوره یك نسل كه سی سال فرض شود، خاكی به عمق حدود 30 سانتیمتر از سطح زمین معدوم گردد. جبران خاك فرسایش یافته، برای طبیعت بویژه در مناطق خشك كه شرایط برای تشكیل خاك بسیار نامساعد می باشد بسیار دشوار و طولانی است. از این رو بخصوص ساكنان مناطقخشك باید در حفظ و جلوگیری از فرسایش آن سعی و همت بیشتری مبذول دارند زیرا به طورطبیعی در این مناطق، هم فرسایش شدید تر است و هم همان طور كه ذكر شد، امكانتشكیل خاك كمتر می باشد.

طبق محاسباتی كه صورت گرفته است، به طور كلی برای تشكیل یك سانتیمتر خاك 500 تا800سال زمان لازم است، و اگر حساب كنیم كه خاك زراعتی 25 سانتیمتر عمق داشته باشد پس این ضخامت خاك، طی 20 هزار سال كار مداوم طبیعت بوجود آمده است.
با از دست رفتن این خاك به وسیله یك عامل مخرب نظیر سیل یا بی مبالاتی زارع و غیره بهصورت فرسایش، در حقیقت زحمت چندین هزار ساله طبیعت برای بشر هدر می رود و تازههزاران سال دیگر هم وقت لازم است، تا شاید خاك از دست رفته، جبران گردد. علت عمده اختلافاتی كه از نظر فرسایش بین نقاط خشك و مرطوب وجود دارد، پوشش گیاهی زیاد در نقاط مرطوب است كه نقش عمده ای در حفظ خاك ایفا می نماید.


در مناطق جنگلی و نقاطی كه نباتات مرتعی سطح خاك را پوشانیده اند عوامل فرسایش كمتر تأثیر می كند. در این مناطق، آبهای باران و برف توسط گیاهان در زمین نگهداری می شود. نباتات با حفظ آب و نفوذ دادن آن در خاك، مانع جاری شدن آب در سطح زمین، و در نتیجه مانع از فرسایش خاك می گردند. پوشش گیاهی، خاك را در مقابل فرسایش بادی نیز حفظ می كند.

منبع :khakzad.com