پنیرک

[matrix]

به فارسي به طور كلي انواع آن را «پنيرك» و در شيراز «خطمي كوچك» و «نان كلاغ» و در گيلان «پين ديره» و در كتب طب سنتي انواع آن را با نامهاي «خبازي» ، «خيرو» و «ملوخيا» ذكر مي كنند. به هندي نيز برخي گونه هاي آن را پنيرك و برخي گونه را «خبازي» و «خباجي» مي نامند. به فرانسوي به طور كلي انواع آن را Framageon و Mauve و به انگليسي Mallow گويند. اين گياه داراي دو نوع دارويي عمده است كه در ايران نيز مي رويند نوع كبير و نوع صغير.

1. پنيرك كبير
اين گونه را به فارسي «پنيرك» گويند و در كتب طب سنتي آن را با نام «خطمي» ذكر مي كنند به فرانسوي به طور كلي Framageon و Fausse guimauve و نوع كبير را Grande mauve و Mauve sauvage و به انگليسي High mallow و Common mallow گفته مي شود. گياهي است از خانوادة Malvaceae نام علمي آن Malva sylvestis L مي باشد. اين نوع كبير را به هندي «گل خير» و به اردو «خباجي» و در برخي از مناطق هند «خطمي» مي نامند.

مشخصات
پنيرك گياهي است علفي پايا يا دو ساله بلندي آن 80-40 سانتي متر. برگها متناوب با دمبرگ بلند و با بريدگي عميق كه برگ را به 7-5 قسمت تقسيم مي كند. گلهاي آن درشت و در ماههاي ارديبهشت تا تيرماه به رنگ قرمز مايل به بنفش ظاهر مي شود. ريشة آن عمودي كمي ضخيم گوشتدار سفيد رنگ و ساقة آن پوشدهاز كرك است. تخمدان آزاد مدور داراي خانه هاي متعدد و ميوة آن كپسول گرد و مدور است كه در خانه هاي متعدد و مشخص آن در هر خانه يك دانه قرار دارد. اين گياه در ايران مي رويد. واريته اي از اين گياه به نام Malva sylvestris var mauritiana Boiss (L) كه مترادف آن M.mautitiana L نيز گفته شده است، در ايران مي رويد و در نواحي البرز، كرج، كن، بيلغان و در آذربايجان نزديك تبريز و در خوي در قراچال و در كوههاي گرد، در اراك، در خراسان در كوپه داغ، قوچان و بين تربت حيدريه و اسدآباد مشهد و در جنوب در شيراز، در كرمان و بلوچستان ديده شده است.

2. پنيرك صغير
به فارسي «پنيرك» ، در شيراز «خطمي كوچك» و در كتب طب سنتي «خبازي» و «خيرو» گفته مي شود. به هندي نيز خبازي مي نامند. به فرانسوي La mauve a feuilles vondes و Petite mauve و به انگليسي Mallow نامند. گياهي است از خانوادة Malvaceae نام علمي آن Malva rotundifolia L مي باشد.

مشخصات
پنيرك صغير از نظر ارتفاع، برگ و گل در تمام قسمتها كوچكتر از پنيرك كبير است. بلندي آن در حدود يك وجب و حداكثر تا 5/0 متر است. برگهاي آن گرد گلهاي آن سفيد يا رگه هاي قرمز يا قرمز شرابي است. اين گياه نيز در اغلب مناطق ايران مي رويد از جمله در دامنه هاي البرز، اطراف تهران، هفت حوض، و در مناطق شمال ايران، اطراف گيلان، آستارا و در آذربايجان و دليجان و نزديك تبريز و در خوي و در مناطق مركزي ايران در اصفهان، در سمنان، اراك و در خراسان در قوچان، كوپه داغ و در جوب جزيرة قشم و بندرعباس و كرمان و بلوچستان به طور خودرو ديده مي شود.
تكثير پنيركها از طريق كاشت بذر آن صورت مي گيرد و بذر را در اوايل بهار مي كارند و ممكن است در پاييز در خزانه كاشته و در بهار به مزرعه منتقل نمود.
گلهاي پنيرك را براي مصارف دارويي بايد در دوران شكوفه و قبل از باز شدن كامل يعني در اواخر بهار و اوايل تابستان برداشت كرد و در سايه خشك نمود و ريشة پنيرك در پاييز از خاك بيرون آورده شود و تميز وخشك گردد و برگهاي پنيرك در ماههاي خرداد و تير برداشت شده و در سايه خشك مي شود. چون پنيرك در حد وسيعي به طور خودرو مي رويد پرورش آن چندان معمول نيست.

تركيبات شيميايي
از نظر تركيبات شيميايي در برگهاي پنيرك كبير تانن يافت مي شود و به علاوه در برگها در حدود 018/0 درصد يك مادة فعال وجود دارد كه محرك عضلات صاف رحم و روده ها مي باشد [G.I.M.P] . طبق گزارش ديگري در گل پنيرك مقدار كمي مادة رنگي به نام مالوين يافت مي شود كه در اثر هيدروليز به گلوكز و مالوي نين تجزيه مي شود. در تمام اندام گياه مقدار قابل ملاحظه اي درحدود 50-15 درصد لعاب وجود دارد و مطالعات ديگر ينشان مي دهد كه لعاب گلهاي پنيرك شامل مواد ال – آربينوز ، ال – رامنوز ، دي – گالاكتوزرونيك اسيد و ... مي باشد ]اختر دزي يف & كولف[. در برگهاي پنيرك نيز مقدار زيادي لعاب وجود دارد كه در آن ويتامينهاي A، ، و C مشخص شده است و لعاب آن اثر نرم كنندة مدفوع را در روده هاي بزرگ دارد.

خواص – كاربرد
در هند از گياه پنيرك به عنوان داروي لعابدار نرم كننده و خنك كننده استفاده مي شود و در موارد ناراحتي هاي غشاهاي مخاطي مجاري ريه و مجاري مثانه و ادرار تجويز ميشود. به شكل ضماد نيز در استعمال خارجي براي رفع التهابهاي پوست كاربرد دارد. در مناطق مختلف خاور دور از برگها و گلهاي پنيرك كه داراي لعاب فراوان است براي نرم كردن سينه و به صورت غرغره براي شست و شوي دهان مصرف مي كنند ]اپهوف[ . دارويي براي معالجة برونشيت و ورم حلق و گلو مي باشد ]هاو[. به علاوه مدر است و براي معده و طحال نافع مي باشد ]ايشي دويا[. 30 گرم برگ خشك پنيرك در يك ليتر آب مي جوشانند و به عنوان نرم كننده و مسكن مي خورند.
حكماي طب سنتي در اغلب مدارك و اسناد، پنيرك و خطمي را فروعي از يك نبات مي دانند. مثلاً در بعضي اسناد آمده است كه خبازي دو نوع دارد؛ نوع كبير و نوع صغير. نوع كبير آن را خطمي مي نامند و نوع صغير را پنيرك يا خبازي گويند. و براي پنيرك نيز دو قسمت قايل اند پنيرك كبيرو پنيرك صغير كه هر دو گونه فوقاً شرح داده شده است.
از نظر طبيعت پنيرك طبق رأي حكماي طب سنتي كمي سرد و تر است وعده اي آن را معتدل مي دانند و در مورد خواص آن معتقدند كه پنيرك اعتدال دهنده و ملين است. اخلاط غليظه را رقيق و اخلاط خيلي رقيق را معتدل مي نمايد. انسداد مجاري كبد را باز مي كندو موجب ازدياد ترشح ادرار و شير مي شود. ضماد ساييدة برگ آن براي شكستگي اعضا و تحليل رومخهاي گرم و گزيدن زنبور مفيداست. اگر با روغن زيتون مخلوط و تهيه شود براي سوختگي آتش و باد سرخ و گزيدن عقرب نافع است. خوردن دم كردة شاخه و برگ آن با شكر براي سرفه و رفع خشونت صدا كه ناشي از اررت و خشكي باشد و همچنين براي يرقان، شكم روش و سوزش مجراي ادرار مفيد است
. تخم آن براي معده هاي ضعيف مضر است براي رفع عوارض تخم آن بايد از رب ميوه يا كمپوت ميوه استفاده كرد. مقدار خوراك از تخم آن تا 20 گرم است. خوردن دم كردة گل پنيرك براي زخم كليه و مثانه نافع است و اگر از سر شاخه هاي گلدار آن استفاده شود براي در روده و مثانه مفيداست.
دم كردة گل پنيرك: 10 گرم گل پنيرك را در 1 ليتر آب جوش دم كرده و صاف نمايند و به عنوان نرم كننده سينه و ساير خواص آن به تدريج فنجان فنجان بياشامند.
گونه هاي زينتي پنيرك نيز وجود دارد كه از نظر زيبايي كاشته مي شود نظير La mauve musquee كه نام علمي آن Malva muschata مي باشد. گياهي است پايا و چند ساله به بلندي 60-20 سانتي متر. گلهاي آن صورتي يا سفيد و زيبا كه در تابستان ظاهر مي شود و برگهاي معطري دارد كه بوي مشك مي دهد. از نظر دارويي مورد توجه نمي باشد.