قدرت نرم یا جنگ نرم؟ حقیقت کدام است؟

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

جنگ‌هایی که از ادوات نظامی در آن استفاده می‌شود، به جنگ سخت یاHard War مشهور است. ولی اگر در این جنگ از وسایل و کالاهای فکری و فرهنگی استفاده شود، اصطلاحاً به آن Soft War یا جنگ نرم اطلاق می‎شود.

مفهوم قدرت نرم (soft power)
تئوریسین قدرت نرم، جوزف نای یک نئولیبرال آمریکایی است. نای قدرت نرم را به عنوان بخش مهمی از منابع قدرت ملی آمریکا تلقی و بر ضرورت بهره گیری از آن در سیاست خارجی آمریکا اصرار می کند.
«نای» قدرت را دارای دو لایه سخت و نرم می‎داند. قدرت نظامی و اقتصادی به مثابه قدرت سخت می‎توانند دیگران را به تغییر مواضع خود سوق دهند. این نوع قدرت بر پاداش‎ها ( هویج ) یا تهدیدها ( چماق ) مبتنی است. اما گاهی نیز می‎توان نتایج دلخواه را بدون تهدید یا پاداش ملموس کسب کرد، این شیوه رسیدن غیرمستقیم به نتایج مطلوب، «چهره دوم قدرت» نامیده می شود. بر این پایه، یک کشور می‎تواند به مقاصد مورد نظر خود در سیاست جهانی نائل آید، چون کشورهای دیگر، ارزش های آن را می‎پذیرند، از آن تبعیت می‎کنند، تحت تأثیر پیشرفت و آزاداندیشی آن قرار می‎گیرند و در نتیجه خواهان پیروی از آن می‎شوند. در این مفهوم آنچه مهم تلقی می‎شود، تنظیم دستورالعملی است که دیگران را جذب کند. بنابراین، قدرت نرم عبارتست از توانایی کسب آنچه می خواهید، از طریق جذب کردن نه از طریق اجبار و یا پاداش.(1)
نکته قابل تامل این است که آنچه امروز در سیاست‎های جهانی در حال وقوع است، فراتر از به‎کارگیری قدرت نرم بوده و با هجمه و حمله گسترده بر فرهنگ و عقاید جامعه هدف خود، به استحاله از درون آن پرداخته و به تعبیری چهره جنگ و تنازع به خود گرفته است؛ از این رو بسیاری از صاحب‎نظران از آن به «جنگ نرم» تعبیر می‎کنند.
باید گفت جنگ نرم با پشتوانه قدرت نرم صورت می‎پذیرد از این رو بايد تمامي ابزارهاي حامل قدرت نرم را به عنوان ابزارهاي جنگ نرم توجه و آن¬ها را شناسايي كرد. اين ابزارها، انتقال‌دهنده پيام‌هایی با اهداف خاص هستند که قالبا به طور غیر مستقیم بوده و در ناخودآگاه مغز انسان می نشینند.(2)
با توجه به مطالب فوق، می‎توان جنگ نرم را به صورت زیر تعریف کرد:
هرگونه اقدام نرم، رواني و تبليغات رسانه¬اي كه جامعه هدف را نشانه گرفته و بدون درگيري و استفاده از زور و اجبار به انفعال و شكست وا مي¬دارد، جنگ نرم نامید. جنگ رواني، جنگ سفيد، جنگ رسانه¬اي، براندازي نرم، انقلاب نرم، انقلاب مخملي، رنگي و... از اشكال آن است.
ابزارها و ادوات مبارزه در جنگ نرم را می‎توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد:
• رسانه¬ اعم از راديو، تلويزيون، مطبوعات، ماهواره ، اینترنت و شبکه‎های اجتماعی ؛
• عرصه‌هاي هنری از جمله گروه‎های تئاتر، موسیقی
• انواع سازمان‌هاي مردم‌نهاد و شبكه‌هاي انساني که با هدف خاص تشکیل شده و عموما در صدد تغییر فرهنگی جامعه هدف هستند..
باید گفت ابزارهای دیگری نیز مورد استفاده برنامه‎ریزان جنگ نرم قرار می‎گیرند که بنا بر موقعیت و بستر فرهنگی جامعه هدف متفاوت می‎باشد اما همگی یک هدف را دنبال کرده و آن استحاله فرهنگی جامعه مورد نظر است.
لازم به ذکر است که منظور از جامعه هدف در جنگ نرم، عموما جوانان و بالاخص دانشجویان، فعالان اجتماعی، زنان ( به عنوان عضو تاثیر گذار در خانواده و جامعه) سياست‌مداران، نخبگان علمی و فرهنگی و اساتید دانشگاه می‎باشند که بنا بر تمایلات و دغدغه‎های هر کدام از این گروه‎های، ابزاری خاصی برای تاثیرگذاری فرهنگی و فکری بر آنان، به کار گرفته‎می‎شود.
نکته قابل تامل که تفاوت اصلی و ماهوی میان جنگ سخت و جنگ نرم نشان می‎دهد این است که در جنگ سخت ادوات نظامی به عنوان اصلی‎ترین ابزار برپایی جنگ به‎شمار رفته و جامعه هدف نیز گروه‌هاي نظامي (و در مواردی غيرنظاميان) می‎باشند اما جنگ نرم فکر و عقیده و فرهنگ افراد، مورد هدف قرار گرفته و سعی بر آن دارد که با حمله به فرهنگ عمومی یک جامعه، به اصلی‎ترین عامل قدرت ملی یعنی حمایت مردم از حکومت خدشه وارد کرده و اراده ملت را از بين مي‌برد.
نتیجه تمامی سیاست‎های فوق، در بلند مدت این است که به تدریج و حتی نامحسوس دغدغه مقاومت و دفاع از آرمان و سياست¬هاي حاکمیت و حتی تمامیت ارضی در میان مردم از بین رفته و با استحاله از درون، مقدمه¬ فروپاشي سياسي ـ امنيتي و ساختاري یک حکومت پدید آید.
بررسی‎ها نشان می‎دهد یکی از اصلی‎ترین نتایج به کارگیری جنگ نرم، در عرصه بین‎الملل نمودار می‎گردد؛ بدین معنا که به تدریج و با همه‎گیر شدن فرهنگ یک کشور در عرصه جهانی، لاجرم افکار عمومی مردم دنیا با سیاست‎های اتخاذ شده از سوی آن حکومت همراه بوده تا جایی که به وضوح موافقت خود را با آن اعلام می‎دارند حتی اگر این سیاست‎ها با آنچه به عنوان منافع ملی هر کشور یاد می‎شود در تناقض باشد.
نتیجه این اقدام تشکیل یک کلونی جهانی و مردمی از حامیان سرسخت یک فرهنگ بیگانه است که می‎تواند عرصه سیاست بین الملل و معادلات جهانی را تحت تاثیر قرار دهد.


مقاله در یک نگاه

منابع
1- Joseph S. Nye, Soft Power: The Means To Success in World Politics, (New York: Public Affairs,2004), pp
2- حسيني، سيده ‌صديقه، ‏‫۱۳61،‏ اهداف فرهنگي در جنگ نرم رسانه‌اي (رسانه ملي و الگوها)، ‏ قم، صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، مرکز پژوهش¬هاي اسلامي، ‏‫۱۳۹۲.‬‬


http://www.masaf.ir/View/Contents/25...-shia%20muslim