توفیق الهی به چه معناست؟

[312]

باسمه تعالي

در فرهنگ قرآن كریم، توفیق به معنای «آسان كردن» است؛ یعنی خدای سبحان، پیمودن راه را برای انسان آسان‌تر می‌كند؛ چه از طرف مثبت كه همان صراط مستقیم است و چه از جانب منفی كه كج راهه است.

آن جایی كه خداوند به كسی توفیق می‌دهد، به این معناست كه گرایش قلبی او به سمت امور خداپسند، آسان‌تر می‌شود و اسباب و علل حركت در این مسیرها، برایش فراهم‌تر می‌گردد و بهتر معارف را درك می‌كند و راحت‌تر عمل می‌كند؛ البته این به معنای آن نیست كه راه گناه برای او بسته است - و الا جبر به وجود می‌آید - بلكه گناه كردن برای وی سخت است.

عكس توفیق، حالت بی‌توفیقی است؛ یعنی به واسطه ی گناه پی‌درپی، گرایش قلبی انسان به سمت امور ناپسند، آسان می‌شود. چنین فردی، راحت دروغ می‌گوید؛ راحت به نامحرم نگاه می‌كند و با سختی، معارف الهی را می‌فهمد و عمل می‌كند؛ نسبت به مسائل معنوی، بی‌میل است؛ ترك گناه برای او سخت می‌شود و اذعان دارد كه دلم می‌خواهد گناه نكنم؛ ولی نمی‌‌تـوانم!پس توفیق در هر دو مسیر، به معنای سهولت است.

قرآن كریم درباره‌ی گروه اول می‌فرماید:

«فامّا من اعطی واتّقی و صدّق بالحسنی، فسنیسّره للیسری¹

و اما آن كس كه برای رضای خدا از مال خویش بخشید و تقوا پیشه كرد و نیكوترین وعده خدا را در مورد انفاق‌كنندگان راست شمرد، به زودی او را برای ورود به بهشت، آماده خواهیم ساخت و به آسایش و زندگی آسوده می‌رسانیم».²

قرآن درباره ی گروه دوم نیز می‌فرماید:

«و امّا من بخل و استغنی و كذّب بالحسنی فسنیسّره للعسری³

و اما آن كس كه بخل ورزید و با گردآوری ثروت، در پی توان‌گری بود و نیكوترین وعده‌ی خدا را دروغ شمرد، به زودی او را برای دشواری و عذاب، آماده خواهیم ساخت».

بنابراین، راه برای هر دو گروه باز است. گروه اول به راحتی كار خیر انجام می‌دهند و در عین حالی كه می‌توانند گناه كنند، گناه كردن برایشان سخت است و گروه دوم به راحتی گناه انجام می‌دهند و در عین حالی كه می‌توانند توبه كنند، توبه كردن برایشان سخت است. پس هر دو گروه با اختیار خود، مسیر حركت خود را انتخاب می‌كنند؛ هم گروه اول، توان گناه كردن دارند، ولی با اختیار خود گناه نمی‌كنند و هم گروه دوم توان توبه دارند، ولی با اختیار خود و به سختی، توبه می‌كنند یا موفق به توبه نمی‌شوند.⁴

حضرت امام (قدس سره)‌در مورد ارتباط اعمالی كه انسان انجام می‌دهد و توفیق یا سلب توفیقی كه نصیب او می‌شود، می‌فرماید: «ممكن است یك نظر به نامحرم یا یك لغزش كوچك لسانی، مدت‌ها انسان را از سرایر و حقایق توحید باز دارد و از حصول جلوات محبوب و خلوات مطلوب كه قرة العین (نور چشم) اهل معرفت است، باز دارد».⁵

---

1.لیل، آیات 5-7.
2. برگرفته از ترجمه‌ی قرآن براساس تفسیر المیزان، سیدمحمدرضا صفوری
3. لیل، آیه 8-10.
4. تقریرات درس تفسیر، سوره یونس، آیة 88.
5. شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص69.

نكته هایی از تفسیر آیت الله جوادی آملی، مجله‌ی پرسمان، آذر 1386، شماره60

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=68853