سه اثر موسیقیایی ماندگار ملی کشور ها

[م.محسن]

1- ای ایران - استاد غلامحسین بنان

سرود «اي ايران» دقيقا در 27 مهر ماه سال 1323 در تالار دبستان نظامي [دانشکدۀ افسري فعلي] و در حضور جمعي از چهره‌هاي فعال در موسيقي ايران متولد شد. شعر اين سرود را "حسين گل گلاب" استاد دانشگاه تهران سروده بود، و از ويژگي‌هاي آن، اول اين است که تک‌تک واژه‌هاي به کار رفته در سروده، فارسي است و در هيچيک از ابيات آن کلمه‌اي معرب يا غير فارسي وجود ندارد. سراسر هر سه بند سرود، سرشار از واژه‌هاى خوش‌تراش فارسى است. زبان پاكيزه‌اى كه هيچ واژه بيگانه در آن راه پيدا نكرده است، و با اين همه هيچ واژه‌اى نيز در آن مهجور و ناشناخته نيست و دريافت متن را دشوار نمى‌سازد. دومين ويژگي سرود "اي ايران" در بافت و ساختار شعر آن است، به‌گونه‌اي که تمامي گروه‌هاي سني، از کودک تا بزرگ‌سال مي‌توانند آن را اجرا کنند. همين ويژگي سبب شده تا اين سرود در تمامي مراکز آموزشي و حتي کودکستان‌ها قابليت اجرا داشته باشد.


و بالاخره سومين ويژگي‌اي که براي اين سرود قائل شده‌اند، فراگيري اين سرود به لحاظ امکانات اجرايي است که به هر گروه يا فرد، امکان مي‌دهد تا بدون ساز و آلات و ادوات موسيقي نيز بتوانند آن را اجرا کنند.

آهنگ اين سرود که در آواز دشتي خلق شده، از ساخته‌هاي ماندگار "روح‌الله خالقي" است. ملودي اصلي و پايه‌اي کار، از برخي نغمه‌هاي موسيقي بختياري که از فضايي حماسي برخوردار است، گرفته شده است. اين سرود در اجراي نخست خود به‌صورت کُر خوانده شد. اما ساختار محکم شعر و موسيقي آن سبب شد تا در دهه‌هاي بعد خوانندگان مطرحي همانند "غلامحسين بنان" و نيز "اسفنديار قره‌باغي" آن را به‌صورت تک‌خواني هم اجرا کنند.

در سال هاي اوليه پس از انقلاب، اين سرود براي مدت کوتاهي به‌عنوان "سرود ملي" از راديو و تلويزيون ايران پخش مي‌شد، قبل از پرداختن به سابقه و تاريخچۀ اولين "سرود ملي" در ايران، شايد بد نباشد اشاره‌اي کنيم به آنچه که در زمان "ناصرالدين‌شاه" به‌عنوان "سلام شاهي" اجرا مي‌شده، و آن قطعه موسيقي بدون کلامي بوده که به سفارش پادشاه اسلام‌پناه، توسط ژنرال نظامي موسيو "لومر" فرانسوي، مدير "شعبۀ موزيک"، در "مدرسۀ دارالفنون" ساخته شده بود. اين قطعه موسيقي را که در همان زمان روي صفحۀ گرامافون هم ضبط شد در مراسم رسمي، و سلام شاهنشاهي مي‌نواختند.


متن سرود اي ايران:

اى ايران اى مرز پر گهر

اى خاكت سرچشمه هنر


دور از تو انديشه بدان

پاينده مانى تو جاودان‏


اى دشمن ار تو سنگ خاره‏اى من آهنم‏

جان من فداى خاك پاك ميهنم‏


مهر تو چون شد پيشه‏ ام

دور از تو نيست انديشه‏ ام


در راه تو كى ارزشى دارد اين جان ما

پاينده باد خاك ايران ما


سنگ كوهت درُّ و گوهر است

خاك دشتت بهتر از زر است


مهرت از دل كى برون كنم‏

بر گو بى‏مهر تو چون كنم‏


تا گردش جهان و دور آسمان بپاست‏

نور ايزدى هميشه رهنماى ماست


مهر تو چون شد پيشه‏ ام

دور از تو نيست انديشه‏ ام‏


در راه تو كى ارزشى دارد اين جان ما

پاينده باد خاك ايران ما