حماسه آفريني هاي ارتش در خرمشهر

[Isengard]

برگرفته از سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران ، معاونت سیاسی



از جمله عمليات هاي موفق و سرنوشت ساز نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران در دوران دفاع مقدس، عمليات بيت المقدس بود كه با نام خرمشهر و آزادي اين شهر از اشغال متجاوزان عراقي پيوندي ناگسستني دارد. اين عمليات از دهم ارديبهشت ماه 1361 به مدت 26 روز در جنوب غربي اهواز انجام شد و علاوه بر پايان دادن به 19 ماه اشغال نظامي، بخش هاي زيادي از استان خوزستان و وارد كردن ضربه اي قاطع به نيروهاي متجاوز عراقي، حيثيت و اعتبار نيروهاي جمهوري اسلامي ايران را در جهان افزايش داد و كارشناسان نظامي و دستگاه هاي تبليغاتي جهان را وادار ساخت كه براي اولين بار پس از شروع جنگ تحميلي، به توان نظامي كشورمان در مقابله با تهاجم رژيم كاملامسلح عراق اعتراف كنند. ارتش جمهوري اسلامي ايران به همراه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، نيروهاي بسيج مردمي و جهاد سازندگي با تمام توان خود در اين عمليات مشاركت داشت كه در اين مقاله به بررسي اجمالي فعاليت هاي انجام شده توسط نيروهاي سه گانه ارتش جمهوري اسلامي ايران در اين عمليات و دوران قبل از آن، يعني اولين تهديدها و تهاجمات ارتش عراق به منطقه مرزي خرمشهر مي پردازيم؛

ساخت استحكامات مرزي توسط ارتش

با شدت گرفتن اختلافات ارضي ايران و عراق بر سر مسئله مرز آبي و حقوق كشتيراني دو كشور در اروندرود، سرانجام موافقت نامه الجزاير در سال 1975 م (1353 ش) به امضاي طرفين رسيد و تقريبا اختلافات پايان يافت. اما از همان زمان، با توجه به اينكه اوضاع منطقه چندان ثباتي نداشت و عراق هم در دعاوي ارضي خود، بيشترين تاكيد را در مورد اروند رود مي كرد، تدابير دفاعي جهت جلوگيري از تجاوزات احتمالي عراق در منطقه خرمشهر و اهواز مورد مطالعه قرار گرفت. پس از بررسي و مطالعات زياد، سرانجام ايجاد استحكامات در آن منطقه مرزي و استقرار نيروهاي تاميني به منظور كند يا متوقف كردن دشمن و پيش بيني يك نيروي ضربتي كافي براي عكس العمل سريع در مقابل نيروهاي دشمن متجاوز و انهدام آنان (به عنوان يك عامل بازدارنده) انتخاب شد و در اولين قدم، طرح ايجاد تاسيسات د ژ طلائيه تا شلمچه تهيه گرديد. بر اساس اين طرح، سه خط د ژ شامل خط اول به تعداد 29 د ژ در فاصله سه كيلومتري از خط مرز بين المللي دو كشور، خط دوم به تعداد 18 د ژ در فاصله شش كيلومتري و خط سوم به تعداد 12 د ژ در فاصله 9 كيلومتري از مرز احداث شد. هر د ژ شامل دو سكوي جنگ افزار ضد تانك، يك موضع تيربار سنگين و يك پناهگاه براي نفرات بود و يك گردان ويژه به نام گردان د ژ براي نگهداري اين موضع سازمان داده شد كه قسمت اصلي اين گردان هم شامل 120 دستگاه تفنگ 106 م م ضد تانك و حدود 1300 نفر نيروي انساني بود.

اولين درگيري هاي ارتش با نيروهاي عراقي در خرمشهر

از اوايل سال 1358، درگيري هاي پراكنده اي بين پاسگاه هاي مرزي ايران و عراق روي داد كه گزارش اين درگيري ها از طريق فرماندهان ارتش در آن منطقه به مقامات بالاتر ارسال مي شد. در اوايل شهريور ماه 1359، اين درگيري ها شدت بيشتري يافت و اين درحالي بود كه نيمي از توان ارتش جمهوري اسلامي ايران در منطقه شمال غرب مشغول نبرد با عناصر ضد انقلاب و گروهك هاي مختلف بود و حوادث ناشي از انقلاب، تسويه نيروهاي نظامي بخصوص فرماندهان ارشد، كاسته شدن دوره خدمت سربازي، جابجايي نيروها و عوامل متعدد ديگر، قدرت دفاعي ايران را بسيار كاهش داده بود. در 1359/6/16 منطقه خان ليلي به تصرف ارتش عراق درآمد و چند روز بعد، منطقه ميمك، پاسگاه هاي رشيديه، چيلات، بيات و ارتفاع گيسكه اشغال شد.(1)
با وقوع اين حوادث كه نشان از احتمال حمله سراسري عراق بود، نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران، يك طرح عملياتي پدافندي تهيه و به لشكر 92 زرهي خوزستان ابلاغ كرد كه بر اساس اين طرح، لشكر 92 زرهي در منطقه خوزستان مي بايست پدافند نموده، پيشروي دشمن را سد كرده و پس از وارد كردن لشكرهاي 21 پياده از تهران و 16 زرهي از قزوين به منطقه جنوب، آفند متقابل عليه دشمن را آغاز مي كرد.(2)
لشكر 92 زرهي كه در اين زمان به دليل درگيري با مشكلات عديده و اوضاع كشور، كارآيي رزمي آن تقليل رفته بود، با دريافت ماموريت مذكور در 20 شهريور ماه، به گردان دژ كه آن نيز در اين زمان كارآيي خود را در سطح وسيعي از دست داده بود دستور داد دژهاي مرزي را از شماره 1 تا 19 اشغال كرده و تيپ يك زرهي خود را به همراه يك، يكان توپخانه 175 م م به منطقه عمومي خرمشهر تغيير مكان دهد. پاسگاه هاي مرزي ژاندارمري نيز به وسيله پاسداران تقويت و دفاع از خرمشهر و آبادان به عهده منطقه سه دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران و نيروهاي مردمي مستقر در اين منطقه محول شد. اما در مجموع، كليه اين اقدامات به هيچ وجه نمي توانست جوابگوي تهديدات وسيع دشمن باشد و در 31 شهريور ماه، درحالي كه درگيري در كليه پاسگاه هاي مرزي دو كشور در سراسر خط مرز ايران و عراق ادامه داشت، نيروي هوايي عراق به طور غير منتظره اي اكثر پايگاه هاي نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران از غرب ايران تا خوزستان، فرودگاه مهرآباد و شهرهاي اهواز، آبادان، آغاجاري و خرمشهر را مورد حمله قرار داد و نيروي زميني آن كشور نيز آفند عمومي خود را در اكثر مناطق مرزي ايران آغاز كرد.

درگيري هاي همه جانبه ارتش با نيروهاي عراقي در خرمشهر

هجوم نيروهاي متجاوز عراقي به سمت خرمشهر از سه محور آغاز شد: 1 - محور تنومه، شلمچه، خرمشهر 2 - محور بصره، پاسگاه زيد، ايستگاه حسنيه (كيلومتر 40 جاده خرمشهر - اهواز 3 - محور نشوه، كوشك طلائيه، جفير. اما با همه اوضاع حاكم بر نيروهاي جمهوري اسلامي ايران در آن زمان، پايداري تاريخي و سرسختانه اين نيروها، تصرف خرمشهر براي نيروهاي عراقي با دشواري مواجه شد و آنان مجبور گرديدند كه براي تصرف خرمشهر، برخلاف ساير مناطق، بهاي سنگيني را بپردازند. با تلاش نيروهاي باقيمانده گردان هاي د ژ و 165 مكانيزه و گردان 232، يكان هايي از دانشجويان دانشكده افسري، تكاوران نيروي دريايي، خلبانان نيروي هوايي و هوانيروز ارتش جمهوري اسلامي ايران، تلفات سنگيني بر نيروهاي دشمن كه در حدود يك لشكر زرهي بسيار مجهز بودند وارد گرديد و نيروهاي مهاجم توانستند فقط تا شش كيلومتري شمال و غرب خرمشهر پيشروي كنند. اين وضعيت تا روز بيستم جنگ (19 مهرماه) ادامه يافت و نيروهاي عراقي كه از رسيدن به اهداف بلند پروازانه خود يعني اشغال خوزستان و پيشروي به سمت تهران و ساقط كردن نظام تازه تاسيس جمهوري اسلامي ايران بازمانده بودند، تصميم گرفتند كه خرمشهر را از سمت شرق هم مورد تهديد قرار داده و آبادان را تصرف كنند. لذا با استقرار پل شناور بر روي رود كارون از اين رودخانه عبور كرده و جاده هاي بسيار مهم اهواز - آبادان و آبادان - ماهشهر را قطع كردند. با تلاش دليرانه نيروهاي گردان 153 پياده از لشكر 77 خراسان و كمك چشمگير نيروهاي مردمي، نيروهاي متجاوز نتوانستند به تصرف آبادان بپردازند و روياي تصرف اين شهر از سوي عراقي ها براي هميشه نقش بر آب شد. اما سرانجام با توجه به حجم انبوه نيروهاي دشمن، توان نيروهاي جمهوري اسلامي ايران در مقابل فشار روزافزون آنان رو به تحليل رفته و با تحمل تلفات بسيار سنگين، در روز چهارم آبان ماه 1359، خرمشهر پس از 35 روز مقاومت به اشغال نيروهاي عراقي درآمد.