مفاهيم پايه انرژي
انرژي : انرژی (از واژه یونانی ἐνεργός به معنی فعالیت) یا کارمایه، در فیزیک و دیگر علوم، یک کمیت بنیادین فیزیکی است. در کتاب‌های درسی فیزیک انرژی را به صورت توانایی انجام کار تعریف می‌کنند.
ارزش انرژي مصرف شده:انرژي مصرف شده، جمع ارزش برق خريداريشده و انواع سوخت مصرف شده است.
ارزش حرارتي:ارزش حرارتي، عبارت است از مقدار انرژيحرارتي (كيلو كالري يا B.T.U) كه از سوختن يك واحد جرم ايجاد مي‌شود.
ارزش مقدار برق توليد شده :ارزش مقدار برقي كه در طول سال به وسيله خود كارگاه توليد شده است.
ارزش مقدار برق فروخته شده:ارزش مقداربرقي است كه در طول سال به وسيله كارگاه توليد و فروخته شده يا به رايگان واگذارشده است.
انرژي اوليه: حامل‌هاي انرژي است كهتحت عمليات فرآوري قرار نگرفته است.
انرژي اوليه :انرژيي است كه در معرض هيچ فرايندتبديل يا واگرداني قرار نگرفته باشد.
انرژي ثانويه:انرژيي است كه از تبديليا دگرگوني انرژي اوليه يا از تبديل انرژي ثانويه به صورت ديگري از انرژي كه مطلوبنظر است به دست مي‌آيد.
انرژي ثانويه :انرژي است كه از راه تبديل يا واگردانيانرژي اوليه يا از تبديل انرژي ثانويه به صورت ديگري از انرژي كه مطلوب‌نظر است بهدست مي‌آيد.
انرژي مفيد: انرژي است كه پس از فرآوريپاياني جهت مصارف: نيروي محركه، گرمايش، سرمايش، نور و امواج در اختيار مصرف كنندهنهايي قرار مي‌گيرد.
انرژي مفيد :ميزان واقعي انرژي نهايي در دسترس استكه پس از تبديل نهايي در دسترس كاربر يا مصرف‌كننده به صورت روشنايي، حرارت يانيروي محركه قرار مي‌گيرد.
انرژي نهايي: عبارت است از حامل هايانرژي كه در دسترس مصرف كننده نهايي قرار مي‌گيرد و در آخرين سيستم تبديل انرژي بهكار مي‌رود.
انرژي نهايي :انرژيي كه پس از تبديل حامل‌هاي انرژياوليه مانند: نفت خام، گاز طبيعي، انرژي هسته‌اي، زغال سنگ و انرژي‌هاي تجديدپذيردر دسترس مصرف‌كننده يا كاربر قرار مي‌گيرد.
انرژي تجديد ناپذير :به انرژي‌هايي گفته مي‌شود كه مصرفآن‌ها محدود و پايان‌پذير بوده و با گذشت زمان دوباره تجديد نمي‌شود. مانند: انرژيوابسته به نفت، زغال سنگ، گاز و ... كه تنها يك‌بار مي‌توان آن‌ها را مصرف كرد.
انرژي تجديد پذير :به انرژي‌هايي گفته مي‌شود كه در طبيعتوجود دارند و در كوتاه مدت قابليت توليد و تجديد شدن را دارا هستند. محدوديت آن‌‌هادر ميزان انرژي موجود و قابل دسترس در هر واحد از زمان است. شامل: انرژي سبز (زيستتوده)، انرژي آبي، انرژي زمين گرمايي، انرژي خورشيدي، انرژي بادي و انرژي‌هايامواج، جذر و مد و اقيانوس مي‌گردند.
انشعابات گاز :به خطوط لوله كه جهت انتقال گاز ازخطوط لوله انتقال فشار قوي، خطوط لوله تغذيه و يا شبكه‌هاي توزيع تا ايستگاه كنترلفشار و اندازه‌گيري مشترك نصب مي‌شود، انشعاب گاز اطلاق مي‌گردد.
بازده (راندمان يا ضريب بار) حرارتيبرق :با توجه به اين كه انرژي حرارتي يككيلو وات ساعت برق به طور ثابت 860 كيلوكالري است، بازده واحدها يا نيروگاه‌هايحرارتي از طريق فرمول زير به دست مي‌آيد: 100 × 860 = بازده انرژي حرارتي مصرفي بهازاي يك كيلو وات ساعت برق توليد شده
برش :مجموعه‌اي از هيدروكربن‌ هاي جدا شدهازنفت خام، طيفرايندهاي پالايشي است. كه ميتواند به محصولات نهايي تبديل شده و يا به عنوان خوراكواحدهاي ديگر فرآيندي مورد استفاده قرار گيرد.
BAY:وسيله‌اي است كه در آن يك واكنشهسته‌اي خودنگهدار بواسطه تقسيم هسته سنگين به هسته‌هاي سبك‌تر (راكتور شكافت) يااز طريق جوش خوردن هسته‌هاي خيلي سبك و ايجاد يك هسته سنگين‌تر (راكتور گداخت) بتواند حفظ و كنترل شود.
BTU:واحد حرارتي انگليسي ( British thermal unit ) اندازه دقيق انرژي است .اين واحد برابر با ميزان انرژي مورد نياز براي افزايش حرارت 1 پوند آب تا 1 درجه فارنهايت در زماني كه حرارت آب حدود 2/39 درجه سانتي گراد باشد.یک Btuمعادل حرارت یک چوب کبریت آشپرخانه است. Btu 1 = 1000 ژول
- يك بشكه ( 42 گالن ) نفت خام = BTU 5800000
- يك گالن گازوئيل = BTU 124000
- يك گالن نفت گرمايي = BTU 139000
- يك گالن سوخت ديزل = BTU 139000
- يك بشكه سوخت نفتي خانگي = BTU 6287000
- يك فوت مكعب گاز طبيعي =BTU 1026
- يك گالن پروپان = BTU 91000
- يك تن زغال سنگ = BTU 20681000
- يك كيلو وات ساعت برق = BTU 3412
ژول : واژة ژول برگرفته از یک دانشمند انگلیسی به نام جیمز پرس کات ژول است که در سالهای بین 1818 تا 1889 زندگی می کرده است. او کشف نمود که حرارت یک نوع انرژی است. یک ژول مقدار انرژی است که برای بلند کردن یک شیء یک پوندی تا ارتفاع 19 اینچ نیاز می باشد. بنابراین اگر بخواهید یک گونی شکر به وزن 5 پوند را از زمین بلند کرده و برروی پیشخوانی به ارتقاع 27 اینچ قرار دهید ، حدوداً باید 15 ژول انرژی مصرف کنید.
پسمان هسته اي : ماده پرتوزاي ناخواسته‌اي است كه ازفرابري يا بكارگيري مواد پرتوزا به وجود مي‌آيد.
چاه اكتشافي : چاهي است كه به منظور جستجو براي يافتنمخازن كشف نشده نفت يا گاز حفاري مي‌شود.
چاه تزريقي : چاهي است كه تزريق سيالات مختلف بهمخازنهيدروكربني از طريق آن صورت مي‌گيرد.
چاه تعمييراتي : چاه نفت يا گاز است كه بدليل مشكلاتفني (از قبيل توليد گاز يا آب اضافي همراه نفت يا آب اضافي همراه گاز توليدي يامسائل مكانيكي درون چاهي) با كاهش توليد مواجه شده و براي رفع آن احتياج به مرمتدارد.
چاه توسعه اي : چاهي است كه در يك ميدان شناخته شده بهمنظور توليد نفت و گاز در مقياس اقتصادي حفاري مي‌شود.
چاه توصيفي : چاهي است كه پس از كشف نفت يا گاز دريكمخزن، بهمنظور شناسايي بيش‌تر مشخصات كمي و كيفي لايه‌هاي مخزني و سيالات درون آن‌ها وهمچنين حدود مخازن و سطح مشترك سيالات موجود در آن‌ها حفاري مي شود.

سرانه مصرف :عبارت است از كل مصرف نهايي انرژي در يكمحدوده جغرافيايي در يك دوره زماني، تقسيم بر تعداد جمعيت در همان دوره.
شدت انرژي :عبارت است از انرژي مورد نياز برايتوليد مقدار معيني از كالاها و خدمات. شدت انرژي بر حسب عرضه انرژي اوليه و يا مصرفنهايي انرژي محاسبه مي‌شود.
مايعات گازي :مايعاتهيدروكربني است كهدر نتيجه فراورشگازطبيعيدر شرايط معين فشار و دما در واحدهاي فراورش گاز حاصلمي‌گردد. اين مايعات عمدتاً شامل اتان، پروپان، بوتان و بنزين طبيعي مي‌باشند.
عمليات ليچينگ :شستشوي سنگ‌هاي معدني با عيار پائينبوسيله مواد اسيدي به منظور جداسازي عناصر موردنظر از فاز جامد به فاز مايع راگويند.
غني سازي : هر فرايندي كه طي آن يا توسط آن مقدارايزوتوپ مشخص از عنصري در مخلوطي از ايزوتوپهاي همان عنصر افزايشمي‌يابد.
مخازن فرآورده هاي نفتي : مخازني هستند كه جهت نگهداريفرآورده‌هاي حاصل ازنفتخاممورد استفاده قرار گرفته و حسب ويژگي و مقدار فرآورده مورد نظردر ابعاد مختلف و اشكال استوانه‌اي و كروي ساخته مي‌شود.
مخزن : مخزن بخشي ازسازندزيرزميني استكه تجمعهيدروكربنقابل جابجايي در آن صورت گرفته و از سيستمفشاري يكسان برخوردار است.
ميدان نفتي : محدوده‌اي متشكل از يك يا چند مخزننفتي است كه ساختار زمين‌شناسي يا چينه‌شناسي مشابه دارند.
ميدان مستقل گازي : ميداني كه حاويگاز طبيعي‌ است ولايه نفتي قابل توليد در تماس با گاز وجود ندارد.
ميدان گازي : ميداني است كه ذخيره آنگاز طبيعياست.
ميعانات گازي : مايعاتهيدروكربني جدا شدهازگاز طبيعيكهدر نتيجه تغييرات فشار و دما در گاز توليدي از ميادين گازي پس از انتقال به جداكنندگان سطحي، حاصل مي‌شود.
راكتور : دستگاهي است كه به منظور جذب جريان‌هايپيش فاز (خازني) در شبكه، جهت كاهش و تنظيم و تثبيت ولتاژ پست و خطوط به ويژه درولتاژهاي بالا به كار مي‌رود.
كلاهك گازي : بخش بالايي ساختمانمخزننفتي است كهداراي گاز آزاد بوده و اين گاز در قسمت زيرين با نفت مخزن در تماس است.
گاز تر :گاز طبيعيسبكي كه نم‌زدايي نشده است.
گاز ترش : نوعيگاز طبيعياست كهحاوي مقادير گازهاي اسيدي، به خصوص مقادير قابل توجهي سولفيد هيدروژن مي‌باشد. بهطوري كه قبل از مصرف نياز به گوگرد زدايي دارد.
گاز خشك :گاز طبيعيپالايش شده اي است كه رطوبت آن در فرآيندنم‌زدايي كاهش يافته است. اين گاز از طريق لوله قابل حمل و نقل است.
گاز سبك :گاز غني (طبيعي) است كه پس از طي مراحل جداسازي (جداكردن مايعات و ميعانات گازي) به گاز سبك تبديل مي‌شود.
گاز به مشعل : مقدار گازهاي همراهنفت خامكه به دليلعدم توجيه اقتصادي و زيست محيطي جمع‌آوري نشده و سوزانده مي¬شود.
گاز شيرين : گازي است كه پس از تصفيه و جدا كردنسولفيد هيدروژن و دي اكسيد كربن ازگاز ترشبه دست مي‌‌آيد و تركيبات گوگردي آن ناچيز استو بدون گوگرد زدايي قابل مصرف مي‌باشد.
گاز طبيعي : مخلوطي از گازهاي هيدروكربني همراهمقادير كمي از گازهاي ديگر (غيرهيدروكربني) كه در فاز گازي يا محلول بانفت خامدر مخازنزيرزميني طبيعي و قابل بازيافت بعنوان گاز در شرايط متعارفي دما و فشار مي‌باشد. كهبخش عمده آن را گاز متان تشكيل مي‌دهد.
گاز طبيعي فشرده شده :گاز طبيعيتصفيه شده است كه 94 درصد آن متان بوده و تافشار 250 بار فشرده مي‌‌شود.
گاز غني : گاز خروجي از ميادين نفتي و ياكلاهك‌هاي گازي و يا ميادين مستقل گازي را اصطلاحاً (گاز غني) مي‌‌گويند.
گاز كشف شده قابلاستحصال :مقدار گازي است كه مي‌توان به طرقمختلف با تكنولوژي‌هاي موجود از مخازن گاز استخراج نمود.
گاز كلاهك : گاز موجود در بخش بالايي ساختمان مخزننفتي (كلاهك گازي) است و در قسمت زيرين با نفتمخزندر تماس است.
گاز مايع : مخلوطي از پروپان و بوتان است كه درفشار اتمسفري به حالت گاز بوده اما در دماي محيط و تحت فشار مي‌تواند مايع شود.
گاز همراه : گازي است كه در شرايط مخزن در نفت خاممحلول است و همراه توليد نفت استخراج مي‌شود.
‌خطوط لوله انتقال فشارقوي :خطوط لوله‌اي است كه گاز طبيعي را بافشار بيش‌تر از Psi 250 (250 پوند بر اينچ مربع) انتقال مي‌دهد و طول آن برحسبكيلومتر ثبت مي‌شود.
نفت خام : مخلوطي از انواعهيدروكربنها بادامنه تقطير بسيار گسترده به رنگ قهوه‌اي تا سياه به همراه مواد غيرنفتي مانندگوگرد،‌ آب، نمك، فلزات سنگين و غيره كه در اعماق زمين يا دريا به حالت مايع يافتمي‌شود.
نفت خام ترش : نفت خامي كه سولفور بيش‌تري دارد و API آن كمتر است و سهم فرآورده‌هاي سنگين‌تر مانندنفت كورهكه درفرايند پالايش از آن به دست مي‌آيد، بيش‌تر خواهد بود.
نفت خام سبك صادراتي ايران :نفت خامي كه داراي ا. پي. آي (API) 33تا 5/34 درجه وگوگرد كل 5/1 درصد وزني است.
نفت خام سنگين صادراتي ايران :نفت خامي كه داراي ا. پي. آي (API) 29تا 5/30 درجه وگوگرد كل 5/1 درصد وزني است.
نفت خام شيرين : نفت‌ خامي كه بالنسبه ميزان سولفوركمتري دارد و داراي API بالاتري است و در پالايش آن مي‌توان مقادير بيش‌تريفرآورده‌هاي سبك‌تر و با ارزش‌تر چون بنزين و نفت سفيد و گازوئيل به دستآورد.
نفت خام كشف شده قابلاستحصال :مقدار نفتي كه مي‌توان به طرق مختلف باتكنولوژي‌هاي موجود از مخازن نفتي استخراج نمود.
نفت سفيد : مخلوطي ازهيدروكربنهاي نفتيدر محدوده تقطير 150 تا 275 درجه سانتي‌گــراد كه در حالت طبـيعي بي‌رنگ بوده وعمدتاً زنجيره‌هاي هيدروكربني C12 تا C15 را شامل مي¬شود. اين فرآورده عمدتاً بهعنوان سوخت در لوازم نفت سوز خانگي به كار مي‌رود.
نفت كوره : برش‌هاي سنگين حاصل از پالايش نفت خامكه به حالت مايع بوده و از ارزش حرارتي بالايي برخوردار است. نفت كوره با توجه بهدامنه تقطير و گرانروي، طبقه‌بندي شده و به طور كلي كاربرد اصلي آن توليد حرارت (دركوره‌ها و ...) يا توليد توان (در كشتي¬ها) مي‌باشد.
نفت گاز : از فرآورده‌هاي ميان تقطير پالايشگاهمي‌باشد كه دامنه تقطير آن محدوده 150 تا 385 درجه سانتي‌گراد را در برگرفته و رنگطبيعي آن زرد كهربايي است. اين فرآورده در سيستم‌هاي حرارتي و مشعل‌ها به عنوانمولد حرارت و در موتورهاي احتراق داخلي جهت توليد توان مورد استفاده قرارمي¬گيرد.
نفتا: مخلوطي آتش‌گير از هيدروكربن‌هاي سبكمايع كه در توليد بنزين وحلال‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين ماده مي‌تواندبه عنوان خوراك واحدهاي پتروشيمي به كار گرفته شود.
نيروگاه : عبارت است از محل استقرار مولدهاينيروي برق و تجهيزات وابسته.
نيروگاه بخاري : نيروگاهي است كه در آن از انرژي حرارتيسوخت‌هاي مايع، جامد و گاز جهت توليد بخار و مصرف آن در توربين‌هاي بخار براي توليدبرق استفاده مي‌شود.
نيروگاه برقي – آبي : نيروگاهي است كه در آن از انرژيپتانسيل آب انباشته شده در پشت سدها يا انرژي جرياني آب رودخانه‌ها جهت مصرف درتوربين آبي براي توليد برق استفاده مي‌شود.
نيروگاه حرارتي : نيروگاهي است كه در آن انرژي شيمياييموجود در سوخت‌هاي جامد، مايع و گاز به انرژي برق برگردانده مي‌شود. نيروگاه‌هايهسته‌اي، بخاري، گازي، چرخه تركيبي و ديزلي شامل اين تعريف مي‌شوند.
نيروگاه ديزلي : نيروگاهي است كه در آن از سوخت نفت گازبراي راه‌اندازي موتور ديزلي استفاده كرده و انرژي مكانيكي حاصله توسط ژنراتوركوپله شده با آن به انرژي الكتريكي تبديل مي‌شود.
نيروگاه زيست توده : به تأسيسات و تجهيزاتي كه از منابعزيست توده (زايدات جامد شهري، فاضلاب شهري، فسادپذير صنعتي، زايدات دامي، ضايعات وزايدات كشاورزي، جنگلي) تحت فرايندهاي بيوشيميايي و حرارتي توليد انرژي الكتريكيمي‌نمايد، گفته مي‌شود.
نيروگاه فتوولتائيك :به مجموعه‌اي از سلول‌هاي خورشيدي كهانرژي تابشي خورشيد را بدون واسطه مكانيكي به انرژي الكتريكي تبديل و به شبكهسراسري برق تزريق مي‌كند نيروگاه فتوولتائيك مي‌گويند.
نيروگاه هسته اي : نيروگاهي است كه در آن انرژي رها شدهاز سوخت‌هاي هسته‌اي به انرژي برق برگردانده مي‌شود.
نيروگاه چرخه طبيعي : نيروگاهي است كه در آن علاوه بر انرژيالكتريكي توليدشده در توربين‌هاي گازي از حرارت موجود در گازهاي خروجي ازتوربين‌هاي گازي جهت توليد بخار در يك ديگ بخار بازياب استفاده شده و بخار توليديدر يك دستگاه توربو ژنراتور بخاري، توليد انرژي برق مي‌كند.
نيروگاه چند سوخته : نيروگاهي است كه مجهز به كوره‌ها ومشعل‌هايي است كه توانايي به كارگيري بيش از يك نوع سوخت را دارد.
نيروگاه گازي : نيروگاهي است كه در آن از انرژي حرارتيسوخت‌هاي فسيلي گاز و مايع جهت توليد گاز داغ (دود) و مصرف آن در توربين گاز برايتوليد برق استفاده مي‌شود.
هيدرو كربن :تركيبات آلي هستند كه منحصراً ازهيدروژن و كربن تشكيل شده‌اند.
وات : واحد سنجش توان توليدي (وات توليدي) ياتوان مصرفي (وات مصرفي) است و آن توان دستگاهي است كه در يك ثانيه يك ژول انرژيتوليد يا مصرف نمايد و برابر با يك نيوتن – متر بر ثانيه است.
واحد فرآيندي : واحدی که در آن‌ها ماده اولیه ورودی طیفرایندهای فیزیکی (تقطیر، جذب و دفع، غربال مولکولی، استخراج و...) و یا فرایندهایشیمیایی (کراکینگ (شکست) حرارتی/کاتالیزوری، پلیمریزاسیون، ئیدروژناسیون،اکسیداسیون و...) تبدیل به انواع گروه محصولات شيميايي و پتروشيمياييگردد.