سياهك پنهان معمولي گندم

[A M S E T I S]

سياهك پنهان معمولي گندم و كنترل آن به روش ضد عفوني

مقدمه :

با توجه به اهميت تحقيق و پژوهش و همچنين سرعت روز افزون اطلاع رساني در جهان امروز ، با انتقال وترويج
يافته هاي تحقيقاتي به كارشناسان اجرايي و سپس با اطلاع رساني دقيق به بهره برداران بخش كشاورزي ، موجبات تسريع در انتقال دانش و فناوري جديد فراهم خواهد شد . مطالب ارائه شده مجموعه اي از آخرين اطلاعات تحقيقاتي در خصوص شناسايي و كنترل بيماري سياهك پنهان گندم با بررسي كارشناسي از وضعيت اين بيماري بوده كه اميد است مورد استفاده واقع شود .

تاريخچه و اهميت بررسي سياهك پنهان گندم :

سياهكهاي غلات از مخربترين عوامل بيماريزاي گياهي مي باشد كه همه ساله خسارت زيادي ببار مي آورد . سياهك پنهان با عامل Tilletia laevis داراي بيشترين پراكنش در كشور مي باشد . ميزان خسارت سياهك پنهان گندم در غرب و شمال غرب كشور 30 % مي باشد و ميانگين خسارت اين بيماري30-25 % برآورد شده است كه با توجه به سطح 41/6 ميليون هكتاري سطح زير كشت گندم ، در صورت عدم كنترل ، منجر به خسارت قابل توجهي خواهد شد . فعاليت اين بيماري ، در استان فارس نيز مشاهده شده است كه البته فراواني آن به علت احتياج به شرايط خنك و رطوبت درخاك ، كمتر است ومعمولاً بيشتر روي گندمهاي پاييزه مسئله ساز است . اين بيماري علاوه بر گندم ، يولاف و عمده گراسها را آلوده مي كند . متوسط آلودگي در كل مناطق مورد بررسي 63/2 % بوده است كه بيشترين آلودگي به استان آذربايجان غربي (09/10درصد ) و كمترين آن به استان مازندران اختصاص دارد.

علائم :

گياهان آلوده در مراحل رشدي مختلف ، اختلاف چنداني از نظر ارتفاع با گياهان سالم ندارند .

1



خوشه هاي آلوده باريك شده ورنگ سبز خود را نسبت به خوشه هاي سالم بيشتر حفظ مي كنند كه رنگ سبز آنها متمايل به آبي تا خاكستري به نظر مي رسد .





سيستم ريشه اي گياهان آلوده معمولاً گسترش ضعيفي دارد و پنجه زني در اين گياهان نيز افزايش مي يابد . علائم قطعي آلودگي تا زمان خوشه دهي گياهان آلوده قابل تشخيص نيست . سنبله ها از هم بازتر شده و با زاويه بزرگتري نسبت به محور اصلي خوشه قرار مي گيرند . دانه هاي آلوده ، نسبت به دانه هاي سالم كوتاهتر وضخيم تر هستند و رنگ دانه به جاي زرد طلايي يا قرمز، قهوه اي مايل به خاكستري مي باشد .




گاهي برروي يك سنبله دانه هاي آلوده وسالم با هم مشاهده مي شوند .
پريكارپ دانه هاي آلوده سست بوده ، درنتيجه موقع برداشت پاره شده و به علت وجود ماده شيميايي تري آمين متيل در اسپورهاي سياه قارچ ، بوي ماهي گنديده مي دهد .


گياهان آلوده معمولاً به زنگ زرد وخسارت ناشي از سرما حساس تر ولي نسبت به سفيدك پودري يا سطحي مقاومتر مي گردند .






عوامل بيماري :

عوامل سياهك پنهان ( covered smut ) عبارتند از :

Tilletia tritici ( Syn : T. caries )
و
Tilletia laevis ( Syn : T. foetida )

شايع ترين قارچ عامل درايران ، گونه T. laevis مي باشد . اين دو قارچ از نظر سيكل زندگي وبيولوژي مشابه بوده و حتي ممكن است با هم در يك گياه آلوده وجود داشته باشند .

چرخه بيماري :

عامل بيماري زمستان را عمدتاً به صورت تليوسپور روي سطح بذر و گاهي در خاك بسر مي برد و مي تواند قوه ناميه خود را
تا 5 سال در خاك حفظ كند . با كاشت بذر آلوده ، تليوسپورها به سادگي در درجه حرارت 18-12 درجه سانتي گراد جوانه
زده كه همزمان با جوانه زدن و خروج گياهچه جوان از بذر،
اسپور قارچ نيز جوانه زده و طي مراحل مختلف توليد ميسيليوم مي كند . اين ميسيليومها مستقيماً به گياهچه جوان رخنه كرده و در بين برگهاي در حال تشكيل يا بافت مريستم انتهايي گياه گسترش يافته وهمزمان با رشد گياه ، تا مرحله خوشه به رشد خود ادامه مي دهد . ميسيليومهاي قارچ ، تمام قسمت هاي خوشه را ، حتي قبل از خروج از غلاف آلوده مي كنند و در نهايت محتويات دانه را مصرف كرده و فقط پريكارپ دانه باقي مي ماند .




اسپورهاي قارچ ، با شكسته شدن دانه هاي آلوده در طي مراحل برداشت ، آزاد شده و بوسيله باد ، دانه هاي سالم و خاك مزارع اطراف را آلوده مي كنند كه از نظر گسترش ، عامل بيماري در گندمهاي زمستانه و در مناطقي با تابستانهاي خشك حائز اهميت است .

كنترل :

روشهاي زراعي كنترل عبارتند از :
استفاده از بذر سالم
استفاده از ارقام مقاوم
آيش
تعيين تاريخ كاشت مناسب

خوشبختانه عليرغم اهميت و شدت پراكنش اين بيماري در ايران ، امكان كنترل اين بيماري به روش ضدعفوني بذر با قارچكشهاي مناسب وجود دارد كه در اين خصوص لازم است به نكات زير توجه داشت :
1. در صورت عدم اطمينان از سلامت بذر ، ضدعفوني بذور بخوبي انجام شود .
2. در انتخاب نوع سم دقت شود تا قارچكش مورد استفاده
علاوه بر اثر قارچكشي ، تأثير نامطلوبي روي محصول
نداشته باشد .
3. استفاده از سم با دز مناسب
4. دقت كافي در انجام عمليات ضدعفوني بذور





عملي ترين روش كنترل اين بيماري ، ضد عفوني شيميايي بذر با يكي از سموم سيستميك يا سيستميك تماسي ميباشد .

سومي ايت 2% پودر وتابل ، بايتان 5/7 % DS هر كدام به ميزان دوكيلو در هزار كيلو بذر گندم و كاربندازيم و كاربوكسين تيرام و اكسي كاربوكسين به ميزان 150 تا 200 گرم از فرم تجارتي ، ويتاواكسFF 200 مايع به مقدار 250-200 ميلي گرم از فرم تجارتي ، دي وي دند مايع 3 % به مقدار 100 تا 200 ميلي ليتر و سومي ايت مايع 2 % به مقدار 100 ميلي ليتر براي ضد عفوني صد كيلوگرم بذر توصيه مي شود .

نتيجه:

نتايج آزمايشات تحقيقاتي در شرايط مزرعه در استانهاي آلوده با استفاده از سموم قارچكش مناسب معرفي شده ي سومي ايت 1% و 2% پودر وتابل و ويتاواكسFF 200 مايع در تيمارهاي متعدد ، حاكي از تأثير مثبت اين سموم در كنترل اين بيماري بوده است و هيچك از سموم مصرفي ، اثر منفي بر اندامهاي رويشي و زايشي گياه نداشتند .

سم كاربوكسين واكسي كاربوكسين با دز 250 گرم در 100 كيلو بذر ، علاوه بر كنترل بيماري ، در افزايش رشد گياه جو به ميزان 6/4% موثر بوده است . همچنين موجب افزايش 2/12 و 6/9 و 7/5 درصدي تعداد خوشه هاي گندم و افزايش 19 درصدي توليد گندم شده است .