قرص برنج، قاصد مرگ

[ریپورتر]

قرص برنج، قاصد مرگ

--------------------------------------------------------------------------------

چندين روز قبل اعلام شد طي 4 ماه گذشته بيش از 90 نفر در اثر مسموميت با قرص برنج به بيمارستان لقمان حكيم تهران مراجعه و حدود 30 در صد از آنها فوت كردند كه ميانگين سني تمام آنها 25 سال بوده و حدود 80 درصد از آنها كمتر از 30 سال داشتند.

اين در حالي است كه طي سال گذشته و امسال 322 نفر از افراد زير30 سال در اثر مصرف اين قرص مسموم شدند.


در مورد خطرات و عوارض قرص برنج، دكتر ناصر جلالي، فوق تخصص مسموميت‌ها و رئيس بخش ويوه مسموميت‌هاي دارويي بيمارستان لقمان توضيح مي‌دهد.

آقاي دكتر، قرص برنج از سيانور سمي‌تر است؟
قرص برنج كه به نام فسفيد آلومينيوم نيز شناخته مي‌شود، قرصي است كه يك عدد از آن قادر است هزاران شته را از بين ببرد. اين قرص از خودش گاز فسفيد ترشح مي‌كند و از آن براي جلوگيري از آفت‌زدگي برنج در انبار استفاده مي‌شود. مسموميت با اين قرص هم از راه استنشاق، هم از راه تماس پوستي و هم به صورت خوراكي است.

عوارض اين مسموميت چگونه خود را نشان مي‌دهد؟
قرص برنج وقتي جذب بدن مي‌شود، آنزيم هاي سلولي را بلوكه كرده و باعث سمي‌شدن سلول ها در تمام ارگان ها مي‌شود.

اين در حالي است كه پيدايش علائم مسموميت خيلي سريع است و خودش را زود نشان مي‌دهد، مثلا ما بيماراني داشتيم كه به علت عدم آشنايي با خطرات اين قرص شب را در انبار برنج خوابيدند و دچار مسموميت و در نهايت مرگ شدند. يا حتي كودكاني كه در اثر بازي كردن با اين قرص مسموم شدند.

علت اين مسموميت‌ها و افزايش آنها به خاطر اين نيست كه اين قرص بدون مجوز به راحتي به فروش مي‌رسد؟
دقيقاً همينطور است و نكته بسيار مهم ديگر اين است كه بر خلاف ديگر مسموميت‌ها كه پادزهر دارند، مسموميت با قرص برنج هيچ پادزهري ندارد.

چه مقدار از اين قرص مي‌تواند مرگ را به همراه داشته باشد؟
نصف قرص برنج براي يك فرد بالغ كشنده است، يعني نيمي ‌از قرص يا 5/1 گرم از آن مي‌تواند همراه با علائمي ‌از جمله كاهش اشتها و وزن، كم‌خوني و شكستگي خود به خود استخوان، مرگ را به همراه داشته باشد. اين اتفاق البته 72 ساعت بعد از مصرف مي‌افتد.

با اين شرايط، علائم اين مسموميت را مي‌توان كنترل كرد؟
از نظر علائم، اختلالات متابوليك خيلي شديد در اثر استفاده از قرص برنج ديده مي‌شود؛ به اين صورت كه بيمار دچار اسيدوز متابوليك خيلي شديد مي‌شود كه ما با آزمايش خون متوجه اين اسيدوز مي‌شويم، ولي هرچه داروي خنثي‌كننده اسيد به بيمار مي‌دهيم، فايده‌اي نخواهد داشت.

علاوه بر اين بيمار دچار نارسايي و حتي از كار‌افتادگي كامل كليه مي‌شود، فشار خون او ديگر محسوس نيست و ناگهان سقوط مي‌كند، نبض بيمار دچار اختلال مي‌شود. علاوه بر تمام اينها اختلالات كبدي و عصبي، خواب‌آلودگي و بيهوشي و در نهايت مرگ، انتظار بيمار را مِي‌كشد.

پس وقتي اين بيماران را به درمانگاه ارجاع مي‌دهند، چه اقداماتي براي آنها انجام مي‌دهيد؟
در اين شرايط در ابتدا با محلول پرمنگنات معده آنها شستشو داده مي‌شود. در مرحله بعدي سعي مي‌كنيم اسيدوز شديد ايجاد شده در فرد را با بي‌كربنات خنثي كنيم و گاه كلسيم و منيزيوم براي حفظ غشاي سلول، به اين افراد كمك مي‌كند.



قرص برنج، بسيار کشنده است


ضرورت جمع‌آوري قرص برنج از عطاري‌ها
قرص برنج در چند سال اخير مثل مرگ موش براي خود شهرتي به هم زده است. خبر مرگ كساني كه در اثر استفاده از اين قرص جان خود را از دست مي‌دهند، هر چند وقت يك بار، تيتر صفحه حوادث روزنامه‌ها مي‌شود.

آخرين خبرها، خبر مرگ پوياي 18 ساله، زينب 17 ساله و پسر مجهول‌الهويه 18 ساله ‌اي است كه ظرف چند روز گذشته فوت شده‌اند.

مسموميت با قرص برنج در سال هاي اخير به عنوان يک عامل مهم مسموميت هاي شديد و منجر به فوت، بخصوص در کشور ما محسوب مي‌گردد.

آمارهاي منتشر شده، حکايت از مشاهده 124 مورد مسموميت با قرص برنج در سال 84 و دو ماهه ي نخست سال 85 در شهر تهران دارد که غالبا افراد 16 تا 30 را تشکيل مي دهد.


ماهيت قرص برنج
قرص برنج تركيب خطرناكي از فسفيدهاست كه براي جلوگيري از آفت‌زدگي برنج انبار شده مصرف مي‌شود. اما از ابزار اصلي خودكشي در بزرگسالان هم به شمار مي‌آيد. براي مثال اين ماده شايع ترين عامل خودكشي در هند است و خوردن يا استنشاق اتفاقي اين ماده نيز مي‌تواند عوارض شديد و حتي كشنده‌اي در برداشته باشد.

به عقيده متخصصان دوز كشنده اين قرص در انسان نامشخص است، ولي مواردي از مرگ در اثر خوردن تنها نصف قرص (‌5/1گرم) نيز گزارش شده است.

دكتر شاهين شادنيا، سرپرست بخش مراقبت‌هاي ويوه مسموميت بيمارستان لقمان در توضيح عملكرد اين سم مي‌گويد: «فسفيد يك سم داخل‌سلولي است، يعني از فعاليت آنزيم‌هايي كه در تنفس سلول نقش دارند، ممانعت مي‌كند. همچنين با ساخت پروتئين تداخل دارد و مانع سنتز پروتئين مي‌شود. ايجاد اين گونه اختلال در عملكرد سلول‌، نهايتا باعث مرگ سلولي مي‌شود.»

وي در ادامه مي‌گويد: «اما اين سم كشنده، سلول‌هاي شريان‌هاي كوچك انتهاي بافت قلب و همچنين بافت ريه را بيش از هر نقطه ديگر تحت تاثير قرار مي‌دهد. تخريب اين سلول‌ها باعث نشت مايع به فضاي خارج عروق مي‌شود و ضربان نامنظم قلب (آريتمي قلبي) و اِدم ريوي را در پي دارد.»

دكتر شادنيا در ادامه با اشاره به اينكه احتمال مرگ در اثر استفاده از اين سم، بسيار بالا و مانند سيانور است و متاسفانه اين سم، هيچ پادزهري ندارد، مي‌گويد: «نصف يك قرص 3 گرمي براي يك فرد بالغ دوز كشنده محسوب مي‌شود، اما به هر حال هر چقدر فرد مسموم زودتر به مراكز درماني برسد، احتمال زنده‌ ماندنش بيشتر است، هر چند كه به هر حال درمان قطعي وجود ندارد و حتي پس از اقدامات درماني باز هم ممكن است فرد نتواند مرحله حاد را پشت‌‌‌ سر بگذارد و ظرف 24 تا 48 ساعت جانش را از دست بدهد.»

در خيلي از مسموميت‌ها، در همان مراحل ابتدايي سطح هوشياري پايين مي‌آيد و بيمار درد و اقدامات درماني را حس نمي‌كند، اما در مورد قرص برنج، كُما در مراحل نهايي رخ مي‌دهد. دكتر شادنيا در اين مورد مي‌گويد: «مسموميت با اين سم علائم تخصصي ندارد. تهوع، درد شكم، عطش شديد و در نهايت افت فشار خون علايمي هستند كه يك ساعت پس از مصرف سم بروز مي‌كنند و در اكثر موارد در طي چند ساعت به دنبال بروز عارضه ريوي منجر به مرگ مي‌شوند.»

البته اگر بخت يار كسي باشد و اين مرحله را پشت‌سر بگذارد، آنگاه نوبت به عوارض كبدي و كليوي مي‌رسد كه به گفته دكتر شادنيا اين عوارض كوتاه مدت هستند و به تدريج بهبود مي‌يابند.

حلقه ي مفقوده
سال گذشته به دنبال چند مورد مرگ ناشي از قرص برنج در يك مدرسه دخترانه، عنوان شد كه قرص برنج شباهت ظاهري به قرص‌هاي توهم‌‌زا دارد و افراد سودجو از اين موضوع سوء‌استفاده كرده و آنها را در اختيار دانش‌آموزان قرار مي‌دهند.

با همه اين اوصاف اين سوال مطرح است كه سمي كه اصولا بايد فقط در دسترس كشاورزان و تاجران برنج باشد، چرا به راحتي در دسترس جوانان و بچه‌هاي مدرسه‌اي قرار دارد و چرا در داروخانه‌ها و عطاري‌ها عرضه مي‌شود؟
دكتر حسين حسنيان مقدم، فلوشيپ سم‌شناسي باليني و مسموميت‌هاي بيمارستان لقمان در اين رابطه مي‌گويد: «داروخانه‌ها در حال حاضر حداقل در سطح تهران اين دارو را نمي‌فروشند و عمده افراد اين قرص را از عطاري‌ها و سم‌فروشي‌ها تهيه مي‌كنند.»

به گفته دكتر حسنيان در يكي از طرح‌هاي تحقيقاتي بخش مسمومين بيمارستان لقمان كه از 48 نقطه تهران شامل عطاري‌ها، داروخانه‌ها و سم‌فروشي‌ها به عمل آمده بود، مشخص شد كه داروخانه‌ها هيچ‌كدام اين دارو را نفروخته‌اند، ولي عطاري‌ها و سم‌فروشي‌ها هر كدام اين دارو را به قيمت 50 تا 250 تومان در دسترس افراد عادي قرار داده‌اند.

دكتر حسنيان با اشاره به اينكه براي قرص برنج هنوز جايگزين مناسب و بي‌خطري ساخته نشده، ادامه مي‌دهد: «اين قرص در واقع ضد آفت براي برنج است و علت اينكه وزارت بهداشت هنوز اقدامي براي جلوگيري از توليد قرص برنج نكرده، اين است كه با اين كار قيمت برنج دو برابر خواهد شد. ولي در هر حال اقدامي هم براي اينكه يك فرد عادي نتواند به راحتي از هر مكاني اين قرص را تهيه كند، صورت نگرفته است.»

وي با انتقاد از عرضه بي حساب و كتاب اين قرص‌ها در عطاري‌ها، در مورد نحوه عرضه و استفاده از اين قرص‌ها مي‌گويد: «اين قرص‌ها بايد با بسته‌بندي ضخيم عرضه شود تا کسي نتواند به راحتي آن را ببلعد، به عنوان مثال بايد آن را در يک پوشش پلاستيکي غير شکننده، مشبک و منفذدار قرار داد تا گاز فسفين به راحتي از آن خارج شود، ولي قابل مصرف خوراکي هم نباشد.»