اکتشاف مواد معدني

[محسن آزماینده]

اکتشاف مواد معدنی ، زیربنای اقتصاد و صنعت هر جامعه را تشکیل می‌دهند. بشر از همان آغازآفرینش خود و در طول تاریخ ، بر حسب نیازمندیها و شناخت ، از مواد معدنی استفادهکرده است. اکنون نیز انسان ، از تمامی مواد معدنی به حالتها و شیوه‌های گوناگون ،اقدام به اکتشاف مواد معدنى وبهره‌برداری ار آنها می‌نماید. به عبارت دیگر ، همین مواد معدنی هستند که پاپه و اساس تمدنرا تشکیل می‌دهند.
در رسیدن به اهداف فوق ، روشهای مختلف تجزیه مواد معدنی ، روشهایژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی و فرآوری مواد انجام می‌گیرد. همچنین در انجام پروژه‌های مختلفاکتشافی باید به مسائل زیست محیطی نیز دقت لازم را مبذول داشت.
تاریخچه
از آغاز آفرینش ، انسان همواره از موادپوستهزمیندر جهت رفع نیازمندی‌های زندگی و دسترسی به رفاه بیشتر استفاده کرده است. سنگها وکانیهای غیر فلزیاولین موادی هستند کهانسان اولیه آنها را به کار برده است. آثار بدست آمده از کاوشهای باستان شناسی حاکیاز آن است که انسانهای اولیه از فلینت ، چرت و دیگر سنگهای سخت برای ساختن اسلحه وکندن غارها استفاده نموده‌اند و همچنین خاک رس و سنگ را برای ساختن ظروف گلی واهرام شگفت انگیز مورد استفاده قرار داده‌اند.
ظهور انسان و اشیای دست سازبشری در عصر پارینه سنگی (Paleolithic old stone age) در 750 هزار سال پیشاز میلاد آغاز گشته است. بر اساس مطالعاتباستانشناسی،طلا Au نخستین فلزی بوده کهبشر به صورت خالص ازرودخانه‌هاجمع آوری نموده ومسنیز نخستین فلزی است که انسانقادر به ذوب آن شده است. در مورد تاریخ استفاده از مس نظرات ضد و نقیضی دیدهمی‌شود. گروهی استفاده از آن را در حدود 20 هزار سال پیش از میلاد ، و عده‌ای تاریخاستفاده آن را به حدود 12 هزار سال پیش از میلاد و به کشور مصر نسبت می‌دهند.
سیر تحولی
· بر طبق نوشته‌های هرودت ، یونانیان در سالهای 420 تا 384 قبل از میلاد ازرگه‌های کوارتزی برای کشف ذخایر طلا استفاده نموده‌اند.
· ابو علی سینا، فیلسوف و دانشمند ایرانی ( 1037 ـ 980 میلادی ) اولینکسی به شمار می‌رود که مواد معدنی را تقسیم نموده است. این رده بندی شامل سنگها ،فلزات ، سولفورها ، نمکها و ترکیبات دیگر می‌باشد.
· اولین نظریه در مورد منشأ مواد معدنی توسطجورج اگزیکولادر سال 1556ارائه شد. این دانشمند به کمک مطالعات دقیق انجام شده روی ناحیه معدنی ارزبرگ آلمان، چگونگی تشکیل این ذخیره را به طور سیستماتیک بیان نمود. در قرن هیجدهم مجدداپژوهشهایی در زمینه چگونگی تشکیل مواد معدنی به خصوص در منطقه ارزبرگ آلمان توسطدلیاس ( 1770 ) ،هنگل (1725) ،زیرمن ( 1746) انجام شد.
· در اواخر قرن هیجدهم ، ورنر از آلمان و جیمز هاتن از اسکاتلند ، دو نظریهمتفاوت در مورد منشا مواد معدنی ارائه دادند و بحثهای زیادی در این باره آغازگردید. ورنر در سال 1775 نظریه نپتونیست را ارائه نمود. بر طبق این نظریه سنگهایرسوبی وسنگهایآذرینو حتی رگه‌ها از طریق ته‌نشینی دراقیانوسبه وجود آمده‌اند. هاتن نیز در سال 1778 نظریه پلوتونیست را پیشنهاد کرد. وی ضمن ردکردننظریه ورنر، معتقد بود که سنگهای آذرین و مواد معدنی مذاب از اعماقزمین منشا گرفته‌اند.
· در اواخر قرن نوزدهم ، دانشمندان آمریکایی و اروپایی در مورد نحوه تشکیل موادمعدنی نظریه‌های مختلف دیگری ارائه داده‌اند. مطالعه و پژوهشهایی که تا کنون درزمینه منشا و چگونگی تکشیل کانیها توسط دانشمندان انجام شده موجب ارائه تئوریهایجدید شده که اکتشاف مواد معدنی را در تمامی مراحل کم هزینه‌تر ، آسانتر و با موفقیتآمیزتر نموده است.
· برخی ساکنان اولیه ایرانیان را نخستین ذوب کنندگان و استفاده کنندگان از فلز مستصور می‌کنند و تاریخ آن را به حدود 9 هزار سال پیش از میلاد می‌دانند. با این حال، به نظر بسیاری از باستان شناسان استخراج و ذوب مس توسط ساکنان اولیه ایران و درمحلی به نام تل ابلیس صورت گرفته است. بر اساس شواهد باستان شناسی و معدن کاریقدیمی ، مرکز ، شرق و شمال ایران دارای کهن‌ترین پیشینه فلزگری می‌باشند. اواخرهزاره هفتم در ایران را مرحله گذر از عصر نو سنگی به عصر فلزات می‌دانند، در حالیکه عصر نو سنگی در اروپا تا هزاره چهارم ادامه داشته است.
رده بندی کانسارها
امروزه سه رده بندی برای کانسارها مودر استفادهقرار می‌گیرد که ممکن است با توجه به شرایط خاص یک کانسار ، یکی بر دیگری ترجیحداده شود. این رده بندیها بصورت زیر می‌باشد:
رده بندی نیگلی کانسارها ( 1929 ):
o کانسارهای نفوذی
o کانسارهای آتشفشانی
· رده بندی کانسارها توسط اشتایدرون:
o کانسارهای نفوذی و ماگمایی
o کانسارهای پنوماتولیتی
o کانسارهای گرمابی
o کانسارهای حاصل از گازها و بخارات درونی که به مناطق سطحی راهمی‌یابند.
· رده بندی کانسارها توسط لیندگرن:
o تجمع کانیها در اثر انجام واکنشهای شیمیایی
o تغییرات و تجمع مکانیکی مواد معدنی
منبع:www.gsi.ir