کشت کاخانه چرا....؟

[سجاد عابدی]

[مقدمه :
از وقتی که انسان خود را شناخته تا به امروز که عصر اتم و فن آوری نام گرفته، با گرسنگی و قحطی دست به گریبان بوده است. مطالعاتی که توسط دانشمندان در این زمینه انجام گرفته، نشان داده است که بیش از یک سوم مردم دنیا یا از گرسنگی رنج می برند و یا شدیداً دچار سوء تغذیه می باشند. بشر همواره کوشش نموده که با بکارگیری فن آوری نوین، از زمین و آب حداکثر استفاده را بنماید و با به کار گرفتن ماشین آلات کشاورزی پیشرفته و مبارزه با آفات و بیماریها میزان تولید محصولات کشاورزی را بالا ببرد. همچنین با استفاده از فنون و روشهای گوناگون، مثلاً اختراع و ساختن سردخانه های بزرگ و مدرن برای نگهداری محصولات مختلف کشاورزی و استفاده از آنها در زمان مناسب و احداث کارخانه هایی به منظور فن آوری تبدیل تولیدات کشاورزی به مواد غذایی قابل نگهداری برای مدت طولانی تر، تلاش کرد تا اندازه ای با مسئله گرسنگی و قطحی مبارزه کنند؛ ولی این کوشش ها با بالا رفتن بی رویۀ جمعیت کشورها بی نتیجه ماند، به طوری که در حال حاضر بیش از 30 درصد مردم جهان از نظر تهیۀ مواد غذایی با مشکل روبرو هستند.
امروزه کشورهای دنیا را از نظر مصرف مواد غذایی به دو دسته تقسیم می کنند. دستۀ اول کشورهای صنعتی و پیشرفتۀ دنیا (مانند آمریکا) می باشند که نه تنها مشکلی از نظر تهیۀ مواد غذایی ندارند، بلکه به منظور بالا نگهداشتن قیمت محصولات خود و فروش آنها به کشورهای دیگر، ناچارند مقدار زیادی از تولیدات کشاورزی خود را به طرق مختلف معدوم نمایند. دستۀ دیگر کشورهای در حال توسعه و عقب افتاده می باشند که قادر به تأمین مواد غذایی برای مردم کشور خود نیستند. به عنوان مثال، می توان از گرسنگی شدید در کشور هند و گرسنگی مزمن در بعضی از کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین نام برد.
با توجه به اینکه جمعیت دنیا به طور سرسام آوری رو به افزایش است و دانشمندان پیش بینی کرده اند که در سال 2030 میلادی جمعیت کرۀ زمین به 10 میلیارد نفر می رسد، اکنون این سئوال پیش می آید که برای تهیه و تأمین مواد غذایی برای چنین جمعیتی چه باید کرد؟ و چه چاره ای اندیشید؟
متخصصین و دانشمندان صاحبنظر در این زمینه تئوری و فرضیه های مختلفی را بیان می کنند. عده ای عقیده دارند که با راه انداختن جنگ و کشتار بین کشورها تا حدودی می توان جمعیت کرۀ زمین را مهار کرد. تعدادی معتقدند که با پایین نگهداشتن نرخ رشد جمعیت، شاید بتوان جمعیت کرۀ زمین را کنترل نمود و بالاخره بعضی از دانشمندان روش دیگری را پیشنهاد می کنند و معتقدند که با استفاده از فن آوری پیشرفته و رایانه ای، زمینهای بیشتری به زیر کشت خواهند رفت و از امکانات موجود می توان استفاده بهتری به عمل آورد. و به این ترتیب میزان تولید محصولات کشاورزی را بالا برد.
طبق گزارشهای سازمان خوار و بار جهانی در حال حاضر حدود 20 درصد از زمینهای زراعی دنیا به زیر کشت می روند و در زمینۀ کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرند. حال آنکه با برنامه ریزی و تلاش و کوشش و مکانیزه کردن کشاورزی کشورهای در حال رشد و یا عقب افتاده، می توان سطح زیر کشت را کشاورزی کشورهای در حال رشد و با عقب افتاده، می توان سطح زیر کشت را افزایش داد. دومین مسئله ای که باید به آن توجه کافی مبذول داشت، و شاید اهمیت آن کمتر از مسئله اول نباشد، این است که درصد زیادی از محصولات قبل از برداشت و یا بعد از برداشت از بین می روند. این مطلب، بخصوص در کشورهای که از فن آوری پیشرفته ای برخوردار نیستند، به مراتب حادتر و شدیدتر است و شاید میزان تلفات و ضایعات بعضی از محصولات کشاورزی به 30 تا 40 درصد برسد. میزان درصد ضایعات سبزی را در بعضی از کشورهای دنیا نشان می دهد.
نکتۀ مهم دیگری که باید متذکر شد و روی آن تأکید کرد مسئله از بین رفتن محصولات کشاورزی به وسیلۀ آفات و بیماریها می باشد. طبق بررسی هایی که دانشمندان در این زمینه انجام داده اند، درصد تلفات را تا 45 درصد تخمین می زنند. بعضی از دانشمندان عقیده دارند، غذایی که مصرف می نماییم در واقع باقیماندۀ خوراک حشراتن است.
امروزه با وجود پیشرفت در صنعت کشاورزی و تهیه و ارائه انواع مختلف سموم گیاهی هنوز در بعضی از کشورهای توسعه نیافته بیش از نیمی از تولیدات کشاورزی در مزارع و انبارها طعمۀ حشرات قرار می گیرند و حتی در آمریکا، که یکی از پیشرفته ترین کشورهای دنیا در امر کشاورزی است، سالیانه درصد زیادی از محصولات کشاورزی توسط حشرات از بین میرود.
شایان ذکر است که این ضایعات با توجه به مصرف سموم شیمیایی می باشد که این سموم خود برای سلامتی انسان و موجودات دیگر زیان آور است و بسیاری از حشرات مفید، که در گرده افشانی مورد احتیاج روزانۀ مردم و همچنین پیشرفت فن آوری در تمام زمینه های کشاورزی، بخصوص تولید محصولات باغبانی، به ویژه سبزیها، می تواند در تأمین مواد غذایی بشر سهم بسزایی داشته باشد، لذا تولید آنها باید در رأس برنامه های کشاورزی قرار گیرد.


مقدمه و اهمیت اقتصادی محصولات گلخانه ای :
روش های معمول کشت در هوای آزاد براساس مساعد بودن شرایط محیطی صورت میگیرد، معمولاً در اکثر مناطق کشور، کاشت در بهار و برداشت در اواخر تابستان و در صورت مساعد بودن هوا تا اوایل پاییز به طول می انجامد.
البته در مناطق جنوبی کشور امکان کشت برخی سبزی های فصل خنک در پاییز و زمستان وجود دارد. در روشهای معمول کشت، تمامی عملیات کاشت تا برداشت تابع شرایط محیطی است. در صورتی که بخواهیم تولید خارج از فصل داشته باشیم باید یا به کارگیری روش هایی عوامل محیطی (دما، رطوبت نسبی و نور) را تحت کنترل داشته باشیم.
روش های کنترل عبارتند از :
استفاده از تونل پلاستیکی :
در این روش پس از کشت بذر، روی آن پلاستیک کشیده می شود و به محض مساعد شدن شرایط محیطی پوشش برداشته می شود. هدف این روش زودرسی محصول است. مانند کشت گوجه فرنگی، فلفل، بادنجان و خیار که در منطقه جیرفت مورد استفاده می گیرد.
استفاده از گلخانه (پلاستیکی، شیشه ای ، فیبر شیشه و ...) :
این روش به منظور تولید خارج از فصل سبزی های گلخانه ای انجام می شود که در بخش های بعدی به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرند.
اهداف کشت گلخانه ای :
- تولید محصول در محلی که آن محصول تولید نمی شود.
- تولید در زمانی که کشت محصول در هوای آزاد غیرممکن است.
مزایای کشت گلخانه ای :
1- افزایش تولید در واحد سطح (حداقل 10 برابر هوای آزاد)، در مورد خیار تولید 20 کیلوگرم در مترمربع در گلخانه به جای 2 کیلوگرم در مترمربع در هوای آزاد.
2- تولید بیش از یک محصول در سال (در مورد خیار 3 بار تولید در سال و در مورد گوجه فرنگی 2 بار تولید در سال)
3- افزایش کیفیت محصول تولیدی (کنترل بهتر آفات و بیماریها با روش های کنترل بیولوژیکی و کاهش مصرف سموم که باعث افزایش کیفیت محصول و افزایش صادرات و حفظ محیط زیستمی شود)
4- صرفه جویی در مصرف آب (با آبیاری تحت فشار)
5- استفاده از اراضی غیر قابل کشت با سیستم هیدروپونیک (مانند گلخانه های پرورش سبزی در جزیره کیش)
6- عدم وابستگی تولید به شرایط محیطی و امکان بازاریابی مناسب و تنظیم برنامه کشت مطابق نیاز بازار، مثلاً تاریخ کاشت خیار طوری تنظیم شود که زمان برداشت اواخر اسفندماه باشد.
7- تداوم کار و تولید محصول در تمام فصل های سال با توجه به امکان کنترل عوامل محیطی و تنظیم شرایط موردنیاز گیاه (استفاده از اوقات بیکاری کشاورزان در پاییز و زمستان)
8- آزادسازی زمین ها برای محصول هایی استراتژیک مانند گندم.
9- کاهش جذب فلزات سنگین توسط گیاهان و حفظ سلامت جامعه با سیستم هیدروپونیک که امکان جذب کمتر این عنصر فراهم می سازد.
10- جلوگیری از تغییر کاربری زمین برای ساختمان (به علت سودمند بودن تولید گلخانه ای) البته این مسئله در مورد شهر تهران صادق نیست.
11- جلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهر، با احداث گلخانه و کشت در محیط های کنترل شده، روستاییان با آب و زمین محدود قادر به کسب درآمد می شوند.
12- ایجاد فرصت های شغلی برای جوانان، زنان روستایی و دانش آموختگان کشاورزی
معایب کشت گلخانه ای :
- هزینه اولیه آن زیاد است و قسمت اعم این هزینه صرف گلخانه می شود. البته در صورت سودمند بودن محصول تولیدی این هزینه حداکثر در مدت سه سال برگشت داده می شود.
- نیاز به مراقبت دایمی دارد. برخلاف کشت در هوای آزاد که با مراقبت کمتر نیز می توان به سود قابل قبولی دست یافت، در کشت های گلخانه ای حتی لحظه ای غفلت می تواند خسارت جبران ناپذیری وارد کند. مثلاً کاهش شدید دما در گلخانه در یک شب سرد زمستانی می تواند باعث نابودی کامل خیار گلخانه ای شود.
در صورت تصمیم به کشت گلخانه ای چه باید کرد؟
1- مشخص کردن بازار فروش (Sell your crop before planting) باید مشخص شود محصول تولیدی در کجا به فروش خواهد رسید؟
2- تعیین زمان های مختلف سال از نظر میزان فروش، زمان های کسادی و اشباع بازار و زمان های خلا و نیاز شدید بازار.
3- تعیین نوع و ویژگی های محصول موردنیاز بازار، مثلاً گوجه فرنگی درشت یا ریز، گیلاسی یا گلابی شکل، قرمز یا زرد رنگ مورد پسند مصرف کننده است؟ کدام نوع فلفل زرد، سبز، شکلاتی یا قرمز مورد پسند مردم است؟
4- جمع آوری اطلاعات هواشناسی منطقه موردنظر کشت (میانگین ده ساله حداقل دما در سردترین شب سال، میانگین حداکثر دما در گرم ترین روز سال، میانگین ده ساله بارندگی، میانگین تعداد روزهای آفتابی، میانگین تعداد روزهای ابری، میانگین تعداد روزهای یخبندان)
5- تعیین جهت های چهارگانه جغرافیایی و جهت وزش باد غالب
6- نوع خاک از نظر بافت، ساختمان، PH، EC، میزان عناصر پرمصرف و کم مصرف و میزان آهک، ظرفیت تبادل کاتیونی و ...
7- وضعیت آب منطقه از نظر کمی و کیفی، برای هر مترمربع بستر خاکی در گلخانه حدود یک مترمکعب آب باید در دسترس باشد. Ph, Ec کل مواد جامد حل شده در آب (TSS)، بیکربنات، سدیم، کلر، فلور آب باید در حد مطلوب باشد.
8- مسافت گلخانه تا بازار مصرف
9- دستمزد کارگر در منطقه ای که قرار است گلخانه احداث شود.
10- جمع َآوری اطلاعات علمی در مورد کاشت، داشت، برداشت، آفات، بیماری ها، انبارداری محصول موردنظر
11- بازدید از گلخانه های پرورش سبزی و جمع آوری اطلاعات عملی و تجربی (به منظور جلوگیری از تکرار اشتباه دیگران و ...)
12- بررسی افتصادی و تعیین هزینه های تولید
1- هزینه های ثابت
الف- هزینه احداث گلخانه
ب- هزینه تأسیسات گرم کننده
ج- هزینه تأسیسات خنک کننده
د- هزینه تأسیسات آبیاری
ه – خرید سمپاش
و- خرید زمین
ز- خرید دماسنج، رطوبت سنج، ph متر، EC متر، تانسیومتر، نورسنج
ج- خرید گلدان

2- هزینه های جاری
الف- هزینه آب، برق، گازوئیل، تلفن و ...
ب- خرید بذر
ج- خرید کود
د- خرید سم
ه – هزینه کارگیری (از کاشت تا برداشت)
کل هزینه ها = هزینه های ثابت + هزینه های جاری
سود = فروش کل (عملکرد کل * قیمت) – کل هزینه ها
اهمیت تولید محصولات گلخانه ای :
همان طور که می داند براساس آمار وزارت جهاد کشاورزی (3) سبزی های گلخانه ای مساحتی حدود 1500 هکتار را تشکیل میدهند. البته این مساحت هم اکنون حداقل دو برابر شده است. اگر در هر هکتار از این گلخانه ها حدود 200 تن محصول تولید شود، تقریباً کل تولید 300 هزار تن می باشد و اگر قیمت هر کیلوگرم آن را 200 تومان فرض کنیم، رقمی حدود 60 میلیارد تومان می شود که می تواند اهمیت زیادی در اقتصاد کشور داشته باشد. البته با توجه به افزایش روزافزون سطح زیر کشت گیاهان گلخانه ای، می توان ارقام بیشتری را مدنظر قرار داد. نکته مهم امکان کشت محصول های گلخانه ای در سطحی بسیار کوچک (مثلاً 1000 مترمربع) است که در صورت رعایت کلیه جوانب و برنامه ریزی صحیح می تواند سود قابل قبولی عاید کشاورز شود، مثلاً اگر در یک گلخانه 1000 مترمربعی که در آن خیار گلخانه ای کشت شده باشد، 3000 بوته کشت شده باشد و هر بوته بطور متوسط متوسط پنج کیلوگرم خیار تولید کند در مجموع 15000 کیلوگرم خیار تولید می شود و اگر سه بار کشت را در یک سال در نظر بگیریم، با احتساب قیمت 2000 تومان برای هر کیلوگرم خیار، درآمد کل حاصر از فروش مبلغ 000/000/9 تومان خواهد شد. دستیابی به چنین رقمی در محصول های هوای آزاد تقریباً غیر ممکن است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که کشت گلخانه ای سبزی ها در صورتی که به کلیه جوانب آن پرداخته شود، می تواند سود اقتصادی قابل ملاحظه ای داشته باشد.


تاریخچه و اهمیت سبزیها :
تاریخچه کشت سبزیها در دنیا :
تاریخ نشان می دهد که انسان از 7000 تا 10000 سال قبل (در عصر نئولیتیک) به فکر کشت گیاهان مختلف بوده، از آنها در تهیه و تأمین مواد غذایی برای خود استفاده می نموده است. مصریان حدود 3500 سال قبل از میلاد مسیح به کشت سبزی می پرداختند. سبزیهایی که مصریان کشت می نمودند عبارت بودند از : خیار، آرتیشو، عدس، تره، سیر، پیاز، کاهو، نعناع، کاسنی، تربچهه، جعفری و انواع خربزه.
آنها تکنیک و فن نگهداری بعضی از سبزیها را برای مدت طولانی و همچنین فراهم کردن شرایط لازم برای انبار کردن سبزیها را می دانستند.
بعدها چون مصر یکی از مستعمرات روم گردید، این سبزیها به روم منتقل شد. در 700 سال قبل از میلاد مسیح آشوریها بیش از 900 نوع گیاه را شناسایی کرده بودند که حدود 250 نوع از آنها را انواع مختلف سبزی، گیاهان دارویی و گیاهان روغنی تشکیل می داد. در نوشته هایی که از رومیها باقیمانده (500 سال قبل از میلاد مسیح تا حدود 500 سال بعد از میلاد مسیح) در مورد نحوۀ استفاده از بعضی سبزیها صحبت به میان آمده است. آنها از مصرف چند تنوع میوه و سبزی اطلاع و آگاهی داشتند. رومیها به این مطلب پی برده بودند چنانچه گیاهان تیرۀ بقولات را در تناوب زراعی قرار دهند، این کار نه تنها باعث تقویت زمین می شود، بلکه سبب افزایش میزان محصول می گردد.
اروپاییان به ویژه فرانسویها، اسپانیاییها و انگلیسیها وقتی در سرزمین خود استقرار یافتند به کشت سبزیهای اقدام نمودند که لیست تمام آنها در نشریات و نوشته های آن کشورها آمده بود. بعد از سال 1492 به مرور، بعضی از سبزیهای جدید تهیه و به بازار مصرف ارائه گردید و مورد استفاده قرار گرفت. از بین آنها می توان از ذرت، سیب زمینی، گوجه فرنگی، سیب زمینی شیرین، انواع کدو و انواع مختلف لوبیا نام برد.
با شروع رنسانس در اروپا و اختراعتی که به وسیلۀ دانشمندان انجام گرفت، فصل تازه ای در علوم و فنون مختلف باز شد و کشاورزی از این جریان جدا نبود.
در این دوره سبزیهای تازه ای کشف و به لیسهای قبلی اضافه شد.
پیشرفتی که کشاورزی تنها در قرن بیستم در اروپا و آمریکا نمود. بیش از پیشرفت 20 قرن گذشته بوده است. شاید بتوان گفت که گرچه سطح زیر کشت در این قرن کم شده است، ولی با بکار بردن علوم جدید و فن آوری پیشرفته، میزان تولید محصولات کشاورزی به طور چشمگیری افزایش یافت. به عنوان مثال می توان از میزان تولید گوجه فرنگی نام برد. میزان متوسط محصول گوجه فرنگی در آمریکا در سال 1940 حدود 20 تن در هکتار بوده که به دلیل به کار ردن و استفاده از فن آوری پیشرفته در حال حاضر به بیش از 6 تن در هکتار بالغ شده است.
تاریخچۀ کشت سبزیها در ایران :
حفاریهایی که در اطراف کاشان به عمل آمده، نشان داده است که در شش هزار سال قبل ایرانیان متمدن بودند و روش زراعی پیشرفته ای داشته اند. همچنین، در حفاریهایی که در سایر نقاط این مملکت پهناور انجام پذیرفته است، نمایانگر آن است که در حدود 3300 سال قبل از میلاد مسیح باغبانی و باغداری بین ایرانیان رایج و مرسوم بوده و از نظر باغبانی میان نقاط مختلف ایران ارتباط برقرار بوده است.
پطرو شفسکی (1898 میلادی) گزارش داده است که در قرن اول قبل از میلاد مسیح ایرانیان به باغ و باغداری علاقه واری داشته اند و اغلب درختان میوۀ قابل کشت در یونان را کشت میکردند. ساسانیان به کشاورزی علاقه زیادی نشان می دادند و به احیای قنوات و تشویق و توسعه زراعت و محصولات باغبانی همت گماشته و مقدار زیادی از سرزمینهای مزروعی را به زیر کشت برده بودند. در این زمان کتاب پهلوی که امروزه آن بن دهش می نامیم. از کشت انواع سبزی مانند ترتیزک، تره، گشنیز و خیار صحبت به میان آورده است. بعد از ساسانیان ابومنصور موفق الهروی (قرن چهارم هجری) در کتاب خود الابنیه فی حقایق الادویه از تعداد بسیاری از گیاهان باغبانی یاد کرده است. بنا به گفتۀ او در ایران سبزیهایی چون اسفناج، باقلا، خربزه، هندوانه، بادمجان، ریجان، پیاز، سیر، نخود فرنگی، هویج، شنبلیله، تر تیزک، نخود ایرانی، کاهو، چغندر، ترخون و ... کشت شده است و مردم از آنها استفاده نموده اند.
در زمان دیلیمان برای اولین بار بعضی از سبزیها مثل مارچوبه در سطح وسیع در ایران کشت و مصرف می گردید، ولی بعدها کشت آنها منسوخ شد و با وجود آنکه اخیراً در باره کشت آنها مرسوم شده است، ولی هنوز مصرف آنها عمومیت نیافته و این سبزیها جزء سبزیهای لوکس محسوب می شوند.
در اثر حملۀ مغول، همراه با ویران شدن ایران، باغبانی نیز، از رونق افتاد و وضع بدین منوال بود تا آنکه غازان خان تیموری (اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری قمری) همت به آبادی مملکت و توسعۀ کشاورزی گماشت. در قلمرو وی انواع درختان میوه و سبزیها در تمام نقاط ایران کشت می گردید. در زمان صفویان کشاورزی در تمام ایران رونق خوبی داشت و بخصوص در اصفهان و اطراف آن انواع و اقسام میوه ها و سبزیها را کشت می نمودند. به طوری که در زمان شاه عباس پیاز خراسان به خارج از کشور صادر می گردید.
اولین جنبش به طرف کشاورزی مدرن در زمان صدارت میرزاتقی خان امیرکبیر به وجود آمد. این مرد لایق و کاردان،؛ سعی وافری نیز، در پیشبرد کشاورزی نمود و ضمن وارد کردن انواع بذور اصلاح شده، با متخصصان خارجی هم قراردادهایی منعقد ساخت و کشاورزی ایران را به سوی پیشرفت سوق داد. در اوایل قرن چهاردهم هجری قمری ارقام مختنلف سیب زمینی از خارج (اروپا) به ایران وارد گردید و به این ترتیب وضع کشت انواع مختلف سبزی روز به روز بهتر شد و به صورت امروزی درآمد.
اهمیت غذایی سبزیها :
تحقیقاتی که توسط متخصصان و کارشناسان علم تغذیه انجام گرفته، بیانگر آن است که وجود سبزیها در غذای روزانه انسان الزامی است. به طوری که باید 80 درصد حجم کل غذا را محصولات باغبانی (میوه و سبزی) و 20 درصد بقیه را مواد پروتئینی (گوشت، تخم مرغ، پنیر) و مواد قندی (نشاسته و نظایر آنها) تشکیل دهد. همچنین، متخصصان علوم تغذیه معتقدند که به منظور تأمین انرژی و کالری لازم بدن، باید بین موادی که به وسیلۀ بدن دریافت میگردد، تعادل برقرار باشد؛ در غیر این صورت عواقبی که در پیش دارد که منجر به بروز بیماریهای مختلف می گردد. به همین دلیل امروزه مردم کشورهای پیشرفتۀ دنیا به مصرف سبزی و میوه اهمیت می دهند و خود را ملزم به مصرف روزانه آنها می کنند.
دانشمندان علوم تغذیه بر این عقیده اند که غذای کامل برای هر فرد در هر روز عبارت است از : رسانیدن مواد غذایی مختلف و لازم و قابل استفاده و جذب برای بدن. این مواد شامل آب، پروتئین، چربی، کربوهیدراتها، املاح معدنی و ویتامینها می باشند. تحقیقات مختلفی که در این زمینه انجام شده است نشان داده اند که تغذیۀ صحیح عمر انسان را طولانی می کند.
کارشناسان علوم تغذیه به این واقعیت پی برده اند که غذای کامل و کافی روی کارهای جسمی، فکری و روانی بدن تأثیر مستقیم دارد. بنابراین، باید مردم را به خوردن غذای کامل تشویق و ترغیب نمو و به آنها قبولاند که با تغذیۀ صحیح می توان سالمتر زندگی کرد، کمتر مریض شد و بیشتر عمر کرد. امروزه به این واقعیت پی برده شده است که بین غذاهایی که مصرف می کنیم و بروز بیماریهای خطرناکی همچون سرطان، رابطۀ نزدیک وجود دارد. مطالعات انجام شده در این زمینه نشان داده است، افرادی که در مناطق روستایی زندگی می کنند، چون بیشتر سبزی مصرف می کنند، کمتر مورد حملۀ بیماریهای خطرناک، از قبیل سرطان قرار می گیرند.
سبزیها از نظر دارا بودن انواع ویتامینها، مواد معدنی ، مواد پروتئینی، ترکیبات قندی و به لحاظ داشتن مقدار قابل توجهی سلولز که باعث سهولت هضم غذا می شود، نقش بسیار مهمی از مواد مورد احتیاج بدن، که وجود آنها حتی به مقدار بسیار کم برای ادامه حیات ضروری است (ویتامینها)، در غذاهای حیوانی یافت نمی شود و یا مقدار آنها بسیار کم است (65) در صورتی که در سبزیها به حد وفور وجود داردو
برای ادامۀ زندگی و سلامت اغلب سلولهای بدن، وجود ویتامینهای مختلف امری لازم و حیاتی است. ویتامینها مستقیماً در ساختار و نگاهداری نسوج بدن کمک نمی کنند، بلکه در ظریفترین و حیاتی ترین اعمال و کارهای داخلی سلول دخالت دارند. به عنوان مثال، اگر ویتامینها نباشند، غذاهایی که ترکیبات شیمیایی پیچیده ای دارند، به ساده ترین صورت تبدیل نمی گردند. در نتیجه نه تنها انرژی لازم برای ادامه زندگی آزاد نمی شود، بلکه موجب مسمومیت هم می گردند.
شایان ذکر است که بر اثر درست و صحیح مصرف نکردن ویتامینها، به مرور زمان ممکن است بیماریهای مختلفی در بدن انسان بروز کند. از جمله این بیماریها می توان از بر بری که در نتیجۀ کمبود ویتامین B1 حادث می شود، شب کوری و اگزفتالمی 2 که بر اثر کمبود ویتامین A بروز می کند، راشی تیسم 3 یا نرمی استخوان که عامل آن کمبود ویتامین D می باشد و بالاخره بیماری اسکوربوت که ناشی از کمبود ویتامین C است، را نام برد. بیماری اسکوربوت باعث خونریزی از لثه، نازک شدن عروق، کم شدن استحکام استخوانها، خستگی مفرط، دردناک شدن مفاصل و ناراحتیهای دیگر در بدن می گردد.
قندهایی چون ساکاروز و گلوکز، که در بدن انسان تولید انرژی می کنند، بیشتر در میوه ها و سبزیها وجود دارند، روغنهای نباتی که بسیار آسان هضم میشوند و خوردن آنها برای افراد مسن و بیماران قلبی توصیه می شود، از دانه هایی همچون سوژا به دست می آیند.
سبزیها به خاطر حجم زیادی که در دستگاه گوارش تولید می کنند، از یبوست جلوگیری نموده، باعث تسریع اعمال ورودی روده می گردند و در نتیجه به دفع مواد زائد از روده کمک می کنند. به همین دلیل سبزیها ملین هستند. برای سهولت هضم غذا، غذا باید دارای حجم معینی باشد که سلولز در این مورد نقش مهمی را داراست. تمام سبزیها بدوهن استثنا دارای مقدار قابل توجهی سلولز می باشند. لازم به ذکر است که سابقاً دانشمندان بر این عقیده بودند که سلولز غیرقابل هشم است ولی امروزه معتقدند که کمی از آن هضم می گردد .
یکی از اثرات مهم سبزیها خنثی کردن ترکیبات اسیدی حاصله از گوارش مواد حیوانی می باشد. در غذاهای حیوانی چون گوشت، شیر، تخم مرغ و ... عناصر معدنی بیشتر به صورت ترکیبات اسیدی وجود دارند. این مواد قابل ترکیب با اسیدهای به وجود آمده از فعل و انفعالات داخلی بدن نیستند و در سبزیها و میوه ها این مواد به صورت ترکیبات قلیایی موجود می باشند که قابل ترکیب با اسیدهای دیگر بوده، اثر آنها را خنثی می کنند.
وجود حداقل 10 عنصر برای ادامۀ رشد و نمو بدن ضروری است که بیشتر این عناصر در سبزیها یافت می شوند. مطالعات مختلف نشان داده است که عناصری چون کلسیم، فسفر و آهن به مقدار مورد احتیاج بدن در غذاهای حیوانی وجود ندارد و باید از طریق سبزیها تأمین گردند. سبزیهایی که بیشتر سبز بوده و به صورت تازه مصرف می شوند دارای عناصر لازم جهت رشد و نمو بدن هتند.
هویج به سبب سرشار بودن از کاروتن که بعداً در بدن به ویتامین A تبدیل می گردد، اسفناج علاوه بر داشتن املاح معدنی همچون آهن، کلسیم، فسفر و پتاسیم، دارای انواع ویتامیتهای A و B و C می باشد. سیب زمینی، سیب زمینی شیرین و پیاز از نظر فسفر غنی هستند.
بقولات، مانند عدس ، نخود، لوبیا و سوژا علاوه بر داشتن مقدار زیادی پروتئین، که از اهمیت فراوانی برخوردارند، دارای املاح معدنی می باشند. گل کلم، کلم تکمه ای، جعفری و فلفل از نظر ویتامین C و بالاخره شاهی یا تر تیزک حاوی مقدار زیادی چربی، ویتامینهای B,A ، مقدار قابل توجهی پروتئین از روش غذایی فراوانی برخوردارند.
با عنایت به اینکه دولت جمهوری اسلامی ایران توجه خاصی نسبت به کشاورزان مبذول داشته و برنامه های کشاورزی را در در برنامه های خود قرار داده است و با توجه به موقعیت جغرافیایی و تنوع آب و هوایی کشورمان که قادر به تهیۀ انواع و اقسام سبزیها در تمام فصول سال هستیم، امید می رود توجه و عنایت مخصوصی به توسعه و کشت و پرورش سبزیها بشود تا ضمن تأمین مقدار مصرف سبزیهای داخلی بتوانیم مقدار زیادی سبزی به صورت تازه، منجمد شده، کنسرو شده و خشک به بازارهای جهانی عرضه کنیم. این کار نه تنها باعث بالا رفتن درآمد ملی و کمک به اقتصاد کشور می گردد، بلکه در تهیۀ مواد غذایی دنیا که امروزه
با کمبود شدید روبرو هستیم، سهم بسزایی داشته باشیم، انشاءالله
با توجه به شرح بسیار مختصری که داده شد اهمیت سبزیها در زندگی روزمرۀ بشر نمایان میگردد.