قلعه پرتغالي ها تخريب شد

[MR_Jentelman]

قلعه پرتغالي‌هاي قشم به عنوان مهمترين اثر باقي مانده از روزگار تسلط پرتغاليها بر سواحل و جزاير خليج فارس و نماد روحيه استعمار ستيزي ايران با مرمت غيرکارشناسي تخريب و ديواري ناهمگون جايگزين آن شد.

در حالي که قرار بود اين قلعه براي پايداري بهتر مرمت شود، متاسفانه با تخريب ديوار تاريخي آن و ساخت ديواري با سنگ‌هاي ناهمگون و ملاتي از گچ، از بين رفته و اهميت تاريخي خود را از دست داده است. اين ديوار با بافت ديوارهاي اصلي قبلي ناهمگون بوده و ظاهر قلعه را تحت تاثير قرار داده است. کارگران مرمت گر اين بنا، بعد از تخريب ديوار جنوبي و ساخت آن با مصالحي ناهمگون، مرمت را رها کرده و هم اکنون مصالح ترميم در اين بناي تاريخي رها شده است.

از دو سال قبل موضوع مرمت قلعه پرتغاليها مطرح شد. قلعه اي که به دليل عدم توجه جدي به اين اثر تاريخي، به جايي براي تجمع معتادان تبديل شده بود. پاره شدن فنس ها، کنده شدن در ورودي و تجمع زباله موجب شده تا گردشگران رغبتي براي بازديد از اين اثر تاريخي مهم نداشته باشند. اين در حالي است که رئيس واحد ميراث فرهنگي اداره کل گردشگري قشم معتقد است به دليل قرار گرفتن اين اثر در شهر و اهميت آن، پتانسيل بالايي براي جلب گردشگر دارد.

سال گذشته سفارت پرتغال در ايران موضوع مرمت اين اثر تاريخي را
بار ديگر مطرح کرد و جلساتي هم در اين زمينه تشکيل شد و موافقت اوليه
صورت گرفت. آنها نقشه مرمت را تهيه کردند اما پيش از پايان سال اعلام کردند که به دليل تحريم ايران از مرمت اين بنا منصرف شده ولي حاضرند
کمک فني و کارشناسي را براي مرمت اين اثر به ايران انجام دهند!

از زلزله تا تيشه

قلعه پرتغالي‌ها که در ضلع شمالي جزيره قشم و در ساحل دريا قرار دارد، مهم‌ترين اثر باقي مانده از روزگار تسلط پرتغالي‌ها بر سواحل و جزاير خليج‌فارس است. اين قلعه در سال 1507 ميلادي به فرمان «آلفونسو آلبرکرک» دريانورد پرتغالي در جزيره قشم احداث شد و بعدها، يعني در سال 78 احسان يغمايي آن را از زير خاک بيرون آورد. اين باستان ‌شناس تا بهار 1379 در اين قلعه به انجام کاوش‌ پرداخت اما با وقوع زلزله 9/ 5 ريشتري در جزيره قشم که باعث تخريب ديوار شرقي اين قلعه تاريخي شد، کاوش در بخش دروني ديوار شرقي ناکام ماند. در کاوشهاي قلعه پرتغالي‌ها تعدادي ظروف چيني متعلق به چين، شيشه‌هاي ساخت ونيز و توپهاي جنگي يافت شده بود.

اين قلعه که يک قلعه تدارکاتي بود و براي ارتباط با قلعه هرمز و رساندن تدارکات و خدمات به اين قلعه مرکزي در قشم ساخته شده بود، در زمان حکومت صفويان توسط «امام‌قلي خان» از سرداران شاه عباس به تسخير ايران در آمد. پيش از اين يک ايراني مقيم پرتغال قصد انتقال بخشي از سرمايه خود را به ايران داشت و در همين رابطه تقاضايي را براي سرمايه گذاري و مرمت اين اثر تاريخي مطرح کرد. منطقه آزاد قشم مذاکراتي را با اين سرمايه گذار براي اجراي طرح مرمت قلعه پرتغالي‌ها انجام داد و تفاهم اوليه‌اي در اين زمينه انجام شد، اما بعد از مدتي اعلام شد به دليل برخي مخالفت‌ها، امکان فعاليت اين فرد در ايران وجود ندارد!
سال گذشته هم سفارت پرتغال در ايران موضوع مرمت اين اثر تاريخي را بار ديگر مطرح کرد و جلساتي هم در اين زمينه تشکيل شد و موافقت اوليه صورت گرفت. پرتغالي‌ها نقشه مرمت را نيز تهيه کردند اما پيش از پايان سال قبل سفارت پرتغال اعلام کرد به دليل مسئله تحريم ايران از مرمت اين بنا منصرف شده ولي حاضر است کمک فني و کارشناسي را براي مرمت اين اثر به ايران انجام دهد.

از آن زمان از مرمت قلعه همچنان خبري نبود تا اينکه به تازگي دو کارگر ساختماني اقدام به تخريب ديوار قلعه و به اصطلاح مرمت آن کردند. در اسناد اين قلعه به وضوح آمده است که سنگهاي اين قلعه از کدام معدن سنگ و ملات آن از چه موادي تهيه شده است که در مرمت بنا از آن بتوان استفاده کرد. اما در اين بين مسئولان ميراث فرهنگي هرمزگان عنوان کردند که ما بودجه‌اي را براي مرمت آثار تاريخي داشتيم که بايد هزينه مي‌شد و براي اين اثر استفاده کرديم.

رئيس واحد ميراث فرهنگي اداره کل گردشگري قشم در اين زمينه گفت: قرار بود قلعه پرتغالي‌ها مرمت شود و سازمان ميراث فرهنگي کشور به دنبال اجراي اين طرح بود. زماني که موضوع مرمت توسط پرتغاليها مطرح شد آنها طرحي را در اين زمينه ارائه کردند که بيشتر طرح بازسازي بود تا مرمت و مرمت کاران ايراني انتقاداتي به آن داشتند ولي در نهايت موضوع به جايي ختم شد که ايران اجازه مرمت را به پرتغالي‌ها نداد.
عبدالرضا دشتي زاده با بيان اينکه سال گذشته ديوار غربي قلعه را اداره کل ميراث استان هرمزگان مرمت کرد افزود: در حال حاضر اختيارات اين اداره کل به سازمان منطقه آزاد قشم تفويض شد و اداره کل ميراث سازمان تشکيل شد.

او گفت: براي مرمت اين محوطه‌ها از کارشناسان کمک خواسته ايم و به زودي تعدادي از کارشناسان و افراد خبره در مرمت بناهاي تاريخي وارد قشم مي‌شوند. کارشناساني که از ديوار مرمت شده قلعه پرتغاليها بازديد کردند انتقاد جدي به اين مرمت داشتند و نظر آنها نيز در نامه‌اي به مدير عامل منطقه آزاد منعکس شد. حتي کارشناسان خود ميراث فرهنگي نيز به اين مرمت نقد داشتند.
رئيس واحد ميراث فرهنگي اداره کل گردشگري قشم با بيان اينکه قلعه پرتغاليها يک اثر هويتي و سياسي است و نشاني از روحيه استعمار ستيزي ايران دارد و با توجه به حاکميت ايران بر روي تنگه هرمز اهميت آن بيشتر مي‌شود.


دشتي زاده ادامه داد: با توجه به قرار گرفتن اين اثر تاريخي در داخل شهر پتانسيل بالايي براي جلب گردشگر دارد. بودجه‌اي را در نظر گرفته ايم تا اين قلعه از وضعيت فعلي که احساس شرمندگي از آن دارم خارج شود و آن را از تخريب نجات دهيم.
وي تاکيد کرد: تمامي اين انتقادها در مورد وضعيت فعلي قلعه پرتغاليها صحيح است ولي در پاييز اقدام عملي براي اصلاح وضعيت اين بنا انجام خواهيم داد.
وي با بيان اينکه محوطه سايت تاريخي قلعه پرتغالي‌ها به محلي براي ورود راحت و مصرف مواد مخدر معتادان تبديل شده است و مردم در ورودي اين محوطه را از جا درآورده‌اند گفت: بسياري از قسمت‌هاي سازه اين قلعه شناسايي شده که در صورت رفع نشدن خطر، بايد منتظر ريزش و وقوع اتفاق بدي در آن باشيم.
رئيس واحد ميراث فرهنگي اداره کل گردشگري قشم ادامه داد: به دليل نبود دفتر ميراث در اين منطقه و توجيه نبودن مردم و حتي برخي مسئولان محلي مانند اداره برق برخي اقدامات بدون توجه به اين سايت تاريخي انجام شده که در ايجاد وضعيت فعلي موثر بوده است.
وي تاکيد کرد: از قلعه پرتغاليها در تمامي بروشورهاي ميراث و گردشگري و اسناد و کتابها نام برده شده و يک اثر تاريخي شناخته شده در کشور است. چرا بايد يک اثر تاريخي را در بوق و کرنا کنيم ولي با رها کردن آن در کمال بي تفاوتي موجب تخريبش شويم.

دشتي زاده تصريح کرد: ملات اين قلعه از ساروج است و اولين موضوعي که در مرمت يک اثر تاريخي بايد مد نظر قرار گيرد اين است که از موادي در مرمت استفاده شود که با بافت اصلي هم خواني داشته باشد. قطعا زماني که از گچ سفيد معمولي به جاي ساروج در مرمت استفاده کنيم از نظر بافت، رنگ و کيفيت با اصل اثر تفاوت خواهد داشت. ملات ديوارهاي قلعه به حدي استحکام دارد که سنگهاي ديوار ريزش کرده‌اند ولي هنوز ملاتها پابرجا هستند.البته مرمت ديوار نيز بدون رفع خطر براي سازه معني ندارد.
وي در مورد اين که از گچ معمولي براي مرمت اين بنا استفاده شده گفت: البته کارگران مرمت گر اين ديوار در اين زمينه مدعي بودند که اين ملات گچ سفيد معمولي نيست و صدف در داخل آن استفاده شده که بعد از مدتي همرنگ ساروج مي‌شود.

منبع: مهر