شاهنشاهان هخامنشی

[باستان شناس]

شاهنشاهان هخامنشی

مهم‌ترین سنگ‌نوشته هخامنشی از دید تاریخی و نیز بلندترین آنها، سنگ‌نبشته بیستون بر دیواره کوه بیستون است.

سنگ‌نوشته بیستون بسیاری از رویدادها و کارهای داریوش یکم را در نخستین سال‌های فرمانروایی‌اش که سخت‌ترین سال‌های پادشاهی وی نیز بود، به گونه‌ای دقیق بازگو می‌کند.

این سنگ‌نوشته عناصر تاریخی کافی برای بازسازی تاریخ هخامنشیان را داراست.

به درستی که با باشندگی (وجود) فراوانی بن‌مایه‌های میان‌رودانی، مصری، یونانی و لاتین نمی‌توان با تکیه بر آنها تبارشناسی درستی از خاندان هخامنشی، از هخامنش تا داریوش را به دست آورد.

برای همین نوشتار سنگ‌نوشته بیستون زمان مناسبی را در اختیار تاریخ‌نگار می‌گذارد که در آن شاه شاهان، نوشته بلند خود را با تایید دوباره‌ی خویشاوندی‌ش با خاندان شاهنشاهی پارسیان آغاز می‌کند و به آرامی پیشینیان خود را نام می‌برد:

ویشتاسپ، آرشام، آریارمنه، چیش‌پش و هخامنش.

این تبارشناسی به شوندهای (دلایل) گوناگون زمان‌های درازی نادرست دانسته شده بود.

زیرا در این سیاهه (فهرست) نام دو نفر از شاهان هخامنشی که پیش از داریوش فرمانروایی می‌کردند، یعنی کوروش بزرگ و کمبوجیه یکم به چشم نمی‌خورد.

همین جریان موجب شده‌است که مفسران سنگ‌نوشته نسبت به نوشتارهای سنگ‌نوشته داریوش با شک و دو دلی نگاه کنند و او را غاصب پادشاهی هخامنشیان بدانند که با نوشتن این سنگ‌نوشته تلاش داشته‌است برای مشروعیت بخشیدن به پادشاهی خود از نگاه آیندگان، تبارنامه‌ی خود را دست‌کاری کند.

بر اساس نوشته‌های هرودوت،
گل‌نوشته‌ی نبونید،
پادشاه بابل،
بیانیه‌ی کورش بزرگ (استوانه کورش)،
کتیبه بیستون داریوش یکم،
و سنگ‌نوشته‌های اردشیر دوم و اردشیر سوم هخامنشی،


ترتیب شاهان این دودمان تا داریوش یکم، چنین بوده‌است:

(لازم به گفتن است درستی این جدول از هخامنش تا کوروش بزرگ جای تردید است).

• هخامنش
• ۱ چیش‌پش یکم
• ۲ کمبوجیه یکم
• ۳ کورش یکم
• ۴ چیش‌پش دوم

• شاخه اصلی:
• ۵ کوروش بزرگ (دوم)
• ۶ کمبوجیه دوم (پیروز مصر)
• ۷ کوروش سوم
• ۸ کمبوجیه سوم

• شاخه فرعی:
• آریارومنه
• ارشام
• ویشتاسب
• ۹ داریوش بزرگ (یکم)

کوروش بزرگ
کمبوجیه

• بردیای دروغین (گوماته مغ)

داریوش بزرگ
خشایارشا (خشیارشا)
اردشیر یکم (اردشیر درازدست)

• خشایارشای دوم
• سغدیانوس

داریوش دوم
اردشیر دوم
اردشیر سوم
داریوش سوم

• اردشیر چهارم (ارسس)

[باستان شناس]

با بررسی کلی همه‌ی بن‌مایه‌ها می‌توان به این گونه نتیجه گرفت.

در یک‌چهارم نخست سده ششم پ.م، چیش‌پش، پسر هخامنش فرمانروایی پارس را به پسر بزرگ‌ترش آریارامنه داد، در حالی که پسر کوچک‌ترش، کوروش یکم به فرمانروایی انشان گماشته شد.

پس از مرگ آریارامنه، پسر وی آرشام جایگزین وی شد ولی پس از کوروش یکم، پسرش کمبوجیه یکم و پس از او نیز پسر وی کوروش دوم جانشین او شد. این رویدادها در میانه‌ی سده ششم پیش از زادروز به رخ داد.

در این دوران، کوروش بزرگ توانست مادها را به پیروی خود در آورد و به افتخار و ثروت دست یابد. چندی پس، کوروش بزرگ بخش‌های بزرگی از سرزمین‌های خاورمیانه را به تصرف خود در آورد.

پس از او نیز کمبوجیه راه پیروزی‌های پدرش را ادامه داد و بر گستره شاهنشاهی هخامنشی افزود.

پس از مرگ کمبوجیه تاج شاهنشاهی به داریوش از شاخه فرعی هخامنشی می‌رسد.

آنچه به دیده راستین می‌رسد، این است که داریوش در زمان زندگی پدر و پدربزرگش (آرشام پدربزرگش یا پسرش ویشتاسب، پدر داریوش)، و با هم‌رایی آنها، پادشاهی را به دست گرفت.

چرا که در زمان ساخت کاخ داریوش در شوش در آغاز فرمانروایی وی، بر اساس آگاهی‌های گل‌نوشته‌های یافته از پی ساختمان‌ها، این دو زنده بودند.



مرتضی راوندی: تاریخ اجتماعی ایران. (جلد ۱) - ۳۷۹-۵۲۷
ریچارد ن. فرای، میراث ایران، ترجمه مسعود رجب نیا