نگرانی برای چه؟ امتحان غول نیست!

[*مینا*]

برخی از والدین، بالا رفتن سنوات تحصیل فرزندانشان را نمی بینند. چون در دوران ابتدایی همیشه شاگرد ممتاز بوده است باید در مقطع راهنمایی نیز همان طور معدل بیست بیاورد. بعد هم با بی توجهی به اینکه تعداد کتاب ها ، بالطبع معلم ها و حجم دروس زیاد شده است بر این خواسته خود اصرار می کنند.
استرس و اضطراب، کلماتی هستند که در زندگی روزمره، برای توصیف حالات و احساسات، بسیار استفاده می شوند. به طور مثال، به هنگام سخنرانی در برابر جمع، به هنگام امتحان، به هنگام مشکلات مادی، تاخیر سر یک قرار وا در روانشناسی، اضطراب مرحله پیشرفته تر استرس مزمن است، که هنگامی به صورت یک مشکل بهداشت روانی در می آید که برای فرد یا اطرافیانش رنج و ناراحتی به وجود آورد یا مانع رسیدن او به اهدافش شود و یا در انجام کارهای روزانه و عادی او اختلال ایجاد کند.


● علایم شایع اضطراب
▪ احساس خستگی
▪ عصبی بودن و بی قراری
▪ ترس و نگرانی
▪ بی خوابی یا بد خوابی
▪ تپش قلب و تنفس نامنظم و سریع
▪ عرق کردن
▪ سردرد و سرگیجه
▪ مشکل در تمرکز و حافظه
▪ لرزش یا پرش عضلات
▪ تکرار ادرار و...
از علایم شایع اضطراب است.


● فصل امتحانات، روزهای ایجاد استرس مخرب
فصل امتحانات است. دهه دوم دی همیشه سخت ترین لحظات برای دانش آموزان و پرکار ترین روزها برای معلمان است. خانواده ها هم از این لحظات پر از اضطراب بی نصیب نیستند. حتی می توان گفت خانواده ها بیشترین نقش را در ایجاد یا انتقال حس ترس و اضطراب به دانش آموزان دارند. دانش آموزان مدارس پایه ابتدایی و راهنمایی به دلیل صغر سن و توانمندی علمی والدین در پرس و جوهای درسی، بیشترین آسیب را می بینند. متاسفانه والدین و برخی از همکاران ما در مدارس هنوز نتوانسته اند کنترل کننده این هیجان و بعضا ترس کاذب باشند.
چه بسا که خود، منبع تولید آن هستند. وقتی در خانه یا خانواده، دانش آموزان فقط با یک برگه به نام کارنامه و عددی به نام معدل با هم مقایسه شده و به تیز هوش، کم استعداد، دانش آموز زرنگ یا تنبل تقسیم می شوند، ترس و اضطراب معنا می گیرد. تلاش برای کسب مارک ممتازی و تیزهوش بودن، تمام ذهن دانش آموز را درگیر می کند.
ترس از جلو افتادن رقیب، بسیار دهشتناک است. رقیبی که می تواند یک دوست صمیمی یا یکی از اعضای خانواده باشد. برچسب تنبلی و کم استعداد بودن نیز خود، کابوسی وحشتناک است که فقط با نمره کم در چند درس می تواند بر پیشانی دانش آموز بچسبد. وای اگر جواب یک سوال را فراموش کند یا اینکه در یک درس ضعیف باشد! معلم هم در این میان بی گناه نیست. نیمکتهای آخر کلاس برای دانش آموزانی است که نمره کم بگیرند. نیمکت تنبل ها؛ دیگر از شما درس نمی پرسم، مستمع آزاد می شوید، دانش آموز خوب، نمره خوب هم می گیرد، اگر نمره کم بیاورید، پدرتان را می خواهم، کلاس را منحل می کنیم، من دانش آموز زرنگ را دوست دارم و... هزاران تهدید وحشتناک دیگر که هرکدام می تواند مشوش کننده ذهن کودک باشد.
برگه تاریخ امتحانات بین دانش آموزان پخش می شود. یکی مضطرب می گوید: وای برای ریاضی وقت زیادی نگذاشته اند.
امتحان زبان انگلیسی درست فردای امتحان سخت تاریخ است، مادرم گفته باید کاری کنی که از پسر عمویت بیشتر نمره بیاوری، دخترهمسایه مان شاگرد ممتاز است، پدرم با پدرش همکار است، نباید آبروی او را ببرم و...


● به شناسنامه فرزند خود توجه کنید
برخی از والدین نیز اصولا بالا رفتن سنوات تحصیل فرزندانشان را نمی بینند. چون در دوران ابتدایی همیشه شاگرد ممتاز بوده است باید در مقطع راهنمایی نیز همان طور معدل بیست بیاورد! بعد هم با بی توجهی به اینکه تعداد کتابها، بالطبع معلمها و حجم دروس، زیاد شده است بر این خواسته خود اصرار می کنند! یکی باید به آنها بگوید به شناسنامه فرزندتان نگاه کنید. او دیگر کودکی نیست که تمام ذهنش پیرامون چند مسئله کوچک باشد. او الآن نوجوانی است که دایره تفکرات و علاقه مندی هایش، حتی سوالات ذهنی اش، وسعت گرفته است.
نوجوان شما به زیبایی اش توجه ویژه دارد، دوست دارد در میان همسالان خود بیشترین ساعات را بگذراند، در رویا به سر می برد، درس فقط محدوده کوچکی از ذهن او را به خود مشغول کرده است. پس حالا که در زندگیش امتیاز بندی های متعددی وجود دارد، در کارنامه اش هم نمرات متفاوتی یافت می شود. ممکن است ریاضی را دوست نداشته باشد.عاشق یادگیری زبان انگلیسی شود. کار هنری را بر کارهای فکری ترجیح دهد. در دوران راهنمایی نباید با میانگین نمرات، آخرین و قطعی ترین نتایج را گرفت. دوران ابتدایی، دوران علاقه مندی به یادگیری است. دوران راهنمایی، دوران کشف استعدادها و دوران دبیرستان، اولین پایه های رسیدن به شغلها و آینده مورد نظر را می پیماید.
آیا فردی می تواند هم مهندس خوب، وکیل مجرب، پزشک حاذق، حسابدار با کفایت، معلم مهربان، نجار هنرمند و یا خیاط زبردستی باشد. اگر تمام این صفتها در یک فرد جمع شود یک دانش آموز هم می تواند در کسب امتیاز عالی در همه دروس موفق باشد. خداوند هیچ موجودی را بدون استعداد نیافریده است. این از نعمتهای خداوند است که هر انسانی دارای توانمندی خاص و استعداد منحصر به فرد خود است. اگر این گونه نبود، دنیای تک قطبی علمی و هنری پیش می آمد. همین تفاوتهاست که باعث کشف علوم جدید و ارتقای سطح دانش بشر می شود. باید شکرگزار نعمتهای خداوند باشیم.
علاوه بر فشارهای اطرافیان به دانش آموز و یا بالا بودن سطح توقعات آنها نسبت به او، عوامل دیگری هم می تواند در ایجاد استرس در دانش آموز نقش موثری ایفا کند. عواملی که اگر برگرفته از احساسهای روانی و پریشان خاطری درونی باشد، از آن با نام عوامل درونی و اگر زاییده محیط باشد، از آن به نام عوامل بیرونی یاد می کنیم.


● عوامل بیرونی ایجاد استرس و راهکارهای پیشگیری از بروز آنها
همیشه عوامل بیرونی برعوامل درونی تاثیر گذار بوده اند. یعنی ایجاد استرس و اضطراب و نهادینه شدن آن در وجود دانش آموز به برخورد اطرافیان، شرایط زندگی، نوع پوشش و تغذیه او برمی گردد. حتی روانشناسی، بروز برخی از حالات را به دوران بارداری مادر تعمیم می دهد.
در باره نحوه عملکرد والدین و معلم صحبت کردیم اما شرایط زندگی هم یکی از عوامل موثر در ایجاد این پدیده است. اگر در خانه آرامش نباشد، اگر کودک یا نوجوان در محیط خانه با آمدن یکی از والدین احساس برآشفتگی و عدم امنیت روانی کند، اگر نگاه به او نگاهی مهربانانه نباشد و یا بی تفاوتی در برخورد پدر و مادر ببیند، اگر دائما مورد بازپرسی قرار بگیرد یا اینکه به گفته ها و عملکردش اطمینان نداشته باشد یا برخی از شکستهای او را آغاز شکستهای بعدی بدانند یا موفقیت او را یک اتفاق تکرار نشدنی و عجیب قلمداد کنند، در واقع شخصیت کودک را سیبلی در نظر گرفته اند که با هدف گیری دقیق فقط نقطه مرکزی اعتماد به نفس او را نشانه گرفته اند.
نتیجه این نبرد ظالمانه فقط ایجاد ترس و انزواطلبی دانش آموز است. نتیجه ای که نمود تحصیلی آن کم شدن نمرات درسی و ترک تحصیل است. پس ایجاد آرامش در محیط زندگی، ایجاد شرایطی که در آن یاد گیری دانش آموز و قدرت انتقال معلومات در آن بیشتر می شود، بسیار موثر است. شرایطی که می تواند با مهمانی نرفتن ، مهمان نپذیرفتن، ساعات دیدن برنامه های تلویزیونی را محدود کردن، فرزندان کوچک را از محدوده اتاق دانش آموز دور کردن و در واقع آرامش سمعی و بصری را فراهم کردن، به وجود آورد. وقتی دانش آموز بداند به اندازه کافی فرصت مطالعه دارد و خانواده از وی حمایت می کند، با اعتماد به نفس سر جلسه امتحان حاضر می شود. از طرفی تغذیه مناسب هم در این پروسه نقش مهمی دارد. بهتر است در دوران امتحانات، زمانی که موتور مغز نیازمند کالری بیشتری است و قند بیشتری مصرف می کند، از مواد غذایی قوی که قند فراوان دارد و حجم کم، استفاده کرد. موادی که به آسانی هضم می شوند و در معده فرد تورم و یا درد ایجاد نمی کنند.
بهتر است دانش آموز ساعتی قبل از ورود به جلسه، صبحانه کافی خورده باشد و با معده کاملا پر سر جلسه امتحان حاضر نشود. اگر بعد از ظهری است یک ساعت زودتر غذای او را بدهند و بعد با دعای خیر، او را راهی مدرسه کنند. احساس گرسنگی سرجلسه امتحان باعث می شود عملکرد دستگاههای مختلف بدن تحت تاثیر قرار بگیرد. زمان امتحان به خاطر استرس غیر قابل پیشگیری -که تاحدی هم طبیعی است - دانش آموز عرق زیادی می کند و تشنه می شود. بهتر است برای رفع تشنگی، ظرف آبی همراه داشته باشد. نوع پوشش هم بسیار موثر است. بهتر است که والدین مراقب باشند دانش آموزان هنگام خروج از منزل لباس مناسب با فصل را بپوشد. البته بهتر است از لباسهای سبک و راحت که باعث خارش بدن یا کلافگی نشود استفاده کرد. بلندی بیش از اندازه لباس یا تنگی آن، بزرگی سایز کفش یا کوچکی آن، رنگهای تیره، رنگهای تند و بسیار ملایم و یا گرمی بیش اندازه آن می تواند در تجدید یا ایجاد استرسهای مخرب، موثر باشند.
یک نکته خیلی جالب که بهتر است والدین آن را در صورت امکان در دروان امتحانات رعایت کنند همراهی کردنشان با دانش آموز در مسیر مدرسه است. بهتر است هنگام خداحافظی، کودک یا نوجوان را در آغوش بگیرید و او را به سینه خود بچسبانید. این حرکات نوعی اعتماد به نفس به دانش آموزان دوره ابتدایی و راهنمایی می دهد، اعتماد به نفسی که از اضطراب آنها به شدت می کاهد.


● عوامل درونی ایجاد استرس و راه های پیشگیری از آن
عوامل درونی وجود استرس مخرب در دانش آموزان می تواند به خاطره بد از یک امتحان یا برخورد والدین با نمره پایین او برگردد که حالا دیگر در ذهن معلم یا والدین، کم رنگ شده است. اما ذهن دانش آموز هیچ گاه آن را فراموش نخواهد کرد.
روزهای پشت سرهم امتحانات و ساعتهای محدود مطالعه، اگر با کم کاری دانش آموز در ترم همراه شود، خود می تواند شخصا بدون دخالت عوامل بیرونی، تنش زا باشد. بی دقتی سرکلاس، بی توجهی به صحبتهای معلم، ایجاد مشغله ذهنی متعدد در طول سال تحصیلی و غیبتهای زیاد نیز از مهمترین عوامل استرس برای دانش آموزی هستند که با کم کاری، خود را در معرض خطر افتادگی می بیند. اصلا به فکرش هم نرسیده است که روزهای امتحان در حال نزدیک شدن هستند و...
اما به قول قدیمی ها ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه است. مدیریت زمان می تواند در کنار برخی از راهکارهای یادگیری سریع به حافظه کوتاه مدت دانش آموز کمک کند تا حد اقل دوران امتحان را به سلامت به پایان رساند.
فراموش نکنید که تقریبا همه برای امتحان دادن، دچار اضطراب می شوند، اما این اضطراب نباید بیش از اندازه شود. مقدار کم این اضطراب برای هر کسی لازم است چون باعث ایجاد انگیزه در فرد می شود. بعد از امتحان هرگز خود را به خاطر پاسخهای غلط و یا احتمالا سوالاتی که پاسخ نداده اید، سرزنش و تنبیه نکنید. چرا که غالب موارد، قضاوت ما در مورد امتحان و پاسخهای ما با واقعیت فاصله دارد.

روزنامه رسالت ( www.resalat-news.com )