گذر عطارد از مقابل خورشید


" پدیده گذر چیست ؟ "

به عبور جرم سماوی با اندازه زاویه ای کوچکتر از مقابل جرمی با اندازه زاویه ای بزرگتر در اصطلاح گذر گفته می شود. از دید ساکنان این کره خاکی، گذر تنها برای سیارات داخلی، یعنی عطارد و زهره که مدارشان میان خورشید و زمین قرار دارد، رخ می دهد. اگر در سیارات خارجی زندگی می کردیم، می توانستیم گذر زمین و دیگر سیارات داخلی را از مقابل خورشید را نیز شاهد باشیم.
در خورشیدگرفتگی دو جرم با اندازه ظاهری برابر از مقابل یکدیگر عبور می کنند که باعث می شوند نور جسم دورتر برای دقایقی از چشم ناظر محو شود. اندازه زاویه ای عطارد حدود 12 ثانیه قوسی و اندازه زاویه ای
خورشید 30 دقیقه قوسی است؛ یعنی خورشید 150 برابر بزر گتر از سیاره عطارد دیده می شود. با توجه به اندازه ظاهری کوچکتر سیاره عطارد از خورشید، این پدیده به صورت عبور لک های از مقابل قرص
خورشید دیده می شود. علی رغم سرعت بالای گردش این سیاره به دور خورشید، به دلیل میل مداری حدوداً 7 درجه ای، در بیشتر مواقع این سیاره از شمال یا جنوب خورشید عبور می کند و گذر رخ نمی دهد.
به طور تقریبی در هر قرن 13 گذر عطارد و در ماه های اردیبهشت و آبان به وقوع می پیوندد. اولین گذر عطارد ثبت شده مربوط به سال 1631 است. بعد از 20 اردیبهشت ماه امسال، برای دیدن گذر بعدی
حداقل باید سه سال دیگر به انتظار نشست تا بار دیگر و این بار در آبان 1398 شاهد عبور این سیاره از مقابل خورشید باشیم؛ اما برای گذر مشابه بعدی که در اردیبهشت ماه رخ دهد، سی وسه سال دیگر زمان لازم
است. گذرهای بعدی سیاره تیر، در آبان 1411 ، 1418 و اردیبهشت 1428 قابل مشاهده است. در گذرهایی که در اردیبهشت رخ می دهد، به دلیل نزدیکتر بودن عطارد به زمین نسبت به گذرهای آبان ماه، اندازه
ظاهری عطارد بزرگتر است.
از زمان سنجی و ثبت دقیق گذر برای تعیین دقیق تر مدار عطارد استفاده می شود. تعیین اندازه لکه یا زبانه ها از دیگر مواردی است که از داد ه های رصدی قابل محاسبه است. تهیه و ارسال گزارش دقیق نیز اهمیت
ویژ ه ای دارد. کل مدت عبور عطارد از مقابل خورشید حدود 7 ساعت و نیم به طول می انجامد. در ایران خورشید در حالی غروب می کند که خالی سیاه بر چهره خود دارد.
رصد گران کشورمان تنها قادر به رصد نیمی از این گذر، یعنی تماس اول و دوم و ترانزیت این پدیده هستند و تماس سوم و چهارم در کشورمان دیده نخواهد شد.
در تاریخ 20 اردیبهشت ماه امسال سیاره عطارد از مقابل خورشید عبور خواهد کرد. این پدیده جذاب که قسمت اعظم آن از تمام ایران قابل مشاهده است، از ساعت 15:41 دقیقه روز دوشنبه 20 اردیبهشت آغاز شده و تا ساعت 23:12 ادامه خواهد داشت .
البته دقت کنید که به هیچ وجه نباید با چشم غیر مسلح به خورشید نگاه کنیم، چون شدت نور خورشید و همچنین پرتوی فرابنفش آن آسیب جدی به چشم انسان وارد می کند.

هشدار:

نگاه کردن به خورشید در هر زمانی بدون ابزار و فیلتر مناسب باعث آسیب جدی به چشم می شود.
در زمان گرفت و گذر نیز همین امر صادق است. پس اگر مشتاق دیدن این پدیده زیبا هستید، با برنامه ریزی از قبل و فراهم کردن ابزار رصدی مناسب، هم از لحاظ فیلتر کردن نور خورشید و هم بزرگنمایی کافی برای دیدن سیاره عطارد در مقابل خورشید و زمان سنجی آن، رصدی ایمن و با ارزش را رقم بزنید.

چگونه پدیده گذر عطارد را رصد کنیم؟


پدیده گذر علاوه بر زیبایی ظاهری جنبه علمی نیز دارد و با ثبت دقیق این پدیده می توان به اطلاعاتی از جمله فاصله این سیاره از زمین دست یافت. اما همه ما میدانیم که مشاهده مستقیم خورشید آسیب های جدی به چشمان ما خواهد زد. برای جلوگیری از این آسیب ها لازم است از روش های صحیح رصد خورشید استفاده کنیم.
در رایج ترین این روش ها، منجمان آماتور با استفاده از فیلترهای ایمن به مشاهده خورشید می پردازند. این فیلترها بعضا به شکل شیشه ای ، برگه های قابل برش یا عینک های رصد خورشید عرضه می شوند.
باید توجه داشته باشیم که به هیچ عنوان نباید از عینک های آفتابی معمولی برای رصد خورشید استفاده کنیم. همچنین نکته ای که درباره رصد گذر عطارد اهمیت دارد آن است که بدانیم تنها با استفاده از فیلتر قادر به مشاهده این سیاره روی سطح خورشید نیستیم و لازم است برای آشکار سازی این سیاره از تلسکوپ استفاده کنیم.
البته با تلسکوپ‌های کوچک آماتوری نیز می توانیم پدیده گذر را مشاهده کنیم.