کانی آپاتیت

[ابراهیم ناظمی]

آپاتیت
اطلاعات کلی
دلیل‌نام‌گذاری	از واژهٔ یونانی apatan به معنی گول‌زدن گرفته شده‌است.
فرمول شیمیایی	(Ca۵(PO۴)۳(F,Cl,OH
رده بندی	فسفات
اطلاعات کانی شناسی
ساختار بلوری	شش‌گوشه
شکل بلوری	منشورهای طویل - قرصی‌شکل
شکل ظاهری	بلوری، دانه‌ای، توده‌ای، نیمه‌شکل‌دار، اوولیتی
رنگ	سفید، زرد متمایل به سبز، سبز، سبزآبی، بنفش، قرمز، قهوه‌ای‌قرمز
رنگ خاکه	سفید
سختی موس	حداکثر ۵
وزن مخصوص	۳٫۱۶ تا ۳٫۲۲
رخ	ناقص- مطابق با سطح /۰۰۰۱/,/۱۰۱۰/
جلا	شیشه‌ای، چرب
شکستگی	صدفی، نامنظم
شفافیت	شفاف، نیمه‌شفاف
اثر اسید	محلول در اسیدها
خاصیت مغناطیسی	ندارد
پاراژنز	فلوئوریت، آرسنوپریت، کاسیتریت، توپاز و غیره
کانی مشابه	نفلین - کوارتز - بریل
اطلاعات معدنی
منشأ تشکیل	ماگمایی - پگماتیتی - پنوماتولیتی - هیدروترمال- رسوبی
محل پیدایش	کانادا

استفاده به عنوان یک ماده معدنی سنگ

آپاتیت گاهی اوقات حاوی مقادیر قابل توجهی از عناصر خاکی کمیاب است و می‌تواند به عنوان یک سنگ برای آن دسته از فلزات استفاده می‌شود. این است که سنگ معدن خاکی کمیاب محلی، به عنوان آپاتیت غیر رادیواکتیو است که خطری زیست محیطی در باطل‌های معدنی به حساب نمی‌آید. با این حال برخی از آپاتیت‌ها در فلوریدا مورد استفاده کشاورزی برای تولید فسفات قرار می‌گیرند که حاوی اورانیوم، رادیوم و رادون هستند.
آپاتیت سنگ معدنی در پروژه دریاچه خاکی Hoidas کمیاب است.


محيطهايتشکيلآپاتيت

اپاتيت مي تواند همراه با سنگهاي آذرين، رسوبي و دگرگوني تشکيل گردد . در سنگهاي پگماتيتي، رگه هاي هيدروترمالي و به ويژه سنگهاي آذرين آلکالن با ساخ تار حلقوي تشکيل مي گردد . همچنين آپاتيت همراه با سنگهاي آذرين بازيک، اولترابازيک، کربناتيتي، کيمبرليتي و به ويژه همراه با توده هاي مگنتيتي تيتان دار در درون ريفتهاي درون قاره اي مشاهده مي شود . در شبه جزيره کولا 5 روسيه، آپاتيت همراه با سنگهاي نفلين سينيت به صورت انبوه تشکيل شده است. سنگهاي رسوبي مهمترين منابع آپاتيت دنيا هستند . اين سنگها 80 درصد فسفات دنيا را تأمين مي کنند . سنگهاي رسوبي حاوي آپاتيت به دو گروه فسفريت (با عيار بيش از 10 درصد آپاتيت) و فسفاتيت (با عيار کمتر از 10 درصد آپاتيت) تقسيم مي شوند.




کشورهايمهمتوليدکنندهآپاتيتدنيا
روسيه، امريکا، چين، مراکش، کانادا، نروژ، سوئيس، اسپانيا، فرانسه و الجزاير از مهمترين کشورهاي توليد کننده آپاتيت در دنيا هستند . حدود 51 کشور دنيا داراي ذخاير فسفات هستند که از بين آنها 11 کشور فسفات خود را از سنگهاي آذرين استخراج مي کنند و بقيه 40 کشور فسفات را از واحدهاي رسوبي استخراج مي نمايند. کشورهاي روسيه، افريقاي جنوبي، برزيل و زيمبابوه از مهمترين توليد کننده هاي فسفات با منشأ آذرين هستند . در سوئد، آپاتيت از کانسار آهن کايرونا 3 استخراج مي شود . در نروژ آپاتيت به صورت عدسيهايي در داخل گابرو ديده مي شود . در کانادا آپاتيت به صورت بلورهاي درشت درون سنگ آهک وجود دارد. ميزان توليد فسفات دنيا در سال 1900 ميلادي حدود 3 م يليون تن بوده است که در سال 1985 به حدود 130 ميليون تن رسيده است . ميزان ذخاير جهاني فسفات نيز در شکل دوم نشان داده شده است.
بيشتر کانسارهاي فسفات ايران از نوع رسوبي است که در داخل واحدهاي رسوبي با سن کامبرين زيرين (سازند سلطانيه )، دونين فوقاني (معدن جيرود در استان تهران)، کرتاسه فوقاني - پالئوسن زيرين و ائوسن - اليگوسن نهشته شده اند . تنها کانسار آپاتيت ايران با منشأ آذرين کانسار اسفوردي در شهرستان بافق يزد مي باشد . ذخيره کانسار اسفوردي 66/5 ميليون تن با عيار 7/12 تا 3/16 درصد P2O5 است.

[ابراهیم ناظمی]

گوهرشناسی آپاتیت

خصوصیات گوهر
شفافیت: شفاف تا نیمه شفاف
سختی مو: ۵
وزن مخصوص: ۳٫۲۳-۳٫۱۶
ضریب شکست نوری: ۱٫۶۵۰-۱٫۶۲۸
خواص نوری: U تک محوره(-)
بازگشت نوری: DR
شکست دوگانه: ۰٫۰۰۸-۰٫۰۰۲
تفرق نور: ۰٫۰۱۳
سیستم کریستالی: هگزاگونال
رنگ سائیدگی: سفید
فرم شکستگی: صدفی
کیلواژ: ناقص
جلاء: شیشه ای
ترکیب شیمیایی: CA5(po4)3F
جرم مولکولی (gm): 504.30
فلورسانس: ندارد



از آپاتیت به ندرت به عنوان سنگ جواهری استفاده می‌کنند. سنگ‌هایی که دارای رنگ شفاف و روشن هستند و در تکه‌هایی دارای رنگ و درخشندگی متغیر هستند ارزش گوهری دارند. سنگ‌های سبز شفاف به عنوان سنگ مارچوبه، و سنگ‌های آبی رنگ به نام ماروکسیت شناخته شده‌اند. اگر بلورهای روتیل در نور مناسب در کریستال آپاتیت رشد کند نشان دهندهٔ اثر چشم گربه هستند. منابع عمده جواهری آپاتیت در برزیل، برمه و مکزیک هستند، و منابع دیگر شامل کانادا، جمهوری چک، آلمان، هند، ماداگاسکار، موزامبیک، نروژ، آفریقای جنوبی، اسپانیا، سریلانکا می‌شوند.