"تصاویر" دیده نشده از اولین اکتشافات نفت در ایران

[فاطمه قطب تحریری]

در روز 5 خرداد سال 1287 هجری شمسی برای نخستین بار یک گروه اکتشاف نفت، در شهرستان مسجد سلیمان استان خوزستان در پی ماه‌ها حفر چاه به نفت رسید.

"ویلیام ناکس دارسی" یک میلیونر استرالیایی، نخستین فردی بود که با روش‌های جدید روز و دستگاه‌های حفاری مکانیکی در ایران به اکتشاف نفت و حفر چاه پرداخت. او ابتدا گروهی فنی را به سرپرستی زمین‌شناسی به نام برلز استخدام و به ایران اعزام کرد. این گروه، پس از بررسی‌های زمین‌شناسی، گزارش رضایت‌بخشی داد. احتمال وجود نفت در حوالی قصر شیرین و شوشتر را زیاد و در دیگر نقاط امیدوارکننده دانست. پس از دریافت این گزارش، دارسی نماینده‌ای به نام ماریوت را در سال 1901 به دربار ایران فرستاد. ماریوت امتیاز اکتشاف و استخراج نفت در تمام ایران، به جز ایالات شمالی یعنی خراسان، مازندران، استرآباد (گرگان کنونی) و آذربایجان را از مظفرالدین شاه گرفت. مدت این امتیاز که بعد‌ها به «امتیاز دارسی» مشهور شد، 60 سال و ابتدای آن از هشتم صفر 1319 قمری بود. به موجب امتیازنامه دارسی، وی تعهد کرده بود که ظرف مدت دو سال پس از عقد امتیاز شرکتی برای بهره‌برداری از امتیاز مزبور تشکیل دهد و پس از آن مبلغ بیست هزار لیره نقد و معادل بیست هزار لیره سهام شرکت مزبور را به دولت ایران تسلیم کند.


چند ماه پس از عقد این قرارداد، که از طرف ایران به امضای مظفرالدین شاه، امین‌السلطان، میرزا نصرالله مشیرالدوله و مهندس‌الممالک (نظام‌الدین غفاری) رسید، حفاری اولین چاه در محلی به نام چیاسرخ یا چاه سرخ، در شمال غرب قصر شیرین آغاز شد. کار حفاری به علت نبود راه و ناامنی به کندی پیش می‌رفت تا آنکه در تابستان 1903 در عمق 507 متری به گاز و کمی نفت رسید. چاه دوم هم در همین ناحیه در عمقی مشابه به نفت رسید. بهره‌دهی این چاه در حدود 175 بشکه در روز بود. دارسی با ارزیابی نتایج دریافت اگر در ناحیه چیاسرخ نفتی بیش از این مقدار هم بیابد به علت دوری از دریا و نبود امکان حمل به بازار مصرف، سودی عاید او نخواهد شد. ناحیه را ترک کرد و به خوزستان روی آورد.


در نیمه اول سال 1908 سرمایه شرکت رو به پایان بود و هنوز نفتی در منطقه خوزستان کشف نشده بود. روسای شرکت به مسئول عملیات دستور توقف عملیات را می‌دهند، ولی او که با توجه به اطلاعاتی که در محل به دست آورده بود، وضع را بهتر ارزیابی می‌کرد، چند روزی از اجرای دستور توقف خودداری کرد و به حفاری ادامه داد. در روز پنجم خرداد 1287 شمسی برابر با 1908 میلادی مته حفاری به لایه نفت‌دار برخورد و نفت با فشار از چاه فوران کرد. عمق چاه 360 متر بود. دومین چاه که 10 روز بعد به نفت رسید 307 متر عمق داشت.


پس از کشف نفت در ایران در سال 1909 شرکت سابق نفت ایران و انگلیس تشکیل شد و از سال 1908 تا سال 1928 تمام نفت تولیدی ایران از میدان نفتی مسجد سلیمان استخراج شد.

[فاطمه قطب تحریری]

میدان نفتی میدان نفتی "چیا سرخ" در شمال غرب "قصر شیرین" که بعدها به دلت عثمانی رسید و اکنون جزوی از میادین نفتی عراق است. ژانویه 1904




یکی از دکل های حفاری در مسجد سلیمان. سال 1909

[فاطمه قطب تحریری]

یکی از دکل های حفاری در مسجد سلیمان. سال 1909



احداث یک مخزن نفتی در مسجد سلیمان توسط شرکت نفت ایران و انگلیس. سال 1909 اونو احداث یک مخزن نفتی در مسجد سلیمان توسط شرکت نفت ایران و انگلیس. سال 1990



فوران نفت از یکی از چاه های نفت در مسجد سلیمان. سال1911

[فاطمه قطب تحریری]

حمل و نقل تجهیزات حفاری در مسجد سلیمان. سال 1911



راه اندازی خط لوله انتقال نفت از مسجد سلیمان به آبادان. سال 1910



دکل استخراج نفت در "دالکی" بوشهر. سال 1890