زندگينامه امام حسن مجتبی (ع)

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

دوستان امام حسن (ع) یکی از امامان واقعا غریب ما هستن ..

چقدر برای امام حسن (ع) اشک ریختیم؟ چقدر برای دعاهامون نذرهامون پیش ایشون میریم؟ ...

نام : حسن
لقب:مجتبی
کنیه : ابو محمد
نام پدر : علی
نام مادر : فاطمه
تاریخ ولادت : نیمه ماه مبارک رمضان سال ۳ هجری
محل ولادت : مدینه طیبه
مدت امامت : ۱۰ سال
مدت عمر : ۴۷-۴۸ سال
علت شهادت : تحریک معاویه وزهر جعده
نام قاتل : جعده دختر اشعث
محل دفن : بقیع

پیشواى دوم جهان تشیع که نخستین میوه پیوند فرخنده على (ع) با دختر گرامى پیامبر اسلام (ص) بود، در نیمه ماه رمضان سال سوم هجرت در شهر مدینه دیده به جهان گشود.

دوره های زندگی امام حسن علیه السلام

امام حسن مجتبی علیه السلام در شب نیمه رمضان سال سوم هجری در مدینه چشم به جهان گشود و
حدود هفت سال از دوران زندگی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم را درک کرد و پس از آن حضرت حدود
سی سال با پدر بزرگوارشان علی بن ابی طالب علیه السلام ملازمت داشت.

بعد از شهادت امیرالمؤمنان علیه السلام به مدت ده سال عهده دار مقام امامت بودند و در 28 صفر سال پنجاه هجری در سن 47 سالگی به دستور معاویه بن ابی سفیان و به دست جعده دختر اَشْعَثِ بنِ قِیس مسموم شد و بر اثر همان زهر به شهادت رسید.


چگونگی شهادت امام حسن علیه السلام

حکومت اموی پس از تحمیل صلح بر امام حسن علیه السلام گرچه به بسیاری از اهداف خود رسیده بود، ولی هم چنان وجود امام حسن علیه السلام مانع از به اجرا درآوردن برخی از نیّات پلید آنان بود. از جمله اهدافی که معاویه دنبال می کرد تعیین جانشین برای خود بود.
وی از اجرای این تصمیم که برخلاف مفاد صلح نامه او با امام حسن علیه السلام بود وحشت داشت و می دانست که اگر در زمان حیات آن حضرت به چنین کاری دست بزند، بدون شک با مخالفت شدید حسن بن علی علیه السلام روبه رو خواهد شد.
بر این اساس تصمیم گرفت از هر راه ممکن امام علیه السلام را به شهادت برساند.
پس از بررسی های زیاد جعده همسر امام حسن علیه السلام را مناسب ترین فرد برای تحقق بخشیدن به این هدف پلید دید. آن گاه به صورت محرمانه و با ارسال صدهزار درهم به جعده، به او قول داد که اگر امام حسن علیه السلام را به شهادت برساند او را به همسری یزید درخواهد آورد. بدین وسیله جعده آن حضرت را با ریختن زهر در آب آشامیدنی مسموم کرد و طولی نکشید بر اثر آن، امام حسن علیه السلام به شهادت رسید.

وصیت امام حسن علیه السلام

چون امام حسن علیه السلام را مسموم کردند و حال او دگرگون شد برادرشان امام حسین علیه السلام به بالین آن حضرت حاضر شدند. وقتی جویای احوال او گشتند امام حسن علیه السلام فرمودند: «خود را در اوّلین روز از روزهای آخرت و آخرین روز از روزهای دنیا می بینم». در ادامه، این گونه وصیت فرمودند: «گواهی می دهم به وحدانیت خدا و این که برای او شریکی نیست و تنها او سزاوار پرستش است. هرکه اطاعت او را در پیش گیرد رستگار می شود و هرکه نافرمانی اش کند گم راه می گردد و کسی که از گناهان و تقصیراتش به نزد او توبه کند هدایت می شود. ای حسین،جنازه مرا در کنار جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم دفن کن به شرط آن که کسی مانع این کار نباشد. اگر تو را از این کار باز داشتند مبادا بر آن پافشاری کنی؛ چون راضی نیستم به خاطر این کار قطره ای خون به زمین ریخته شود».

اشعار امام حسین علیه السلام در سوگ برادر

وقتی از دفن جنازه امام حسن علیه السلام در کنار مرقد جد بزرگوارش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم جلوگیری کردند،
امام حسین علیه السلام دستور دادند جنازه را به بقیع منتقل کردند و آن را در کنار قبر جده اش فاطمه بنت اسد در خاک نهادند.
طبق روایت ابن شهر آشوب وقتی امام حسین علیه السلام از دفن جنازه برادر فارغ شد اشعاری به این مضمون در سوگ برادر بر زبان جاری فرمودند:
«حالا که بدن مطهّر تو را با دست خود کفن کرده، در قبر گذاشتم از این بعد چگونه می توانم شاد باشم و خود را آراسته سازم یا از زینت ها و امکانات دنیا بهره گیرم؟
من از این به بعد همواره در سوگ تو اشک خواهم ریخت و اندوهم در فراق تو طولانی خواهد شد.
غارت زده کسی نیست که مالش را به غارتت برده اند؛ بلکه غارت زده کسی است که مصیبت مرگ برادر را دیده باشد».
فضیلت و آثار گریه بر مصیبت امام حسن علیه السلام

ابن عباس روایت می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: «آن گاه که فرزندم حسن مجتبی را با زهر شهید کنند تمام ساکنان آسمان وزمین بر او سوگوار می شوند. بدانید سوگواری و گریه بر مصیبت های فرزندم حسن بسیار فضیلت دارد. هرکس در مصیبت او گریه کند چشمان او در روزی که همه دیده ها نابینا خواهند بود روشن و بینا خواهد شد و دل او در روزی که تمام دل ها اندوهناک خواهند بود از غبار اندوه پاک خواهد شد و هرکس که مرقد او را در بقیع زیارت کند، قدم های او در پل صراط، در روزی که قدم ها بر آن لرزان شوند، از لغزش در امان خواهد ماند».

وصایای آموزنده امام حسن علیه السلام به جُناده

جُنادَةِ بن اَبی اُمَیه پس از مسموم شدن امام حسن علیه السلام به حضور آن حضرت رسید. پس از احوال پرسی، به امام علیه السلام عرض کرد: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم مرا موعظه کن. امام حسن مجتبی علیه السلام مطالب بسیار مهمّی بیان کردند و از جمله فرمودند: «ای جُناده خود را برای سفری که در پیش داری پیش از فرا رسیدن اجل مهیا کن. بدان تو همواره دنیا را طلب می کنی و مرگ هم تو را طلب می کند. اندوه روزی را که هنوز نرسیده است بر روزی که در آن هستی بار مکن... بدان در مال حلال دنیا حساب و در حرام آن کیفر و عقاب و در اموال شبهه ناک عتاب هست... برای دنیای خود به گونه ای تلاش کن که گویی همیشه در آن باقی خواهی ماند و برای آخرت به گونه ای کار کن که گویی همین فردا خواهی مُرد. اگر طالب عزّت بی عِدّه وعُدّه و هیبت بی مُلک و سلطنت هستی از خواری و ذلّت گناه و نافرمانی خدا پرهیز کن و به اطاعت از فرمان او خود را ملزم ساز».

آخرین گریه امام حسن علیه السلام

نقل شده است چون زهر در بدن مبارک امام حسن علیه السلام اثر کرد و حالت احتضار بدو دست داد، ناگهان اشک از چشمان آن حضرت سرازیر شد. حاضران عرض کردند: «ای فرزند رسول خدا، آیا شما نیز با این مقام و منزلت و قرابتی که با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم دارید و با این همه عبادات و اطاعات در این لحظات گریه می کنید؟ حضرت فرمودند: «من برای دو چیز گریه می کنم: اوّل برای هیبت و وحشت روز قیامت که بسیار سخت است، دوّم به سبب فراق و دوری از دوستان که این نیز کار مشکلی است».

http://www.askdin.com/thread50721-2.html#post722261
@ سوسنگرد @ سوسنگرد @ سوسنگرد @ سوسنگرد @ سوسنگرد @ سوسنگرد @ سوسنگرد @ سوسنگرد @ سوسنگرد @ سوسنگرد @ سوسنگرد @ سوسنگرد @ سوسنگرد @

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

فضائل و مکارم امام حسن علیه السلام
امام حسن علیه السلام عقل مجسم

رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به مناسبت های مختلف در توصیف امام حسن مجتبی علیه السلام سخن گفته اند؛ از جمله فرمودند: «اگر قرار بود عقل به صورت یک انسان تجسم پیدا کند به صورت امام حسن علیه السلام ظاهر می شد».

امام حسن علیه السلام ، شبیه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم خطاب به امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند: «اَشْبَهْتَ خَلْقی و خُلْقی؛ تو به لحاظ صورت و سیرت به من می مانی.

بردباری امام حسن علیه السلام

از صفات برجسته و معروف امام حسن علیه السلام حلم و بردباری بود. به گونه ای که «الحِلْمُ الحَسَنِیَّة» در فرهنگ اسلامی ضرب المثل شده است. بردباری و سعه صدر آن حضرت به اندازه ای بوده است که سرسخت ترین دشمنان او نیز به این صفت همواره اعتراف داشتند. نقل می کنند وقتی جنازه امام حسن علیه السلام را پس از ممانعت عده ای از دفن آن درکنار مرقد رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ، به طرف بقیع حمل می کردند، ناگهان امام حسین علیه السلام متوجّه شدند که مروان یکی از سرسخت ترین دشمنان برادر بزرگوارش امام حسن علیه السلام یک طرف تابوت را به دوش گرفته است. امام حسین علیه السلام از این کار او متعجب شدند و سپس از وی پرسیدند: «شما که تا برادرم زنده بود همواره مایه اندوه او بودید. چه شده که اکنون در تشیع جنازه اش شرکت کرده اید؟» مروان گفت: «آری این کارها را در حق کسی انجام دادم که حلم و خویشتن داری او با کوه ها برابری داشت».

عبادت امام حسن علیه السلام

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «حسن بن علی علیه السلام عابدترین مردم زمان خود بودند. آن گاه که به نماز می ایستادند اعضای بدنش از شدّت خضوع در برابر عظمت پروردگار عالم به لرزه در می آمد و رنگ مبارکش دگرگون می شد». از امام باقر علیه السلام روایت شده است که امام حسن علیه السلام حدود بیست بار از مدینه به قصد زیارت خدا پیاده رفت و می فرمود از خدا شرم دارم که غیر پیاده به دیدارش بروم.

زهد امام حسن علیه السلام

نویسندگان تراجم به اتفاق گفته اند: حسن بن علی علیه السلام پس از جدّ بزرگوارش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و پدر گرامی اش علی بن ابیطالب علیه السلام از همه مردم زاهدتر بودند. شخصی به نام مُدْرِک بن زیاد می گوید: روزی در یکی از باغ های ابن عباس بودیم. غذای مناسبی آوردند. امام حسن علیه السلام دستور دادند که کارگران و خدمت گزاران را جمع کنند و آن غذای خوب را به آنها بدهند. مُدرِک می گوید: خود امام حسن علیه السلام لب به آن غذا نزدند و خود مشغول خوردن نان با قدری نمک شدند. وقتی به آن حضرت گفته شد شما خود چرا از آن غذای خوب میل نمی کنید، در جواب فرمودند: «اِنّ ذاک الطَّعام احبُّ عندی؛ این خوراک را بیشتر دوست دارم».

گذشت امام حسن علیه السلام

روزی امام حسن مجتبی علیه السلام از راهی عبور می کردند. مردی از اهل شام با آن حضرت روبرو شد و بدون مقدمه شروع به ناسزا گفتن نسبت به امام علیه السلام کرد. حضرت امام حسن علیه السلام هیچ عکس العملی نشان نداد. وقتی آن مرد از ناسزا گفتن باز ایستاد، امام علیه السلام به او نزدیک تر شده، با تبسم به او سلام کردند. آن گاه فرمودند: «اگر اجازه بدهید حاضرم به شما کمک کنم. اگر چیزی لازم داری آن را برایت فراهم کنم یا اگر راه را گم کرده ای آن را به تو نشان دهم و اگر گرسنه ای ترا سیر کنم. اگر فقیری بی نیازت سازم. به هرحال اگر حاجتمندی حاضرم در برآوردن حاجت تو بکوشم». چون مرد شامی این رفتار را از امام حسن علیه السلام دید، ناگهان به گریه افتاد و گفت: «اَشْهَدُ انَّکَ خَلِیفُة اللّهِ فی ارضِهِ؛ گواهی می دهم که تو خلیفه خدا در روی زمین هستی».

احسان امام حسن علیه السلام

مردی خدمت امام حسن علیه السلام آمد و عرض کرد ای فرزند امیرالمؤمنین علیه السلام به حقِ آن خدایی که نعمت بسیار بر شما کرامت فرموده است تو را قسم می دهم که به فریاد من برسی و مرا از دشمنی که حرمت پیران را نگه نمی دارد و به کودکان و نوجوانان رحم نمی کند، نجات دهی. امام علیه السلام پرسید دشمن تو کیست تا از او دادخواهی کنم. آن مرد گفت: فقر است. امام علیه السلام به خادم خود دستور داد: «هرچه ثروت در نزد تو هست به او بده». او پنج هزار درهم حاضر کرد و به او داد. امام علیه السلام رو به مرد فقیر کرد و گفت: «تو را به خداوند متعال قسم می دهم که هروقت این دشمن بر تو رو آورد شکایتش را نزد من بیاور تا از تو دفع شر کنم».
@ حسنعلی ابراهیمی سعید @@ حسنعلی ابراهیمی سعید @@ حسنعلی ابراهیمی سعید @@ حسنعلی ابراهیمی سعید @@ حسنعلی ابراهیمی سعید @@ حسنعلی ابراهیمی سعید @
http://www.askdin.com/thread50721-2.html#post722261

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

سخنانی کوتاه از امام حسن علیه السلام



اهمیّت سلام
قال الحَسَنُ علیه السلام : مَنْ بَدَءِ بِالکلامِ قَبْلَ السَّلامِ فَلا تُجیبُوهُ؛
کسی که پیش از سلام کردن شروع به سخن گفتن کرد جواب او را ندهید.

نتیجه کنترل زبان
قالَ الحَسَن علیه السلام : الصَّمْتُ سَتْرُ العَیِّ وَ زَیْنُ العِرْضِ وَ فاعِلُهُ فی راحَةٍ وَ جَلیِسُهُ آمِنٌ؛
امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند: خاموشی پوشش عیب ها و مایه حفظ آبروست. هر که از این صفت برخوردار باشد همواره در آسایش است و همدم و هم نشین او نیز در امنیّت به سر می برد.

خیر و سعادت کامل
قالَ الحَسَن علیه السلام : الخَیْرُ الّذی لا شَرَّ فِیهِ الشُکرُ مَعَ النِّعْمَةِ و الصَّبْرُ عَلی النّازِلَة؛
خیری که هیچ بدی در آن نیست عبارت است از شکر در مقابل نعمت ها و صبر در برابر حوادث و رخدادهای ناگوار.

نشانه کمال عقل
قالَ الحَسَنُ علیه السلام : رأسُ العَقْلِ مُعاشَرَةُ النّاسِ بالحَمیِلِ؛
معاشرت نیکوداشتن با مردم نشانه کمال عقل انسان است.

تعریف فرومایگی
شخصی از امام حسن علیه السلام سؤال کرد: پستی و فرمایگی چیست؟ آن حضرت فرمودند: «النَّظرُ فی الیَسیرِ وَ مَنْعُ الحَقیرِ. خرده بینی و اهمیّت دادن بیش از حدّ دادن به امور کوچک و مضایقه کردن از اعطای چیزهای بی ارزش».

ترک مستحب برای واجب
قال الحَسنُ علیه السلام :... اِذا ضَرّتِ النَّوافِلُ بالفَریضَةِ فَارفَضُوها؛
هنگامی که عبادت های مستحب به اعمال و عبادت های واجب آسیب رساند آنها را ترک کنید.

اهمیّت توجّه به امور معنوی
قالَ الحَسَنُ علیه السلام : عَجِبْتُ لِمَنْ یَتَفکَّرُ فی مأکُولِهِ کَیفَ لا یَتَفَکَّرُ فی مَعْقُولِهِ فَیُجنِّبُ بَطْنَهُ ما یُؤذِیْهِ وَ یُودِعُ صَدْرَهُ ما یُرْدِیْهِ؛
تعجب می کنم از کسانی که در غذای جسم خود فکر می کنند ولی در امور معنوی و غذای روح خویش اندیشه نمی کنند؛ شکم خود را از طعام مضرّ حفظ می کنند ولی از افکار پلیدی که روان را می آلاید پرهیز نمی کنند.

توصیه درباره وصلت
شخصی به امام حسن علیه السلام عرض کرد: دختری دارم که به سنّ ازدواج رسیده است. با چه کسی وصلت کنیم؟ امام حسن علیه السلام فرمودند: «زَوِّجْها مِمَّنْ یَتَّقی اللّه عزّ و جلَّ فَاِنْ اَحَبَّها اَکْرَمَها و اِنْ اَبْغَضَها لَمْ یَظْلِمْها؛
او را به ازدواج کسی درآور که با تقوا و پرهیزگار باشد چرا که فرد باقتوا اگر او را دوست بدارد احترامش می کند و اگر او را دوست هم نداشته باشد به وی ستم نمی کند».

بیناترین و شنواترین مردم
قال الحسن علیه السلام : اِنَّ أَبْصَرَ الاَبْصار ما نَفَذَ فِی الخَیْرِ مَذْهَبُهُ وَ اَسْمَعَ الاَسْماَعَ ما وَعی التّذکیرَ وَ انْتَفَعَ بِهِ، أَسْلَمُ القُلُوب ما طَهُرَ مِنَ الشُّبَهاتِ؛
بیناترین دیده ها آن است که خیربین باشد و شنواترین گوش ها آن است که پذیرای پند و اندرزها باشد و از آن سود ببرد و قلب سلیم قلبی است که از شبهات پاکیزه باشد.

معنی مجد و عظمت
سُئِلَ الْحَسَنُ علیه السلام : فَما المَجْدُ؟ قالَ اَنْ تُعْطِیَ فِی الغُرْمِ وَ اَنْ تَعْفُو عَنِ الْجُرْمِ؛
از امام حسن علیه السلام سؤال شد: عظمت و بزرگی در چیست؟ آن حضرت فرمودند: عبارتست از بخشش مال به هنگام نیاز و گذشتن از خطا.
@ گردان 283 سوار زرهی لشکر92 زرهی اهواز@@ گردان 283 سوار زرهی لشکر92 زرهی اهواز@@ گردان 283 سوار زرهی لشکر92 زرهی اهواز@@ گردان 283 سوار زرهی لشکر92 زرهی اهواز@

http://www.askdin.com/thread50721-2.html#post722261

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

امام حسن و افسانه طلاق‏
یكى از موضوعات ساختگى، كه برخى از مورّخان اسلامى، آگاهانه یا نا آگاهانه به نقل آن پرداخته‏اند، موضوع ازدواجها و طلاقهاى متعدد حضرت امام حسن مجتبى‏علیه السلام است. بسیار جاى تأسف است كه اینان بدون بررسى صحّت و یا عدم صحّت این گونه قضایا، آنها را در كتابهاى خود آورده‏اند.
همین كوتاهى‏ها موجب شد دشمنان اسلام و اهل بیت‏علیهم السلام براى انتقام گرفتن از اسلام، روى همین موضوع ساختگى، سخت پافشارى نموده و توهین و جسارتها را از حد بگذرانند. وظیفه خود دیدیم در برابر هتّاكیهاى نویسندگان مغرض، مانند «اكرم البستانى»، به بررسى این موضوع از جنبه تاریخى بپردازیم.

امام حسن‏ علیه السلام و تهمت طلاق


برخى از مورّخان نوشته‏اند كه امام حسن مجتبى‏علیه السلام پى در پى ازدواج مى‏كرد و طلاق مى‏داد. و این كار آن قدر تكرار شد كه امیرمؤمنان‏علیه السلام به مردم كوفه فرمود: اى اهل كوفه! دخترانتان را به عقد حسن در نیاورید؛ چرا كه او فردى طلاق دهنده است. مردى از طایفه هَمْدان گفت: ما به او دختر مى‏دهیم؛ اگر خواست، نگه دارد و اگر مایل نبود، طلاق دهد.¹این سخن، تهمتى بیش نیست و از واقعیت به دور است؛ چرا كه اوّلاً: این روایات هرگز با شأن و منزلت و مقام امام حسن مجتبى‏علیه السلام سازگار نیست. ثانیاً: بیشتر این نقلهاى تاریخى از سه مورّخ نقل شده است كه آن سه نیز كتابهاى خود را زیر سایه دولتهاى غاصب بنى‏عباس به رشته تحریر درآورده‏اند. ثالثاً: این تهمت از سوى منصور عباسى براى خنثى سازى شورش حسنى‏ها طرح ریزى شده است.
ما نخست به نقل روایات و نقلهاى تاریخى پیرامون این مسئله مى‏پردازیم و سپس پاسخ آنها را مى‏آوریم.
روایات پیرامون ازدواجهاى مكرّر امام حسن مجتبى‏علیه السلام سه دسته هستند:

دسته اوّل‏
در این دسته از روایات فقط به نهى از ازدواج و علت آن اشاره شده است.
1. برقى در كتاب محاسن از حضرت صادق‏علیه السلام روایت كرده كه مردى خدمت امیرمؤمنان‏علیه السلام آمد و عرض كرد: آمده‏ام با تو درباره دخترم مشورت كنم؛ چرا كه فرزندانت: حسن و حسین و عبداللّه بن جعفر به خواستگارى او آمده‏اند. امام فرمود: «المستشار مؤتمن؛ بدان كه حسن، همسران خویش را طلاق مى‏دهد، دخترت را به ازدواج حسین درآور كه براى دخترت بهتر است.»²
2. كلینى به سند خود از عبداللّه بن سنان نقل كرده: امام صادق‏علیه السلام فرمود: روزى امیرمؤمنان‏علیه السلام بر فراز منبر، مردم كوفه را مخاطب قرار داده، فرمود: به فرزندم حسن زن ندهید كه او مردى است طلاق دهنده. پس مردى از طایفه هَمْدان گفت: آرى! به خدا سوگند، دخترانمان را به ازدواج او درمى‏آوریم؛ چرا كه او فرزند رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم و امیرمؤمنان‏علیه السلام است؛ پس اگر خواست، نگه دارد و اگر مایل نبود، آنها را طلاق دهد.³

دسته دوم‏
در این دسته از روایتها امیرمؤمنان‏علیه السلام از ازدواجها و طلاق‏هاى مكرّر امام حسن مجتبى‏علیه السلام سخت اظهار نگرانى كرده است.
1. بلاذرى از ابى صالح نقل كرده كه امیرمؤمنان‏علیه السلام فرمود: آن قدر حسن‏علیه السلام زن گرفت و طلاق داد كه ترسیدم دشمنى دیگران را در پى‏داشته باشد.⁴
2. سیوطى از على‏علیه السلام نقل كرده: حسن‏ علیه السلام ازدواج مى‏كرد و طلاق مى‏داد، به طورى كه بیم داشتم از قبایل و طوایف عداوت و دشمنى به ما برسد.⁵
3. ابوطالب مكّى مى‏نویسد: على‏علیه السلام از ازدواجهاى امام حسن‏علیه السلام دلتنگ مى‏شد و در سخنرانى خود مى‏فرمود: فرزندم حسن، زنان خویش را طلاق مى‏دهد؛ به او زن ندهید.⁶
4. مجلسى از محمد بن عطیه نقل مى‏كند: امیرمؤمنان‏علیه السلام از طلاق زنان توسط امام حسن‏علیه السلام دلتنگ مى‏شد و از خانواده‏هاى آنها شرم و حیا مى‏كرد و مى‏فرمود: حسن بسیار طلاق مى‏دهد؛ به او زن ندهید.⁷

دسته سوم‏
در دسته سوم به تعداد زنها اشاره شده است؛ و ابن حجر، ابوطالب مكى، ابوالحسن مدائنى، كلینى، كفعمى، بلخى و ابن شهرآشوب به نقل آن پرداخته‏اند و تعداد زنان امام حسن‏علیه السلام را چنین گفته‏اند:
1. كفعمى: شصت و چهار.⁸
2. ابوالحسن مدائنى: هفتاد.⁹
3. ابن حجر: نود.¹⁰
4. كلینى: پنجاه.¹¹
5. بلخى: دویست.¹²
6. ابوطالب مكى: دویست و پنجاه.¹³
7. برخى نیز آورده‏اند كه وى سیصد زن داشته است.¹⁴
8. همچنین نقل شده كه تعداد زنهاى امام به چهار صد زن رسیده است.¹⁵
پیامبر درباره امام حسن‏علیه السلام مى‏فرماید: «حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشت هستند.» همچنین رسول اكرم‏صلى الله علیه وآله وسلم در مورد امام حسن و امام حسین‏علیهما السلام فرمود: «هركس این دو را دوست داشته باشد، من دوستش دارم و كسى را كه من دوست دارم، خدا نیز او را دوست خواهد داشت و كسى كه خدا او را دوست داشته باشد، در بهشت‏هاى پر نعمت وارد خواهد كرد.»

پاسخ ما


الف - تنافى این روایات با شخصیت امام‏چنانچه گفته شد، این كار با شأن و مقام امام حسن مجتبى‏علیه السلام هرگز سازگار نیست؛ زیرا چهره‏اى كه قرآن و سنت و سایر معصومین‏علیهم السلام از امام حسن‏علیه السلام ترسیم كرده‏اند، با روایاتى كه نقل شده، قابل جمع نیست. قرآن در شأن و منزلت امام حسن‏علیه السلام و سایر اهل‏بیت‏علیهم السلام آیه «تطهیر»¹⁶ و آیه «مودّت»¹⁷ را نازل فرموده است.

پیامبر درباره امام حسن‏علیه السلام مى‏فرماید: «حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشت هستند.»¹⁸ همچنین رسول اكرم‏صلى الله علیه وآله و سلم در مورد امام حسن و امام حسین‏علیهما السلام فرمود: «هر كس این دو را دوست داشته باشد، من دوستش دارم و كسى را كه من دوست دارم، خدا نیز او را دوست خواهد داشت و كسى كه خدا او را دوست داشته باشد، در بهشت‏هاى پر نعمت وارد خواهد كرد.»¹⁹
ابن كثیر دمشقى مى‏نویسد: امیرمؤمنان‏علیه السلام فرزند خود امام حسن ‏علیه السلام را بسیار احترام و تعظیم مى‏كرد.²⁰
امام حسین‏علیه السلام به خاطر احترام و عظمتى كه براى برادرش، امام حسن‏علیه السلام قائل بود، هرگز در حضورش سخن نمى‏گفت.²¹ در حین طواف، مردم براى اظهار ارادت به امام حسن و امام حسین‏علیهما السلام آن چنان به یكدیگر فشار مى‏آوردند كه گاه ممكن بود به زیر دست و پا بروند.²²
گاهى امام حسن‏علیه السلام بر در خانه مى‏نشست، در چنین لحظاتى رفت و آمد مردم به جهت هیبتى كه او داشت، قطع مى‏شد.²³
در حالات معنوى امام حسن‏ علیه السلام آورده‏اند: به هنگام وضو، رخسارش دگرگون مى‏شد و در پاسخ پرسش كنندگان مى‏فرمود: «حقّ على كلّ من وقف بین یدى ربّ العرش ان یصفر لونه و یرتعد فرائصه‏²⁴؛ شایسته است كسى كه در برابر پروردگار مى‏ایستد، رنگش زرد گردد و لرزه بر اندامش بیفتد.»

حال سؤال ما این است:


1. آن امام معصومى كه براى حضور در برابر خالق یكتا، آن چنان لرزه بر اندامش مى‏افتد، چگونه حاضر مى‏شود خدا را به وسیله چهار صد مرتبه طلاق دادن - كه مبغوض‏ترین عمل حلال در نزد خداوند شمرده مى‏شود - از خود برنجاند؟2. روایات بر فرض صحّت، در زمانى صادر شده است كه امیرمؤمنان‏علیه السلام در كوفه بوده‏اند، كه اگر تعداد روزهاى حضور آن حضرت را در كوفه با حذف روزهاى جنگ جمل، صفین و نهروان و پیامدهاى آن حساب كنیم، به یقین دروغ بودن این اتهام آشكار خواهد شد؛ چرا كه آن فرصت بسیار كم و پردردسر گنجایش چنین مدعایى را نداشته است. اگر زمان هر یك از ازدواج‏ها تا طلاق را در نظر بگیرید و اینكه بیشتر از چهار زن دائم، جایز نبوده و نیز لحاظ شرایط فقهى طلاق دادن، خود به دروغ بودن این روایات گواهى خواهید داد.
3. آیا نهى امام على‏علیه السلام، نهى از منكر بود یا نهى از حلال؟ در هر دو صورت، هیچ كدام درست نیست؛ زیرا به شهادت آیه «تطهیر»، هرگز فعل قبیح و منكر از امام معصوم مشاهده نمى‏شود تا مورد نهى قرار گیرد. نهى از حلال هم نمى‏تواند باشد؛ زیرا در كدام شریعت از حلال نهى شده كه در اسلام چنین باشد؟!
4. آیا نهى امیرمؤمنان‏علیه السلام با مقدمه بوده یا بدون مقدمه؟ اگر بدون مقدمه و یادآورى بوده، كه چنین سخنى با مقام والاى امیرمؤمنان‏علیه السلام سازگار نیست كه آن حضرت بدون یادآورى قبلى، آبروى فرزند خود را بریزد! و اگر پس از یادآورى بوده، ولى امام حسن‏علیه السلام زیربار نرفته، مى‏گوییم این هم با شخصیت والاى امام حسن مجتبى‏علیه السلام سازگار نبوده است كه این گونه پدر و امام خویش را در تنگنا و مشكل قرار دهد.
5. آیا باور مى‏كنید امام حسن مجتبى‏علیه السلام با آن شأن و منزلت، اسباب شرمندگى پدر خویش را فراهم آورد تا جایى كه حضرت دلتنگ شده و از خانواده‏ها شرم و حیا كند، و یا از بیم دشمنى طوایف و قبایل كوفه نسبت به آنها رنج برد؟!
طبق نقل ابن عساكر، از سوید بن غفله نقل شده: یكى از همسران امام حسن‏علیه السلام كه از طایفه خشعم بود؛ پس از شهادت امیرمؤمنان ‏علیه السلام و بیعت با امام حسن‏علیه السلام به ایشان تبریك گفت. امام به وى فرمود: تو خوشحالى و شماتت خود را به كشته شدن امیرمؤمنان‏علیه السلام اظهار كردى. من تو را سه طلاقه كردم. آن زن گفت: به خدا سوگند! قصد من این نبود. و پس از پایان عده‏اش از خانه امام خارج شد.
امام مبلغ باقى مانده از مهرش را به اضافه بیست هزار درهم برایش فرستاد. آن زن گفت: متاع كمى است كه از دوستى جدا شده به من مى‏رسد. وقتى كه سخن آن زن را به امام گفتند، حضرت گریه كرد و فرمود: اگر نبود كه از پدرم، از جدّم شنیده‏ام كه مى‏فرمود: «كسى كه همسر خود را سه طلاقه دهد، تا آن زن شوهر دیگرى انتخاب نكند، بر شوهر اوّل حلال نمى‏گردد؛ مراجعت مى‏كردم.»²⁵
دلیل نخست بر مجهول و ساختگى بودن این روایت، این است كه امام حسن‏علیه السلام بدون هیچ مقدمه‏اى و بدون آن كه كوچك‏ترین توجهى به قصد و هدف زن داشته باشد، برآشفته و همسر خویش را به خاطر تهنیتى، طلاق مى‏دهد؛ كه این حركت، از یك انسان غیر معصوم بعید است، چه رسد به امام معصوم.
ثانیاً: از نظر فقه اهل بیت، طلاق باید در حضور دو شاهد عادل صورت گیرد؛ در حالى كه هیچ یك از این مسائل رعایت نشده؛ حال چگونه امام كارى بر خلاف نظر خویش انجام داده است.
ثالثاً: اگر طلاق به خاطر اظهار دشمنى و شماتت بوده، به چه علت براى او بیست هزار درهم اضافه بر مهر خویش مى‏فرستد؟
و رابعاً اینكه طبق این نقل، امام در یك مجلس همسر خویش را سه طلاقه كرده است؛ در حالى كه این طلاق نه فقط در مذهب اهل‏بیت ‏علیهم السلام، بلكه در زمان رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم و ابوبكر و دو سال پس از خلافت عمر نیز، یك طلاق به حساب مى‏آمد.²⁶
با این بیان، امام مى‏توانسته پس از طلاق برگردد، چون طلاق اوّل بود و پس از طلاق اول، زن مطلقه رجعیه است و مرد در حال عدّه مى‏تواند به زن خود رجوع كند. همچنین حضرت پس از پایان عدّه نیز مى‏توانست بدون آن كه زن شوهر دیگرى كند، او را به عقد خویش در آورد.
آرى! فرمایش رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم مربوط به زمانى است كه سه مرتبه طلاق صورت گرفته و مرد پس از آن رجوع كرده باشد. اینجا است كه زن مى‏باید شوهر دیگرى انتخاب كند. از آنجا كه متن روایت ابن عساكر از اضطراب كامل برخوردار است، دیگر نیازى به بررسى سندى ندارد.
امام حسین‏علیه السلام به خاطر احترام و عظمتى كه براى برادرش، امام حسن‏علیه السلام قائل بود، هرگز در حضورش سخن نمى‏گفت. در حین طواف، مردم براى اظهار ارادت به امام حسن و امام حسین‏علیهما السلام آن چنان به یكدیگر فشار مى‏آوردند كه گاه ممكن بود به زیر دست و پا بروند

ب - بررسى اسناد
1. بیشتر مورّخان این نقل تاریخى را یا بدون سند آورده‏اند و یا آن را به ابوالحسن مدائنى و محمد بن عمر واقدى و ابوطالب مكّى رسانده‏اند كه در هر دو صورت، داراى اشكال است. مثلاً ابن عساكر مى‏نویسد: و روى‏ محمد بن سیرین...²⁷؛ میرخواند شافعى آورده است: نقل است كه... ²⁸؛ سیوطى مى‏گوید: كان الحسن یتزوج...²⁹ ابوطالب مكّى مى‏نویسد: انّه تزوّج...³⁰؛ سبط بن الجوزى آورده است: و فى روایة انّه تزوّج...³¹؛ ابوالحسن مدائنى آورده است: كان الحسن كثیرالتزویج.³²
تمامى این نقلها، مرسل است و به آنانى كه به این سه مورّخ اعتماد كرده‏اند، باید گفت: این سه مورّخ نیز این جریان را بدون سند نقل كرده‏اند. چنانچه از مدائنى و مكّى نقل كردیم. بدین جهت مى‏گوییم داستان تعداد زنان امام حسن‏علیه السلام و ماجراى طلاق آنها، فاقد هرگونه ارزش و اعتبار است.
2. بسیارى، این سه مورّخ را ضعیف شمرده و ردّ كرده‏اند. از میان آنها مى‏توان به ذهبى،³³، عسقلانى‏³⁴، ابن الجوزى‏³⁵، عماد حنبلى‏³⁶، رازى‏³⁷، ابن الاثیر جزرى‏³⁸، زركلى‏³⁹، علامه امینى‏⁴⁰، سیدمحسن امین‏⁴¹، هاشم معروف الحسنى‏⁴² و... اشاره كرد.
3. هر یك از این سه مورّخ از مشایخى روایت نقل كرده‏اند كه یا جزو هواداران بنى‏امیه بوده‏اند و یا ضعیف و مجهول هستند. مثلاً مدائنى از عوانه نقل مى‏كند، در حالى كه عوانه به نفع بنى‏امیه جعل حدیث مى‏كرده‏⁴³ و برخى از مشایخ او همانند جعفر بن هلال‏⁴⁴، عاصم بن سلیمان احول‏⁴⁵ و ابن عثمان‏⁴⁶، ضعیف یا مجهول هستند. طبق گفته یحیى بن معین: حدیث واقدى از مدنیها، از شیوخ مجهول برخوردار است.⁴⁷
هاشم معروف الحسنى مى‏نویسد: مدائنى، معاصر عباسى‏ها و از جمله كسانى است كه متهم به دروغگویى و جعل حدیث است.
در «میزان الاعتدال» ذهبى آمده است: مسلم در صحیح خود از نقل روایت از وى خود دارى كرده و ابن عدى او را ضعیف دانسته و اصمعى به او گفته: به خدا سوگند كه چیزى از اسلام در تو نمانده است... صاحب «لسان المیزان» گفته است: او از غلامان عبدالرحمن بن سمرة بن حبیب اموى بوده است. به علاوه بیشتر روایات او از نوع مراسیل است.
اینها همه گواه بر آن است كه روایت هفتاد همسر را - كه جز مدائنى كسى آن را نقل نكرده - از جعلیات قدرتمندان و دشمنان علویها است...⁴⁸
اما روایت كلینى كه در دسته اوّل آمده، در سندش حمید بن زیاد و حسن بن محمد بن سماعة دیده مى‏شوند، كه واقفى هستند.⁴⁹
علامه حلّى درباره حمید بن زیاد مى‏گوید: در نزد من، زمانى روایت او مورد قبول است كه معارضى نداشته باشد.50
علامه مجلسى ضمن مؤثق شمردن حدیث، چنین توجیه كرده است كه: شاید غرض امام از این سخن، استعلام حال آنها یعنى مراتب ایمانشان بوده است؛ نه اینكه فرزند خویش را كه معصوم و تأیید شده از سوى پروردگار بود، مورد نكوهش قرار داده باشد.⁵¹
اما با توجه به واقفى بودن برخى از راویان و فرمایش علامه حلى - كه روایت او در صورتى كه معارضى نداشته باشد، مورد قبول است - به نظر مى‏رسد كه این روایت حجّیتى ندارد؛ اگرچه علامه مجلسى به توجیه آن برخاسته است.
و اما روایت كافى از ابن ابى‏العلاء كه در دسته سوم قرار گرفته است؛ علامه مجلسى این حدیث را مجهول مى‏داند.52
پاسخ ما به روایت برقى در محاسن نیز، این است كه: اگرچه خود احمد بن ابى‏عبداللّه برقى توثیق شده، اما وى بیشترِ روایات را از ضُعفا نقل كرده است.⁵³

پایه‏ گذار شبهه‏



دلائل و شواهد موجود به خوبى نشان مى‏دهد كه تا پیش از منصور عباسى چنین افترایى در كتابها نبوده است و این منصور بود كه براى خنثى سازى شورشهاى علوى و حركتهاى ضدّ حكومتى نوادگان امام حسن مجتبى‏علیه السلام این تهمت و شبهه را علیه امام پایه‏گذارى كرد.
وى كه از این شورشها سخت به وحشت افتاده بود، براى رفع نگرانى خود، هیچ حربه‏اى را بهتر از لكه‏دار كردن چهره پاك و معصوم امام حسن‏علیه السلام ندید. وى پس از دستگیرى عبداللّه بن حسن كه علیه ظلم و جور قیام كرده بود، در برابر بسیارى از مردم به سخنرانى پرداخت و على‏بن ابى‏طالب و امام حسن‏علیهما السلام و همه فرزندان ابى‏طالب را مورد دشنام و افترا و ناسزاگویى قرار داد و از جمله گفت: به خدایى كه جز او نیست، فرزندان ابى‏طالب را در خلافت تنها گذاردیم و هیچ كارى به كارشان نداشتیم؛ در آغاز على بن ابى‏طالب بدان پرداخت... و پس از وى، حسن بن على برخاست... معاویه با نیرنگ به او وعده داد تا ولیعهدش كند، بدین ترتیب او را بركنار ساخت و همه چیزِ وى را گرفت. حسن بن على نیز همه كارها را به معاویه واگذارد و به زنان روى آورد؛ او امروز با یكى ازدواج مى‏كرد و فردا دیگرى را طلاق مى‏داد و همچنان بدین كار مشغول بود تا اینكه در بسترش مرد...⁵⁴
استاد، هاشم معروف در ردّ این تهمت ناجوانمردانه مى‏نویسد: و اما روایت هفتاد و نود و از این قبیل روایاتى كه او را زن باره توصیف مى‏كنند و این كه پدرش مى‏گفت: به فرزندم حسن زن ندهید كه او زن باره است؛ این روایات آن چنان كه از اسنادشان بر مى‏آید، منبعى جز مدائنى و امثال دروغگوى او ندارد. مدائنى و واقدى و دیگر مورّخان پیشین، تاریخ را در سایه حكومتهایى نوشته‏اند كه با اهل‏بیت‏ علیهم السلام سر دشمنى داشتند، و از هر وسیله‏اى براى خدشه‏دار كردن واقعیت‏هاى آنها و ضربه زدن به ایشان فروگذار نمى‏كردند. حكام دولت عباسى نیز در تعصّب و پلیدى نیّت، دست كمى از اسلاف اموى خود نداشتند. عباسى‏ها در جعل احادیث علیه «علویها» با امویها هم دست بودند، به ویژه نسبت به حسنیها كینه خاصّى مى‏ورزیدند، چون بیشتر آنهایى كه علیه ستم سر به شورش برمى‏داشتند؛ از فرزندان و نوادگان امام حسن‏علیه السلام بودند.⁵⁵

واقعیت چیست؟


آنچه كه تاكنون گفته شد، پاسخ به اتهاماتى بود كه درباره ازدواجها و طلاقهاى متعدد امام حسن‏علیه السلام طرح ریزى شده بود.واقعیت این است كه امام در طول عمر، بیشتر از هشت یا ده‏56 همسر نداشته كه تعدادى از این همسران كنیز بوده‏اند. داشتن این تعداد همسر در آن زمان براى قاطبه مردم، امرى طبیعى بوده است؛ بلكه برخى تعداد همسرانشان بیش از این بوده، در حالى كه كسى متعرض آنان نشده است. حال چه شد كه در بین این مردم، فقط امام حسن‏علیه السلام مورد حملات بیشرمانه دشمنان قرار گرفت؟ آیا نمى‏شود حدس زد این رقم بسیار بزرگ، نشانه ساختگى بودن این احادیث است؟
چرا ابوطالب مكّى كه تعداد زنهاى امام حسن‏علیه السلام را به 250 مى‏رساند، جز چند نفر از آنها نام نمى‏برد؟ چرا مورخّان كه به تبعیت از ابوالحسن مدائنى و واقدى و مكّى تعداد زنان امام را بیش از هشت تن ذكر كرده‏اند، بیشترین آمارى كه براى فرزندان امام داده‏اند، بیش از سى و یك فرزند نیست؟⁵⁷
اینك از ابوطالب مكّى باید پرسید: اگر امام چهارصد همسر داشته پس چرا بیش از سى و یك فرزند نداشت؟ آیا همه آن زنان عقیم و نازا بودند؟ آیا امام رغبتى به فرزند نداشت و یا از پرداخت نفقه و هزینه زندگى و تأمین معاش آنها عاجز بوده است؟

---

1. كافى، ج 6، ص 56.
2. محاسن برقى، ج 2، ص 601؛ منتخب التواریخ، ص 190.
3. كافى، ج 6، ص 56؛ بحارالانوار، ج 44، ص 172.
4. انساب الاشراف، ج 3، ص 25.
5. تاریخ الخلفاء، ص 191.
6. وكان على(ع) یضجر من ذلك فكان یقول فى خطبته ان الحسن مطلاق فلاتنكحوه (بحارالانوار، ج 44، ص 169.)
7. همان، ص ؟
8. چهارده معصوم (زندگانى امام حسن(ع))، ص 553.
9. بحارالانوار، ج 44، ص 173.
10. الصواعق المحرقه، ص 139.
11. كافى، ج 6، ص 56.
12. البدء و التاریخ، ج 5، ص 74.
13. مناقب آل ابى‏طالب، ج 4، ص 30.
14. همان.
15. چهارده معصوم، ص 553، به نقل از قوت القلوب.
16. الصواعق المحرقه، ص 143؛ سنن بیهقى، ج 2، ص 149.
17. الدرالمنثور، ج 7،ص 7.
18. الحسن و الحسین سیدا شباب اهل الجنة، (مستدرك حاكم، ج 3، ص 167؛ مسند احمد، ج 3، ص 2.)
19. من احبهما احببته و من احببته احبه اللّه و من احبه اللّه أدخله جنات النعیم...(اخبار اصبهان، ج 1، ص 56.)
20. البدایة و النهایة، ج 7، ص 37.
21. مناقب آل ابى‏طالب، ج 3، ص 401.
22. البدایة و النهایة، ج 7، ص 37.
23. الامام المجتبى(ع)، ص 10.
24. همان، ص 86.
25. تاریخ دمشق، (حیاة الامام الحسن(ع))، ص 154.
26. نیل الاوطار، ج 6، ص 230؛ من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 320.
27. تاریخ دمشق، (ترجمه امام حسن(ع))، ص 155.
28. روضةالصفا، ج 3، ص 20.
29. تاریخ الخلفاء، ص 191.
30. بحارالانوار، ج 44، ص 169.
31. تذكرةالخواص، ص 121.
32. بحارالانوار، ج 44، ص 173.
33. میزان الاعتدال، ج 3، ص 107.
34. لسان المیزان، ج 4، ص 386.
35. المنتظم، ج 7، ص 189.
36. شذرات الذهب، ج 3، ص 120.
37. الجرح والتعدیل، ج 4، ص 21.
38. الكامل فى‏التاریخ، ج 9، ص 44.
39. الأعلام، ج 7، ص 160.
40. الغدیر، ج 5، ص 290.
41. اعیان الشیعه، ج 46، ص 172.
42. سیرةالائمة الاثنى عشر، ج 1، ص 620.
43. لسان المیزان، ج 4، ص 386.
44. میزان الاعتدال، ج 1، ص 430.
45. همان، ج 4، ص 350.
46. همان، ج 6، ص 198.
47. تذكرة الحفاظ، ج 1، ص 348.
48. زندگى دوازده امام، ج 1، ص 604.
49. جامع الرواة، ج 1، ص 225 و 284.
50. الخلاصة، ص ؟
51. مرآةالعقول، ج 21، ص 96.
52. همان.
53. الخلاصة، ص ؟
54. سیرةالائمة الاثنى عشر، ج 1، ص 618.
55. زندگى دوازده امام، ج 1، ص 602.
56. صلح الحسن(ع)، ص 25.
57. بین مورّخین اختلاف است، از هفت فرزند گفته شده تا سى و یك فرزند. رجوع شود به البدء و التاریخ، ج 5، ص 74؛ الفصول المهمه، ص 166؛ بحارالانوار، ج 44، ص 168؛ كشف الغمه، ج 2، ص 152؛ اعلام الورى، ص 213؛ ناسخ التواریخ، جلد امام حسن(ع)، ص 270؛ تذكرة الخواص، ص 212؛ نورالابصار، ص 136؛ ذخائرالعقبى، ص 143؛ تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 228.
@ لشکر92 زرهی اهواز @@ لشکر92 زرهی اهواز @@ لشکر92 زرهی اهواز @@ لشکر92 زرهی اهواز @@ لشکر92 زرهی اهواز @
http://www.askdin.com/thread50721-2.html#post722261

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

کتاب شناسی امام حسن مجتبی علیه السلام
برای کسب معرفت بیشتر نسبت به هر چیز و هر کس باید شناخت نسبت به آن بیشتر شود . برای درک بیشتر وجود مقدس امام مجتبی علیه السلام نیز باید اطلاعات خود را بالا برده و در آنها تدبر نماییم . بر این اساس تعدادی کتاب در باب شخصیت امام حسن علیه السلام معرفی نموده تا مشتاقان و عاشقان ولایت از آنها استفاده نموده تا بر عشقشان، معرفت نیز اضافه شود.
1. آفتابى در هزاران آینه ( پرتوى از زندگانى تابناك امام مجتبى علیه السلام)
مؤلف: جواد نعیمى
ناشر: سازمان تبلیغات اسلامى،1371
2. از گوشه و كنار تاریخ ( بررسى صفحه اى از زندگانى امام حسن مجتبى علیه السلام)
مؤلف: سید على شفیعى دزفولى
ناشر: انتشارات صدر
(در این كتاب، پیرامون اتهام ازدواج هاى مكرّر امام مجتبى بحث مى نماید و كذب آن را ثابت مى كند.)
3. اسرار صلح امام حسن علیه السلام
مؤلف: محمد على انصارى اراكى
4. امام حسن علیه السلام
مؤلف: عبدالكریم بى آزار شیرازى
ناشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1375
ج1: علم و حلم امام حسن علیه السلام
ج2: دولتى پایدار در مدینه، سواحل دریاى خزر، مراكش و مصر
ج3: دولت حسن علیه السلام در مكه، عراق، كوفه، یمن، ایران و برونئى .
5. امام حسن مجتبى علیه السلام
گروه كودكان و نوجوانان بنیاد بعثت،
بازنویسى: مهدى رحیمى .
6. امام حسن علیه السلام پرچمدار صلح و آزادى .
مؤلف: مهدى پیشوایى
ناشر: توحید
7. امام حسن علیه السلام در موضع واقع بینى و هدفگرایى .
مؤلف: على قائمى
ناشر: شفق، قم
8 . امام حسن بن على علیهماالسلام را بهتر بشناسیم .
مؤلف: حسین انصاریان
9. امام حسن علیه السلام مظلوم تاریخ
مؤلف: رضا محمدى
ناشر: صفحى، قم
10. امام مجتبى علیه السلام
مؤلف: سید حسن ابطحى
ناشر: بطحا
11. بامداد روشن در اسرار واگذارى خلافت حضرت امام حسن علیه السلام به معاویه
مؤلف: سید على اكبر برقعى قمى
ناشر: نوین
12. بحثى درباره صلح امام حسن علیه السلام
مؤلف: غلامرضا اشرف سمنانى
ناشر: بعثت
13. بحثى كوتاه پیرامون زندگى امام حسن مجتبى علیه السلام
مؤلف: گروه نویسندگان
گردآورى: محمود حكیمى
14. بررسى كوتاهى از زندگانى امام حسن علیه السلام
مؤلف: سید محمد حسینى شیرازى
مترجم: سید محمد باقر فالى
ناشر: قم، كانون نشر اندیشه هاى اسلامى
15. پرتوى از چهره تابناك سبط المصطفى الحسن بن على المجتبى
ناشر: جمعیت اتحاد حسینى
16. پرچمدار صلح حسن بن على علیهماالسلام ( برگزیده اشعار در مدح مرثیه امام مجتبى)
ناشر: كتابفروشى اسلامیه
17. پیشواى دوم امام حسن مجتبى علیه السلام (مجموعه مقالات)
گرد آورنده: حبیب چایچیان
ناشر: مكتب الحسن علیه السلام
18. پیشواى دوم حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام
گروه نویسندگان
ناشر: قم، مؤسسه در راه حق (این كتاب به عربى، تركى و اردو ترجمه شده است.)
19. تحلیلى از زندگانى سیاسى امام حسن علیه السلام
مؤلف: سید جعفر مرتضى عاملى
مترجم: محمد سپهرى
ناشر: سازمان تبلیغات اسلامى
20. ترجمه بحارالانوار( زندگى امام حسن علیه السلام )
مؤلف: علامه مجلسى، مولا محمد باقر بن محمد تقى اصفهانى (1037ـ 1110ق)
مترجم: محمد جواد نجفى
ناشر: كتابفروشى اسلامیه
21. ترجمه كلمة الامام الحسن علیه السلام
مؤلف: شهید حاج سید حسن حسینى شیرازى (1354ـ 1400ق)
مترجم: علیرضا میرزا محمد
ناشر: تهران، انتشارات نور ( ترجمه همراه با متن).
22. چرا امام حسن علیه السلام صلح را پذیرفت؟
مؤلف: رجبعلى مظلومى
23. چشمه كوثر( مدایح امام حسن مجتبى علیه السلام)
مؤلف: حیدر تهرانى ـ معجزه
ناشر: تهران، كتابفروشى اسلامیه
24. حسن علیه السلام كیست؟
مؤلف: فضل الله كمپانى (م 1414ق)
ناشر: تهران، انتشارات فراهانى
25. حضرت امام حسن علیه السلام
مؤلف: عبدالامیر فولاد زاده
ناشر: تهران، انتشارات اعلمى (مصوّر، ویژه نوجوانان).
26. حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام
مؤلف: سید كاظم ارفع
ناشر: تهران، مؤسسه انتشاراتى فیض كاشانى
27. حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام
مؤلف: میر ابوالفتح دعوتى
ناشر: قم، انتشارات شفق (مصوّر، ویژه نوجوانان) (این كتاب به عربى ترجمه شده است).
28. حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام، معصوم چهارم
مؤلف: سید مهدى آیة اللهى (دادور)
نقاشى: على مظاهرى
ناشر: تهران، انتشارات جهان آرا ( مصوّر، ویژه نوجوانان) ( این كتاب به عربى، تركى، اردو، انگلیسى، فرانسه و تاجیكى ترجمه شده است).
29. حقایق پنهان ( پژوهشى در زندگى سیاسى امام حسن مجتبى علیه السلام )
مؤلف: احمد زمانى
مقدمه جعفر سبحانى
ناشر: مركز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم
30. حیات حسن بن على
مؤلف: محمد جعفر شاملى شیرازى
31. داستان زندگى امام حسن علیه السلام
مؤلف: امیر مهدى مراد حاصل
ناشر: تهران، انتشارات پیام نور(ویژه نوجوانان).
32. در مكتب كریم اهل بیت، امام حسن مجتبى علیه السلام
مؤلف: على قائمى امیرى
ناشر: تهران، انتشارات امیرى
33. الرسول و الذرارى (معصوم چهارم)
مؤلف: احمد سیّاح
ناشر: تهران، انتشارات اسلام
34. زمامدارى امام مجتبى علیه السلام
مؤلف: احمد مطهرى
ناشر: قم، انتشارات دارالكتاب
35. زندگانى امام دوم، حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام
مؤلف: نوشته هیئت تحریریه مؤسسه در راه حق
ساده نویسى: دفتر تحقیق و تألیف كتب درسى
ناشر: تهران، سازمان نهضت سواد آموزى
36. زندگانى امام حسن بن على و اسرار صلح او با معاویه
مؤلف: حسین وجدانى
ناشر: قم، چاپخانه پیروى
37. زندگانى امام حسن مجتبى علیه السلام
مؤلف: سید هاشم رسولى محلاتى
ناشر: تهران، انتشارات علمیه اسلامیه
38. زندگانى حسن بن على علیهماالسلام
مؤلف : باقر شریف قرشى
مترجم: فخرالدین حجازى
ناشر: تهران، انتشارات بعثت
39. زندگانى حسن بن على علیهماالسلام
مؤلف: محمد على خلیلى
ناشر: تهران، چاپخانه ملى
40. زندگانى حضرت امام حسن علیه السلام
مؤلف: سید جعفر غضبان
ناشر: تهران، انتشارات اردیبهشت
41. زندگانى حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام
مؤلف: حسین حماسیان ( صابر كرمانى)
ناشر: تهران، انتشارات اقبال ( ویژه نوجوانان).
42. زندگانى حضرت مجتبى
مؤلف: حسین عماد زاده اصفهانى (1325ـ 1410ق)
ناشر: تهران، انتشارات اسوه
43. زندگى و سیماى حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام
مؤلف: سید محمد تقى مدرسى
مترجم: محمد صادق شریعت
ناشر: تهران، مؤسسه انصارالحسین
44. سبط المصطفى الحسن المجتبى علیه السلام
مؤلف: سروده لطف الله صافى گلپایگانى
ناشر: مشهد، مؤسسه نشر و تبلیغ
45. ستارگان درخشان ( ج4، زندگانى امام حسن مجتبى علیه السلام)
مؤلف: محمد جواد نجفى
ناشر: تهران، كتابفروشى اسلامیه
46. سرچشمه هاى نور(حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام )
مؤلفین: گروه نویسندگان مؤسسة البلاغ
مترجم: واحد تدوین و ترجمه
ناشر: تهران، سازمان تبلیغات اسلامى
47. سخنان كوتاه امام حسن علیه السلام
مؤلف: محمدهادى فقهى
48. سیره امام مجتبى علیه السلام
مؤلف: هیئت تحریریه
ناشر: اهواز، حوزه علمیه (از سرى سرچشمه زندگى).
49. شخصیت امام مجتبى علیه السلام
مؤلف: محمد على شاه محمدى
ناشر: تهران، هیئت تعاونى مكتب اسلام
50. شخصیت حضرت مجتبى علیه السلام
مؤلف: سید على اكبر قرشى
تقریظ: علامه سید محمد حسین طباطبایى (م1402ق)
ناشر: ارومیه، چاپخانه میهن
51. صحیفة الحسن علیه السلام
تألیف و ترجمه: جواد قیومى اصفهانى
ناشر: قم، دفتر انتشارات اسلامى
52. صلح امام حسن علیه السلام
ناشر: تهران، بنیاد بعثت
53. صلح امام حسن علیه السلام پر شكوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ
مؤلف: شیخ راضى آل یاسین (م1372ق)
مترجم: آیة الله سید على خامنه اى ( رهبر معظم انقلاب اسلامى)
54. صلح امام حسن علیه السلام فرازى ناشناخته
مؤلف: محمد انتظام پور
ناشر: تهران، كانون نشر معارف اسلامى صادقیه
55. صلح سبز، نگاهى اجمالى و فشرده به صلح امام حسن علیه السلام
مؤلف: سید مجید پورطباطبایى
ناشر: قم، انتشارات شهریار
56. فریاد یك سكوت
مؤلف: محمد یوسف حریرى
ناشر:قم، دارالتبلیغ اسلامى.
57. فضائل الامام الحسن علیه السلام
مؤلف: على اكبر تلافى داریانى
ناشر: تهران، شركت نشر و تبلیغ نیك معارف
58. فلسفه صلح امام حسن علیه السلام
مؤلف: محمد محقق مرندى
ناشر: قم، چاپخانه حكمت
59. فلسفه صلح دومین پیشواى شیعه
مؤلف: محمد مقیمى
ناشر: تهران، انتشارات سعدى .
60. قهرمان دو میدان ( داستان زندگى امام حسن مجتبى علیه السلام)
مؤلف: رضا شیرازى
ناشر: تهران، انتشارات پیام آزادى (مصوّر، ویژه نوجوانان).
61. كنوزالحكم و فنون الكلم
مؤلف: سید حسن طباطبایى میرجهانى (1319ـ 1413ق)
ناشر: اصفهان، حسینیه عماد زاده (این كتاب در برگیرنده خطبه ها، نامه ها و كلمات قصار امام مجتبى ، همراه با ترجمه فارسى است).
62. گلواژه هاى نور ( چهل شهاب از منظومه نور افشان امام حسن مجتبى علیه السلام)
مؤلف: عبدالحسین طالعى
ناشر: تهران، انتشارات كتابچى .
63. مبارزه اى در قالب صلح
مؤلف: رضا گلسرخى كاشانى (1354 ـ 1411ق)
ناشر: قم، انتشارات شفق .
64. معصوم چهارم، امام حسن مجتبى علیه السلام
مؤلف: جواد فاضل (1335 ـ 1381ق)
ناشر: تهران، انتشارات علمى .
65. مكتب امام حسن علیه السلام
مؤلف: حسن سعید (1337ـ 1416ق)
ناشر: تهران، مسجد جامع چهلستون .
66. مكتوبات امام حسن علیه السلام
چاپ سنگى، هند.
فهرست كتاب هاى چاپى فارسى، ج4، ص4924.
67. میلاد سبط اكبر
مؤلفین: گروه نویسندگان
ناشر: تهران، كتابخانه دوشیزگان اسلامى .
68. ناسخ التواریخ ( زندگانى حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام)
مؤلف: لسان الملك ، میرزا محمد تقى خان سپهر كاشانى ( قبل 1217 ـ 1297ق)
ناشر: تهران، انتشارات علمیه اسلامیه .
69. نگاهى بر زندگى امام حسن علیه السلام
مؤلف: محمد محمدى اشتهاردى
ناشر: تهران، نشر مطهر.
@Hasan ali ebrahimi said@@Hasan ali ebrahimi said@@Hasan ali ebrahimi said@@Hasan ali ebrahimi said@

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

صخره تسخیر ناپذیر
مولف کتاب "صلح امام حسن"، راضی آل یاسین، در بخشی از این کتاب گرانسنگ پیرامون حلم و صبر امام حسن علیه السلام می نویسد:
صبر او، عكس العمل جهاد او و حصارى بود كه در همه ى میدانها و جبهه ها بدان پناه میبرد .
او از زمانه و مردم زمانه بقدرى محرومیت و خیانت و غدارى و توطئه و ترور و پیمان شكنى و تهمت و دشنام دشمنان و روگردانى و عتاب دوستان تحمل كرد كه در میان زعماى تاریخ - تا آنجا كه ما بیاد داریم - از كسى جز او همانند آن را سراغ نداریم .
او همه ى این ناملایمات را با صبرى كه كوهها با آن برابرى نمى توانند كرد، متحمل شد و شرائط نامساعدى را كه از همه سو احاطه اش كرده بود با حكمت سرشار و پختگى و كار آزمودگى تمام، طى كرد، هرگز تسلیم غضب و زبون احساسات نشد، در برابر حوادث خود را نباخت و از شدائد در اضطراب نیفتاد و هیچ عاملى جز یارى دین و بر افراشتن پرچم قرآن و بلند آوازه ساختن دعوت اسلام، نتوانست او را بر انگیزد.
دارنده ى این مزایا و این خصال، همان حسن سبط پیغمبر است با همان حقیقتى كه خدایش آفریده است هیچ كس بجز جاهلى لجوج یا دشمنى بى انصاف را یاراى آن نیست كه در این صفات و خصال بر حسن خرده گیرى كند صفات او در زمان خودش برترین صفات بود از بخشش و كرمش همچون ضرب المثلى نام برده مى شد، شیرینى گفتار و حاضر جوابیش و قدرت منطقش و هیبتش و حلمش و عقل و درایتش را دشمنان تصدیق مى كردند، چه رسد به دوستان .
به ستایش هاى معاویه از او بنگرید، هرگاه در محضر او بحث و مشاجره یى درباره ى حسن در میگرفت وى در آخر كار سخنى در تمجید آن حضرت مى گفت و گاه بدون آنكه بحثى از اینگونه پیش آید، نظر ستایش آمیز خود را ابراز میداشت .
یكبار شیرینى گفتار آن حضرت را چنین ستود : “ درباره ى هیچكس بقدر حسن این احساس را نداشته ام كه وقتى مى گوید، ادامه ى گفتار او را دوست بدارم.
نوبت دیگرى كه در حضور او از امام حسن یاد شد،گفت : "اینها مردمى هستند كه سخن گفتن به آنان الهام شده است" درباره ى هیبت و خوش محضرى آنحضرت گفت: "بخدا،هرگز او را ندیدم مگر آنكه از غیابش ناشاد و از عتابش بیمناك بودم" و همچنین گفت: "بخدا هرگاه در كنار خود نشسته اش دیدم از وضع او و از عیبجوئى او بیمناك گشتم ."
در ستایش او شعرى بدین مضمون سرود : " حسن فرزند همان كسى است كه هر جا میرفت، مرگ نیز پا بپاى او قدم بر می داشت بچه ى شیر همانند اوست و حسن نیز پدر خود را مثل و مانند است اگر حلم و درایتش را بتوان وزن كرد باید گفت همچون یدبل و ثبیر است.
آرى ،این همان معاویه، دشمن شماره یك حسن علیه السلام است مروان بن حكم نیز همان كسى است كه درباره آنحضرت مى گفت : " حلمش با كوهها برابر است."
امام حسن علیه السلام كه بگفته ى عبدالله بن جعفر : “ صخره ى تسخیر ناپذیر دور از تیر رس برتر از ستیغ” بود “ چندان پاكدلى و پیراسته خوئى داشت كه او را از تنزل به حضیض این مشاجرات و ستیزه جوئیها باز دارد،با اینحال از پاسخ آنان خوددارى نمیكرد و میفرمود : “ بخدا سوگند اگر این نبود كه بنى امیه مرا به ناتوانى در گفتار منسوب مى سازند،بى تردید از پاسخ دادن به آنان خوددارى مى ورزیدم”

ثناگویى آشكار این دو دشمن، دلیل مقام ارجمند امام حسن در اعتقاد مردم و یا دلیل تسلیم و خضوع این دو در برابر واقعیت است و اگر نه، باید آن را پوششى دانست كه آن دو نقشه هاى خطرناكى كه براى امام حسن در نظر داشتند، میكشیده اند .

این مشاجره هایى كه ما به اشاره از آن در گذشتیم و در برخى از كتابهاى بزرگ، پاره یى از آنها را با اهمیت یاد كرده اند،عبارت از “ مفاخره” هایى است كه معاویه در بر خوردهایش با امام حسن - چه در هنگامى كه آن حضرت پس از صلح در شام بود و چه هر آنگاه كه معاویه به مدینه مى آمد - با علاقه و شورى مخصوص، پیش مى آورد .
مجالس فراهم مى ساخت و دوستان نزدیك خود را كه همگى چون خود او، اهل بیت و پیامبر را مانع نفوذ و محبوبیت خود در میان مردم میدانستند، جمع مى كرد آن كسانى كه بیشتر در این مجالس حضور داشتند عمروعاص، عتبه پسر ابوسفیان، عمرو پسر عثمان، مغیره بن شعبه، ولید بن عقبه، مروان حكم، عبدالله بن زبیر، زیاد بن ابیه بودند گاه فقط چند نفر از این جمع را حاضر مى ساخت و گاه كسان دیگرى را هم بدانها می فزود، آنگاه حسن علیه السلام را به این مجلس دعوت مى كرد و سران و سردمداران این باند، یكى پس از دیگرى، با خشم بر افروخته و سینه ى پر كینه، هر چیزى را كه به وسیله ى آن ممكن بود با امام حسن مفاخره كرد، بر زبان مى آوردند و سخنى نگفته نمى گذاشتند و بدین ترتیب تشفى خاطر خود را فراهم مى آوردند و این مجالس در حقیقت به صحنه ى پیكار دسته جمعى آن جبهه با امام حسن تبدیل مى یافت.
امام حسن علیه السلام كه بگفته ى عبدالله بن جعفر : "صخره ى تسخیر ناپذیر دور از تیر رس برتر از ستیغ" بود چندان پاكدلى و پیراسته خویى داشت كه او را از تنزل به حضیض این مشاجرات و ستیزه جویی ها باز دارد، با این حال از پاسخ آنان خوددارى نمیكرد و میفرمود: " بخدا سوگند اگر این نبود كه بنى امیه مرا به ناتوانى در گفتار منسوب مى سازند، بى تردید از پاسخ دادن به آنان خوددارى مى ورزیدم."
آنان را با منطق قوى و رساى خود كه در هم كوبنده ى عناد روز افزون ایشان بود، پاسخ می داد و آن را به تسلیم و خضوع و سر افكندگى مبدل مى ساخت .
در برخى از پاسخهاى خود، میراث نبوت و حكومت را به رخ ایشان مى كشید و با حاضر جوابى و فراست خود كه از دریاى مواج و بیكران دانشش سرچشمه مى گرفت، نرم نرم، ایشان را به اعتراف كردن به حق او و پدرش وادار مى ساخت .
@کهنه سرباز@کهنه سرباز@@کهنه سرباز@@کهنه سرباز@@کهنه سرباز@@کهنه سرباز@@کهنه سرباز@

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

لقب کریم اهل بیت از کجا آمد؟
امام حسن ـ علیه السلام ـ دارای قلبی پاك و رئوف نسبت به دردمندان و تیره بختان جامعه داشتند و با خرابه‌نشینان دردمند و اقشار مستضعف و كم‌درآمد همراه و همنشین می‌شدند و دردِ دلِ آن‌ها را با جان و دل می‌شنیدند و به آن ترتیب اثر می‌دادند، و در این حركت انسان‌دوستانه جز خداوند را مدّنظر نداشتند نیز هیچ‌گاه هر ضعیف، ناتوان و درمانده، ناامید از درب خانه آن حضرت برنمی‌گشت، حتّی خود ایشان به سراغ فقرا می‌رفتند و آن‌ها را به منزل دعوت می‌كردند و به آن‌ها غذا و لباس می‌دادند.¹
امام حسن ـ علیه السّلام ـ تمام توان خویش را در راه انجام امور نیك و خداپسندانه به كار می‌گرفت و اموال فراوانی در راه خدا می‌بخشید، مورّخان و دانشمندان در شرح حال زندگانی پر افتخار ایشان، بخشش‌های بی‌سابقه و انفاق‌های بسیار بزرگ و بی‌نظیری ثبت كرده‌اند. آن حضرت در طول عمر خود دو بار تمام اموال و دارایی خود را در راه خدا خرج كردند و سه بار نیز ثروت خود را به دو نیم كردند و نصف آن را برای خود و نصف دیگر را در راه خدا به فقرا بخشیدند.²
از ابن شهر آشوب روایت شده كه روزی امام حسن ـ علیه السّلام ـ بر جمعی از گدایان گذشت كه پاره‌ای چند از نان خشك‌ها را بر روی زمین گذاشته‌اند و می‌خورند، چون نظر ایشان به آن حضرت افتاد از امام دعوت كردند و حضرت از اسب پیاده شدند و فرمودند: خدا متكبّران را دوست نمی‌دارد و با ایشان نشستند و از طعام ایشان تناول كردند و سپس از همه گدایان خواستند كه برای صرف غذا به خانه حضرت بروند و حضرت بر ایشان طعام‌هایی نیكو حاضر ساختند و به لباس‌های فاخر همه آن‌ها را مزیّن ساختند.³
تاریخ از بخشندگی‌های امام حسن ـ علیه السّلام ـ داستان‌های فراوان به یاد دارد مثلاً روزی عربی به نزد ایشان آمد و درخواست كمك كرد و امام دستور دادند كه آنچه موجود است به او بدهند و قریب ده هزار درهم موجود را به آن اعرابی بخشیدند.⁴
نسبت به كرامت‌های امام حسن ـ علیه السّلام ـ داستان‌های زیادی در تاریخ آورده شده است كه جای ذكر همه آن‌ها نیست. امّا وقتی از خود امام پرسیدند، چرا هرگز سائلی را ناامید برنمی‌گردانید؟ فرمودند: من هم به درگاه خدا سائلی هستم و می‌خواهم كه خدا محروم نسازد و شرم دارم كه با چنین امیدی سائلان را ناامید كنم. خداوندی كه عنایتش را به من ارزانی می‌دارد، می‌خواهد كه من هم به مردم كمك كنم،⁵ لذا به خاطر این بخشندگی‌ها و كارهای نیكویی كه از امام حسن ـ علیه السّلام ـ در مسیر خیر، احسان و كمك به طبقات درمانده و نیازمند انجام می‌گرفت و آنچه را كه داشت به آن‌ها می‌بخشید باعث شده كه به ایشان كریم اهل بیت گفته شود.
پس با توجه به كرامت‌ها و بخشش‌های كم‌نظیر و گاهی بی‌نظیر آن امام بزرگوار لقب «كریم» برازنده آن حضرت است. البته باید توجه داشت كه همه ائمه نور واحد هستند و همه دارای تمام فضایل و كرامات هستند. هر چند كه شرایط زمان و مكان در بروز و برجسته‌تر شدن برخی از اوصاف آن‌ها دخیل بوده است.

---

منابع:
[1] . زمانی، احمد، حقایق پنهان، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اوّل، سال 1375، ص 268.
[2] . قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، انتشارات هجرت، چاپ هشتم، 1374، قم، ج1، ص 417 ـ پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، نشر مؤسسه تحقیقاتی امام صادق، چاپ دوّم، 1374، ص 90.
[3] . مجلسی، محمد باقر، جلاء العیون، نشر انتشارات علمیه اسلامیه، ص 241.
[4] . شیخ عباس، قمی، منتهی الآمال، پیشین، ص 418.
[5] . قرشی، باقر شریف، زندگانی امام حسن ـ علیه السّلام ـ ، ترجمه فخر الدین حجازی، تهران: نشر بعثت، چاپ اوّل، 1376، ص135.

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

سیره عبادی امام حسن مجتبی (ع)

حسن بن علی (ع) عابدترین و زاهدترین مردم بود. سیره عملی آن حضرت در تمام شئون زندگی می تواند الگوی عملی قرار گیرد که در این جا به خلاصه ای از زوایای مختلف آن اشاره می کنیم:
1. پیاده به حج می رفت و گاهی نیز پا برهنه راه می رفت.¹ اما در توضیح دلیل این کار می فرمود: من شرم دارم خداوند را ملاقات کنم در حالی که پیاده به خانه او نرفته باشم.² بنابر نقلی بیست بار و در نقل دیگری بیست و پنج بار با پای پیاده به سفر حج رفت.³

2. خوف از خدا


امام حسن (ع) وقتی یاد مرگ می کرد می گریست، و چون یاد قبر می کرد می گریست، و چون ازقیامت و بعث و نشور یاد می کرد می گریست، و چون متذکر عبور از صراط می شد می گریست و هرگاه به یاد توقف در پیشگاه خدای تعالی در محشر می افتاد، فریادی می زد و روی زمین می افتاد ... و چون به نماز می ایستاد بند های بدنش می لرزید... و پیوسته در هر حالی که کسی آن حضرت را می دید به ذکر خدا مشغول بود.⁴
3. یاد خدا در هر حال


شیوه امام حسن (ع) این بود که وقتی به بستر خواب می رفت، سوره کهف را می خواند و می خوابید.⁵ حسن بن علی چنان بود که چون از وضو فارغ می شد رنگش تغییر می کرد و می فرمود: حق است بر کسی که می خواهد به محضر خداوند وارد شود، این که رنگ چهره اش تغییر کند.⁶
4. رعایت حال و حقوق مردم:


امام حسن(ع) از لحاظ اجتماعی به گونه ای رفتار می کرد که همسایگان و شهروندان و هیچ کس به خاطر شأن والای ایشان از دست یابی به ایشان و دست یابی به حقوق خویش محروم نشوند؛ یعنی آثار جلالت امام بر مردم تحمیل نمی شد و از جبروت آنی امام ضرری به نظم جامعه و حقوق مردم نمی رسید.
تواضع و ادب اجتماعی امام


سیوطی در کتاب تاریخ الخلفا روایت کرده که روزی امام حسن (ع) در مکانی نشسته بود و چون خواست از آن جا رود فقیری وارد شد، امام به آن مرد فقیر خوش آمد گفت و با او ملاطفت کرد و سپس به او فرمود: ای مرد تو وقتی نشستی که ما برای رفتن برخاستیم، آیا اجازه رفتن به من می دهی؟ مرد فقیر عرض کرد: آری ای پسر رسول خدا.⁷روزی گذر امام به جمعی از گدایان افتاد که چند پاره نان خشک در پیش داشتند و مشغول خوردن بودند. چون نظر آنان به حضرت افتاد، تعارفش کردند. امام حسن از اسب فرود آمده و فرمود: خدا متکبران را دوست نمی دارد. آن گاه با آنان نشست و از غذایشان تناول کرد. به برکت وجود آن بزرگوار چیزی از غذا کم نیامد. آن وقت، حضرت آنان را به مهمانی دعوت کرده و ضمن دادن غذای خوب، لباسهای فاخری نیز به آنها هدیه داد.⁸
شیوه امام حسن (ع) این بود که وقتی به بستر خواب می رفت، سوره کهف را می خواند و می خوابید. حسن بن علی چنان بود که چون از وضو فارغ می شد رنگش تغییر می کرد و می فرمود: حق است بر کسی که می خواهد به محضر خداوند وارد شود، این که رنگ چهره اش تغییر کند

مهربانی با تمام موجودات


مردی به نام نجیح می گوید: دیدم امام حسن (ع) دارد غذا می خورد. در این حال سگی آمد و پیش روی آن حضرت ایستاد. امام مجتبی (ع) یک لقمه غذا که می خورد یک لقمه هم به سگ می داد. گفتم یابن رسول الله! اجازه می دهی این سگ را دور کنم؟ فرمود نه! زیرا دوست ندارم که جانداری به من بنگرد که غذا می خورم و من چیزی به او ندهم. بگذار باشد وقتی سیر شد خودش می رود.⁹
حلم و بردباری امام حسن (ع)



حلم و بردباری امام چنان بود که گاه دشمن کینه توز را که به قصد کشتن آمده بود، به دوستی مخلص و هواداری مؤمن تبدیل می کرد.¹⁰ امام حسن از نمونه های مشهور، به بردباری و نیکی در برابر بدکاران است. و الگوی حقیقی در مکارم اخلاق است. موفق بن احمد خوارزمی روایت کرده که امام حسن(ع) گوسفندی داشت که به آن علاقه داشت، روزی مشاهده کرد که پای آن گوسفند شکسته به غلامش فرمود چه کسی پای این گوسفند را شکسته؟ پاسخ داد: من! فرمود چرا؟ گفت: می خواستم شما را غمگین کنم! امام فرمود: اما من تو را خوشحال خواهم کرد و تو در راه خدا آزادی!¹¹
مردی از شامیان گوید: روزی در مدینه شخصی را دیدم با چهره ای آرام و بسیار نیکو و لباسی در بر کرده که به طرز زیبایی آراسته و سوار بر اسب. درباره او پرسیدم. گفتند حسن بن علی بن ابیطالب است. خشمی سوزان سرتاپای وجودم را فرا گرفت و بر علی بن ابیطالب حسد بردم که چگونه او چنین پسری دارد. پیش او رفته و پرسیدم آیا تو فرزند علی هستی؟ وقتی تأیید کرد، سیل دشنام و ناسزا بود که از دهان من به سوی او سرازیر شد. پس از آن که به ناسزاگویی پایان دادم از من پرسید آیا غریب هستی؟ گفتم: آری. فرمود با من بیا اگر مسکن نداری به تو مسکن می دهم و اگر پول نداری به تو کمک می کنم و اگر نیازمندی، بی نیازت می سازم. من از او جدا شدم درحالی که در روی زمین محبوب تر از او نزد من کسی نبود.¹²

کرامت های آن حضرت


امام حسن مجتبی(ع) نیز همچون دیگر ائمه ـ علیهم السلام ـ دارای کرامت عدیده ای است که به جهت رعایت اختصار به یک مورد اشاره می گردد: مردی نامه ای را به دست امام حسن(ع) داد که در آن حاجت خود را نوشته بود. امام بدون این که نامه را بخواند به او فرمود: حاجتت رواست! شخصی عرض کرد: ای فرزند رسول خدا خوب بود نامه اش را می خواندی و می دیدی حاجتش چیست و آن گاه بر طبق حجتش پاسخ می دادی؟ امام فرمود: بیم آن دارم که خدای تعالی تا به این مقدار که من نامه اش را می خوانم از خواری مقامش مرا مورد مؤاخذه قرار دهد.¹³

---

منابع:
[1]. رسولی محلاتی، سید هاشم، زندگانی امام حسن، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ ششم، 1376ش، ص325 به نقل از بحارالانوار، ج43، ص 331.
[2]. ابو نعیم اصفهانی، اخبار اصبهان، تهران، النصر، افست، چاپ لیدن، 1934م، ج1، ص 44.
[3]. همان و سیوطی، تاریخ الخلفا، تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، مصر، السعاده، 1371ق، ص 73.
[4]. سولی محلاتی، همان، ص225 ـ 226 به نقل از بحارالانوار، ج43، ص 331.
[5]. رسول محلاتی، همان، ص330. به نقل از ملحقات، احقاق الحق، ج11، ص114. که این روایت از سیر اعلام النبلاء ذهبی روایت شده است.
[6]. رسولی محلاتی، همان، ص331، به نقل ازملحقات احقاق الحق، ج11، ص 112.
[7]. رسول محلاتی، همان، ص 330؛ به نقل از تاریخ الخلفاء سیوطی، ص 73.
[8]. جواد نعیمی، همان، ص 59؛ به نقل از جلاء العیون علامه مجلسی، ص 241.
[9]. جواد نعیمی، همان، ص 60؛ به نقل ازجلاء العیون مجلسی و چهارده معصوم عماد زاده اصفهانی.
[10]. غیاثی کرمانی، رضا، سیره اخلاقی امام حسن (ره توشه راهیان نور ـ ویژه رمضان 1427ق،) قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1385ش، ص314.
[11]. رسولی محلاتی، همان، ص350؛ به نقل از ملحقات احقاق الحق، ج11، ص117؛ باقر شریف قرشی، حیاة الامام حسن(ع)، ج1، ص314.
[12]. محمد بن یزید مبرد نحوی، الامل فی اللغه و الادب، تحقیق تغارید بیضون، نعیم زرزور، بیروت، بی نام، 1407ق، ج1، ص 235.
[13]. رسولی محلاتی، همان، ص 339؛ به نقل ازملحقات احقاق الحق، ج11، ص 141.

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

سی وچهار حدیث از امام حسن مجتبی علیه السلام

1- نصیحت از سر اخلاص أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ مَنْ نَصَحَ لِلَّهِ وَ أَخَذَ قَوْلَهُ دَلِيلًا هُدِيَ لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ‏ وَ وَفَّقَهُ اللَّهُ لِلرَّشَادِ وَ سَدَّدَهُ لِلْحُسْنَى فَإِنَّ جَارَ اللَّهِ آمِنٌ مَحْفُوظٌ وَ عَدُوَّهُ خَائِفٌ مَخْذُولٌ فَاحْتَرِسُوا مِنَ اللَّهِ بِكَثْرَةِ ِ الذِّكْر هان اى مردم! كسى كه براى خدا نصیحت كند و كلام خدا را راهنماى خود گیرد، به راهى پایدار رهنمون شود و خداوند او را به رشد و هدایت موفّق سازد و به نیكویى استوار گرداند، زیرا پناهنده به خدا در امان و محفوظ است و دشمن خدا ترسان و بىیاور است و با ذكر بسیار خود را از [معصیت خداى] بپایید. تحف العقول ص 227 2- شناخت هدایت «وَ اعْلَمُوا عِلْمًا یقینًا أَنـَّكُمْ لَنْ تَعْرِفُوا التُّقى حَتّى تَعْرِفُوا صِفَةَ الْهُدى، وَ لَنْ تُمَسِّكُوا بِمیثاقِ الْكِتابِ حَتّى تَعْرِفُوا الَّذى نَبَذَهُ وَ لَنْ تَتْلُوَا الْكِتابَ حَقَّ تِلاوَتِهِ حَتّى تَعْرِفُوا الَّذى حَرَّفَهُ، فَإِذا عَرَفْتُمْ ذلِكَ عَرَفْتُمُ الْبِدَعَ وَ التَّكَلُّفَ وَ رَأَیتُمْ الْفِرْیةَ عَلَى اللّهِ وَ التَّحْریفَ وَ رَأَیتُمْ كَیفَ یهْوى مَنْ یهْوى.» به یقین بدانید كه شما هرگز تقوا را نشناسید تا آن كه صفت هدایت را بشناسید، و هرگز به پیمان قرآن تمسّك پیدا نمىكنید تا كسانى را كه دورش انداختند بشناسید، و هرگز قرآن را چنان كه شایسته تلاوت است تلاوت نمىكنید تا آنها را كه تحریفش كردند بشناسید، هر گاه این را شناختید بدعتها و بر خود بستن ها را خواهید شناخت و دروغ بر خدا و تحریف را خواهید دانست و خواهید دید كه آن كه اهل هوى است چگونه سقوط خواهد كرد. تحف العقول ص 227 3- فاصله میان حقّ و باطل «بَینَ الْحَقِّ وَ الْباطِلِ أَرْبَعُ أَصابِعَ، ما رَأَیتَ بِعَینَیكَ فَهُوَ الْحَقُّ وَ قَدْ تَسْمَعُ بِأُذُنَیكَ باطِلاً كَثیرًا.» بین حقّ و باطل به اندازه چهار انگشت فاصله است، آنچه با چشمت بینى حقّ است و چه بسا با گوش خود سخن باطل بسیارى را بشنوى. تحف العقول ص 229 4- آزادى و اختیار انسان «مَنْ أَحالَ الْمَعاصِىَ عَلَى اللّهِ فَقَدْ فَجَرَ، إِنَّ اللّهَ لَمْ یطَعْ مَكْرُوهًا وَ لَمْ یعْصَ مَغْلُوبًا وَ لَمْ یهْمِلِ الْعِبادَ سُدًى مِنَ الْمَمْلَكَةِ، بَلْ هُوَ الْمالِكُ لِما مَلَّكَهُمْ وَ القادِرُ عَلى ما عَلَیهِ أَقْدَرَهُمْ، بَلْ أَمَرَهُمْ تَخْییرًا وَ نَهاهُمْ تَحْذیرًا.» هر كه گناهان را به خداوند نسبت دهد، به تحقیق، فاجر و نابكار است. خداوند به زور اطاعت نشود، و در نافرمانى مغلوب نگردد، او بندگان را مهمل و سرِخود در مملكت وجود رها نكرده، بلكه او مالك هر آنچه آنها را داده و قادر بر آنچه آنان را توانا كرده است مىباشد، آنان را فرمان داده تا به اختیار خودشان آن را بپذیرند و نهیشان نموده تا به اختیار خود بر حذر باشند. تحف العقول ص 231 5- زهد و حلم و درستى « قیلَ لَهُ(علیه السلام) مَا الزُّهْدُ؟قالَ: أَلرَّغْبَةُ فِى التَّقْوى وَ الزَّهادَةُ فِى الدُّنْیا. قیل: فَمَا الْحِلْمُ؟ قالَ كَظْمُ الْغَیظِ وَ مَلْكُ النَّفْسِ. قیلَ مَا السَّدادُ؟ قالَ: دَفْعُ الْمُنْكَرِ بِالْمَعْرُوفِ.» از حضرت امام حسن مجتبى(علیه السلام) پرسیده شد كه زهد چیست؟فرمود: رغبت به تقوا و بىرغبتى در دنیا. سؤال شد حلم چیست؟ فرمود: فرو بردن خشم و تسلّط بر نفس. سؤال شد سداد و درستى چیست؟ فرمود: برطرف نمودن زشتى به وسیله خوبى. تحف العقول ص 225 6- تقوا «أَلتَّقْوى بابُ كُلِّ تَوْبَة وَ رَأْسُ كُلِّ حِكْمَة وَ شَرَفُ كُلِّ عَمَل بِالتَّقْوى فازَ مَنْ فازَ مِنَ الْمُتَّقینَ.» تقوا و پرهیزكارى سرآغاز هر توبه اى، و سرّ هر حكمتى، و شرف و بزرگى هر عملى است، و هر كه از با تقوایان كامیاب گشته به وسیله تقوا كامیاب شده است. تحف العقول ص 232 7- خلیفه به حقّ «إِنَّمَا الْخَلیفَةُ مَنْ سارَ بِسیرَةِ رَسُولِ اللّهِ(صلى الله علیه وآله وسلم) وَ عَمِلَ بِطاعَةِ اللّهِ وَ لَعَمْرى إِنّا لاَعْلامُ الْهُدى وَ مَنارُ التُّقى.» خلافت فقط از آنِ كسى است كه به روش رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم)برود، و به طاعتِ خدا عمل كند، و به جان خودم سوگند كه ما اهل بیت نشانه هاى هدایت و جلوه هاى پرفروغ پرهیزگارى هستیم. تحف العقول ص 233 8- حقیقت كرم و دنائت قِيلَ فَمَا الْكَرَمُ قَالَ الِابْتِدَاءُ بِالْعَطِيَّةِ قَبْلَ الْمَسْأَلَةِ وَ إِطْعَامُ الطَّعَامِ فِي الْمَحْلِ قِيلَ فَمَا الدَّنِيئَةُ قَالَ النَّظَرُ فِي الْيَسِيرِ وَ مَنْعُ الْحَقِير از امام مجتبى سؤال شد: كرم چیست؟فرمود: آغاز به بخشش نمودن پیش از درخواست نمودن و اطعام نمودن در وقت ضرورت و قحطى. سؤال شد: دنائت و پستى چیست؟ فرمود: كوچك بینى و دریغ از اندك. تحف العقول ص 225 9- مشورت مایه رشد و هدایت «ما تَشاوَرَ قَوْمٌ إِلاّ هُدُوا إِلى رُشْدِهِمْ.» هیچ قومى با همدیگر مشورت نكنند، مگر آن كه به رشد و كمالشان هدایت شوند. تحف العقول ص 233 10- لئامت و پستى «أَللُّؤْمُ أَنْ لا تَشْكُرَ النِّعْمَةَ.» پستى آن است كه شكر نعمت را نكنى. تحف العقول ص 233 11- بدتر از ننگ و زبونى «أَلْعارُ أَهْوَنُ مِنَ النّارِ.» ننگ آسانتر از دوزخ است‏ تحف العقول ص 234 12- رفیق شناسى «قالَ الْحَسَن(علیه السلام) لِبَعْضِ وُلْدِهِ: یا بُنَىَّ لا تُواخِ أَحَدًا حَتّى تَعْرِفَ مَوارِدَهُ وَ مَصادِرَهُ فَإِذَا اسْتَنْبطْتَ الْخُبْرَةَ وَ رَضیتَ الْعِشْرَةَ فَآخِهِ عَلى إِقالَةِ الْعَثْرَةِ وَ الْمُواساةِ فِى الْعُسْرَةِ.» امام حسن(علیه السلام) به یكى از فرزندانش فرمود: اى پسرم! با احدى برادرى مكن تا بدانى كجاها مى رود و كجاها مى آید، و چون از حالش خوب آگاه شدى و معاشرتش را پسندیدى با او برادرى كن به شرط این كه معاشرت، بر اساس چشم پوشى از لغزش و همراهى در سختى باشد. تحف العقول ص 233 13- كار با توكّل «لا تُجاهِدِ الطَّلَبَ جِهادَ الْغالِبِ وَ لا تَتَّكِلْ عَلَى الْقَدَرِ إِتَّكالَ المُسْتَسْلَمِ.» چون شخص پیروز در طلب مكوش، و چون انسان تسلیم شده به قَدَر اعتماد مكن [بلكه با تلاش پیگیر و اعتماد و توكّل به خداوند، كار كن]. تحف العقول ص 233 14- خویشاوند و بیگانه واقعى «أَلْقَریبُ مَنْ قَرَّبَتْهُ الْمَوَدَّةُ وَ إِنْ بَعُدَ نَسَبُهُ، وَ الْبَعیدُ مَنْ باعَدَتْهُ المَوَدَّةُ وَ إِنْ قَرُبَ نَسَبُهُ.» خـویشاونـد كسـى است كـه دوستـى و محبّت، او را نـزدیك كرده باشد و اگـر چـه نـژادش دور بـاشد.و بیـگانـه كسـى است كـه از دوستـى و محبّت به دور است و گرچه نژادش نزدیك باشد. کافی(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 643 ، ح 7 - تحف العقول ص 234 15- اعتماد به مقدَّرات الهى «مَنِ اتَّكَلَ عَلى حُسْنِ الاْخْتِیارِ مِنَ اللّهِ لَهُ لَمْ یتَمَنَّ أَنـَّهُ فى غَیرِ الْحالِ الَّتى إِخْتارَهَا اللّهُ لَهُ.» هر كه به نیك گزینى خداوند دلگرم باشد، آرزو نمىكند در وضعى جز آنچه خدا برایش برگزیده، باشد. تحف العقول ص 234 16- آثار رفت و آمد در مسجد «مَنْ أَدامَ الاْخْتِلافَ إِلَى الْمَسْجِدِ أَصابَ إِحْدى ثَمان:آیةً مُحْكَمَةً وَ أَخًا مُسْتَفادًا وَ عِلْمًا مُسْتَطْرَفًا وَ رَحْمَةً مُنْتَظِرَةً وَ كَلِمَةً تَدُلُّهُ عَلَى الهُدى أَوْ تَرُدُّهُ عَنْ رَدًى وَ تَرْكَ الذُّنُوبِ حَیاءً أَوْ خَشْیةً.» هر كه پیوسته به مسجد رود به یكى از این هشت فایده مى رسد:1ـ نشانه اى استوار (فهم آیات الهى)،2ـ دوستى قابل استفاده،3ـ دانشى تازه،4ـ رحمتى مورد انتظار،5ـ سخنى كه به راه راستش كشد،6ـ یا سخنى كه او را از پستى برهاند،7ـ و ترك گناهان به خاطر شرم از خدا،8ـ یا ترك گناهان به خاطر خوف از خدا. تحف العقول ص 235 17- بهترین چشم و گوش و دل «إِنَّ أَبْصَرَ الأَبـْصارِ ما نَفَذَ فِى الخَیرِ مَذْهَبُهُ، وَ أَسْمَعُ الاْسـْماعِ ما وَعَى التَّذْكیرَ وَ انْتَفَعَ بِهِ، أَسْلَمُ الْقُلُوبِ ما طَهُرَ مِنَ الشُّبُهاتِ.» همانا بیناترین دیده ها آن است كه در طریق خیر نفوذ كند، و شنواترین گوشها آن است كه پند و اندرز را در خود فرا گیرد و از آن سود برد، سالمترین دلها آن است كه از شبهه ها پاك باشد. تحف العقول ص 235 18- تزكیه در پرتو عبادت «إِنَّ مَنْ طَلَبَ الْعِبادَةَ تَزَكىّ لَها، إِذا أَضَرَّتِ النَّوافِلُ بِالْفَریضَةِ فَارْفَضُوها.» به راستى هر كه عبادت را به خاطر عبادت طلب كند خود را تزكیه نموده است. هر گاه مستحبّات به واجبات زیان رساند آن را ترك كنید. تحف العقول ص 236 19- عاقل خیرخواه «لا یغُشُّ الْعاقِلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ.» عاقل و خردمند به كسى كه از او نصیحت و اندرز خواهد، خیانت نكند. تحف العقول ص 236 20- ارزش دادن به آثار عبادت «إِذا لَقِىَ أَحَدُكُمْ أَخاهُ فَلْیقَبِّلْ مَوْضِعَ النُّورِ مِنْ جَبْهَتِهِ.» هر گاه یكى از شما برادر خود را ملاقات كند، باید كه محلّ نور پیشانى (یعنى محلّ سجده) او را ببوسد. تحف العقول ص 236 21- امید و پشتكار «وَ اعْمَلْ لِدُنْیاكَ كَأَنـَّكَ تَعیشُ أَبَدًا، وَ اعْمَلْ لاِخِرَتِكَ كَأَنـَّكَ تَمُوتُ غَدًا، وَ إِذا أَرَدْتَ عِزًّا بِلا عَشیرَة، وَ هَیبَةً بِلا سُلْطان فَاخْرُجْ مِنْ ذُلِّ مَعْصِیةِ اللّهِ إِلى عِزِّ طاعَةِ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.» براى دنیایت چنان كار كن كه گویا همیشه زندگى مىكنى، و براى آخرتت به گونه اى كاركن كه گویا فردا خواهى مُرد، و اگر عزّتى بدون بستگان و شكوهى بدون سلطنت خواهى، از معصیت و نافرمانى خدا به طاعت و فرمانبرى خداوند عزّوجلَّ درآى. بحار الانوار(ط-بیروت) ج 44 ، ص 139 22- پرهیز از تملّق و بدگویى «قالَ(علیه السلام) لِرّجُل : إِیاكَ أَنْ تَمْدَحَنِى فَأَنـَا أَعْلَمُ بِنَفْسِى مِنْكَ أَوْتُكَذِّبَنِى فَإِنَّهُ لا رَأْىَ لِمَكْذُوب أَوْ تَغْتابَ عِنْدِى أَحَدًا.» امام به شخصى فرمود : مبادا مرا ستایش كنى، زیرا من خود را بهتر مى شناسم، یا مرا دروغگو شمارى، زیرا دروغگو اندیشه و عقیده [ثابتى] ندارد، یا كسى را نزد من بدگویى نمایى. تحف العقول ص 236 23- عوامل هلاكت آدمى هَلاكُ النّاسِ فى ثَلاث: أَلْكِبْرُ، أَلْحِرْصُ، أَلْحَسَدُ. فَالْكِبْرُ هَلَاكُ الدِّينِ وَ بِهِ لُعِنَ إِبْلِيسُ وَ الْحِرْصُ عَدُوُّ النَّفْسِ وَ بِهِ أُخْرِجَ آدَمُ مِنَ الْجَنَّةِ وَ الْحَسَدُ رَائِدُ السُّوءِ وَ مِنْهُ قَتَلَ قَابِيلُ هَابِيلَ. هلاكت و نابودى مردم در سه چیز است:كبر، حرص، حسد. تكبّر كه به سبب آن دین از بین مى رود و به واسطه آن، ابلیس، مورد لعنت قرار گرفت. حرص كه دشمن جان آدمى است وبه واسطه آن آدم از بهشت خارج شد. حسد كه سررشته بدى است و به واسطه آن قابیل، هابیل را كشت. بحار الانوار(ط-بیروت) ج 75 ، ص 111 24- تقوا و تفكّر «أُوصیكُمْ بِتَقْوَى اللّهِ وَ إِدامَةُ التَّفَكُّرِ فَإِنَّ التَّفَكُّرَ أَبُو كُلِّ خَیر وَ أُمُّهُ.» شما را به پرهیزگارى و ترس از خدا و ادامه تفكّر و اندیشه سفارش مى كنم، زیرا كه تفكّر و اندیشه، پدر و مادر تمام خیرات است. مجموعه ورام ج 1 ، ص 52 25- همراهى با مردم «صاحِبِ النّاسَ بِمِثْلِ ما تُحِبُّ أَنْ یصاحِبُوكَ.» چنان با مردم مصاحبت داشته باش كه خود دوست دارى به همان گونه با تو مصاحبت كنند. نزهة الناظر و تنبيه الخاطر ص 79 26- نقش عقل، همّت و دین «لا أَدَبَ لِمَنْ لا عَقْلَ لَهُ، وَ لا مُرُوَّةَ لِمَنْ لاهِمَّةَ لَهُ، وَ لا حَیاءَ لِمَنْ لا دینَ لَهُ.» كسى كه عقل ندارد، ادب ندارد و كسى كه همّت ندارد، جوانمردى ندارد و كسى كه دین ندارد، حیا ندارد. بحار الانوار(ط-بیروت) ج 75 ، ص 111 ، ح 6 27- تعلیم و تعلّم «عَلِّمِ النّاسَ عِلْمَكَ وَ تَعَلَّمْ عِلْمَ غَیرِكَ.» مردم را با دانشت، دانش بیاموز و خود نیز دانش دیگران را فراگیر. بحار الانوار(ط-بیروت) ج 75 ، ص 111 ، ح 6 28- روى آوردن به چه كسى؟ لَا تَأْتِ رَجُلًا إِلَّا أَنْ تَرْجُوَ نَوَالَهُ وَ تَخَافَ يَدَهُ أَوْ يَسْتَفِيدَ مِنْ عِلْمِهِ أَوْ تَرْجُوَ بَرَكَةَ دُعَائِهِ أَوْ تَصِلَ رَحِماً بَيْنَكَ وَ بَيْنَه‏ نزد كسى مرو، مگر آن كه به بخشش او امیدوار، یا از قدرتش بیمناك، یا از دانشش بهره مند، یا به بركت و دعایش امیدوار باشى، یا آن كه بین تو و او پیوند خویشاوندى اى باشد. بحار الانوار(ط-بیروت) ج 75 ، ص 111 ، ح 6 29- عقل و جهل «لا غِنى أَكْبَرُ مِنَ الْعَقْلِ وَ لا فَقْرَ مِثْلُ الْجَهْلِ وَ لا وَحْشَةَ أَشَدُّ مِنَ الْعُجْبِ، وَ لا عَیشَ أَلَذُّ مِنْ حُسْنِ الْخُلْقِ.» هیچ بى نیازى اى بزرگتر از عقل و هیچ فقرى مانند جهل و هیچ وحشتى سخت تر از خودپسندى و هیچ عیشى لذّت بخشتر از خوش اخلاقى نیست. بحار الانوار(ط-بیروت) ج 75 ، ص 111 ، ح 6 30- على(علیه السلام)، دروازه ایمان «إِنَّ عَلِیا بابٌ مَنْ دَخَلَهُ كانَ مُؤْمِنًا وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ كانَ كافِرًا.» على(علیه السلام) دروازه ایمان است، هر كه داخل آن شد مؤمن و هر كه خارج از آن شد كافر است. ریاض الابرار ج 1 ، ص 115 31- حقّ اهل بیت وَ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بِالْحَقِّ نَبِيّاً لَا يَنْقُصُ أَحَدٌ مِنْ حَقِّنَا إِلَّا نَقَصَهُ اللَّهُ مِنْ عَمَلِه‏ قسم به خدایى كه محمّد(صلى الله علیه وآله وسلم) را به حقّ برانگیخت، هیچ كس از حقّ ما اهل بیت چیزى را كم نكند، مگر آن كه خداوند از عملش چیزى را كم گرداند. نزهة الناظر و تنبيه الخاطر ص 73 32- نیكى و پرسش؟ التَّبَرُّعُ بِالْمَعْرُوفِ، وَ الْإِعْطَاءُ قَبْلَ السُّؤَالِ، مِنْ أَكْبَرِ السُّؤْدَد آغاز نمودن به نیكى و بذل و بخشش، پیش از درخواست نمودن، از بزرگترین شرافتها و بزرگى هاست. نزهة الناظر و تنبيه الخاطر ص 71 33- دعاى مستجاب «أَنـَا الضّامِنُ لِمَنْ لَمْ یهْجِسْ فى قَلْبِهِ إِلاَّ الرِّضا أَنْ یدْعُوَ اللّهَ فَیسْتَجابُ لَهُ.» كسى كه در قلبش جز رضا و خشنودى خدا خطور نكند، چون خدا را بخواند، من ضامن اجابت دعاى او هستم. کافی(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 62 ، ح 11 34- عبادت و پرستش «مَنْ عَبَدَ اللّهَ عَبَّدَ اللّهُ لَهُ كُلَّ شَىْء.» كسى كه خدا را اطاعت و عبادت كند، خداوند همه چیز را مطیع او گرداند. مجموعه ورام ج 2 ، ص 108