تيزهوشي کودکم را چطور تشخيص بدهم؟

[سمیه نجفی]

سلامت نیوز:با ايجاد يک بستر مناسب بايد مسير را براي يک کودک تيزهوش هموار کرد، اما قبل از آن بايد بچه هاي تيزهوش را شناسايي کنيم


به گزارش سلامت نیوز، دکتر مريم پورشمس روان پزشک در هفته نامه زندگی مثبت نوشت: اگر بخواهيم تعريفي کلي از هوش ارائه دهيم مي توانيم اين گونه هوش را تعريف کنيم: هوش توانايي قضاوت و استدلال کردن است. يعني يک فرد باهوش به کسي گفته مي شود که بتواند با محيط اطراف خود سازگاري داشته باشد و رفتار کارآمدي را از خود نشان دهد. هوش طبيعي از 90 تا 110 تعريف شده است اما بالاتر از آن را افراد باهوش و در نهايت سرآمد نامگذاري کرده اند.


ابعاد مختلف هوشي را بشناسيم

هوش به ابعاد مختلفي مانند هوش رياضي، منطقي، رياضي، موسيقي و... تقسيم مي شود و تنها مختص يک بعد نيست. يعني اين طور نيست که اگر شخصي هوش رياضي بالايي داشت در ديگر بعدها هم شخص باهوشي است و به صورت تمام و کمال از همه جنبه هاي هوش برخوردار است اما اگر بخواهيم از مراحل اوليه رشد کودک، هوش او را مورد ارزيابي قرار دهيم يک کودک باهوش از بين مجموعه اي از عواملي که براي هوش تعريف مي شود بعضي از موارد آن را دارد و اين طور نيست که همه عوامل لازم براي هوش را داشته باشد. از طرف ديگر، کودکي که يکي از اين عوامل را داشته باشد، نمي توان او را يک فرد تيزهوش لقب داد.


ويژگي هاي يک کودک تيزهوش

يک کودک تيزهوش نسبت به کودکان ديگر زودتر توانايي راه رفتن دارد، زودتر به حرف مي آيد و اگر هم صحبت کند خيلي راحت مي تواند منظور خود را به اطرافيان خود برساند. براي مثال اين گروه از کودکان زودتر از ديگر همسالان خود قادر به بيان کردن جملات کامل هستند. همچنين کودکان تيزهوش قوه تخيل بسيار قوي اي دارند و سوالات زيادي مي پرسند. کودکاني که به سن 3 سالگي مي رسند نسبت به اطرافشان خيلي کنجکاو هستند و سريع تر از ديگران اطلاعات را ياد مي گيرند و در حافظه شان ثبت مي کنند. اين گروه از کودکان نسبت به گروه همسالان خود سريع تر مستقل مي شوند. اين نشانه ها را مي توان در کودکان باهوش و تيزهوش قبل از سنين مدرسه ديد و از اين طريق به هوش اين گروه از کودکان پي برد.


نشانه هاي هوش در سنين مدرسه

برخي کودکان وقتي پا به سن مدرسه مي گذارند نشانه هايي دارند که مي توان از روي آن متوجه شد که تيزهوش هستند. براي مثال اين گروه از کودکان پيشرفت بيشتري نسبت به همکلاسي هاي خود دارند. حافظه آنها بسيار قوي است که اين مورد را هم قبل از سنين مدرسه و هم بعد از آن مي توان مشاهده کرد. کودکان تيزهوش در اين سنين به راحتي مي توانند بين اجزا و عناصر يک موضوع ارتباط ايجاد و آن را به خوبي درک کنند. يکي ديگر از ويژگي هاي فرزندان تيزهوش در سنين مدرسه بالا بودن قدرت سازماندهي آنهاست که خيلي سريع تر به قدرت تفکر انتزاعي دست پيدا مي کنند. براي مثال اگر يک فرد معمولي در سنين نوجواني مي تواند مفهوم کنايه يا ضرب المثل را متوجه شود و آن را درک کند، کودکان تيزهوش در سنين پايين تر مي توانند به اين درک برسند و معناي ضرب المثل را کاملا تشخيص دهند. يکي ديگر از خصوصيات کودکان تيزهوش در سنين بالا هنگام بازي هاي گروهي نمايان مي شود. براي مثال وقتي اين گروه از کودکان در گروه بازي قرار مي گيرند و در آن مشارکت مي کنند، دوست دارند به ديگر بچه ها حکم فرماني کنند و به آنها دستور بدهند.


تست هوش وکسلر

با توجه به نشانه هايي که برايتان عنوان شد اگر والدين اين ويژگي ها را در فرزندشان مشاهده کردند، مي توانند با مراجعه به روان شناس برخي تست هاي هوشي را انجام دهند. براي مثال تست هوش وکسلر يکي از تست هايي است که براي اين کودکان انجام مي شود. در اين تست ابعاد مختلف هوش کودکان سنجيده و بيشتر روي ابعاد مختلف توانايي هاي شناختي تمرکز مي شود. البته ابعاد مختلفي از هوش وجود دارد که تنها از طريق تست وکسلر نمي توان آن را ارزيابي کرد. براي مثال يکي از بعدهاي هوشي توانايي حرکتي کودکان است. اين گروه از کودکان با اين نوع هوش مي توانند در فوتبال موفقيت بيشتري به دست بياورند که با تست وکسلر نمي توان اين توانايي کودک را تشخيص داد.


تقويت هوش جنين علمي نيست

خيلي ها اعتقاد دارند با انجام کارهايي در دوران بارداري مي توان هوش جنين را قبل از تولد بالا برد اما براي اين نوع کارها چندان دليل علمي اي وجود ندارد و هنوز اثبات نشده است اما همان طور که گفتم با کارهايي از قبيل زياد صحبت کردن با کودک، مي توان زودتر او را به صحبت واداشت. کودکاني که شعر يا قرآن حفظ مي کنند، دايره لغاتشان بيشتر مي شود و در نتيجه توانايي کلامي شان تقويت خواهد شد. اين کارها از لحاظ علمي ثابت شده و در فرايند رشد و تربيت فرزندان تاثير زيادي دارد.


جداسازي تيزهوش ها اخلاقي نيست

به نظر من جدا کردن کودکان تيزهوش از ديگر کودکان هم از لحاظ علمي و هم از نظر اخلاقي درست نيست. اين موضوع هم براي کودکان تيزهوش و هم کودکان کم هوش درست نيست و توصيه مي کنم اين کودکان در مدارس عادي درس بخوانند و با ديگر همسالان خود ارتباط داشته باشند. کودک تيزهوش بايد بياموزد وقتي تفاوتي با ديگران دارد اين موضوع باعث برتري او نسبت به ديگر افراد نيست و هوش مانند يک نعمت است که سبب برتري او نخواهد شد.

بستر تربيتي خيلي مهم است

اگر والدين بتوانند جنبه هاي مختلف هوش کودکان را شناسايي و آن را در مسير درستي هدايت کنند، مي توانند مسير موفقيت را براي فرزندانشان هموارتر کنند. در واقع والدين با فراهم کردن يک محيط غني و مناسب براي تربيت و رشد فرزندشان مي توانند هوش او را در مسير درست قرار بدهند. در غير اين صورت اگر محيط رشد کودک مناسب نباشد نمي توان نتيجه تاثيرگذاري را از هوش و توانايي هاي او به دست آورد. نه تنها براي کودکان باهوش بلکه براي تمامي کودکان عادي هم مي توان شرايطي را فراهم کرد که باعث بالا رفتن ضريب هوشي آنها شود زيرا هوش هم جنبه ارثي و هم جنبه محيطي دارد. هر چند بيشتر جنبه هوش ارثي است اما اولين کساني که متوجه هوش فرزندشان مي شوند پدر و مادر هستند و بايد شرايط خاصي را براي فرزندشان مهيا کنند. براي مثال از همان بدو تولد بايد ارتباط پوستي و تماسي مناسبي را با فرزندانشان ايجاد کنند. يا رابطه عاطفي شان را با فرزندان از طريق صحبت کردن تقويت و از اين طريق رابطه عاطفي، هيجاني و کلامي مناسبي را با فرزندشان ايجاد کنند. مثلا لالايي خواندن براي فرزندان يکي از راهکارهاي مناسب براي تقويت هوش آنهاست. خيلي از والدين تصور مي کنند حتما بايد فرزندشان را به کلاس هاي آموزشي خاصي فرستاد تا هوش او را تقويت کنند در حالي که با ايجاد يک بستر مناسب تربيتي براي فرزندان و ايجاد تعامل قوي با آنها مي شود کودکان را در زمينه خاصي که متناسب با توانايي هايشان است هدايت کرد. اگر کودک نسبت به چيزي علاقه نشان داد و به آن کنجکاو بود والدين بايد اين نشانه ها را شناسايي کنند و ابزار مناسب را در اختيار او قرار دهند. براي مثال اگر کودک نسبت به موضوعي خاص علاقه زيادي از خود نشان داد والدين مي توانند با خريد کتاب هاي مرتبط آموزشي اين نياز و ميل او را تامين کنند.