تاريخچه طب نظامي و رزمي در ايران و جهان قسمت اول

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

طب نظامي در جهان

گرچه تفکيک بارز طب نظامي اعم از رزمي و غير رزمي از جنبه عمومي طبابت به عنوان يک رشته تخصصي دانشگاهي از ابتداي قرن بيستم در جهان مطرح گرديده است؛ معهذا مي توان گفت که حتي در سوابق جنگهاي ايران و روم و ايران باستان هم مسئله بهداري نظامي به شکل ساده و ابتدائي خود وجود داشته است.
با توجه به اينکه در جنگهاي قديم بيشترين تلفات مربوط به اشاعه بيماريهاي واگير در بين نيروها و مردم شهرهاي درگير جنگ بوده و کثرت مجروحين و مصدومين و لزوم مبارزه با انواع بيماريها ضرورت وجود نوعي سازماندهي و آموزش و به کارگيري نيروي امدادي و پزشکي را طلب مي کرده است لذا در عمل نوعي تفکيک بين طب نظامي و رزمي از پزشکي در معناي کلي آن از همان ايام اعمال گرديده است.
از سوي ديگر از همان زمان قديم براي شکست دشمن از نوعي بيوتروريسم استفاده مي شده؛ نظير آلوده کردن چاههاي آب توسط لاشه حيوانات در 300 سال قبل از ميلاد مسيح به منظور اشاعه بيماري و يا ساقط کردن حکومت تاتارها در 1344 ميلادي در اثر پرتاب اجساد مبتلايان به طاعون به داخل قلعه آنها که منجر به اپيدمي طاعون در تمام اروپا و از بين رفتن يک چهارم جمعيت اروپا يعني 25 ميليون نفر گرديد.
و اهداء پتو و البسه قربانيان سرخک و آبله به سرخ پوستان ساده دل توسط انگليسيها در سال 1763 در شمال و جنوب آمريکا که سبب اپيدمي و مرگ و مير گسترده سرخپوشان شد.
بدين ترتيب فکر استفاده از افراد آموزش ديده جهت امداد مجروحين و مصدومين و بيماران جنبه علمي به خود گرفت و سازمانهاي اوليه تيمهاي امدادي در زمان جنگهاي استقلال آمريکا آغاز و بتدريج مراحل تکميلي خود را در آمريکا و جهان طي نمود.
به عنوان نمونه سير تاريخي تغييرات و پيشرفتهاي طب نظامي را در آمريکا که از آغاز فعاليت آن
تاکنون تحولات بسياري داشته و مي تواند اطلاعات ارزشمندي را بما بدهد بطور خلاصه مورد بررسي قرار مي دهيم.
اهم مراحل تکامل سازماني طب نظامي در آمريکا به شرح زير مي باشد: (13)

1. جنگ استقلال (The Revolutionary War)

در 27 جولاي 1775 م مجلس فدرال خدمات پزشکي را براي 2000 نظامي مرد تصويب نمود و دکتر (بنجامين چارچ) اهل بوستون را به عنوان مدير و رئيس پزشکان بر آنها گمارد. سپس دکتر (جان جونز) از نيويورک اولين کتاب در جراحي را در مورد درمان جراحي جراحات و شکستگيها نوشت و به طور گسترده اي در جنگ مورد استفاده قرار گرفت.
دکتر (بنجامين راش) امضاء کننده اعلاميه استقلال يک بيمارستان فدرال را براه انداخت و اولين کتاب در پيشگيري را در پزشکي براي پزشکان نظامي ارائه نمود. اين کتاب تا جنگهاي داخلي مورد استفاده واقع شد.
در 1777 م (جرج واشنگتن) دستور تلقيح براي پيشگيري از آبله را براي تمامي سربازان ارتش فدرال صادر کرد. که تا قبل از آن هرگز تمامي ارتش تحت تلقيح ايمني قرار نگرفته بودند.
در 1778 پزشکان نظامي اولين فارماکوپه آمريکا را که حاوي 32 صفحه مشخصات داروهاي مورد استفاده در محيطهاي نظامي بود تهيه نمودند.
در 1779 م دکتر (جيمز تيلتون) يک بيمارستان نظامي با فضاي کافي براي بيماران راه اندازي کرد که براي چند دهه به عنوان نمونه بيمارستان نظامي در نظر گرفته مي شد.

2. اقدامات پس از جنگ استقلال

پس از پايان جنگ و برقراري صلح در 1784 م ارتش فقط يک جراح و چهار کمک جراح داشت.
ارتش جنگ 1812 را بدون وجود سازمان پزشکي مشخصي آغاز کرد ولي کنگره در سال 1813م يک سازمان پزشکي تحت رياست دکتر (جيمز تيلتون) بوجود آورد.
بعد از جنگ اين سازمان گرچه بيش از 5 جراح و 15 کمک جراح نداشت ولي تجربيات خوبي در زمان جنگ به دست آورده بود.
در 1818 م کنگره يک سازمان پزشکي نظامي دائمي در تجديد سازمان ارتش به وجود آورد و دکتر Josef Lovel به عنوان اولين رئيس جراحان نظامي معرفي گرديد. وي دستور داد که پزشکان نظامي وضعيت هوا را پبت کرده و ارتباط بين بيماريها با وضع اقليمي را مورد بررسي قرار دهند.
اين اولين اقدام ملي در زمينه پبت وضعيت هواي مناطق بوده و زمينه ايجاد اداره هواشناسي آمريکا را فراهم آورد.

3. کانونهاي اوليه تحقيق

در 1836 (لوول) مجموعه اي از کتابهاي پزشکي و علمي را در واشنگتن گرد آورد و بدين ترتيب کتابخانه پزشکي ارتش ( AMEDD يا ARMY Medical Department) پايه گذاري شد که يکي از سه موسسه بزرگي بود که در سازمان پزشکي ارتش بوجود آورد.

تاريخچه طب نظامي و رزمي در ايران و جهان(1)
در 1840 م AMEDD اولين آمار سراسري بهداشت عمومي کشور را بر مبناي آمارهايي که بوسيله پزشکان نظامي از 1819 تهيه شده بود منتشر ساخت. در 1847 م کنگره به مسئولين پزشکي اجازه داد که از درجات نظامي براي اولين بار استفاده کنند.
در 1846 م دکتر William T . G . Morton پزشک غير نظامي در بيمارستان عمومي ماساچوست از گاز Ether جهت بيهوشي بيماران استفاده کرد و يکسال بعد ارتش در جنگ مکزيک از آن جهت جراحي ها استفاده نمود.
اولين مدال افتخار Medal of Honor را يک پزشک نظامي جوان بنام Benard Irwin در آريزونا در 1861 م دريافت کرد.

4. جنگ داخلي The Civil War

در حقيقت بايد گفت که پزشکي آمريکا براي جنگ داخلي آمادگي نداشت. بيماريهاي مختلف به هر دو سوي جنگ آسيب مي رساند. سلاحهاي جديد آن روز شدت جراحات را بيشتر کرده بود و اعزام به بيمارستان اغلب منجر به مرگ مي شد. تلاشهايي براي بهبود بيمارستانها صورت مي گرفت ولي اين تلاشها به علت عدم اطلاع از اصول بهداشت و پيشگيري از بيماريها خنثي مي گرديد.
علم باکتريولوژي بتازگي در اروپا شناخته شده بود. لوئي پاستور اولين مقاله خود را در 1861 م منتشر نمود يعني همان سالي که جنگ داخلي در آمريکا آغاز شده بود.
George Stenberg کسي که آمريکا را وارد دنياي باکتريولوژي نمود و به عنوان سر جراح ارتش آمريکا مفتخر شد هنوز به عنوان يک پزشک جوان ميدان نبرد کار مي کرد ولي با وجود اين باز هم بعضي پيشرفتهايي در زمينه تخليه مجروحين در همين زمان حاصل شد.
در اوائل سال 1862 م کنگره آمريکا سازمان AMEDD را بازسازي و سازمان دهي نمود و به سرجراح ارتش درجه سرلشکري براي اولين بار اعطاء نمود. درهمين سال سازمان مزبور تهيه آمارهاي پزشکي را به عهده گرفت که بعدها منجر به تهيه تاريخ پزشکي جنگ Civil War در پنج جلد گرديد. که اولين تاريخ مفصل فعاليتهاي پزشکي در جنگ بود.
Jonathan Lettrman مدير پزشکي ارتش سازماندهي مجدد تاريخي خود را انجام داد. او پشتيباني پزشکي نظامي را تجديد سازمان کرد؛ سيستمي که منجر به استفاده از بيمارستانهاي متحرک گرديد و تيم آمبولانس بيمارستان صحرائي Field Hospital او جوهره فکري شد که امروزه نيز مورد استفاده قرار مي گيرد.
در ماه مه 1862 م سرجراح ارتش دکتر William Hammond موزه پزشکي ارتش را در واشنگتن تأسيس کرد که اولين موسسه بزرگ AMEDD بود و اين موزه در طول تاريخ خود در شش محل مختلف قرار گرفت که يکي از اين محلها سالن تئاتر فورد بود که لينکلن رئيس جمهوري آمريکا در آن ترور شد. در 1949 اين موزه محل انستيتوي پاتولوژي نيروهاي مسلّح گرديد.
از 1864 تا 1867 افسران سازمان AMEDD که در اين موزه کار مي کردند طبق تحقيقات خود روشهايي را براي عکس برداري از باکتريها بوسيله ميکرسکپ ابداع نمودند.

5. جهش هاي پس از جنگ

سرهنگ دوم Lt. Col.John Shaw Billings يکي از چهره هاي شگفت انگيز تاريخ پزشکي آمريکاست. او مديريت موزه پزشکي ارتش و کتابخانه پزشکي را همزمان بعهده داشت. وي اولين فهرست موضوعي مقالات پزشکي جهان را تهيه کرد. و پس از چندي مديريت کتابخانه عمومي نيويورک را به عهده گرفت. از اقدامات ارزنده او تهيه مقالاتي درمورد بهداشت بيمارستانها بود که منجر به ايجاد سازمان بهداشت عمومي آمريکا U .S .Public Health Service گرديد. بعلاوه طراحي دو بيمارستان مشهور Peter Bent Brigham و john Hopkins را او انجام داد. از ديگر اقدامات او ابتکار استفاده از کارتهاي سوراخدار Punched cards براي نگهداري اعداد و ارقام آماري بود که به عنوان مشاوره اداره آمار اين خدمت را انجام داد. و چندي بعد يعني در سال 1889 به توصيه او Herman Hollerith موسسه I.B.M را بنياد نهاد. وي بعد از مدتي استاد بهداشت در Ariality Pensilvania گرديد.
در 1887 م کنگره آمريکا از پرسنل وظيفه سپاهيان بيمارستاني تشکيل داد که بدين ترتيب AMEDD يک حالت سازماني وظيفه اي بخود گرفت، گرچه بعدها اين سپاه منحل شد ولي فکر استفاده از پرسنل وظيفه حرفه اي پزشکي بعدها مورد استفاده قرار گرفت.
سومين موسسه بزرگ که در پوشش AMEDD به وجود آمد؛ اولين مدرسه بهداشت عمومي و پزشکي پيشگيري بود. مدرسه پزشکي ارتش Army Medical School در دو اطاق در موزه در 1893 م گشايش يافت و داراي چهار استاد پاره وقت بود. اين مدرسه بعدها تبديل به موسسه تحقيقاتي Walter Reed Army Institute of Research گرديد که شهرت جهاني دارد. و در عرض ده سال مشهورترين موسسه در مبارزه بر عليه بيماري تب زرد معرفي گرديد.
در 1896 م درست شش ماه پس از آنکه Roentgen وجود اشعه ايکس را اعلام کرد؛ موزه پزشکي ارتش از اشعه ايکس براي پيدا کردن گلوله اي در تن بيمار از آن استفاده کرد و در جنگ بعدي در 1898 م در جنگ و در بيمارستان از آن استفاده گرديد
.http://www.cloob.com/c/tjhizat_nezam...B3%D9%85%D8%AA


http://upload.tehran98.com/upme/uplo...7b14cc58e3.jpg

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

تاریخچه طب نظامی و رزمی در ایران و جهان (قسمت دوم)

6. جنگ اسپانيا و آمريکا

در جنگ اسپانيا و آمريکا؛ نيروهاي آمريکا از اقيانوس عبور نمودند تا در مناطقي بجنگند که در حقيقت کانون بيمار و بيماري بود. درنهايت تعداد مجروحين 1581 نفر؛ موارد تيفوئيد 13770 و مباتلايان به مالاريا؛ تب زرد و ديسانتري به هزاران نفر مي رسيد. و بدين ترتيب حاصل جنگ اين بود که آمريکا را باقي گذاشت با مسئوليت سرزمين جديد و مبارزه با بيماريهاي آن.
ولي خوشبختانه در اين زمان ديگر باکتريولوژي يک علم بود. George Sternberg دامپزشک جنگ داخلي و مولف اولين کتاب درسي باکتريولوژي آمريکا در سال 1892 م در سمت سرجراح ارتش بود و بدين ترتيب AMEDD مبارزات خود را بر عليه بيماريهاي سرزميني آغاز کرد.
ابتدا ستوان يکم Lt. Baily Ashford نشان داد که کم خوني پرتريکويي Puerto Ricam Anemia بوسيله کرم قلاب دار Hook Worm ايجاد مي گردد. از آنجائي که همين بيماري در جنوب آمريکا هم وجود داشت؛ روشهاي درمان و کنترل آن در مورد کليه آن نواحي نيز مورد استفاده واقع شد.
پزشکان نظامي نيز به هيئت هاي تحقيقاتي و نمايندگي مناطق مختلف روشهاي درمان و کنترل بيماريهاي وبا؛ طاعون؛ تب دانگ؛ مالاريا؛ بربري و ديسانتري آميبي را آموزش مي دادند.
در اين ميان سرگرد Major Walter Reed نمونه کوشش کامل در اين راه بود. او در اين زمان رياست يک هيئت مبارزه با تيفوئيد را بعهده داشت و مقرراتي را برقرار کرد که فرماندهان خط دفاعي مسئول سلامتي واحدهاي آن ناحيه بودند. ولي مسئوليت بزرگ او سرپرستي هيئت مبارزه با تب زرد در کوبا در سالهاي 1900 - 1901 بود که فداکاريها و جانبازيهاي قهرمانانه محققين نظر جهانيان را بخود جلب کرد.
در اين برنامه؛ افسران؛ پرستاران؛ سربازان داوطلب و مردم کوبا خود را داوطلبانه در معرض ابتلا قرار مي دادند و بدين ترتيب در يک تحقيق انساني بسياري جان خود را از دست دادند ولي در عرض شش ماه اين تيم ثابت کرد که بيماري توسط يک نوع پشه ايجاد مي گردد. و متعاقب اين پيروزي پزشکي وضع زندگي در منطقه گرمسيري تغيير يافت و درنتيجه ساختار اقتصادي و تجاري منطقه و جهان تحت تأثير آن متحول شد.
سرهنگ Col. William Gorgas با استفاده از تحقيقات Reeds در مبارزه با مالاريا توانست شرايطي را به وجود آورد که ساخت کانال پاناما را امکان پذير سازد. او بعدها سرجراح ارتش شد و اولين مدال مشهور خدمت که تا آن موقع اعطاء شده بود را در سال 1918 م دريافت نمود.

7. قرن جديد و ايده هاي نوين

با آغاز قرن بيستم؛ AMEDD مجددا تجديد ساختار شد و شاخه هاي جديدي به آن اضافه گرديد از جمله لشکر پرستاري The Nurse Corps .
در حقيقت زنان از مدتها قبل از اين تاريخ در مراقبت از سربازان و رزمندگان بکار گرفته مي شدند؛ قانوني که در 1775 سازمان پزشکي نظامي آمريکا AMEDD را ايجاد کرد اجازه استخدام پرستار زن را نيز صادر کرد. بيشتر اين اشخاص بستگان بدون آموزش خود سربازان بودند ولي آنها نقش مهمي را به عهده داشتند کما اينکه در زمان جنگ داخلي در بيمارستانهاي نظامي هر دو طرف خدمت مي کردند.
Dorothea DiX مشهور براي کار با بيماران رواني؛ سرپرستار براي پرستاران زن ارتش متحده Army Union بود؛ همچنين Clara Barton مؤسس صليب سرخ آمريکا به طور داوطلب به استخدام درآمده بود. ولي کار زنان به طور قراردادي مدت مديدي باقي ماند و بيشتر شامل تهيه رژيم غذايي؛ امور خانه - داري و توزيع امکانات بود.
در جنگ اسپانيا با آمريکا شرايط متفاوت بود. بيش از 1500 پرستار آموزش ديده با تجربه براي خدمت در جنگ قرارداد بستند. گرچه آنها سرباز نبوده و قراردادي بودند ولي به ماوراء بحار فرستاده شدند و چنانچه کشته مي شدند مي توانستند در قبرستان مخصوص کشته شدگان جنگ دفن گردند.
در اقدامات تجديد سازمان 1901؛ پرستاران زن مي توانستند به ارتش بپيوندند و بدين ترتيب 200 نفر به ارتش ملحق شدند ولي هنوز هيچ يک درجه نظامي نداشتند تا آن که در جنگ جهاني اول بيش از 20000 زن توسط AMEDD به خدمت گرفته شدند و 10000 نفر از آنان در ماوراء بحار خدمت مي کردند.
در 1992 کنگره درجات همرديف Relative Rank را براي آنها تصويب کرد. از اين تاريخ پرستاران نشانهاي ارتش را به کار مي بردند ولي هنوز از نظر قانوني افسر شناخته نمي شدند. با همين قانون استخدام قراردادي جراحان دندانپزشک مجاز گرديد. در 1908 دندانپزشکان به خدمت ارتش پذيرفته شدند و در 1911 يک رسته دندانپزشکي Dental Corps به وجود آمد.
در 1917 وضعيت شغلي؛ حقوق و مزاياي آن با پزشکان نظامي برابر شد و بعدها سازمانهاي ديگري نيز به پزشکي ارتش اضافه گشت مثل: رسته اداري Administrative Corps؛ رسته سلامتي Sanitary Corps و رسته دامپزشکي Veterinary Corps.
دامپزشکان نظامي نيز تنها مسئول حيوانات ارتش نبودند بلکه مسئوليت گوارائي و سودمند بودن مواد غذائي ارتش را هم به عهده داشتند و اين گامي در جهت پزشکي پيشگيري ارتش محسوب گرديده و تأکيدي بود بر حفظ سلامتي رزمندگان.
در 1910 سرگرد Maj. Camall روشي را براي کلرينه کردن آب آشاميدني به دست آورد. سه سال بعد سرگرد Maj. William Lyster کيسه هاي ليستر را براي کلرينه کردن آب ميدان رزم اختراع نمود. از اوائل سال 1900 م هيئت هاي تحقيق در فيليپين بيماريهاي نظير abies وبا؛ طاعون؛ مالاريا و ديستانتري آميبي را آموزش مي دادند. ستوان Lt. Charles Ctaig که در آن محل کار مي کرد و سروان Capt. Percy Ashburn ثابت کردند که تب دانگ يا Break boon به وسيله ويروس ايجاد مي گردد. سروان Capt. Edward Vedder نشان داد که خوردن برنج نيمه تصفيه شده مي تواند از بيماري بري بري Beriberi جلوگيري کند.
در دانشکده پزشکي ارتش؛ سرگرد Maj. Ferderi Russell واکسيناسيون ضد تيفوئيد را به وسيله تزريق ميکرب کشته شده در سال 1909 م بنياد نهاد. در 1911 م ايمني سازي بر عليه تيفوئيد براي ارتش اجباري شد. ولي بايد بدانيم که فعاليتهاي AMEDD به مسائل پزشکي محدود نگشت بلکه در سالهاي دهه 1900 م جراحان ارتش نقش سازنده تري در دگرگوني عظيم ارتش بازي کردند.
سرلشکر Maj. Gen. Ferderick Ainsworth از رسته بهداري آجودان ژنرال فرمانده ارتش گرديد و بر مبناي روشهايي که سوابق پزشکي را در سازمان بهداري ثبت کرده بود سيستم سوابق پرسنلي ارتش را دگرگون نمود که بعدها جوهره سيستم ثبت سوابق شد و امروز هم همين سيستم زنده و فعال است.
پزشک ديگري که تمامي ارتش را متحول نمود سرلشکر Maj. Gen. Leonard Wood مدال افتخار در جنگ هاي داخلي Indian Wars به دست آورد؛ او در جنگ اسپانيا و آمريکا فرماندهي سوار نظام را بعهده داشت و فرمانده نظامي در فيليپين و کوبا بود. بعدها او رئيس ستاد ارتش شد و نيروهاي احتياط Officer Reserve Corps را بر مبناي اعتقاد به استفاده از نيروهاي پزشکي ذخيره Medical Reserve Corps گسترش داد. سپس براي رئيس جمهور شدن تلاش کرد و در نهايت فرماندار کل فيليپين گرديد.

8. جنگ جهاني اول World Warl

سپس جهان دچار مصيبت گرديد. وقتي جنگ جهاني اول شروع شد AMEDD بيش از هميشه آماده بود و از همان ابتدا درگير مسائل جنگ شد.
اولين افسر آمريکايي که کشته شد ستوان William Fitssimons بود که يک پزشک جوان در بيمارستان عمومي در فرانسه بود. در همين شب اولين فرد وظيفه آمريکايي بنام Oscarc Tugo عضو AMEDD کشته شد.
در اين جنگ پزشکي پيشگيري عامل مهمي در پيروزي بود اين اولين جنگ بزرگي بود که مرگهاي ناشي از بيماريهاي واگير کمتر از تعداد مجروحين جنگي بود. آمبولانسهاي موتوري سطح تحرک بيشتري در روش تخليه مجروحين Lettrman ايجاد کرده بودند.
از طرفي بالا بودن تعداد مرگ و مير خلبانان ارتش سبب شد که فکر پزشکي هوايي Aviation Medicin به وجود آيد.
در اين جنگ ارتش درمان بيماريهاي مقاربتي را به عنوان يک مشکل پزشکي تلقي نمود و ديگر تنها به عنوان يک مسئله اخلاقي به آن نمي نگريست؛ در صورتي که مدتها قربانيان بيماريهاي مقاربتي Veneral Disease را فقط تحت مجازاتهاي شديد قرار داده بود. قانوني که در 1778 م جهت سربازان بستري شده به علت ابتلا به بيماريهاي مزبور تصويب شده بود مجازاتهاي سنگين براي آنان اعمال مي کرد. ولي اين تنبيهات کارآيي چنداني نداشت. در حقيقت سياستهايي که در جنگ جهاني اول در اين مورد به کار رفت جنبه کاربردي بيشتري داشت و مباني بهتري براي مبارزات عمومي بر عليه بيماريهاي فوق بوجود آورد.
در 1918 Maj . Reuben Kahn که از پزشکان ارتش بود آزمايش خون براي تشخيص بيماري سيفليس را پايه گذاري کرد به طوري که وسيله استاندارد تشخيص اين بيماري براي ساليان دراز گرديد.

9. مدت زمان بين دو جنگ جهاني

در فاصله دو جنگ جهاني؛ تکنولوژي موقعيتهاي جديدي را به وجود آورد و در مقابل مشکلات پزشکي جديدي را نيز به همراه داشت ولي سازمان پزشکي ارتش سعي کرد که به همراه تکنولوژي مشکلات را رفع و به پيشرفت لازم دست يابد.
در 1920 م دانشکده خدمات طبي رزمي Medical Field Servise School در محل Carlislie ;Barracks Penn. گشايش يافت تا افسران پزشک و پرسنل وظيفه پزشکي را آموزش طب رزمي بدهد.
در 1947 م اين دانشکده Fort San Houston ; Texas به منتقل گرديد و در نهايت به مرکز آموزش و دانشکده AMEDD Center and School امروزي تبديل گرديد.
ابتکارات و تحقيقات پزشکان ارتش در زمان جنگ منشاء خدمات ارزنده اي به پزشکي جهان گرديد.
روش دکتر Huran Orr که تجربه جنگ جهاني اول را داشت و نحوه درمان بسته شکستگي هاي مرکب را ابداع کرده بود در جنگ با اسپانيا نيز با تغييراتي مورد استفاده جراحان قرار گرفت و سبب نجات هزاران نفر از عفونتهاي استخواني گرديد.
در 1930 سرهنگ Col. George Callender اثرات گلوله هاي با شتاب High - Velocity
Missiles را تدريس مي نمود و نتيجه تحقيقات خود را چنين اعلام کرد که جراحات ناشي از عبور گلوله آن سوي محل زخم ايجاد مي شود و سبب برداشته شدن مقدار زيادي از بافتها مي گردد؛ توجه به اين موضوع عاملي شد براي آنکه با تميز کردن بيشتر ناحيه جراحي از ميزان گانگرن هاي گازي کاسته گردد و عفونتهاي ديررس و خونريزي هاي غير قابل کنترل کاهش يابد.
در 1992 م سروان Capt. Femando Rodriguez باکتريهاي موجود در محيط دهان را جدا نمود و اساس دندانپزشکي پيشگيري جديد را پايه گذاري نمود.
سرگرد Maj. Raymond Kasler عضو رسته دامپزشکي واکسن ضد گزيدگي سگ هار و همچنين واکسن ضد وباي گاوي را تهيه نمود.
سرهنگ Col. Joseph با تيم همکاران خود در پاناما اولين تحقيق کنترل شده را روي کاربرد ماري جوانا Marijuana توسط سربازان انجام داد.
در اين زمان هنوز مالاريا شايع ترين بيماري در سطح جهان بود و کينين Quinine داروي منحصر به فرد آن تلقي مي شد. در 1930 م AMEDD داروي سنتتيک آلماني بنام آتبرين Atebrin را بدين منظور بکار برد. اين دارو پيشگيري از عفونت نمي کرد ولي علائم خاص طويل مدت آن را کاهش مي داد. همين سبب شد که وقتي ژاپني ها توليد کينين را متوقف ساختند؛ آتبرين جايگزين ارزشمندي به جاي آن محسوب شد.
سرگرد Maj. Harry Armstrng و همکارانش در آزمايشگاه پزشکي هوائي
Aeromedical Field Ohio Aeromedical Lab ضمن تحقيقات در سال 1936 م کتاب درسي درباره پزشکي هوائي Aviation Medicin منتشر کرد و سرجراح نيروي هوائي گرديد.
دانشکده پزشکي ارتش Army Medical School شروع به آزمايش روي محصولات خوني نمود که در زمان جنگ جهاني دوم نيز ادامه يافت و منجر به تهيه بسته Kit استريل خون دهندگان؛ سيستمي براي جمع آوري و نگهداري خون در سرماي شديد جهت انتقال به ماوراء بحار و بالاخره تهيه بسته هاي استاندارد شده Standardised Kits براي گروه بندي سريع خون گرديد.
http://upload.tehran98.com/upme/uplo...ce4ba9f3e2.jpg
پينوشتها:
13. Ameddvegiment. Amedd. Army. Mil. Highlights in Army Medical Department History 4/6/2006
ترجمه از متن دريافت شده از سايت توسط مؤلف

منبع:
نامجوی نیک ، خسرو ، تاریخچه طب نظامی ، انتشارات ایران سبز ،1389
راسخون
http://maarefjang.ir/files/Books_PDF...i_88-12-17.pdf

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

تاریخچه طب نظامی و رزمی در ایران و جهان (قسمت سوم)-

دایره ادویه و تجهیزات:
رئیســـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــیاور طبیب دکتر حسن خان وزیری
متصدی تجهیزات مریضخانه و ثبت اثاثیه یاور طبیب دکتر مانیاباخان کلیسایی
متصدی ثبت ادویه و دفاتر آلات جراحی نایب یکم طبیب عبدالحسین خان منگنه نورایی
تشکیل داروخانه سپه

در سال 1306 ش قسمت دارویی بنام (داروخانه سپه) به طور مستقل از اداره صحیه کل قشون تشکیل گردید و مسئول تهیه و توزیع دارویی شد و سازمان آن به شرح زیر بود:
رئیســـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــغیر نظامی بیگف میخائیل
محاسب، صندوقدار و نویسنده غیر نظامی سید علی اکبرخان میر جهانگیری
دواسازانـــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــنا یب سوم دفتری محمود خان پایان پور
غیر نظامی موسی خان صحی
هیأت وزرا در جلسه 5 آبان ماه 1309 ش نظام نامه مؤسسات صحیه را که مشتمل بر 16 ماده ذیل است تصویب کردند:
فصل چهارم - وظایف مؤسسات صحیه در مواقع جنگ و تدافعات قوای نظامی

ماده 14 - مؤسسات صحیه در مواقع جنگ و تدافعات نظامی به موجب دستور صحیه کل با موافقت صحیه قشونی هر گونه مساعدتی که لازم آید و در حدود امکان و اقتدارات مؤسه باشد به عمل خواهند آورد.
در تاریخ 1315/5/31 ش با توجه به تشکیل وزارت جنگ تغییر نامهای زیر انجام گردید:
اداره صحیه ارتشــــــــــــــــــــا داره بهداشت ارتش (در همان سال به اداره بهداری ارتش)
اداره بیطاری ارتشــــــــــــــــــــا داره دامپزشکی
در سال 1316 ش هادی آتابای که به آلمان رفته بود مراجعت و مجدداً به ریاست اداره بهداری ارتش منصوب شد.
در سال 1320 ش وی به وزارت کشور منتقل و سرتیپ دکتر کریم هدایت به جای وی منصوب گردید.
در سال 1320 ش دوازده اداره در سازمان وزارت جنگ گنجانده شد که از جمله اداره بهداری و اداره دامپزشکی بود.
سازمان وزارت جنگ 1320ش (3)
اسامی رؤسای اداره بهداری ارتش (1316 تا 1359) ه . ش

سرتیپ دکتر آتابایـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــ1316 ش
سرتیپ دکتر کریم هدایتــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــ1320
سرلشکر پارساــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــ1332
سرتیپ دکتر محمد علی شمســــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــ1334
سرتیپ محمد علی احسان طباطباییـــــــــــــــــ ـــ1336ــــــــــــــــــــ
سرتیپ دکتر محمد علی شمســــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــ1344
سرتیپ دکتر اصلانیـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــ1345
سرتیپ دکتر صفائی نیلیـــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــ1346
سرتیپ دکترعرفانیـــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ 1349
سرلشکر دکتر صفائی نیلیـــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــ1352
سرتیپ دکتر گورانــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــ1357
سرتیپ دکتر رحمانیـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــ1358
سرتیپ دکتر بهتاشــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــ1359
در سال 1345 ش پس از تفکیک بهداریهای نیروی زمینی و دریایی و هوایی هر یک دارای سازمان خاص گردید.
سازمان اداره بهداری نیروی زمینی به شرح زیر است:
سازمان اداره بهداری نیروی زمینی (1359)
توضیح دایره عقیدتی - سیاسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به سازمان اداره بهداری نیروی زمینی افزوده شده است.
اداره بهداری نیروی هوایی( 4)

به طور کلی تا دیماه 1310 ه . ش در نیروی هوایی واحد بهداشتی درمانی وجود نداشت بطوریکه اگر یکی از کارکنان این نیرو در حین انجام وظیفه در آشیانه هواپیما دستش خراشی برمی داشت برای پانسمان آن ناچار به بهداری نیروی زمینی مراجعه مینمود و کلیه معالجات نیز به عهده بهداری ارتش که در حقیقت همان بهداری نیروی زمینی بود قرار داشت.
در دیماه 1310 ه . ش برای اولین بار یک پزشک غیر نظامی بنام تقی خان ثقفی با حقوق ماهیانه 1200 قران برای مدت سه سال به طور قراردادی استخدام گردید. در تاریخ ششم بهمن همان سال یک نفر داروساز غیر نظامی بنام علی خان سامی با حقوق ماهیانه 220 قران و در 10 خرداد 1311 دو نفر پرستار به اسامی خوشبین و باقر عطریان هر یک با حقوق 150 قران استخدام شدند.
این دو نفر برای طی دوره پرستاری قشون اعزام و پس از طی دوره مربوطه از تاریخ 8 آذر ماه 1313 در بهداری نیروی هوایی مشغول خدمت شدند. در 14 آذر 1311 هم یک پزشک دیگر بنام احمدخان مجلل با حقوق ماهیانه 1100 قران استخدام گردید که تا آخر تیرماه 1313 در خدمت نیروی هوایی بود.
در سال 1313 سروان دکتر محمد ریاحی که کفیل سرویس جراحی مریضخانه شماره 3 قشون بود به نیروی هوایی منتقل و یک واحد بهداری به ریاست وی در واحد هوایی مهرآباد تشکیل گردید.
دکتر مرتضی شیخ هم که دوره ششماهه اولیه خدمت نظام وظیفه خود را در قوای هوایی طی کرده بود از 15 اردیبهشت ماه 1314 با درجه نایب سومی وظیفه تا پایان خدمت نظام وظیفه در نیروی هوایی باقی ماند.
در سال 1316 ه . ش در پارک مرکزی جنب کارخانجات هواپیمایی شهبار سروان دکتر سید هاشم شافع به عنوان رییس بهداری پارک مرکزی شروع به کار نمود. در این زمان ساختمان بهداری نیروی هوایی مرکب از پنج اطاق و کارکنان آن شامل سه پزشکیار و یک داروساز بود و دکتر ثابت تصدی واحد مهرآباد را به عهده داشت و زیر نظر پارک مرکزی انجام وظیفه می کرد.
بعدها به تدریج امکانات بهداشتی درمانی نیروی هوایی تکمیل گردید و در سال 1345 ه . ش رسماً بهداری نیروی هوایی تشکیل و سازماندهی شد.
آموزشگاه پزشکی و معین پزشکی

در سال 1309 ش به دستور ستاد ارتش آموزشگاهی به نام معین پزشکی در بیمارستان پهلوی تشکیل شد در حین تحصیل اگر دانش آموزی لیاقت نشان می داد تا درجه گروهبانی ارتقاء پیدا می کرد. دانش آموزان باید از افراد با سواد باشند و تمام دوره تحصیل هشت ماه بود. پس از خاتمه دوره تحصیل دانش آموزان با درجه استوار سومی داخل خدمت می شدند. دانش آموزان تعهد می کردند پس از فراغت از تحصیل پنج سال در ارتش خدمت کنند. (5)
نظری به تاریخ دامپزشکی (بیطاری) ارتش

در سال 1330 ق در زمان احمد شاه قاجار دولت ایران برای حفظ امنیت داخلی و وصول مالیاتها، به ایجاد ژاندارمری مبادرت ورزید. برای دور بودن از نفوذ دولتهای ابر قدرت زمان (روسیه و انگلیس) از دولت سوئد برای فرستادن افسران متخصص سوئدی یاری خواست. دولت سوئد هیأتی نظامی به ریاست ژنرال (یالمارسون) به ایران اعزام داشت. همراه با این هیأت دو نفر دامپزشک سوئدی به نامهای (دکتر هیل) و (سروان دکتر نیلس نردکیس) برای ایجاد شعبه دامپزشکی ژاندارمری به ایران آمدند. نامبردگان برای تربیت کادر دامپزشکی ژاندارمری به ایجاد مدرسه شبانه روزی بیطاری (دامپزشکی) و هم چنین کلاس کمک دامپزشکی (مدرسه فنی) همت گماردند. محل این مدرسه در باغشاه واقع در محل دانشگاه جنگ بود.
امّا اولین مدرسه دامپزشکی بیطاری ایران به معنای واقعی در ماه صفر 1332 ق افتتاح شد. تعداد شاگردان مدرسه بیطاری که تحصیلات آنها در حد پایان دوره متوسطه بود 8 نفر و دوره تحصیل آن دو سال تعیین گردید. البته علّت اصلی تأسیس این مدرسه تربیت کادر فنی برای درمان دامپزشکی ژاندارمری و ارتش بود. بیشتر دروس این مدرسه توسط استادان سوئدی تدریس می شد و اطبای ایرانی نیز از جمله دکتر سعید خان لقمان الملک، دکتر امیر اعلم و دکتر حسین معتمد در این مدرسه فعالیت داشتند.
در دیماه 1293 ش / 1915 م مدرسه بیطاری منحل شد ولی چند ماه بعد در مهرماه 1294 ش این مدرسه به ریاست کاپیتان (نورت کیست) افسر دامپزشک مجدداً تأسیس گردید.
دوره اول مدرسه به مدت دو سال به طول انجامید و دوره دوم مدرسه با 38 نفر محصل در سال 1334 ق مقارن با اواخر سال 1293 ش شروع شد، ولی بواسطه حوادث ناشی از جنگ بین المللی اول تعطیل گردید و شاگردان به جبهه جنگ اعزام شدند.
امّا پس از جنگ بین الملل اول، در زمان فرماندهی ژاندارمری (کلنل گلروپ) دوره سوم مدرسه با 12 محصل، توسط دکتر ابوطالب خان شیخ که هم پزشک و هم دامپزشک بود زیر نظر دانشکده افسری تأسیس شد. با تنگدستی به حیات خود ادامه داد تا شاگردانش فارغ التحصیل شدند. دوره چهارم نیز با 18 محصل تشکیل شد. ولی بواسطه تعصبات و کارشکنی مغرضین در سال 1303 ش تعطیل و شاگردان آن نتوانستند دروس خود را به پایان برسانند. اینان در سال 1305 ش به خدمت وزارت فلاحت و فواید عامه در آمدند و برای مبارزه با طاعون گاوی اکثراً به مازندر و تعدادی به حصارک فرستاده شدند.( 6)
مدرسه عالی بیطاری

پس از تأسیس مدرسه عالی بیطاری با نظارت اداره کل صناعت و فلاحت آگهی زیر از طرف آن اداره جهت استخدام محصلین صادر شد:
(استخدام محصلین حائز شرایط در مدرسه عالی بیطاری)
اداره کل صناعت و فلاحت (اعلان)

اداره کل صناعت و فلاحت جهت مدرسه عالی بیطاری که با مشارکت این اداره در وزارت جلیله جنگ تأسیس خواهد گردید به یک عده محصل که حائز شرایط ذیل باشند احتیاج دارد:
1. داشتن تصدیق شش ساله متوسطه علمی
2. صحت مزاج و حسن اخلاق 3
3. تابعیت دولت علیه ایران
4. عدم سوء سابقه در محاکم صالحه
5. سن از 18 الی 23.
داوطلبان باید منتهی الی 25 شهریور تقاضای کتبی خود را به اداره کل صناعت و فلاحت دایره تعلیمات و احصائیه ارسال دارند.
مدرسه مزبور از حیث خوراک - لباس - مکان و کلیه لوازم التحریر مجانی می باشد.
قبول شدگان پس از طی دوره مدرسه به اخذ دیپلم عالی بیطاری نایل و طبق مقررات قانون استخدام کشوری از طرف این اداره استخدام خواهند گردید.
در این زمان از دانشجویان دانشکده دامپزشکی نیز در ارتش استفاده می شد.
تشکیل دوره رسته بهداری دانشگاه نظامی

در سال 1312 ش به منظور تربیت افسر جزء در پادگانهای عباس آباد و سلطنت آباد واحدی به نام دانشگاه نظامی تشکیل شد. این دانشگاه دوره اش یک ساله و شرایط ورود به آن قبولی در آزمایش ورودی بود. دانشجویان این دانشگاه را درجه داران دیپلمه و دیپلمه های عادی تشکیل می دادند. این دانشجویان در رسته های مختلف از جمله در پشتیبانی خدمات رزمی که شامل رسته بهداری می شد تحصیل می کردند.( 7)
http://upload.tehran98.com/upme/uplo...1ab6cb54d3.jpg
منبع:
http://amoozeshnezami.blogfa.com
1. این قسمت مطابق آنچه در روزنامه شفق سرخ چاپ شده بود، درج گردیده است.
2. بیگلرپور، سرتیپ علیقلی، تاریخ تشکیل ارتش نوین ایران، بخش نخست از سال 1300 تا 1320 خورشیدی، تهران: چاپخانه ارتش، 1325، ص 38
3. کاظمی، سپهبد محمد، تاریخ پنجاه ساله نیروی زمینی ایران، تهران: آبانماه 1355ش، ص 45
4. ب، ن، تاریخچه پزشکی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، نشریه نهمین گردهمایی روسای بیمارستان ها و درمانگاهها و مراکز درمانی نهاجا، تهران: مرداد ماه 1385، ص4
5. یکرنگیان، سرتیپ میرحسین، سیری در تاریخ ارتش ایران، چاپ دوم، تهران، انتشارات خجسته، 1384 ص 223
6. تاج بخش، حسن، تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران دوران اسلامی، جلد دوم، تهران: 1375، ص 681
7. یکرنگیان، سرتیپ میرحسین، سیری در تاریخ ارتش ایران، چاپ دوم، تهران، انتشارات خجسته، 1384 ص 243
نامجوی نیک ، خسرو ، تاریخچه طب نظامی ، انتشارات ایران سبز ،1389
http://www.rasekhoon.net/article/show-93433.aspx

منبع:http://maarefjang.ir/files/Books_PDF...i_88-12-17.pdf