چه كسانی به سل مبتلا می‌شوند؟





سل یك عفونت باكتریایی است كه معمولا ریه‌ها را درگیر می‌كند كه در این صورت به آن "سل ریوی" گفته می‌شود. ممكن است...

سل یك عفونت باكتریایی است كه معمولا ریه‌ها را درگیر می‌كند كه در این صورت به آن"سل ریوی" گفته می‌شود. ممكن است سایر نقاط بدن نیز توسط باكتری سل درگیر شوند.

از جمله گره‌های لنفاوی،‌ كلیه‌ها، مغز، استخوانها، مفاصل و سایر نقاط بدن كه در این صورت به آن "سل خارج ریوی" گفته می‌شود. هر ساله تعدادی از افراد به این بیماری دچار می‌شوند.
چه كسانی به سل مبتلا می‌شوند؟
سل می‌تواند هر كسی در هر سنی را مبتلا كند. افرادی كه سطح ایمنی بدنشان كاهش یافته است بیشتر در معرض خطر هستند.

سل چگونه منتقل می‌شود؟
هنگامی كه فرد مبتلا به سل ریوی یا سل حنجره‌ی درمان نشده، سرفه یا عطسه می‌کند، بیماری از طریق تنفس هوای آلوده به ترشحات ریز تنفسی كه با چشم قابل دیدن نیستند، منتقل می‌شود. اما در صورتی كه ریه‌ها و حنجره درگیر نباشند سل خارج ریوی معمولا مسری نیست. مواجهه‌ی طولانی مدت با فرد درمان نشده، برای ابتلا به سل ضروری است. افراد مبتلا می‌توانند كسانی را كه هر روز با آنها ارتباط دارند آلوده كنند. احتمال ابتلای اعضای خانواده، دوستان و همكاران زیاد است.

چگونه سل ایجاد می‌شود؟
وقتی فرد سالمی هوای آلوده به باكتری را تنفس می‌كند باكتری وارد ریه‌ها می‌شود، در ریه می‌ماند و تكثیر می‌شود. ممكن است باكتری وارد جریان خون شود و به سایر قسمتهای بدن مانند كلیه‌ها، ستون مهره‌ها و مغز برود و تخریب ایجاد كند.

تفاوت بین عفونت نهفته‌ی سل با بیماری سل چیست؟


بیشتر افرادی كه باكتری را تنفس می‌كنند آلوده می‌شوند اما بدن قادر است با باكتری مبارزه كند و از تكثیر آن جلوگیری كند. باكتری، غیر فعال می‌شود اما در بدن زنده می‌ماند و می‌تواند هر زمان كه سیستم ایمنی ضعیف گردد فعال شود. عفونت نهفته‌ی سل به این معنی است كه فرد آلوده شده و باكتری سل در بدن فرد و معمولا در ریه‌ها وجود دارد، اما هنوز علائم آشكار ایجاد نشده است. در عفونت نهفته‌ی سل:
فرد علامت بالینی ندارد، احساس بیمار بودن نمی‌كند، نمی‌تواند بیماری را به دیگران منتقل كند، تست پوستی سل در آنها مثبت است، باكتری سل در خلط پیدا نمی‌شود، اگر درمان نشوند ممكن است به سل فعال دچار شوند.ممكن است عفونت نهفته برای تمام عمر در بدن فرد باقی بماند و هرگز تبدیل به بیماری نشود. اما اگر سیستم ایمنی نتواند جلوی رشد باكتری را بگیرد، باكتری سل در بدن تكثیر می‌شود و موجب فعال شدن بیماری می‌شود. باكتری به بدن حمله می‌كند و بافتها راتخریب می‌كند. اگر در ریه چنین اتفاقی بیفتد منجر به ایجاد حفره در ریه می‌شود.برخی افراد پس از مواجهه دچار بیماری می‌شوند اما در برخی دیگر سیستم ایمنی آن را مهار می‌كند و زمانی كه سیستم ایمنی دچار نقص گردد بیماری فعال می‌شود. بچه‌های كوچك و افراد مبتلا به ایدز سیستم ایمنی ضعیفی دارند.سایر شراطی كه سیستم ایمنی ضعیف می‌شود و فرد را در معرض خطر قرار می‌دهد شامل این موارد هستند:سوء مصرف مواد، دیابت شیرین، سیلیكوزیس (نوعی بیماری ریوی)، سرطان سر و گردن،سرطان خون و بیماری هوچكین، برخی داروها مانند كورتیكوستروئیدها یا داروهای پیوند اعضا و برخی داروهای دیگر.در فرد مبتلا به بیماری سل علائم بالینی وجود دارد. و واكنش واضح به تست پوستی ایجاد می‌شود و باكتری در خلط یافت می‌شود. فردی كه بیماری فعال دارد باكتری را نیز منتشر می‌كند.



بیماری سل چه علائمی دارد؟


علائم سل فعال شامل:
بی علامتی به این معنی كه برخی از افراد مبتلا علامتی ندارند، سرفه به مدت سه هفته یا بیشتر، درد قفسه سینه، سرفه خون آلود یا خلط خونی، خستگی یا ضعف، كاهش وزن، كاهش اشتها،‌ تب خفیف، لرز و تعریق شبانه، هستند.


علائم چه زمانی پدیدار می‌شوند؟
بیشتر افرادی كه به باكتری سل آلوده می‌شوند مبتلا به سل فعال نمی‌شوند. اما ممكن است سل فعال، 3-2 ماه تا حداكثر یكسال پس از آلودگی ایجاد شود. خطر ایجاد بیماری فعال با گذشت زمان كمتر می‌شود.


چه زمانی و تا كی فرد بیمار ناقل سل است؟
سل فعال، تا زمانی كه فرد درمان مناسب را برای چند هفته دریافت نكند، مسری و واگیردار است. اما فرد مبتلا به سل نهفته تا زمانی كه بیماری در وی آشكار نشود و باكتری در خلط وجود نداشته باشد ناقل بیماری نیست.


درمان سل چیست؟
افراد مبتلا به سل نهفته بهتر است برای درمان پیشگیرانه ارزیابی شوند. این درمان معمولا شامل مصرف داروهای ضد سل برای چند ماه است. اما افرادی كه سل فعال دارند باید حتما دوره درمانی شش ماهه یا بیشتر را داشته باشند و حداقل چهار داروی ضد سل دریافت كنند و داروها بر اساس بررسیهای آزمایشگاهی تغییر داده شوند. طرح دقیق درمانی توسط پزشك تنظیم می‌شود و فرد بیمار باید مستقیما تحت نظر مراقبین بهداشتی داروها را مصرف كند تا كاملا درمان شود.


اگر سل درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر سل درمان نشود بیماری به افراد زیادی منتقل می‌شود. به علاوه فرد درمان نشده ممكن است شدیدا بیمار شود و یا بمیرد.


برای جلوگیری از انتقال سل چه می‌توان كرد؟
نكته‌ی اساسی برای جلوگیری از انتقال سل این است كه بیماران دهان و بینی را هنگام سرفه و عطسه بپوشانند و داروهای درمان كننده‌ی سل را دقیق مصرف كنند و دوره‌ی درمان را حتما كامل كنند.




زندگینامه رابرت کخ




با وجود کشف آنتی‌بیوتیک ‌های جدید و آموزش روش‌های پیشگیری، باز هم سالانه در حدود ۸ میلیون نفر به بیماری سل مبتلا شده و دو میلیون نفر در اثر آن جان خود را از دست می‌دهند. این در حالی است که بیش از ۱۲۵ سال از کشف باسیل سل یا باسیل کخ به وسیله پزشک معروف آلمانی، رابرت کخ می‌گذرد. دکتر رابرت کخ زمانی عامل سل را کشف کرد که این میکروب موجب مرگ حداقل یک نفر از هفت نفر فرد بالغ می‌شد.




با وجود کشف آنتی‌بیوتیک ‌هایج دید و آموزش روش‌های پیشگیری، باز هم سالانه در حدود ۸ میلیون نفر به بیماری سل مبتلا شده و دو میلیون نفر در اثر آن جان خود را از دست می‌دهند. این در حالیاست که بیش از ۱۲۵ سال از کشف باسیل سل یا باسیل کخ به وسیله پزشک معروف آلمانی، رابرت کخ می‌گذرد. دکتر رابرت کخ زمانی عامل سل را کشف کرد که این میکروب موجب مرگ حداقل یک نفر از هفت نفر فرد بالغ می‌شد.


وی در سال ۱۸۴۳ در هانوور متولد شد او در خانواده‌ای که اولاد زیادی داشتند چشم به جهان گشود و وی یکی از سیزده فرزند خانواده بود. تحصیلات خود را درگوتینگن به پایان رسانید و در ۱۸۶۶ از دانشگاه گوتینگن درجه دکترای خود را دریافت کرد. او که یکیاز بزرگترین میکروب ‌شناسان جهان است، در ابتدا نبوغی در وی دیده نمی‌شد و به نظر نمی رسید که بتواند روزی همراه با پاستور علم جدید باکتری‌شناسی را بر پایه و اساس محکم بنا نهد.


او میکروب‌ های بسیار مهم دیگری را نیز کشف کرده است که باسیل آنتراکس (عامل بیماریسیاه زخم) و نیز میکروب ویبریوکلرا (عامل بیماری‌ وبا) از جمله مهم‌ترین این کشفیات هستند. اهمیت اقدامات دکتر کخ به ویژه در زمینه سل به حدی بوده که موجب شد تا ویجایزه نوبل ۱۹۰۵ را به خود اختصاص دهد. علاوه بر این، تکنیک‌های رنگ‌آمیزی‌ دکتر کخ که هنوز هم در رنگ‌آمیزی بسیاری از میکروب‌ها به کار می‌روند، او را به عنوان یکی از بنیان‌گذاران علم باکتری‌شناسی نوین مطرح کرده‌اند.




بررسی‌ها نشان داده‌اند که سل اصلی‌ترین بیماری عفونی کشنده خانم‌ ها در سنین باروری است. از طرف دیگر، این بیماریامروزه یکیا ز علل اصلی مرگ در افراد مبتلا به ایدز را تشکیل می‌دهد.خود باسیل سل به طور معمول به سادگی و از طریق ترشحات تنفسی از فرد آلوده مبتلا به سل‌ ریوی به فرد سالم منتقل می‌شود. در واقع فرد‌ آلوده قادر است تا حتیدر حین خنده یا صحبت کردن معمولی هم موجب انتقال بیماریشود. میکروب سل که هوا را خیلی دوست دارد، پس از ورود به دستگاه تنفسیفرد سالم وارد قسمت‌هایتحتانییا میانیریه می‌شود.

این دو قسمت از ریه به دلیل دارا بودن بیشترین میزان جریان هوا بیشتر از سایر نواحیریه مطلوب باسیل سل هستند. در ادامه سیستم دفاعیفرد سالم که ورود میکروب به بدن را تشخیص داده به میکروب حمله کرده و با ترشح موادی سعی در نابود کردن آن می‌کند اما مشکل اینجاست که میکروب سل ساختمان خاصیدارد که مانع نابودی کامل آن به وسیله سیستم دفاعی بدن می‌شود. این مساله باعث می‌شود تا میکروب سل در حالیکه سلول‌های سیستم دفاعی بدن احاطه‌اش کرده‌اند، به صورت نهفته باقی بماند و در سال‌های آینده و در صورت بروز ضعف سیستم ایمنی از خواب بیدار شود.


در سال ۱۸۸۳ در حالیکه کخ هنوز مشغول ادامه کارهایش درباره سل بود، به عنوان رهبر کمیسیون آلمانی وبا برای بررسی شیوع وبا به مصر فرستاده شد. او توانست میکروب وبا را در آنجا کشف کند و کشت ‌های خالص آن را با خود به آلمان بیاورد.

او همچنین در سفر به هند نیز در مورد شیوع وبا در آن کشور به تحقیق پرداخت. کخ بر اساس دانش زیست ‌شناسی میکروب وبا و نحوه انتقال آن اصول یرا برایک نترل همه‌گیری‌های وبا تدوین کرد،که در سال ۱۸۹۳ در درسدن آلمان به‌ وسیله دولت‌های قدرتمند آن‌زمان اروپا مورد پذیرش قرار گرفت و مبنایی برای روش‌های مهار وبا شد که هنوز نیز کاربرد دارد.




کار او در زمینه وبا جایزه‌ای۱۰۰ هزار مارکی را هم برایا و به ارمغان آورد، همچنین تاثیر مهم یدر طرح‌ها برایحفظ بهداشت منابع آب داشت. نکته مهم در این میان، نقش اساسی دکتر کخ در کشف عامل بیماری سل و انجام تحقیقات زیاد در این ‌باره است. خدمات پرشمار وی به نوع بشر باعث شده‌اند تا حتی یکی از کوه ‌های ماه را به نام او نام‌گذاری کنند.

جالب اینجاست که هیچ‌کدام از میکروب‌هایی که او با آنها سروکار داشت، نتوانستند موجب مرگ دکتر کخ بشوند بلکه ویدر خرداد ماه سال ۱۹۱۰ و در حالیکه ۶۶ ساله بود، در اثر حمله قلبی درگذشت.

انگاره کخروبرت کخ در شکل گیری نظریه میکروب‌های بیماری‌زا نقش مهمی ایفا نمود. بر اساس انگاره کخ (به آلمانی: Henle-Koch-Postulate) برای اینکه ثابت شود شود ریزاندامگانی عامل بیماری ای است:۱- ریزاندامگان عامل بیماری باید به مقدار زیاد در تمام گونه موجودات زنده مبتلا به این بیماری یافت شود، اما باید در گونه‌های سالم یافت نشود.۲- ریزاندامگان عامل بیماری باید از یک موجود زنده بیمار جدا شده و بتواند در کشت خالصی رشد داده شود.۳- هنگامی که موجود زندهٔ مشابهی به ریزاندامگان عامل بیماری کشت شده آلوده گشت باید بیمار شود.




۴- ریزاندامگان عامل بیماری که از موجود زندهٔ بیمار جدا می‌شود باید از با ریزاندامگان عامل بیماری اولیه و کشت گشته مشابه باشد.گرچه این نطریه شامل کاستی‌ها ی اساسی است، اما در شکل گیری نظریه میکروب‌های بیماری‌زا نقش مهمی داشت.کخ علیه سلبررسی‌ها نشان داده‌اند که سل اصلی‌ترین بیماری عفونی کشنده خانم‌ها در سنین باروری است. از طرف دیگر، این بیماری امروزه یکی از علل اصلی مرگ در افراد مبتلا به ایدز را تشکیل می‌دهد.


خود باسیل سل به طور معمول به سادگی و از طریق ترشحات تنفسی از فرد آلوده مبتلا به سل‌ریوی به فرد سالم منتقل می‌شود. در واقع فرد‌ آلوده قادر است تا حتی در حین خنده یا صحبت کردن معمولی هم موجب انتقال بیماری شود. میکروب سل که هوا را خیلی دوست دارد، پس از ورود به دستگاه تنفسی فرد سالم وارد قسمت‌های تحتانی یا میانی ریه می‌شود. این دو قسمت از ریه به دلیل دارا بودن بیشترین میزان جریان هوا بیشتر از سایر نواحی ریه مطلوب باسیل سل هستند.




در ادامه سیستم دفاعی فرد سالم که ورود میکروب به بدن را تشخیص داده به میکروب حمله کرده و با ترشح موادی سعی در نابود کردن آن می‌کند اما مشکل اینجاست که میکروب سل ساختمان خاصی دارد که مانع نابودی کامل آن به وسیله سیستم دفاعی بدن می‌شود. این مساله باعث می‌شود تا میکروب سل در حالی که سلول‌های سیستم دفاعی بدن احاطه‌اش کرده‌اند، به صورت نهفته باقی بماند و در سال‌های آینده و در صورت بروز ضعف سیستم ایمنی از خواب بیدار شود.


در تمامی این مدت، بیماری سل بدون علامت است ولی با انجام تستی به نام PPD می‌توان وجود آن را در بدن شناسایی کرد. در این تست، مقداری از اجزای پروتیینی به دست آمده از میکروب سل کشته‌شده به داخل پوست تزریق می‌شود. این تزریق موجب تحریک سیستم ایمنی بدن و ورود سلول‌ها به آن ناحیه می‌شود به طوری که پس از یک تا دو روز یک واکنش پوستی موضعی به صورت قرمزی و یا برجستگی پوست وجود خواهد داشت.


متخصصان با اندازه‌گیری قطر این ضایعه به بررسی احتمال ابتلای آن فرد به سل می‌پردازند. بر این اساس، چنانچه قطر این برجستگی پس از گذشت ۴۸ ساعت از ۱۰ میلی‌متر بیشتر باشد، معنی‌اش این است که آن فرد به بیماری سل مبتلا شده است.




البته ثبت شدن این قسمت نشان دهنده وجود یک عفونت فعال نیست بلکه تنها آلودگی به میکروب سل را در یک دوره زمانی از طول زندگی نشان می‌دهد اما میکروب‌ سل در صورت بروز ضعف سیستم ایمنی می‌تواند دوباره بیدار شده و سل ثانویه را ایجاد کند. در این حالت هر قسمتی از بدن که میکروب سل در آنجا قرار گرفته می‌تواند تحت تاثیر این بیماری قرار بگیرد.

سل ثانویه به طور معمول خود را به صورت علایمی مانند سرفه‌های طولانی حاوی خون، درد قفسه سینه، تب، لرز، تعریق، کاهش وزن و اشتها، رنگ‌پریدگی و خستگی زودرس نشان می‌دهد اما قادر است بسیاری از سیستم‌های بدن از جمله غدد لنفاوی، قلب، کلیه، مفاصل، ستون مهره‌ها و مغز را هم درگیر کند. خوشبختانه پیشرفت علم و بروز آنتی‌بیوتیک‌های جدید از جمله ایزونیازید و ریفامپین تغییرات اساسی در درمان بیماری سل ایجاد کرده‌اند و در صورت مصرف به موقع قادرند از بروز یا پیشرفت بیماری سل جلوگیری کنند.کخ علیه وبادر سال ۱۸۸۳ در حالی که کخ هنوز مشغول ادامه کارهایش درباره سل بود، به عنوان رهبر کمیسیون آلمانی وبا برا ی بررسی شیوع وبا به مصر فرستاده شد.
او توانست میکروب وبا را در آنجا کشف کند و کشت‌های خالص آن را با خود به آلمان بیاورد. او همچنین در سفر به هند نیز در مورد شیوع وبا در آن کشور به تحقیق پرداخت.
کخ بر اساس دانش زیست‌شناسی میکروب وبا و نحوه انتقال آن اصولی را برای کنترل همه‌گیری‌های وبا تدوین کرد که در سال ۱۸۹۳ در درسدن آلمان به‌وسیله دولت‌های قدرتمند آن‌زمان اروپا مورد پذیرش قرار گرفت و مبنایی برای روش‌های مهار وبا شد که هنوز نیز کاربرد دارد.




مرگکار او در زمینه وبا جایزه‌ای ۱۰۰ هزار مارکی را هم برای او به ارمغان آورد، همچنین تاثیر مهمی در طرح‌ها برای حفظ بهداشت منابع آب داشت. نکته مهم در این میان، نقش اساسی دکتر کخ در کشف عامل بیماری سل و انجام تحقیقات زیاد در این‌باره است. خدمات پرشمار وی به نوع بشر باعث شده‌اند تا حتی یکی از کوه‌های ماه را به نام او نام‌گذاری کنند.


جالب اینجاست که هیچ‌کدام از میکروب‌هایی که او با آنها سروکار داشت، نتوانستند موجب مرگ دکتر کخ بشوند بلکه وی در خرداد ماه سال ۱۹۱۰ و در حالی که ۶۶ ساله بود، در اثر حمله قلبی درگذشت.

منابع :ویکی پدیا ، آکاایران ، تبیان ، ویستا و گروه سلامت سیمرغ
باز نشر : سایت علمی نخبگان جوان