لیست سازهای اصیل ایرانی :

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

• شمشال:
  سازی است از خانوادهً آلات موسیقی بادی، از ردهً نای. نواختن این نی در کردستان ایران بسیار متداول است. ساختمان آن تشکیل می شود از یک استوانهً فلزی که دارای شش سوراخ در رو و یک سوراخ در پشت است. آوایش بم وبیشتر خاص حوزهً درویشان است. گاه اوقا ت در مراسم مذهبی نیز در تکیه ها از آن برای همراهی ذکر و یا مناقب خوانی استفاده می کنند. طريقه ي سا ختن شمشال شمشال سازي است بادي كه از ني ساخته ميشودو در جا هايي كه به ني دسترسي ندارند از الياژ برنج و ساير فلزات استفاده ميشودودر گذشته نيز از استخوان بال عقاب ساخته ميشده است طرز ساختن ابتدا چهل الي پنجاه cmرا بريده و داخل ان شير ريخته و بعد از جذب شير داخل ان را روي لانه مورچه اي گذاشته تا محتويات داخل ان را كاملا ميخورند و پوسته ي بسيار سبك و نازكي از ان باقي ميماند.براي زيبايي و استحكام ني تكه چوب تري از جنس البالوي و حشي را به ضخامت شمشال تهيه ميكردند پوست انرا بصورت حلقه هايي به اندازه هايي متساوي در مياوردند و حلقه ها را به تناسب سليقه ي خودبه فاصله ها مورد نظر بر ني سوار ميكردند و بدين صورت شمشال را زيبا ميدادندو استحكام ان چند برابر ميشد البته ناگفته نماند چون هوا داخل ني ميرود تاثير بسزايي در داخل صداي شمشال .ميگذاردسپس از cm4مانده به انتهاي ني به قطر نيمcmتعداد6الي7 سوراخ به فاصله هاي 3 cm تعبيه ميشود.عاليترين نوع شمشال را نوازنده ان ميسازد.
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

شیپور:

شیپور یا بوق، سادهترین ساز بادی برنجی است. در این ساز وسیلهای برای تغییر ارتفاع وجود ندارد و نوازنده باید با تغییر دادن حالت لبها و دهان خود نتها را عوض کند.

شیپور بیشتر در عرصهٔ نظامی برای اجرای علامتهای صوتی مانند بیدارباش بکار میرود.

در ایران در بعضی از عزاداریهای ماه محرم یا در تعزیه نیز بکار میرود.

ساز کورنت نوع کلیددار شیپور است. ساز ساکسیفون نوع تکمه ای شیپور است

«از مهمترین مُهرنگاره های خنیاگری (:موسیقی) در جهان؛ باید از آنچه که در "چوغامیش" خوزستان برجای مانده، یاد کرد که در سالهای ۱۹۶۱-۱۹۶۶ میلادی، یافت شده است. این مهرنگاره ۳۴۰۰ ساله؛ سیمایی از بزم رامشگران را نشان میدهد. در این بزم باستانی، دسته ای خنیاگر(:نوازنده) دیده میشوند که هر کدام، به نواختن سازی سرگرم هستند. چگونگی نواختن و نشستن این رامشگران، نشان میدهد که آنها، نخستین دسته خنیاگران(:ارکستر) جهان هستند. در این گروه رامشگران، میبینیم که نوازنده ای "چنگ" و دیگری "شیپور" و آن دیگر "تنبک" مینوازد. چهارمین رامشگر در این میان، خواننده ای است که "آواز" میخواند.

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

شیپور:

شیپور یا بوق، سادهترین ساز بادی برنجی است. در این ساز وسیلهای برای تغییر ارتفاع وجود ندارد و نوازنده باید با تغییر دادن حالت لبها و دهان خود نتها را عوض کند.

شیپور بیشتر در عرصهٔ نظامی برای اجرای علامتهای صوتی مانند بیدارباش بکار میرود.

در ایران در بعضی از عزاداریهای ماه محرم یا در تعزیه نیز بکار میرود.

ساز کورنت نوع کلیددار شیپور است. ساز ساکسیفون نوع تکمه ای شیپور است

«از مهمترین مُهرنگاره های خنیاگری (:موسیقی) در جهان؛ باید از آنچه که در "چوغامیش" خوزستان برجای مانده، یاد کرد که در سالهای ۱۹۶۱-۱۹۶۶ میلادی، یافت شده است. این مهرنگاره ۳۴۰۰ ساله؛ سیمایی از بزم رامشگران را نشان میدهد. در این بزم باستانی، دسته ای خنیاگر(:نوازنده) دیده میشوند که هر کدام، به نواختن سازی سرگرم هستند. چگونگی نواختن و نشستن این رامشگران، نشان میدهد که آنها، نخستین دسته خنیاگران(:ارکستر) جهان هستند. در این گروه رامشگران، میبینیم که نوازنده ای "چنگ" و دیگری "شیپور" و آن دیگر "تنبک" مینوازد. چهارمین رامشگر در این میان، خواننده ای است که "آواز" میخواند.

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

غژک:
قیچک:
قیچک یا غیچک و یا غژک, ساز نسبتا مهجوریاست که علیرغم اینکه سالها در گروههای مختلف از جمله ارکستر سازهای ملی (استاد پایور) و عارف و شیدا مورد استفاده قرار گرفتهاست, کمتر به عنوان تکنواز و یا همنواز آواز مطرح شده است.
قیچک لفظی ترکی است و به معنی آواز با گریه و ته گلو می باشد. در نوشته ها, از سابقه حضور قیچک در دوره های ساسانی و دوره ای بعدی صحبت شده است.
نمونه ای از نوازندگی قیچک
استاد روحالله خالقی در توضیح سابقه کمانچه اشاره میکنند که در ایران قبل از اسلام, سازی موسوم به غژک یا غژ معمول بوده است. ایشان ذکر میکنند که خود این ساز را در بلوچستان در شهرهای داورپناه و ایرانشهر دیدهاند که غیچک نامیده میشده است.
طبق نظر استاد خالقی, غیچک سازی است شبیه به کمانچه با آرشه (کمانه) که از چند تار مو تشکیل شدهاست و تعداد سیمهای آن را بیشتر از کمانچه ذکر میکنند. به اعتقاد ایشان این ساز با غیچک اصلی تفاوت دارد و در گذشته بیش از ۲ سیم نداشتهاست. حتی طبق نوشته «لاند» در کتاب تجسس گامهای غرب این امکان وجود دارد که این ساز در گذشته آرشهای نبوده باشد. فارابی هم در کتاب خود به غیچک اشارهای نمیکند ولی از رباب یاد میکند که شبیه به غیچک است و بدون کمان نواخته میشود.البته ساختار رباب و قیچک امروزه تفاوت بسیاری با هم دارد. در فرصتهای آتی به بررسی ساز رباب هم خواهیم پرداخت.
جنس قیچک از چوب توت است. امروزه شکم این ساز از دو قسمت مجزا از یکدیگر تشکیل یافته، قسمت تحتانی کوچک تر و به شکل نیم کره است که بر سطح مقطع جلو پوست کشیده شده و روی پوست خرک ساز قرار دارد. قسمت بالائی بزرگ تر، مانند چتری روی قسمت تحتانی قرار گرفته و هر دو قسمت توسط سطحی منحنی از عقب به هم اتصال یافته اند و در نتیجه در جلو یا بین دو قسمت حفره ای تشکیل شده است. سطح جلوئی قسمت بالا، جز در ناحیه وسط که زیر گردن ساز قرار گرفته به صورت دو شکاف پهن باز است. دسته ساز تقریبا در نصف طول خود روی شکم قرار گرفته و نیمه دیگر در بالا به جعبه گوشی ها متصل است و دسته فاقد «دستان» (پرده) است.
سر متشکل است از جعبه کوچک (محل قرار گرفتن چهار گوشی، هر دو گوشی در یک طرف آن) و یک زائده منحنی شکل برای آویختن ساز که کمی به عقب برگشته و جهتی افقی یافته است.
قیچک اساساً جزو دسته سازهای محلی بوده که در سال های قبل از انقلاب و با حمایت وزارت فرهنگ و هنر وقت, به شهر آورده شده و نه تنها ساختمان و کوک آن را تکمیل و تنظیم کرده اند، بلکه آن را به سه اندازه مختلف «قیچک سوپرانو» به طول ۵۶/۵سانتیمتر، «قیچک آلتو» (۶۳سانتیمتر)، و «قیچک باس» به همان نسبت بزرگ تر ساخته اند .تمام انواع بالا چهار سیمه است.
طول سیم مرتعش در قیچک سوپرانو=۳۵/۵، در قیچک آلتو = ۳۷/۵ و قیچک باس ۷۰ سانتیمتر است. وسعت هر یک از انواع حدود سه اکتاو است. قیچک سوپرانو, سازی است که قابلیت تکنوازی و همنوازی هر دو را حائز است ولی دو نوع بعدی (آلتو و باس) بیشتر به منظور همنوازی در ارکستر به کار می رود. آرشه قیچک، پس از استاندارد شدن ساز عینا همان آرشه ویولون است.
قیچک از انواع سازهای محلی است که در سالهای اخیر به شهر آمده و مورد استفاده قرار گرفته است و همانطور که استاد خالقی اشاره کردهاند بیشتر در نواحی جنوب شرقی ایران معمول است و در آن نواحی حتی، طبق عقیده و سنت اهالی، برای معالجه امراض به کار می رود. در سطح فوقانی شکم و پشت دسته سوراخ و حلقه ای است که دو تسمه بر آن الصاق می شود: یکی از تسمه ها را به کتف چپ و دیگری را به کمر می بندند و ساز در موقع نواختن تقریبا آزاد و آویزان می شود. اما نوازندگان شهری تمایل به استفاده از این تمهید ندارند. کوک قیچک محلی ثابت نیست ولی مسلم این که سیم ها تقریبا هیچ وقت نسبت به یکدیگر فاصله پنجم نداشته اند. آرشه (کمانه) در اصل (نوع محلی آن) شبیه به آرشه کمانچه است و امروزه در شهر از آرشه ویولون و ویولنسل در نواختن نوع شهری آن استفاده می شود.
از بین هنرمندانی که تا به حال در گروههای مختلف قیچک نواختهاند میتوان به استاد رحمتالله بدیعی، خانمها پروین صالح، پروین شکالور، زندهیاد حسین فرهادپور و اردشیر کامکار اشاره کرد

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

• قانون:
  قانون سازی است متعلق به خانوادهٔ قدیمی سیتار (Cythare)، که در سدههای میانه تحت عنوان Canon یا miocanon به اروپا برده شد. این ساز دارای یک جعبهٔ چوبی به شکل ذوزنقهاست که به وسیلهٔ دو انگشت سبابه و دو مضراب (که میان حلقهای که به انگشت کردهاند و خود انگشت قرار میگیرند) نواخته میشود. در بخشهای سازشناسی متون کهن موسیقی به سازی سه گوش، بیرون ساعد، با سطحی مجرد تنها، دارای هفتاد و دو وتر آن یک کوک میگرفته با تاری از ابریشم و گاه از روده و گاه از مفتول سیم اشارت رفتهاست که همانند چنگ نواخته میشدهاست. قانون از سازهایی است که از کهن در موسیقی ایرانی به کار میرفته و توانایی بیان گوشههای موسیقی ایرانی را دارد. ولی مدت مدیدی است که در سرزمین ما ناشناخته مانده، در حالی که در کشورهای همجوار سالها است که ازاین ساز استفاده شدهاست. کمابیش از نیم قرن پیش تا کنون، موسیقیدانان ایرانی به اجرای این ساز روی آوردهاند.
  
  
  
  
  
  
  
  
  

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

کمانچه:
پروفسور"آلبرلاوینیاک" Alber Lavinak در کتاب خود تحت عنوان موسیقی و موسیقیدان ها نوشته است:" ما باید سرمنشاء ویولون و آلات هم خانواده آن را که ویولون سردسته همه آنهاست در هند و در زمان "راوانا" Ravana پادشاه سیلان که در حدود 5 هزار سال قبل از میلاد مسیح می زیسته بیابیم؛ در آن زمان سازی بنام "راوناسترن" Ravanastron ابداع شده که به نظر می رسد قدیمی ترین ساز آرشه ای در جهان باشد. در آن عصر ابتدایی نظیر این ساز در دست راهبان وابسته به فرقه های بودایی بوده است. این آلت موسیقی ابتدایی شامل تمام اجزای تشکیل دهنده ویولون بوده مانند جعبه تشدید، دسته و پیچ تنظیم کننده موی آرشه و اولین نوع پیشرفته آن "امرتی"Emerti نام داشته و بعدها به "کمان آگوز "Kaman Aguz تبدیل شده است. کمان آگوزنام سازی معمول بین اعراب و ایرانی ها بوده است. اسامی سازهایی از این دست مانند "ربب"Robob ،"ربل" Robel، "ربک" Robak و"ربکیشنو" Robakishno نقصان تاریخی را جبران می کند زیرا این اسامی خود مشخص کننده ریشه خانوادگی این سازها هستند. با توجه به واژه های ربب، ربل، ربک و کمان آگوز و نیز تصریح لاوینیاک که این سازها بین اعراب و ایرانی ها معمول بوده به سادگی پی می بریم که روبب، ربل و ربک به ظن قوی همان "رباب" متداول در زبان فارسی است و کمان اگوز که به صورت کمانچه عجوز Ajuz هم ثبت شده، احتمالا کمان آگوز بوده که ترکیبی است از دو واژه فارسی . ذکر این نکته ضروری است که هم اکنون در بیشتر کشورهای عربی نام ویولون را "کمنجه" Kamanjeh گذاشته اند. به طوری که لاوینیاک می نویسد این دسته از سازها یعنی کمان اگوز(کمانچه)، ربب، ربل و ربک در قرون وسطی از کشورهای عربی به اروپا راه پیدا می کند و پس از مدتی اروپائی ها تحت تاثیر این آلات موسیقی سازهایی به نام "وی یِل" Viol ،"وی یُلا" Viola و نوع کامل آن را به نام ویولون Violin ساختند. کمانچه در دایره المعارف فارسی این گونه معرفی می شود: "از سازهای زهی قدیم ایران و در واقع نوع تکامل یافته رباب است." روح الله خالقی نیز در کتاب سرگذشت موسیقی ایران، کمانچه را تکامل یافته رباب می داند. این که آیا پیش از اسلام هم در ایران رواج داشته یا نه، تا کنون سندی بدست نیامده است.
در نواحی استان بلوچستان ایران، سازی شبیه به آن وجود دارد که در آن جا "سرود" Sorud نامیده ولی در خارج از بلوچستان به قژک Qajak یا قیچک Qichak شناخته می شود. تعداد سیم های سرود از کمانچه بیشتر است.
قدیمی ترین نشانه های ساز کمانچه در ایران، مربوط به قرن چهارم هجری (950 میلادی) است که در نقاشی های کتاب موسیقی الکبیر ابونصر فارابی می توان یافت. وی در کتاب خود از این ساز که فقط دو سیم داشته است، با عنوان رباب نام می برد و حتی وجود رباب تک سیمی را هم ناممکن نمی داند. رباب در واقع نام عربی کمانچه است و همچنان شکل ساده ای از آن با همین نام در بین نوازندگان سنتی عرب همچنان نواخته می شود. ترک زبانان به آن "ایکلیگ" Iklig می گویند و در ترکمنستان این ساز را با نام "قیچک" یا "قژک" می شناسند. کمانچه علاوه بر ایران در فرهنگ های چینی و آسیای جنوب شرقی با نام های مختلف وجود دارد. در موسیقی سنتی چین آن را با نام "ارهو" Erhu می شناسند. این ساز در هند، عراق، آذربایجان، گرجستان، داغستان و ارمنستان نیز نواخته می شود.
کمانچه در دوره صفویه یکی از سازهای اصلی موسیقی شهری ایران بوده است. یکی از نقاشی های عمارت چهلستون اصفهان مربوط به مجلس بزم شاه عباس، نوازنده کمانچه ای را در کنار سازهایی مثل نی، قانون، دف و نوعی ساز مضرابی شبیه به تار نشان می دهد.
کمانچه در دربار قاجار نیز یکی از سازهای اصلی به حساب می آمد. علاوه بر این، از گذشته های دور و نزدیک شکل های گوناگون این ساز تقریباً در همه فرهنگ های بومی ایران یافت می شود. از جمله می توان به انواع کمانچه های ترکمنی، مازندرانی، آذربایجانی، لری، کرمانجی و بختیاری اشاره کرد. نخستین صدای ضبط شده کمانچه در اوایل قرن بیستم میلادی انجام شد که شاخص ترین نمونه های صوتی آن دوران، صدای کمانچه صفدر خان، باقر خان رامشگر و حسین خان اسماعیل زاده است.



نمونه 1: دو نمای کمانچه


نمونه 2: سرود، ساز آرشه ای بلوچستان


نمونه 3: عکس کمانچه از کتاب موسیقی الکبیر فارابی


نمونه 4: نوازنده کمانچه در مجلس بزم شاه عباس صفوی

ساختمان ساز

کمانچه یکی از سازهای زهی آرشه ای است که در حال حاضر چهار سیم دارد. تا اوایل قرن 14 خورشیدی (1900 میلادی) کمانچه دارای سه سیم بود. پس از ورود ویولون به ایران، با تأثیر گرفتن از الگوی آن، کمانچه های چهار سیم شکل گرفتند. البته پیش از این رویداد، کمانچه های شش سیم نیز کم و بیش در ایران رایج بودند ولی کم کم به فراموشی سپرده شدند. هم اینک فقط در نواحی مازندران واقع در شمال ایران می توان نوعی از کمانچه شش سیم را پیدا کرد.
کاسه تشدید این ساز با شکل کروی به دو روش ساخته می شود. روش قدیمی که به یک تکه معروف است و از تنه درخت به صورت یک پارچه تراشیده و سپس درون آن خالی می گردد. وزن این نوع کاسه ها کمی سنگین است و چرخش کمانچه را تا حدی مشکل می کند. در نتیجه صدای آن ها زیاد مطلوب نیست. در فرهنگ های مختلف از جمله آسیای جنوب شرقی کاسه تشدید این ساز گاه از فلز، نارگیل و کدو ساخته می شود.
اما در روش جدید با استفاده از ترکه های خم خورده و چسباندن آن ها در کنار هم، کاسه کروی شکل کمانچه ساخته می شود. چوب مورد استفاده معمولاً از درخت توت و گاه از درختان دیگر نظیر گردو، کاج و افراست. این نوع کمانچهها معمولاً خوش صداتر هستند و چون کاسه سبکی دارند، نوازندگی شان راحت تر است.
نوع دیگری از کمانچه با کاسه ای مخروطی شکل وجود دارد که نمونه های آن را عموماً در موسیقی های بومی ایران می توان یافت. این سازها به کمانچه های پشت باز معروف اند و بیشتر درغرب ایران در استان های لرستان و چهارمحال و بختیاری نواخته می شوند. کمانچه های پشت باز که به کمانچه لری شهرت دارند، دارای صدایی پر قدرت اند و چون کاسه ای سبک دارند، اجرای قطعاتی که نیاز به چرخیدن سریع کمانچه دارد، بر روی این سازها آسان تر است. کمانچه های لری تا اوایل قرن حاضر، سه سیم بودند ولی کم کم به چهارسیم تبدیل شدند.
قطر کاسه کمانچه رایج در موسیقی شهری ایران حدود 20 سانتی متر است. ولی نمونه های رایج در موسیقی های بومی اندازه های مختلفی دارند که کوچک ترین آن را در کمانچه ترکمنی می توان مشاهده کرد.
دسته کمانچه با استفاده از چوب گردو به صورت یک پارچه ساخته می شود. طول آن حدود 31 سانتی متر، قطر آن در محل شیطانک 35 میلی متر و در محل اتصال به کاسه 30 میلی متر است. بر روی دهانه کمانچه پوست کشیده می شود و این پوست معمولا پوست دل گاو، پوست ماهی، پوست بز، آهو و غیره می تواند باشد. در ترکمن صحرا از پوست نوعی سگ ماهی استفاده می کنند تا رطوبت محیط را جذب کند و تغییر صدا کمتر شود. اما در مناطق خشک، پوست قلب شتر می کشند که معمولا رطوبت کمتری را جذب می کند.
خرک واسطه ای از جنس چوب است که بین پوست و سیم ها قرار می گیرد و صدای حاصل از سیم ها را به داخل کاسه هدایت می کند تا در آن تشدید شوند. سیم ها با فشار خرک را به پوست می چسبانند. کمانچه به وسیله یک پایه که در قسمت سیم گیر به کاسه وصل شده است، روی پای نوازنده، روی صندلی و یا روی زمین قرار می گیرد.
همه کمانچه های امروزی چهار سیم دارند و در نتیجه چهار گوشی در انتهای دسته بر سر پنجه قرار میگیرد. سیم های این ساز از یک سو به سیم گیر وصل می شوند و از سوی دیگر در سر پنجه با چهار عدد گوشی مهار می گردند. کوک کردن ساز با همین گوشی های انجام می گیرد. سیم های ساز با کوک های مختلفی به صدا در می آیند. ولی رایج ترین آن ها سه کوک هستند که در شکل های 15 و 16 و 17 دیده می شوند.
کمانچه با وسیله ای به نام کمان نواخته می شود که امروزه به آن آرشه می گویند. طول آرشه حدود 60 سانتی متر است و با استفاده از یک چوب نازک با قطر متغیر 6 تا 4 میلی متر و موی دم اسب ساخته می شود. موی آرشه کمانچه بر خلاف سازهای زهی غربی بر روی چوب محکم کشیده نمی شود، بلکه نوازنده به تناسب آهنگ، هنگام نوازندگی، فشار آن بر روی سیم را تغییر می دهد. عوامل موثر در کیفیت صدای کمانچه عبارتند از: جنس چوب، ضخامت در نقاط مختلف کاسه، شکل کاسه، اندازه کاسه، چگونگی سطح کاسه از نظر تراش، نوع و ضخامت پوست، جنس، شکل، اندازه و محل قرار گرفتن خرک، شکل شیطانک، جنس سیم ها و زاویه اتصال دسته به کاسه.

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

مراژ:

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

بالابان: سازی است از خانوادهً آلات موسیقی بادی چوبی دو زبانه، از ردهً سورنای یا سرنا. زاکس به صورت بَلبان بر وزن خرامان نوشته وآن را یک نوع طبل بزرگ دانسته است. وسپس ذ یل آ ن را "شیپور

کردی"گفته است.

تار آذربایجان: سازی است از خانواده آلات موسیقی رشته ای مقیّد از رده تار..... تار. ً

تار آذربایجانی بیشتر در آذربایجان ایران، آذربایجان شوروی، قفقاز و بعضی از استانهای شمالی ایران، خاصه در قوچان و باجگیران معمول است واز لحاظ شکل ظاهر وچگونگی ساختمان، تفاوت هایی با تار

معمولی" تارتنور" دارد.

تاس: که بصورت طاس هم نوشته میشود، سازی است از خانوادهً آلات موسیقی کوبه ای درشت جثه مانند کوس. تاس شباهت زیادی به کوس یا تیمپانی یا تمبال دارد وبیشتر در استان کردستان ایران متداول است. تاس یا به قول فرنگیها تیمپانی، دو کاسهً فلزی است که روی آن را پوست میگیرند و آن را با دو تکه چرم

ضخیم مینوازند.

تمبور: سازی است زهی منسوب به اعراب و ایرانیان. از خانوادهً عود است و مانند ماندلین با مضراب نواخته میشود. این ساز دارای چهار سیم است که دو سیم آن همصدا و یکی به فاصلهً هنگام "اکتاو" کوک میشود. این ساز در زبان بلوچی تنبورک نامیده میشود"تنبورک دارای سه سیم است که با چهار انگشت نواخته می شود". ترکمن ها به آن دو تار میگویند:" دو تار سازی است شبیه به سه تار و پرده بندی آن بطرز مخصوصی است که با صدای ترکمنها و طرز خواندن آنها هماهنگی دارد. تنبور در خراسان نیز

نواخته میشود.

دمام: سازی است از خانوادهً آلات موسیقی کوبه ای که پوست در ساختمان آن بکار رفته است. استوانه ای است که دو طرف آن پوست کشیده اند و با دو کوبه به دو سوی آن مینوازند. در بوشهر این ساز را معمولأ با سنج، بوق، خرمهره یا سپید مهره در مراسم سوگواری به کار میبرند. باید متذکر شد که این ساز ویژهً کارزارها و مراسم سور و سوگواری ومجالس راندن ارواح خبیثه میباشد.

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

دمبک،دنبک،دمبلک یا تمبک نیز میگویند. ساختمان دمبک تشکیل میشود از استوانه ای چوبی، فلزی یا سفالی که بر دهانهً گشاد آن پوست کشیده اند و دهانهً دیگرش باز است و آن را چنان ساخته اند که زیر بغل قرار میگیرد و نوازنده با سر انگشتان دو دست از آن استخراج صوت می کند.

دُهُل: همان طبل است "دبدبه یا دمامه" و آن استوانهً مجوفی است که دو سوی آن را پوست کشیده اند. بنابراین از خانوادهً سازهای کوبه ای است که در ساختمانش پوست بکار رفته. دهل متداولترین ساز کوبه ای در اکثر صفحات ایران است. نام این ساز با اندک اختلاف در تلفظ "مانند دُل، دبل، دبال، داوُل و

نظایر اینها از همان ریشهً سانسکریت dholalaا ستخراج شده

.

دو زله: سازی است از خانواده آلات موسیقی بادی. ساختمانش تشکیل می شود از دو تکه استخوان باریک میان تهی که در کنار یکد یگر قرار داده شده اند و هر یک از استخوانها شش سوراخ دارد.

رباب: سازی است که نواختنش در پاره ای از استانهای ایران مانند خراسان و زاهدان هنوز هم رایج است. در زاهدان به آن هژده تاری نیز میگویند. این ساز دارای هجده رشته سیم از جنس فلز است که هم با مضراب و هم با ناخن نواخته میشود. شش رشته از سیمها اصلی و دوازده رشتهً آن واخون یا فرعی یا

عنوان پدال را دارند.

سرود: سازی است از خانوادهً آلات موسیقی رشته ای مقیّد، از ردهً رباب. سرود دارای هشت سیم اصلی است که از روی خرک ساز میگذرند و به سیم گیر متصل می شوند و حدود شانزده سیم فرعی دارد که از وسط خرک عبور می کنند.این ساز بر خلاف رباب با مضراب نواخته می شود. در پاکستان و افغانستان و بلوچستان ایران این ساز را" سُرُد" مینامند.

سورنای: سازی است از خانوادهً آلات موسیقی بادی دو زبانه. این لفظ ترکیب می شود از دو کلمهً سور و نای یعنی نای بزم و سور. بر خلاف کرنای که ترکیبی است از کار و نای یعنی رزم و کار زار. سورنای سازی است که قدمت آن به پنج هزار سال پیش میرسد. ابتدا مصریها و آشوریها و بابلیها ویونانیها وایرانیها وعربها و سر انجام چینیها و اروپاییها با آن آشنا شده اند.

شمشال: سازی است از خانوادهً آلات موسیقی بادی، از ردهً نای. نواختن این نی در کردستان ایران بسیار متداول است. ساختمان آن تشکیل می شود از یک استوانهً فلزی که دارای شش سوراخ در رو و یک سوراخ در پشت است. آوایش بم وبیشتر خاص حوزهً درویشان است. گاه اوقا ت در مراسم مذهبی نیز در

تکیه ها از آن برای همراهی ذکر و یا مناقب خوانی استفاده می کنند.

غیچک: سازی است از خانوادهً آلات موسیقی رشته ای مقیّد که با آرشه یا

کمانه نواخته می شود. و به همین سبب اکثر فرهنگها غژک یا غیچک

و یا قچک را کمانچه معنا کرده اند.

کرنا یا کرنای: سازی است از خانوادهً آلات موسیقی بادی فلزی. در میان سازهای بادی ابتدایی، کرنا بزرگترین آنهاست.چون کرنا سوراخی بر بدنه ندارد قادر به استخراج نغمات متنوع نیست.لازم به تذکر است که در نواحی مختلف ایران، جنس و طول کرناها مختلف است.

نای انبان: سازی است از خانوادهً آلات موسیقی بادی که به آن نی انبان، نای مشَک، نای مشکک و

خیک نای نیز میگویند.

نقاره: سازی است از خانوادهً آلات موسیقی کوبه ای درشت جثه که به آن کوس نیز میگویند.این ساز از دو کاسه تشکیل شده که بر روی آن پوستی کشیده شده.

این ساز در نواحی مختلف ایران با اندازه های مختلف وجود دارد و مورد استفاده قرار میگیرد.

http://www.forum.98ia.com/t1263567-4.html

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

اگر دوستان در خصوص این پست مطلب مناسبی دارند ارسال فرمایند
ممنونم