با نوای موسیقی خراسان

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

موسیقی خراسان، نوای آیینی
آشنایی: نمی توان از موسیقی خراسان یا دقیق تر بگوییم، موسیقی نواحی شمال خراسان، نیشابور صحبت کنیم و نقش و تاثیر آداب و رسوم و نگاه آیینی را در این موسیقی نادیده بگیریم. از سوی دیگر این موسیقی از اقلیم آن نیز متاثر بوده و به همین دلیل به دو بخش کوهپایه ای و جلگه ای تقسیم بندی شده است. در موسیقی کوهپایه ای، تاکید روی آواز بوده و موسیقی مناطق جلگه ای بیشتر متکی به سازهاست. منطقه شمال خراسان، محل گردآمدن اقوام مختلف است و این چند فرهنگی روی موسیقی مردم این منطقه نیز اثر و البته اثر مثبت داشته است. با اینکه این منطقه به لحاظ جغرافیایی، منطقه کوچکی است اما موسیقی آن به دلیلی که اشاره شد، غنی است و دلیل آن تاثیرپذیری موسیقی این منطقه از اقوام کرد و ترک و ساکنان بومی آن است.

چه می نوازند؟

دوتار: از اسمش پیداست که این آلت موسیقی دو سیم دارد. این ساز معمولا نه با مضراب بلکه با ناخن نواخته می شود. کاسه آن از چوب شاه توت و دسته آن از چوب زردآلود و گردو ساخته شده و در قدیم به جای سیم ها از ابریشم استفاده می کردند. نکته جالب اینکه محمدحسین یگانه معتقد بود بهترین صدا زمانی از دوتار شنیده می شود که سیم های تار هم از جنس خود تار باشند. به همین دلیل سیم تا را از ابریشم تهیه می کرد. ابتدا دوتار ساخته و سپس سه تار و تنبور متولد شدند. این ساز در شهرهایی مانند اسفراین، بجنور، درگز و قوچان نواخته می شود، اما در جنوب خراسان نیز در بعضی شهرها مانند کاشمر، بردسکن، تربت جام، خواف و سرخس نوای آن ساز شنیده می شود.
در بخش هایی از استان مازندران نیز با کمی تغییر در این ساز آن را می نوازند. البته در خود خراسان نیز میان دوتاری که در سمت شمال و جنوب ساخته می شود، تفاوت هایی وجود دارد. به همین دلیل از اسامی چون دوتار شمال و جنوب خراسان، دوتار مازندران و دوتار ترکمن استفاده می شود. از نوازندگان چیره دست تار خراسانی می توان به استاد ذوالفقار عسگریان، عبدالله امینی و استاد غلامحسین پورعطایی اشاره کرد.

قشمه: ظاهرش ساده است و شاید این مساله را نشان نمی دهد که قشمه بتواند یک اکتاو کامل یعنی هفت نت اصلی را بنوازد. این آلت موسیقی بادی ویژه شمال خراسان بوده و از دو نی به طول 20 سانتی متر که به هم چسبیده اند، درست شده است. این ساز البته در مراسم شادی مردم کردستان نیز نواخته شده و به لهجه محلی به آن دو زه له می گویند.

دایره: ساز کوچک کوبه ای که نوای آن را شبیه دف می دانند، دایره است. این ساز البته به لحاظ ساختار و تکامل بسیار متفاوت از دف است. دایره غیر از کشور ما در ازبکستان، افغانستان و تاجیکستان نیز نواخته می شود.
گونه شناسی
گویش خاص مردم این منطقه روی فراز و فرودهای ملودی نیز تاثیر گذاشته و شکست های ریتمیک در ملودی ایجاد می کند. یکی از شاخص ترین آنها، مقام هرای است که در فواصل اجرای موسیقی، آواز دشتی خوانده می شود. این مقام، حزن انگیز است.

موسیقی آوازی: این نغمه ها وام گرفته از وقایع تاریخی، داستان های اساطیری و مراسم آیین است. شاهنامه فردوسی در این میان شاخص ترین بهانه آوازی مردم منطقه است. پرش های ملودی که روی فواصل خاص موسیقی شدت و ضعف می گیرد، از ویژگی های این موسیقی است.

موسیقی سازی: کلام همراه با ساز، بیان کننده فرهنگ و داستان های مردم این منطقه است.

نکته خاص:
- موسیقی نیشابور: شهر نیشابور یکی از مراکزی است که موسیقی خراسانی را می توان در آن شیند. این موسیقی متاثر از سبک ساسانی مقامی سنتی است. از چهره های موسیقی شهر نیشابور می تواند به راتبه نیشابوری و پرویز مشکاتیان اشاره کرد.

- بخشی ها: این لقب ویژه بخشی ها از مردم شمال خراسان است که شغل اصلی شان کشاورزی است اما دوتارنوازان ماهری در بین آنها وجود دارد که از طریق آن بسیاری از روایت ها و نواها را سینه به سینه به نسلی دیگر منتقل کرده اند. از معروف ترین آنها می توان به حاج قربان سلیمانی اشاره کرد. مردم ساکن قوچان، بجنورد و شیروان از اصلی ترین بخشی نوازان خراسانی هستند.



http://parsinews.ir/news/page/82b69e...ef0415723c4488