استاد شهریار و تخت جمشید

[Capitan Totti]

یکی از دلکش‌ترین سروده‌های شهریار، منظومه‌ی تخت جمشید است. شهریار در این سروده روانش به شامگاه تخت جمشید پرکشیده و با شکوهی تمام، ویرانی این بنای شگفت روزگار را به دست سپاه اسکندر در کالبد سروده‌ای به یاد ماندنی به تصویر کشیده است.

«این شعر، خیال وهم‌انگیز مردی ایرانی است که بال به نهان شب می‌گشاید و از فراز البرز به فراخنای تاریخ ایران ره می‌پیماید و با نگاه عبرت‌آمیز، استواری فرهنگ و تاریخ ایران را به غارتگران فرهنگ می‌نماید.»

از آن‌جا که انتشار تمامی این منظومه در این مجال مقدور نبود، تنها این چند برگ را ویژه‌ی برجسته‌ترین بیت‌های این مثنوی پرآوازه پیرامون حریق تخت جمشید ساختیم.

شب، ز تشییع غروب خورشید بازمی‌گشت به تخت جمشید

من هم از قله‌ی البرز خیال تاختم قافله را از دنبال

تا مقامی که شنیدم از شب قصر داراست خدا را به ادب

ماه در ابر خود از شرم نهان بحریم از حرم پادشهان

نیز داران سپاه جاوید زنده می‌گشت و زهم می‌پاشید

چشم‌ها خیره و تند و سرکش لیک ریزان چو شرار آتش

لیک غوغا به سبکبالی خواب خفه می‌گشت چو آتش در آب

آخر کار به تلقین سروش اسم شب دادم و خوابید خروش

اسم شب «آتش اسکندر» بود که سیه باد رخ چرخ کبود

رفتم از پله‌ی رفعت بالا رو بخرگاه حریم والا

نرده‌ها ریخته دندانه نما خنده می‌آیدش از غفلت ما

بعد سی قرن صباوت سیماست سنگ‌ها صیقلی و چهره‌نماست

رهزن چرخ زده راه قرون وین غنائم بسر راه نگون

می‌توان دید در آن معرض باد جام‌جم، افسرکی، تخت قباد

مدفن عشق و حمیت بینی قتلگاه مدنیت بینی

داریوشش بدل آتش و خون تخت و بخت و علمِ داد نگون

ناگهم شد به‌نظر پرده‌گشا سینمائی دو مخالف سیما

این یکی چشم و چراغ‌افروزان وان‌دگر شعله و آتش سوزان

این درخشیدن تخت جمشید وان فروخفتن قرص خورشید

این فرا بردن کاخ و سردر وان فرود آمدن اسکندر

این یکی را که صدش گل چیدم در دل پرده چنین می‌دیدم

یافت فرمان شهنشاه صدور به پی افکندن این کاخ سرور

کاروان‌ها به ‌غریو و به‌ قطار اوفتادند به راه از اقطار