قلمروی خزه گیان

[سید لفته فردزاده]

خزه‌ها گیاهانی هستند دارای ۱۲ هزار گونه متعلق به شاخه خزه‌تباران (Bryophyta).

این گیاه کندرشد از نخستین گیاهان زمینی به‌شمار می‌آید و اندام (ساقه و ریشه و برگ) ندارند بلکه ساختارهایی شبیه به آن دارند.خزه‌ها به وسیله هاگ تولیدمثل می‌کنند. این گیاهان ساختارهای عمودی ساقه‌مانند دارند. خزه ها فاقد آوند اند و از طریق اسمز سلولی آب را در سلول ها منتقل می کنند.

خزه گیان که در زمین‌های مرطوب می رویند معمولاً با جلبکهای داخل استخر ها و رودخانه ها اشتباه گرفته می شوند. هر چند که این گیاهان برای انسان چندان مغذی نیستند ولی غذای عمده گله‌های گوزن شمالی که منطقه را تحت سلطه خود دارند تشکیل می‌دهد. موارد کاربردی بسیاری از این گیاهان از جمله: تاثیرات ضدمیکروبی، بیومونیتورینگ آلودگی‌های هوا، خاک و آب، جلوگیری از فرسایش‌ها، غذای دام و طیور و ... از آنها در دنیا شناخته شده است. نوعی خزه به نام اسفاگنوم یا پیت دارای استفاده های گوناگونی می‌باشد.

خزه‌ها گیاهانی هستند که به طور گروهی می‌رویند و گاهی تشکی نرم و مخمل مانند و گاهی فرشی گسترده پدید می‌آورند.به ندرت می‌توان خزه‌ای را تنها پیدا کرد.در جنگل مانند فرشی سبز رنگ روی خاک مرطوب گسترده می‌شوند، روی قطعه چوب‌های در حال پوسیدن را می‌گیرند و در قسمت پایین پوست درخت ها می‌رویند.بهترین موقع برای دیدن خزه‌ها اول بهار است، یعنی وقتی که سایر گیاهان آن‌ها را نمی‌پوشانند. و همچنین اسپوروفیت های خزه در فروردین و اردیبهشت مشهود است.

جهت یابی با خزه گیانویرایش

{{خزه ها در محیط های مرطوب و نم دار می رویند و از این ویژگی در پیدا کردن جهت های جغرافیایی استفاده می شود. به گونه ای که اگر بر روی درختی خزه دیدیم در نیمکره ی شمالی آن وجه درخت که خزه دارد شمال است( یعنی در شمال درخت می روید) و طرف دیگر که خالی است جنوب. همچنین برای یافتن جهت در نیمکره ی جنوبی روش بالا عکس میشود. این بدان علت است که در نیمکره ی شمالی خورشید در جنوب آسمان حرکت می کند و در نتیجه سمتی از در خت همیشه رو به روی خورشید است و همواره خشک است که در نتیجه خزه ها نمی‌توانند در این سمت روبروی خورشید زندگی کنند. در نیمکره ی جنوبی خورشید در شمال آسمان حرکت می کند و در نتیجه خزه ها در جنوب درخت می رویند.}}

رشد و تولید مثلویرایش

خزه‌ها در بهار تولید مثل می‌کنند.ساقهٔ بلندی که کپسولی کوچک و بیضی شکل روی آن قرار دارد، از نوک هر شاخهٔ برگ دار می‌روید.

هاگ‌ها در درون این کپسول رشد می کنند و وقتی کپسول رسید، آزاد می‌شوند.حلقه‌های دندانه داری در محل اتصال کپسول و درپوش وجود دارد که، وقتی کپسول خشک می‌شود، به عقب خم می‌شود.هاگ‌ها بیرون می‌ریزند و باد آن ها را جابجا می‌کند.اگر هاگ ها درجایی مرطوب قرار بگیرند، جوانه می‌زنند و گیاهان نخ مانندی پدید می‌آورند.هر یک از این گیاهان جوانه‌هایی تولید می‌کنند که بعداً رشد می‌کند و خزهٔ تازه‌ای پدید می‌آورد.

بعضی از خزه‌ها نر هستند و برخی دیگر ماده.برای لقاح وجود آب ضروری است.قطره‌های بارانی که روی خزه‌ها می‌ریزد اسپرم گیاه نر را آزاد می‌کند و آن را بین گیاهان ماده پخش می‌کند.پس از لقاح، کپسول‌های هاگ دار می‌رویند و این چرخه دوباره شروع می‌شود.

چرخه ی جنسیویرایش

خزه گیان از گیاهانی هستند که بدون دانه تولید مثل جنسی می کنند. زندگی گیاه شامل دو مرحله ی گامتوفیتی (هپلوئیدی) و اسپوروفیتی (دیپلوئیدی)است. گامتوفیت خزه گیاه اصلی سبز آن است و بزرگتر از اسپوروفیت است. خزه دارای گامتوفیت نرو ماده است که در راس هر کدام به ترتیب آنتریدی و آرکگن تشکیل می شود. در آنتریدی٫ آنتروزوئید(گامت نر) و در آرکگن٫ سلول تخم زا(گامت ماده)که هر دو هاپلوئید اند از طریق میتوز تولید می شود. سپس آنتروزوئید از آنتریدی خارج شده و توسط آب های سطحی بوسیله ی دو تاژک٫ خود شنا کرده و خود را به درون آرکگن و به سلول تخم زا می رساند و در ارکگن با تخم زا لقاح یافته و سلول دیپلوئید تخم را می سازد. تخم(زیگوت) از درون آرکگن میتوز می کند و بزرگتر می شود و اسپوروفیت خزه که همواره متصل به گامتوفیت ماده است را بوجود می آورد. لازم به ذکر است که اسپوروفیت خزه فتوسنتز نمی‌کند و از نظر غزایی کاملاً به گامتوفیت سبز ماده وابسته است. پس از مدتی اسپوروفیت به مرحله ی بلوغ می رسد و دارای تار(میله)ی می شود که در راس آن کپسول(هاگدان) وجود دارد. در هاگدان سلولی دیپلوئید بنام سلول مادر هاگ میوز داده و هاگ(هاپلوئید) را بوجود می آورد. در این حالت خزه دوباره وارد مرحله ی هاپلوئیدی می شود. با بازشدن هاگدان هاگ ها پراکنده شده و در محیط مناسب مرطوب هر کدام رشد می کنند(از طریق میتوز) و دوباره گامتوفیت های نر و ماده را می سازند و این چرخه همواره ادامه می یابد. نکته ی جالبی که در خزه ها وجود دارد اینست که آن ها تنها یک نوع هاگ تولید می کنند ولی حاصل میتوز و رشد این هاگ ها دو نوع گامتوفیت نر و ماده است.

جهت یابی با خزه گیانویرایش

{{خزه ها در محیط های مرطوب و نم دار می رویند و از این ویژگی در پیدا کردن جهت های جغرافیایی استفاده می شود. به گونه ای که اگر بر روی درختی خزه دیدیم در نیمکره ی شمالی آن وجه درخت که خزه دارد شمال است( یعنی در شمال درخت می روید) و طرف دیگر که خالی است جنوب. همچنین برای یافتن جهت در نیمکره ی جنوبی روش بالا عکس میشود. این بدان علت است که در نیمکره ی شمالی خورشید در جنوب آسمان حرکت می کند و در نتیجه سمتی از در خت همیشه رو به روی خورشید است و همواره خشک است که در نتیجه خزه ها نمی‌توانند در این سمت روبروی خورشید زندگی کنند. در نیمکره ی جنوبی خورشید در شمال آسمان حرکت می کند و در نتیجه خزه ها در جنوب درخت می رویند.}}

منابعویرایش

دانشنامه رشد

دانشنامه آکسفورد
زیست شناسی و آزمایشگاه 2