آشنایی با ریشه های خونریزی گوارشی

[سونای]

وجود خون در مدفوع یا خونریزی های واضح از ناحیه مقعد دلایل زیادی دارد و خوشبختانه در بیشتر موارد هم بررسی های پزشکی نشان می دهد خطرناک نیستند و راحت با دارو یا جراحی برطرف می شوند ولی اهمیت تشخیص علت دقیق خونریزی آنقدر مهم است که به هیچ وجه نباید مراجعه به مطب پزشک را حتی یک روز هم به تعویق انداخت. همه خونریزی های دستگاه گوارش تحتانی در اثر بیماری های ساده ای مانند بواسیر یا شقاق مقعد اتفاق نمی افتند و شاید نشانه ای از وجود سلول های سرطانی باشند...

وقتی وجود خون در مدفوع با شکایت بیمار یا انجام آزمایش مسجل می شود؛ چند گزینه مقابل پزشک قرار می گیرد: خونریزی حاد است یا مزمن؟ علائم توام با آن کدام اند؟ خون خارج شده از روده چه مشخصاتی دارد؟

خونریزی حاد یا مزمن: نوع حاد تهدیدکننده حیات بیمار است و با حجم زیاد و اختلال در ثبات علائم حیاتی نمایان می شود ولی نوع مخفی بی سر و صداست و دیده نمی شود.

خونریزی قرمز یا تیره: روشن بودن یا تیره بودن خون (دفع خون سیاه: ملنا) مکان احتمالی ضایعه را نشان می دهد. خونریزی قسمت فوقانی روده بزرگ یا حتی روده کوچک، تیره (تغییر رنگ گلبول های قرمز) و خونریزی نواحی انتهایی مانند راست روده و مقعد به رنگ روشن هستند.

علائم همراه با خونریزی: گاهی خونریزی اصلا مشهود نیست و بیمار فقط با درد مداوم و منتشر شکم، خستگی، کسالت و حتی علائم کم خونی مانند لرزش، ضعف، رنگ پریدگی و... به پزشک مراجعه می کند.


خونریزی ناشی از ضایعات خوش خیم

هموروئید یا بواسیر، شقاق مقعد، زخم منفرد ناحیه راست روده، دیورتیکول و آنژیو دیسپلازی از رایج ترین علل خونریزی های خوش خیم محسوب می شوند:

هموروئید یا بواسیر: در اطراف مقعد کلاف های عروقی قرار دارند که به طور فیزیولوژیک به مکانیسم دفع کمک می کنند. گاهی به دلایل ارثی یا افزایش فشار شکمی ناشی از یبوست که دفع مدفوع را دشوار می کند؛ عملکرد کلاف عروقی دچار تغییر و به تدریج قوام کلافه ها شل می شود. در این حالت عروق متورم و داخل مقعد برجسته و با هر فشاری خونریزی ایجاد می شود. مشخصه اصلی خونریزی از مقعد؛ روشن، بی درد و کم حجم بودن آن است.

شقاق مقعد: برخلاف بواسیر، این بیماران از درد شدید و خونریزی از مقعد شکایت می کنند. ایجاد شکاف ها، ناشی از بد کار کردن روده بزرگ و یبوست شدید است. شقاق مقعد همیشه به دلیل یبوست رخ نمی دهد و بیمار باید معاینه و درمان با توجه به علت بیماری آغاز شود.

زخم منفرد ناحیه راست روده: این زخم معمولا در اثر یبوست به وجود می آید و با برخورد مدفوع سفت بدتر می شود ولی ضایعه مهمی که این زخم را پدید می آورد، پرولاپس داخلی روده یا افتادگی های مخاطی داخل راست روده است. برخی تومورهای اولیه در راست روده ممکن است ظاهری مشابه زخم های سطحی منفرد داشته باشند که پزشک باید آنها را از هم افتراق دهد. بیشتر مبتلایان جوان هستند و در بررسی کولونوسکوپی زخمی منفرد در ۸ تا ۱۰ سانتی متری مقعد مشاهده می شود. تنها علامت بیماری هم دفع خون است.

دیورتیکول: کیسه های مخاطی هستند که به داخل روده بیرون زدگی پیدا می کنند و وقتی از طریق کولونوسکوپی روده به آنها نگاه می کنیم، به صورت فرورفتگی های انگشتی شکل در لایه زیرین نفوذ کرده اند و چون عروق سطحی را با خود به داخل می برند، به شکل فتق درمی آید و با کوچک ترین فشار روده ای خونریزی می کنند. دفع خون می تواند روشن، واضح یا به صورت مخفی باشد. دیورتیکول علاوه بر خونریزی، درد و التهاب هم ایجاد می کند که در این مواقع انجام جراحی ضروری است.

آنژیو دیسپلازی: در این اختلال، عروق وریدی روده بزرگ تغییر شکل می دهند. بیماری بیشتر مختص افراد میانسال است. عروق تغییر شکل یافته، شکننده اند و در برخورد با مدفوع سفت دچار خونریزی می شوند.

خونریزی ناشی از ضایعات بدخیم

پولیپ ها و تومورهای بدخیم روده بزرگ از رایج ترین علل خونریزی های بدخیم محسوب می شوند:

پولیپ ها: خونریزی در پولیپ ها را می توان در گروه ضایعات پیش بدخیم قرار داد. این برجستگی های انگشتی از تکثیر سلول های مخاطی به وجود می آیند. اندازه و شکل های مختلف دارند و پیش زمینه سرطان روده بزرگ اند. حدود ۳۰ درصد افراد تا ۵۰ سالگی و ۵۰ درصد تا ۷۰ سالگی دچار پولیپ روده می شوند. البته همه پولیپ ها در آینده به توده های بدخیم تبدیل نمی شوند و حتما باید نوع پولیپ مشخص شود.

تومور بدخیم روده بزرگ: بیشتر اوقات در مراحل پیشرفته بیماری کشف می شوند. ضایعاتی که در طرف چپ روده هستند، خون قرمز روشن دفع می کنند که با درد یا بدون درد است (تومورهایی که به مقعد نزدیک ترند درد بیشتری دارند). ضایعاتی که در نواحی فوقانی روده بزرگ اند، دردهای منتشر شکمی و خونریزی تیره یا مخفی ایجاد می کنند که به صورت کم خونی و فقر آهن خود را نشان می دهند. کم خونی هم با ضعف، سیاهی رفتن چشم، بی حالی و کسالت همراه است. دردهای ادامه دار، تغییر در اجابت مزاج، تغییر در قطر مدفوع به خصوص در افراد بالاتر از ۵۰ ۴۰ سال از علائم هشداردهنده و نیازمند بررسی های فوری است.

بررسی آزمایشگاهی

در بررسی آزمایشگاهی بیمارانی که با شکایت خونریزی از دستگاه گوارش به پزشک مراجعه می کنند، معمولا آزمایش های زیر انجام می شود:

• آنالیز مدفوع: وجود گلبول های قرمز در مدفوع نشانه خونریزی داخلی از دستگاه گوارش تحتانی است.

• رکتوسیگموئیدوسکوپی و کولونوسکوپی: در این دو روش، سطح روده گوارش با دید مستقیم و از راه مقعد مشاهده و ضایعه پیدا می شود.


دکتر سیدرضا فاطمی

فوق‌تخصص بیماری‌های گوارش و کبد، دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی