امير پازواري، بررسي اشعار و احوال

[م.محسن]

شخصيت و زندگي اين شاعر نامدارِ طبري گويِ مازندراني داراي دو ويژگي بارز است: نخست تأثير شگرف او بر زندگي روزمره مردمي که در چند سده پيش مي زيستند و آناني که هم اکنون با اشعار او ٬ از جان و دل ٬ پيوندي ناگسستني دارند؛ ديگر دانسته هاي اندک ما از زندگاني و احوال شخصيِ او که هاله اي از افسانه آن را در بر گرفته و ٬ در قالب روايات ٬ سينه به سينه نقل شده و شخصيت معنوي وي را ٬ به عنوان يکي از بزرگ ترين شاعران طبري گوي ٬ برجسته ساخته است. او ٬ در سروده هايش٬ گاه خود را کَل امير (کربلايي امير) نيز خوانده و ٬ در تذکره ها و روايات شفاهي ٬ از او به نام هاي امير مازندراني و شيخ العجم ياد شده است نام وي برگرفته از دهستاني ٬ به نام پازوار ٬ ميان بابل و بابلسر است که گويند زادگاه او بوده است. هر چند از تاريخ دقيق ولادت وي اطلاعي در دست نيست ٬ از يکي از سروده هايش برمي آيد که در اواخر عهد صفوي يا اندکي پس از آن ٬ يعني در حدود سده 11-12 هجري ٬ مي زيسته است.

دانسته هاي اندک ما از زندگي امير مبتني بر روايات افسانه آميزي است که سينه به سينه نقل شده و زندگي او و سروده هايش را با آداب و رسوم ٬ ضرب المثل ها و ترانه هاي محلي پيوند داده است. اين در آميختگي چندان است که حتي اشعار ديگر شعراي طبري گوي قديم و جديد را نيز به وي نسبت داده اند به مَثَل ٬ اشعار امير پازواري ٬ از نظر ساختار زباني ٬ داراي لحن ويژه اهالي دشت و ٬ از لحاظ محتوا ٬ غالباًداراي مايه عرفاني است؛ حال آن که نمونه هايي از سروده هاي ديگر شعراي طبري گوي که در ديوان وي راه يافته ٬ از نظر ساختمان زباني ٬ داراي لحن ويژه مردمان کوهستان مازندران و ٬ به لحاظ محتوا ٬ هم سنخ با حال و هواي کوهستاني است .افزون بر اين، غالب اشکال ٬ واژه ها و معانيِ زبانِ شعري امير پازواري في الحال تا اندازه اي مهجوراست؛ اما اشعاري که ظاهراً از سروده هاي ديگر شعرا به ديوان وي راه يافته است با بازمانده زبان طبري امروز قرابت بيشتري دارد.

[م.محسن]

از اين رو ٬ روشن نيست که اين شاعرِ روستايي به راستي با ديوان شاعران پيش از خويش و منظومه هاي بيژن و منيژه ٬ يوسف و زليخا ٬ خسرو و شيرين و جز آنها آشنا بوده و قرآن و حديث و علوم ديني مي دانسته يا اين بخش از سروده هاي او متعلق به ديگران است.

درباره زندگاني امير ٬ رواياتي سينه به سينه نقل شده است. ميرزا محمّد شفيع مازندراني، که خود از اهالي مازندران (از بارفروش (بابل) نزديک زادگاه امير) بوده ٬ به خواهش برنهارد دُرْن 1805-1881 ،اين روايات شفاهي را ٬ در جلد نخست کنزالاسرار گردآورده است. بنا بر اين روايات ٬ امير روستازاده اي زراعت پيشه و جعفري مذهب بود و ٬ چنان که در سروده هايش نيز آمده ٬ در جواني به بيگاري و مزدوري در جاليز و کشتزارِ يکي از دهقانان پازوار ٬ به نام حاجي صالح بيگ ، روزگار مي گذراند و هم در آنجا به دختر ارباب ٬ به نام گوهر ٬ دل بست اما ٬ اندکي بعد ٬ رقيبي يافت که اتفاقاً هم نام او بود و ٬ در نزديکيِ جاليزِ صالح بيک٬ به ظاهر به چراي گوسفندان مي پرداخت و مهرِ گوهر در دل مي پرورد. ظاهراً امير ٬ پس از اين عشق پرسوز و گداز که آوازه وي را بلند ساخت ٬به شعر و شاعري روي آورد. اما ٬ در اين باره ٬ نيز داستاني وجود دارد. گويند امير ٬ پس از ديدارِ مکاشفه وارِ حضرت علي عليه السلام و عنايتِ امام به وي ٬ زبان به شعر گشود.

از برخي از سروده هاي امير برمي آيد که معشوق اهل پازوار نيست؛ چه ٬ شاعر گاه نشان او را به دشت کره سنگ در نزديکي آمل مي جويد و گاه در کوه لار و کناره رود هراز. برخي از سروده ها حاکي از ازدواج و نيز فرزند يافتن اوست؛ اما روشن نيست که او با گوهر ازدواج کرده يا همسر ديگري برگزيده است محل درگذشتِ امير پازواري به درستي روشن نيست؛ برخي آن را ٬ با اطلاق عام ٬ دارالمرز و برخي ديگر پازوار دانسته اند.

سبك

اشعار امير در قالب دو بيتي ٬ قطعه و غزل سروده شده است. اين نوع دو بيتي ها و قطعات چهار بيتي ٬ که در همه مصرع ها داراي قافيه و رديف يک سان است ٬ پيشينه اي کهن در ادبيات بومي مازندران دارد و حتي در دوره معاصر نيز شاعران طبري گويي ٬ چون نيمايوشيج ٬ به آن رو کرده اند. هر چند اشعار امير هجايي است ٬ مي توان اغلب دو بيتي هاي او را در ذيل زحافات بحر هزج آورد. عشق پاکِ روستايي ٬ پرهيزگاري ٬پارسايي ٬ گشت و گذار در طبيعت ٬ کشت و زرع و دامپروري مايه هاي اصلي شعر امير است.