اصول ایمنی آزمایشگاه شیمی
منبع :دپارتمان تخصصی شیمی
تاریخ نگارش : ۱۳۹۳/۰۵/۳
مقدمه
یاد گرفتن اصول اولیه و الزامات انجام یک کار، از انجام و اتمام آن کار مهمتر است. وقتی برای جلوگیری از سوختن دستگیره دستمان میکنیم، در برابر مواد شیمیایی که اثر خاموشی دارند باید اصول ایمنی را فراگرفت. در انجام آزمایشهای شیمی به خصوص در مقطع کارشناسی شیمی که آزمایشگاههای متعددی سپری میشود، توجه به اصول ایمنی آزمایشگاه لازم و ضروری است. این اصول ایمنی در نحوه انجام آزمایش، کار با دستگاه و مواد شیمیایی و توانایی مقابله در برابر حوادث احتمالی خلاصه میشود. رعایت این نکات به تنهایی سلامت آزمایش کننده را تضمین نمی کند، اما احتمال بروز خطرات را به حداقل کاهش می دهد. خطرهای متعددی در آزمایشگاه شیمی به طور طبیعی وجود دارد، بنابراین لازم است همواره در آزمایشگاه و در طول آزمایش، با هوشیاری و دقت در آزمایشگاه شیمی، این خطرات را نیز تا حد مطلوبی کاهش داد.
در یک آزمایشگاه ایمن و استاندارد و در صورت رعایت موارد ایمنی حوادث یا جراحات به ندرت اتفاق می افتند. وقتی یک حادثه یا جراحت اتفاق می افتد عموماً به دلیل رعایت نکردن نکات ایمنی و بی توجهی به آن هاست.
۱-ورود به آزمایشگاه:
در هنگام ورود به آزمایشگاه، باید از خطرات مواد شیمیایی و خطرهای ممکن در آزمایش ها اطلاعات کافی داشته باشید. اهمیت این که دانشجویان بدانند چه خطرهایی در آزمایشگاه وجود دارد، چگونه از آن ها دوری جویند و در صورت خارج شدن آزمایش از کنترل چگونه عمل کنند، بر هیچ کس پوشیده نیست.
بهترین راه برای جلوگیری از حوادث، آشنایی با خطرات ممکن در آزمایشگاه است. هر آزمایشی، بدون توجه به این که چند بار در گذشته انجام شده است، می تواند خطرات زیادی را به همراه داشته باشد. نکته ای که همواره باید به آن توجه داشته باشید آن است که شما باید تمام مواد شیمیایی در آزمایشگاه را بسیار خطرناک و سمی قلمداد کنید، مگر آن که از بی خطر بودن ماده اطمینان کامل داشته باشید و این نکته بدان معنی است که رعایت نکات ایمنی در مواجه با مواد شیمیایی الزامی است.
۲-لباس کار آزمایشگاه
-پوشیدن روپوش آزمایشگاهی در محیط آزمایشگاه الزامی است.
-استفاده از عینک ایمنی در هر شرایطی الزامی است. خطر پاشیدن مایعات و مواد شیمیایی به چشم همواره وجود دارد.
- استفاده از لنزهای چشمی در آزمایشگاه مجاز نیست. با توجه به تعدد استفاده از این لنزها در خانم ها توجه به این نکته لازم است که عینک های ایمنی از پاشیده شدن مایعات به چشم جلوگیری می کنند، اما چشمان را از بخارات محافظت نمی کنند. بخار بعضی مواد شیمیایی باعث جذب رطوبت موجود در چشم می شود، در نتیجه برای برداشتن لنزها مجبور به عمل جراحی خواهید شد.
-پوشیدن کفش های جلوباز و پوشیدن کفش پاشنه بلند در محیط آزمایشگاه غیر مجاز است زیرا در صورت ریختن مواد شیمیایی روی پا، پوست پا صدمه خواهد دید.
-پوشیدن شلوارک و دامن های بالاتر از زانو در محیط آزمایشگاه غیر مجاز است، زیرا مواد شیمیایی در صورت ریختن بر روی پوست برهنه، باعث جراحت و یا سوختگی می شوند.
- در صورت امکان از به دست کردن ساعت، جواهرات و انگشتر در محیط آزمایشگاه خودداری شود، زیرا ممکن است با جذب بخارات شیمیایی، موجب بروز خارش و التهاب پوست زیر خود گردند.
- هرگز لباس هایی را که آویزان و گشاد (مانند لباس های آستین گشاد) هستند در آزمایشگاه به تن نکنید، زیرا ممکن است هنگامی که شما در حال کار با چراغ بونزن هستید آتش گرفته و باعث سوختگی گردند.
-داشتن موی خیلی بلند همانند لباس های گشاد و آویزان در محیط آزمایشگاه غیر مجاز است زیرا ممکن است در اثر تماس ناخواسته با شعله آتش بگیرند و یا به مواد شیمیایی آغشته گردند.
-گوش دادن به رادیو و دستگاه های صوتی در محیط آزمایشگاه غیر مجاز است، زیرا گوش دادن به آن ها موجب غفلت فرد آزمایش کننده از اطراف خود می گردد و او را از شنیدن توضیحات مسؤول آزمایشگاه باز می دارد.
۳-تچهیزات ایمنی برای آزمایشگاه
۱-۳-خاموش کننده ها
۳ نوع از خاموش کننده های حریق عمومی وجود دارد.
- خاموش کننده های آبی برای حریقهایی با مواد قابل احتراق عادی از قبیل چوب و کاغذ
- پودر خشک شیمیایی موثر در مقابل اکثر حریقها ، اما اختصاصا شامل مایعات آتش گیر و فلزات و حریقهای الکتریکی
- دی اکسید کربن مفید برای حریقهای کوچک شامل مایعات آتش گیر و برای استفاده محدود اطراف ابزار و تجهیزات الکترونیکی مفید می باشد .
بسته به پتانسیل خطرات یک آزمایشگاه ممکن است بیشتر از یک نوع خاموش کننده در هر اتاق موجود باشد. خاموش کننده های هالوژن در اتاقکهای الکترونیکی ویژه با تجهیزات کامپیوتری به کار میرود.
۲-۳-پتوهای حریق
در محلی به آسانی در دسترس نزدیک هر آزمایشگاه قرار گیرد.
۳-۳-دوشهای ایمنی
دوشهای ایمنی در محل مناسبی در آزمایشگاه قرار میگیرد. در حوادثی که در آن اسیدها ، سودسوز آور یا سایر مایعات مضر ، آتش گرفتن لباسها و دیگر فوریتها وجود دارد ، مورد استفاده قرار میگیرد .
۴-۳-شوینده های چشمی :
اهمیت شوینده های چشمی بحث انگیز است. در زمان حادثه پرسنل به طور غیر ارادی به سوی سینکها می روند و با فشار زیاد چشمها را می شویند اما کمتر به سوی محل شوینده های چشمی می روند ، بنابراین شوینده های چشمی را در سینکها قرار دهید . برخی از متخصصین معتقدند که جریان نوار مانند آب در شستن چشم تمایل به جلو بردن ذره داخل چشم داشته تا آنکه آنرا بیرون بیاورد.
۵-۳-سپرهای حفاظتی :
بیشترین رواج استفاده از سپرهای ایمنی برای حفاظت پرسنل در برابر تشعشع از قبیل پرتوی لیزر و ماورابنفش منتشره میباشد . هودهای شیمیایی مناسب با شیشه ایمنی و درهای قابل حرکت فراهم کنید . حفاظها را زمانیکه با شیشه خلا یا سیستمهای تحت فشار کار میشود مورد توجه قرار دهید.
۶-۳-جعبه های ایمنی
جعبه های ایمنی برای کاهش پیامد حادثه برای پیشگیری از از پاشش مواد مضر طراحی می شود . جعبه ها برای انتقال مواد شیمیایی بویژه اسیدهای غلیظ و قلیایی بکار میرود.
۷-۳-سیستمهای محدود ویژه:
کار با مواد یا ارگانیسمهای بی نهایت خطرناک یا آنهایی که ایروسلهای یا بخارت سمی با عفونی تولید میکنند، بایستی در یک سیستم ویژه محدود انجام شود. چهار نوع اصلی وجود دارد . هودهای فیوم ، هودهای جریان آرام ، هودهای خطرناک بیولوژیک و جعبه های دستکش دار.
۴-ذخیره سازی مواد
در ذخیره سازی مواد ضروری است که بدانیم ماهیت، پیامد حوادثی از قبیل ریختن یا انفجار یا حریق که در اثر آن مواد بوقوع می پیوندد، چیست. به عنوان یک قانون عمومی حجم زیادی از واکنشگرها یا معرفها را در محیط کار ذخیره نکنید(انبار نکنید). بلکه استفاده از ظرفهای کوچک که مقدار مصرف روزانه یا هفتگی کار را داشته باشد، کافی است.
حلالهای آتش گیر را در محفظه هایی که بوسیله NFPA تایید شده اند یا یخچالهای ضد حریق نگهداری کنید. از محفظه های ویژه برای حلالهای اتش گیر در حجمهای بیشتر از ۲ لیتر استفاده کنید یا زمانیکه حجم مجموع حلالهای آتش گیر در اتاق بیشتر از ۱/۸ لیتر میشود. (حلالهای آتش گیر مایعاتی با نقطه اشتعال زیر ۶۰ درجه سانتیگراد و فشار بخار کمتر از ۲۷۵ کیلو پاسکال در ۳۸ سانتیگراد میباشد ) .
۵- کیتهای ریزش شیمیایی
محیطهای کاری و انبار را با کیتهای ریزش شیمیایی مجهز کنید که از منابع تجاری یا در آزمایشگاه تهیه میشود . از کیتهای با سایز مناسب برای جمع آوری اسیدها ، قلیاها و حلالها استفاده کنید .
تهیه ی تمام وسایل و مواد ایمنی همانند کپسول آتش نشانی، محلول های شست و شوی چشمی، دوش اضطراری، پتوی مخصوص خاموش کردن آتش و … برای یک آزمایشگاه استاندارد ضروری است. در ضمن آزمایش گر باید همواره محل وسایل ایمنی و طرز کار با آن ها را در خاطر داشته باشد.
۶-ریختن مواد شیمیایی
-در صورت ریخته شدن مواد شیمیایی به سرعت مسؤول آزمایشگاه را با خبر کنید. توجه کنید موادی که با آن ها کار می کنید بی خطر نیستند و ممکن است موجب مسمومیت، سوختگی و یا حتی مرگ شوند.
-در صورت ریختن ماده ی شیمیایی بر روی لباستان، با احتیاط لباس را خارج کرده و فوراً قسمتی از پوست که به ماده ی شیمیایی آغشته شده با مقادیر زیاد آب بشویید و در صورت امکان دوش اضطراری بگیرید. تمام مدت، مسؤول آزمایشگاه را در جریان کار خود قرار دهید.
-در صورتی که قسمت زیادی از لباس شما آغشته به ماده ی شیمیایی شده باشد، فوراً زیر دوش اضطراری بروید و هم زمان که آب در حال ریختن است لباس را خارج کنید و پس از در آوردن آن، سر، صورت و بدن خود را با دقت و حوصله و با مقادیر زیاد آب شست و شو دهید.
-حتی مقادیر کمی از مایعات شیمیایی که روی زمین یا صندلی ها پاشیدهشده اند باید زود پاک شوند. سدیم بی کربنات و استیک اسید رقیق به عنوان مواد ایمنی در آزمایشگاه برای خنثی کردن اسیدها و بازها هستند. ( تمام اسیدها و بازها را قبل از تمیز کردن خنثی کنید.(
-جیوه، سرب و برخی عناصر سنگین برای سلامتی خطرهای جدی ایجاد می کنند. از طرفی بدن انسان نمی تواند از عهده ی دفع این مواد برآید. تمام فلزهای سنگینی که تا به حال به بدن شما راه یافته اند هنوز با شما هستند. (برای مثال اگر در کودکی شما با جیوه بازی کرده اید و یا جوهرهای حاوی سرب را خورده اید، این مواد هنوز در بدن شما هستند) فلزهای سنگین برای مدتی بسیار طولانی در بدن می مانند و ممکن است موجب عوارضی چون بیماری های ذهنی، لرزش اندام و یا حتی مرگ شوند. تنها راه جلوگیری از این خطرها آن است که کم ترین رویارویی را با فلزهای سنگین داشته باشید. در صورت ریختن جیوه مثلاً در اثر شکستن یک دماسنج جیوه ای، به سرعت مسؤول آزمایشگاه را خبر کنید.
در مقاطع بالاتر برای ایمنی آزمایشگاه لازم است، نکات ایمنی در مورد کار با وسایل و مواد پیشرفته را در منابع معتبر مطالعه کنید.
۷-خروج آزمایشگاه
ضایعات آزمایشگـاهی را شناسایی، بسته بندی و طبق مقررات استاندارد به خارج از محیط آزمایشگاه منتقل کنید.
تجهیزات و وسایل خراب را خاموش و با رعایت مقررات استاندارد از محیط کار (و دسترس دیگران) خارج کنید.
سطوح کاری و کلیه تجهیزات مـورد استفاده را ضدعفونی کنید.
به هنگام اتمام کار و ترک آزمایشگاه، تجهـیزات و وسایل استفـاده نشده را به محل اصلی خود بازگردانید.
روپوش مخصوص آزمایشــگاه را در داخل آزمایشگـاه قرار دهید.
از خاموش بودن تجهیزات برقی و گازی مورد استفاده اطمینان حاصل نمایید.
دست های خود را با دقت بشوییـد.
درب آزمایشگاه را بسته و از قفـل بودن آن اطمینان حاصل نمایید
در ادامه مثالهایی از دانشجویان دکتری شیمی که نکات ایمنی را رعایت نکردند و سبب مرگ و زخمی شدن آنها شده است، بیان میشود.
در یکی آزمایشگاههای جداسازی، در کار با دستگاه گاز کروماتوگرافی، انفجار گاز هیدروژن اتفاق افتاد و سبب مرگ دانشجوی دکتری و زخمی شدن دانشجوی دیگر حاضر در آزمایشگاه شد. این تجربه، از تلخترین حوادث در رعایت نکردن اصول ایمنی در روشن نمودن دستگاه میباشد.
در یکی آزمایشگاههای معدنی، هنگام خشک کردن اتر با سدیم، انفجار واکنش سدیم با آب رخ داد و سبب زخمی شدن دانشجوی سال آخر دکتری شد.
تعداد این حوادث کم نیست و امیدواریم با رعایت نکات ایمنی، شاهد این حوادث نباشیم.
منبع :دپارتمان تخصصی شیمی
تاریخ نگارش : ۱۳۹۳/۰۵/۳
دوست عزیز، به سایت علمی نخبگان جوان خوش آمدید
مشاهده این پیام به این معنی است که شما در سایت عضو نیستید، لطفا در صورت تمایل جهت عضویت در سایت علمی نخبگان جوان اینجا کلیک کنید.
توجه داشته باشید، در صورتی که عضو سایت نباشید نمی توانید از تمامی امکانات و خدمات سایت استفاده کنید.
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (Bookmarks)