آزمایش‌های غربالگری مربوط به سرطان‌ مثانه و دیگر سرطان‌های مربوط به مجاري دستگاه ادراری

[Helena.M]

غربالگری چیست؟


غربالگری به‌معنای به کاربردن روشی براي تشخيص زودرس سرطان است، پیش از آنکه علائم سرطان در فرد ظاهر شود. با این کار می‌توان سرطان را در مراحل اولیه تشخیص داد. در صورتی‌که بافت غیرطبیعی یا غدۀ سرطانی زود تشخیص داده شود، درمان آن ساده‌تر خواهد بود. چون ممکن است بروز علائم به این معنا باشد که سرطان گسترش‌یافته است.

دانشمندان در تلاشند دریابند چه افرادی بیش‌تر مستعد ابتلا به انواع خاصی از سرطان هستند. آنها همچنین مشغول بررسی روش زندگی و عوامل محیطی هستند تا ببینند آیا اینها می‌توانند موجب ایجاد سرطان شوند یا نه. این اطلاعات به پزشکان کمک می‌کند تا بتوانند تصمیم بگیرند چه افرادی باید مورد غربالگری قرار بگیرند، از چه نوع آزمایش‌های غربالگری باید در مورد آنها استفاده شود و چند وقت یک‌بار این آزمایش‌ها باید انجام شوند.
به یاد داشته باشید كه اگر پزشک شما برایتان آزمایش غربالگری تجویز کند، این لزوماً به معنای آن نیست که حدس می‌زند شما سرطان دارید. آزمایش‌های غربالگری هنگامی تجویز می‌شوند که علائم سرطان بروز نكرده باشند.
در صورتی‌که نتایج آزمایش غربالگری غیرطبیعی باشد، ممکن است لازم باشد آزمایش‌های بیش‌تری بر روی شما انجام شود تا مشخص شود به سرطان مبتلا شده‌اید یا نه. به این آزمایش‌ها، آزمایش‌های تشخیصی (Diagnostic Tests) می‌گویند.
برای آگاهي دربارۀ تشخیص و درمان سرطان مثانه و دیگر سرطان‌های مربوط به پوشش دستگاه ادراری به خلاصه درمان‌های Pdq که در زیر آمده‌اند مراجعه کنید:

• سرطان مثانه
• ترانزیشنال سل کارسینوم مربوط به لگنچۀ کلیوی و میزنای (Transitional Cell Cancer Of The Renal Pelvis And Ureter)

اطلاعات عمومی دربارۀ سرطان مثانه و دیگر سرطان‌های مربوط به پوشش دستگاه ادراری

نکات کلیدی این بخش سرطان مثانه و دیگر سرطان‌های مربوط به پوشش دستگاه ادراری، بیماری‌هایی هستند که در آنها سلول‌های بدخیم (سرطانی) در دستگاه ادراری تشکیل می‌شوند. جدیدترین موارد ابتلا به سرطان مثانه در افراد 60 سال به بالا دیده شده است. استعمال دخانیات، جنسیت و رژیم غذایی می‌تواند بر خطر ابتلا به سرطان مثانه تأثیرگذار باشد.

سرطان مثانه و دیگر سرطان‌های مربوط به پوشش دستگاه ادراری، بیماری‌هایی هستند که در آنها سلول‌های بدخیم (سرطانی) در دستگاه ادراری تشکیل می‌شوند.
مثانه عضوي تو خالی است که در قسمت پایینی شکم قرار دارد. ظاهرش مانند یک بادکنک کوچک است و دارای یک دیوارۀ ماهیچه‌ای است که این امکان را به مثانه می‌دهد تا منقبض یا منبسط شود. مثانه، ادرار را تا زمانی‌که از بدن دفع شود، در خود نگه می‌دارد. ادرار، مایعی دفعی (زائد) است که به‌وسیلۀ کلیه‌ها و در فرایند پاک‌سازی خون، ساخته می‌شود. ادرار از طریق دو لوله به‌نام میزنای (Ureters)، از کلیه‌ها به درون مثانه می‌ریزد. در هنگام ادرار، با خالی شدن مثانه، ادرار از طریق لوله‌ای دیگر به‌نام پیشابراه، از مثانه و در نهایت از بدن دفع می‌شود.
پوشش دستگاه ادراری (Urothelium) لایه‌ای بافتی است که غشاء پیشابراه، مثانه، میزنای‌‌ها، پروستات و لگنچۀ کلیوی را شکل می‌دهد. سرطانی که در پوشش دستگاه ادراری مثانه ایجاد می‌شود، بسیار شایع‌تر از سرطانی است که در پوشش دستگاه ادراری پیشابراه، میزنای‌‌ها، پروستات یا لگنچۀ کلیوی ایجاد می‌شود. چون شایع‌ترین نوع سرطان پوشش دستگاه ادراری، سرطان مثانه است، در این خلاصه توجه‌مان را به این نوع سرطان معطوف کرده‌ایم.
سه نوع سرطان در سلول‌های پوشش دستگاه ادراری مثانه ایجاد می‌شوند. این سرطان‌ها با توجه به نوع سلول‌های بدخیم (سرطانی) نام‌گذاری می‌شوند:

• کارسینوم سلول ترانزیشنال (Transitional Cell Carcinoma): سرطانی است که در سلول‌های موجود در درونی‌ترین لایۀ پوشش دستگاه ادراری مربوط به مثانه ایجاد می‌شود. این سلول‌ها با پر شدن مثانه منبسط شده و با خالی شدن آن منقبض مي‌شوند. بیش‌تر سرطان‌های مثانه در سلول‌های ارتجاعی ایجاد می‌شوند.
• کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma): سرطانی است که در سلول سنگفرشی ایجاد می‌شود، که سلول‌هایی ظریف و مسطح هستند که ممکن است پس از عفونت‌ها یا التهاب‌های بلندمدت، در پوشش دستگاه ادراری مثانه به‌وجود آیند.
• آدنوکارسینوم (Adenocarcinoma): سرطانی است که در سلول‌های غده‌ای (Glandular) غدۀ مترشحه (Secretory) به‌وجود می‌آید. سلول‌های غده‌ای موجود در پوشش دستگاه ادراری مثانه، موادی مخاط مانند تولید می‌کنند.

بيشتر موارد ابتلا به سرطان مثانه در افراد 60 سال به بالا دیده مي‌شود.
در ایران، مردان چهار برابر بیش‌تر از زنان به سرطان مثانه مبتلا می‌شوند.
مصرف دخانیات، جنسیت و رژیم غذایی می‌تواند بر خطر ابتلا به سرطان مثانه تأثیرگذار باشد.
به هر آنچه که خطر ابتلا به بیماری‌ها را افزایش می‌دهد، عامل خطرزا می‌گویند. داشتن یک عامل خطرزا به معنای ابتلا به سرطان نیست؛ از طرفی نداشتن عوامل خطرزا نیز به‌معنای عدم ابتلا به سرطان نیست. افرادی که فکر می‌کنند در معرض خطر قرار دارند، باید با پزشک خود مشورت کنند. عوامل خطرزای مربوط به سرطان مثانه عبارتند از:

• استعمال دخانیات، به‌خصوص کشیدن سیگار.
• داشتن سن بالای 60 سال، مرد بودن، سفیدپوست بودن.
• قرار داشتن در معرض برخی مواد از جمله دودۀ زغال‌سنگ، یا مواد شیمیایی مورد استفاده در لاستیک‌سازی، برخی رنگ‌ها یا منسوجات.
• اشتغال به کار خشکشویی یا کار کردن در کارگاه‌های تولید کاغذ، طناب، نخ تابیده یا پوشاک.
• مصرف یک گیاه چینی به‌نام فنگ چی (Fangchi).
• آشامیدن آبی که حاوی میزان زیادی آرسنیک است.
• داشتن سابقۀ عفونت‌های متعدد مثانه.
• استفادۀ بلندمدت از سوند جهت ادرار.
• سابقۀ درمان به‌وسیلۀ برخی داروهای خاص ضد سرطان یا پرتودرمانی در ناحیۀ لگن.
• سابقۀ پیوند کلیه.
• ابتلا به اختلالی موروثی به ‌نام سرطان رودۀ بزرگ غیرپولیپی ارثی (Hereditary Nonpolyposis Colon Cancer- Hnpcc) , سندروم لینچ (Lynch Syndrome)).

غربالگری مربوط به سرطان مثانه و دیگر سرطان‌های مربوط به پوشش دستگاه ادراری

نکات کلیدی این بخش آزمایش‌های مورد استفاده جهت غربالگری انواع مختلف سرطان. هیچ آزمایش غربالگری استاندارد یا معمول و رایجی برای سرطان مثانه وجود ندارد. بر روی بیمارانی که سابقۀ ابتلا به سرطان مثانه داشته‌اند، دو نوع آزمایش غربالگری می‌تواند انجام شود: سیستوسکوپی (Cystoscopy) یاخته‌شناسی ادرار (Urine Cytology) آزمایش‌های وجود خون در ادرار (Hematuria) نیز ممکن است در غربالگری‌های مربوط به سرطان خون انجام شود.

آزمایش‌های مورد استفاده در غربالگری انواع مختلف سرطان.
برخی از آزمایش‌های غربالگری به این دلیل انجام می‌شوند که نشان داده شده، هم در پی بردن زودهنگام به سرطان‌ها، و هم در کاهش احتمال مرگ ناشي از سرطان مؤثر هستند. برخی دیگر از آزمایش‌های غربالگری به این دلیل انجام می‌شوند که در مواردی نشان داده‌اند که می‌توانند وجود سرطان در بعضی افراد را مشخص کنند؛ لكن، در پژوهش‌های بالینی ثابت نشده که استفاده از این آزمایش‌ها باعث کاهش تلفات ناشی از سرطان می‌شود.
دانشمندان آزمایش‌های غربالگری را براي مشخص کردن کم‌خطرترین و در عین‌حال سودمندترينشان بررسی می‌کنند. همچنین، پژوهش‌های غربالگری مربوط به سرطان به‌ اين منظور انجام می‌شوند که آیا تشخیص زودهنگام (پی بردن به‌ وجود سرطان پیش از بروز علائم آن) می‌تواند موجب کاهش احتمال مرگ ناشی از سرطان شود یا نه. در مورد برخی از انواع سرطان، پی بردن به‌وجود سرطان و درمان آن در مراحل اولیۀ بیماری، می‌تواند باعث افزایش احتمال بهبودی شود.
هیچ آزمایش غربالگری استاندارد یا معمول و رایجی برای سرطان مثانه وجود ندارد.
آزمایش‌های غربالگری مربوط به سرطان مثانه تحت مطالعه هستند و در بسیاری از کشورها پژوهش‌های بالینی مربوط به غربالگری در حال انجامند.
بر روی بیمارانی که سابقۀ ابتلا به سرطان مثانه را داشته‌اند، دو نوع آزمایش غربالگری می‌تواند انجام شود:
سیستوسکوپی (Cystoscopy)
سیستوسکوپی، روشی است برای معاینۀ داخل مثانه و پیشابراه به‌منظور بررسی نواحی غیرطبیعی. سیستوسکوپ (لوله‌ای باریک و نورانی) را از طریق پیشابراه به درون مثانه می‌فرستند و ممکن است مقداری از بافت‌ها را براي آزمايش بردارند.
یاخته شناسی ادرار (Urine Cytology)
یاخته شناسی ادرار عبارت است از معاینۀ ادرار زیر میکروسکوپ براي بررسی سلول‌های غیرطبیعی.
آزمایش‌های وجود خون در ادرار (Hematuria) نیز ممکن است در غربالگری‌های مربوط به سرطان خون انجام شود.
وجود خون در ادرار (وجود گلبول‌های قرمز در ادرار) می‌تواند ناشی از سرطان یا مشکلات دیگری باشد. آزمایش وجود خون در ادرار جهت بررسی وجود خون در نمونۀ ادرار، به‌وسیلۀ معاینۀ آن در زیر میکروسکوپ و یا با استفاده از یک نوار مخصوص آزمایش انجام می‌شود. ممکن است نیاز باشد که این آزمایش بیش از یک بار انجام شود.
خطرات غربالگری مربوط به سرطان مثانه و دیگر سرطان‌های مربوط به پوشش دستگاه ادراری

نکات کلیدی این بخش آزمایش‌های غربالگری خطراتی نیز دارند. تصمیم‌گیری بر مبنای آزمایش‌های غربالگری، دشوار است. تمام آزمایش‌های غربالگری مفید نیستند و اغلب خطراتی نيز به همراه دارند. پیش از انجام هرگونه آزمایش غربالگری، بهتر است با پزشک خود دربارۀ آن مشورت کنید. دانستن خطرات اين آزمایش، و اینکه ثمربخش بودن آن در کاهش مرگ بر اثر سرطان به اثبات رسیده باشد، دارای اهمیت است.

ممکن است نتیجه، مثبت کاذب باشد.
ممکن است نتایج آزمایش‌های غربالگری، با آنكه به سرطان، مبتلا نيستند غیرطبیعی به‌نظر برسند. نتیجۀ مثبت کاذب و يا غيرواقعي اضطراب ايجاد مي‌كند و حتي باعث تجویز آزمایش‌های بیش‌تری می‌شود (آزمایش‌هایی مانند سیستوسکوپی یا دیگر فرایندهای مضر و آزاردهنده)، که آنها نیز چندان بي‌خطر نيستند. نتایج مثبت کاذب، اغلب در آزمایش‌های مربوط به‌وجود خون در ادرار مشاهده می‌شوند؛ حال آنكه وجود خون در ادرار، معمولاً به دلیل مشکلاتی به‌جز سرطان است.
ممکن است نتیجه، منفی کاذب باشد.
ممکن است نتایج آزمایش‌های غربالگری علی‌رغم وجود سرطان مثانه، طبیعی به‌نظر برسند. ممکن است فردی که نتیجۀ آزمایشش منفی کاذب است (نتیجه‌ای که نبود سرطان را نشان می‌دهد، در حالی‌که در واقع سرطان وجود دارد)، حتی با وجود بروز علائم سرطان، در پیگيری مراقبت‌های پزشکی لازم، تأخیر کند.
پزشک می‌تواند دربارۀ احتمال ابتلای شما به سرطان مثانه و میزان نیاز به آزمایش‌های غربالگری داريد راهنما باشد.

منبع