عوارض شیمی درمانی

[Helena.M]

ضعف و بی حالی

ضعف ویااحساس خستگی زیادوعدم انژری برای کارهای معمول شایعترین علامتی است که بیماران مبتلا به کانسر گزارش می کنند.علت دقیق آن معمولاًمشخص نیست. ولی می تواند به دلیل بیماری شما ، شیمی درمانی ، رادیوتراپی ، جراحی ، گاهی غلظت خون ، کم خونی ، دردمداوم ، استرس ، اشتهاءِکم ویا علل متعدددیگرباشد.

ضعف به دلیل کانسر متفاوت با ضعف و خستگی درزندگی روزمره افرادمیباشد.ضعف به دلیل شیمی درمانی می تواند به طور ناگهانی ایجاد شود. بیماران مبتلا به کانسر به طور کامل خود را فاقد انرژی حس می کندوازکلماتی مانندفرسوده شدن،خشک شدن برای توصیف ضعف خوداستفاده کنند.واستراحت معمولاًسبب برطرف شدن این ضعف نمیشود.همه افرادیک نوع احساس مشابه ندارند.شماممکن است زود تر از افرادسالم با فعالیت احساس خستگی بکنید.یاضعف ناشی ازفعالیت درشمابیش ازافراددیگرطول بکشد.این ضعف شدید بتدریج با پاسخ تومور به درمانهاازبین می رود.

چگونه باضعف مقابله کنیم ؟
ـ برنامه روزانه منظم داشته باشیدوزمانی کافی برای استراحت اختصاص دهید.
ـ بهتراست بجای استراحت طولانی مدت،استراحتهای کوتاه مدت داشته باشید باشید.
ـ انرژی خود را برای فعالیت های مهم ذخیره کنید .
ـ فمعالیتهای آسانتر و کوتاه مدت تر را انجام دهید .

ـ قدم زدن کوتاه مدت و یا ورزشهای سبک را اگر ممکن است انجام دهید.
ـ با تیم پزشکی خود در مورد راههای کاهش ضعف و حفظ انرژی مشورت کنید.
ـ دعا ، تصویر سازی،یوگا،و... روشهایی است که میتواند به بیمار کمک کند.
ـ هرمقدارکه میتوانیدغذابخوریدومقدارزی ادی مایعات بنوشید.

ـ به گروههای حمایتی ملحق شوید . صحبت کردن با افراد دیگر در تخفیف ضعف شما کمک می کند . شما ممکن است از دیگری چیزهای خوبی یاد بگیرید .
ـ مصرف الکل و کافئین ( چای و قهوه ) را متوقف کنید .
ـ اجازه بدهید در بعضی کارهای که قبلاً انجام می داده اید به شما کمک کنند .
ـ میزان ضعف روزانه خود را ارزیابی کنید و برنامه ریزی خود را بر آن اساس قرار دهید .
ـ تغییرات انرژی خود را به پزشک و یاپرستارتان اطلاع دهید .

تهوع و استفراغ

اکثر بیماران از بروز استفراغ و تهوع در ضمن شیمی درمانی احساس ترس دارند . اما با درمانهای جدید شیوع این عارضه بسیار کمتر از گذشته شده و هرگاه هم اتفاق می افتد شدت آن کمتر از قبل است. داروهای بسیار قوی ضد تهوع و استفراغ سبب پیشگیری و یا کاهش شدت استفراغ در اغلب بیماران می شوند .

داروهای مختلف اثرات متفاوت دارند و بعضی از بیماران نیاز به بیش از یک داروی ضد استفراغ دارند.درمان را به این دلیل ترک نکنید و کار خود را با تیم پزشکی ادامه بدهید تا دارو ویا داروهای ضد استفراغ و یا تهوع مفید تر و مناسب تر را برای شما پیدا کنند و در صورتیکه نتوانید مایعات را تحمل کنید و یا استفراغ شما بیش از یک دروه از شیمی درمانی طول بکشد به پزشک خود اطلاع دهید.

در صورت بروز تهوع و استفراغ چه کار می توانم بکنم ؟
مایعات مصرفی را یک ساعت قبل از غذاو یا بعد از غذا میل کنید و همراه با غذا مایعات ننوشید . مایعات را به مقدار کم ولی مکرر بنوشید .
به آرامی بنوشید و غذا بخورید .
به جای دویاسه باردرروز،مقدارکم ولی مکررغذابخورید. ( 7 یا 6 بار )
غذای سرد شده ( هم دمای هوای اتاق ) مصرف کنید. در نتیجه بوی غذا کمتر شما را اذیت می کند .
غذارابسیاربجویدلذاهضم غذاآسانترمی شود .

اگر تهوع صبحگاهی شما را اذیت می کند سعی کنید قبل از بلند شدن از رختخواب غذاهای خشک مانند حبوبات ، نان تست و یا کلوچۀ خشک استفاده کنید ( در صورتیکه گلو درد و یا زخم دهان دارید ویا بزاق شما ترشح نمی شود اینکار را نکنید )
از آبمیوه های سرد و بدون پرز که شیرین نشده باشند مانند آب سیب و یا آب انگور و یا سودای بدون گاز و بدون کافئین استفاده کنید .
مکیدن آب نباتهای نعنایی و ترش مزه کمک کننده است ( اگر زخم گلو و یا دهان دارید این کار را نکنید )
غذای خودراتهیه ودرفریزرنگهداری کنیدتادرروزهایی که حوصلۀ آشپزی نداریدازآن استفاده کنید

ازلباس های گشاداستفاده کنید
هرگاه حالت تهوع واستفراغ داریدآهسته وعمیق تنفس کنید .
باصحبت کردن بادوستان وافرادفامیل،گوش دادن به موسیقی یادیدن فیلم حواس خودراپرت کنید .
ازمتدهای آرامش دهنده ( Relaxation techniqu ) استفاده کنید .
سعی کنیدازبوهایی که شمارااذیت می کندمانندبوی پخت وپز،بوی سیگارویا بوی عطرها اجتناب کنید .
از غذاهای بودار،سرخ شده وچرب اجتناب کنید

تادوساعت بعدازغذادرازنکشیدولی استراحت کنید .
اگردرنوبتهای قبل متعاقب شیمی درمانی تهوع داشته ایدحداقل چندساعت قبل ازشروع شیمی درمانی ازغذا اجتناب کنید .
قبل از درمان غذای سبک مصرف نمایید .

منبع

[Helena.M]

درد

ازعوارض داروهای شیمی درمانی گاهاً ایجاد درداست .علل بروز دردمتعاقب شیمی درمانی متعدد می باشد. این داروها ممکن است سبب آسیب دیدن اعصاب شده که در تنیجه ایجاد سوزش و سوزن سوزنی شدن ودردهای شدید اغلب در انگشتان دست و یا پامی گردند . بعضی از این داروها تولید زخم در دهان ، سردرد ، دردهای عضلانی و درد معده میکنند.البته هر کس که شیمی درمانی دریافت می کند مبتلا به این درد ها نمی شود.

ولی اگربرای شماایجادشد،می توانید آنها را تسکین دهید . اولین قدم صحبت و اطلاع به پزشک و یا پرستارو یا مسئولین درمان شما میباشد.شما باید اطلاعاتی درمورد علل مختلف درد خود داشته باشید .و بخصوص هرگاه درد شما به حدی زیاد است که تحمل آن مشکل است ، اگر می شود درد خود را برای همراهان ، فامیل و دوستان خود شرح دهید . این افراد می توانند به تیم درمان شما اطلاع دهندوبه شما یاری برسانند.

شما باید مسائل زیر را به همراهان ، فامیل ، و یا تیم درمان خود شرح دهید :

چگونه دردرااحساسی کردید؟
درد مبهم ، تند و تیز ، درد طپش دار و یا مداوم
شدت درد چقدر است؟
چه عواملی شدت درد را کم ویا زیاد میکند؟
چه داروهایی برای کنترول درد مصرف کرده اید و چه میزان این داروها درد شما را تسکین داده است ؟

استفاده ازدرجه بندی ویاScaleکردن درد جهت گزارش به به دیگران مفیداست.سعی کنید به شدت درد خود از 0 الی 10 درجه بدهید . اگر درد ندارید درجۀ 0 و هرچه شدت درد بالا می رود عدد بالاتر بدهید و عدد 10 یعنی درد به قدری شدید است که امکان تحمل مقدورنیست و شدید ترین درد ممکن است. البته شما می توانید درجه بندی دیگری مانند 0-100 انتخاب کنید.ولی هرگاه می خواهید به افراد دیگر گزارش کنید باید به آنها ترتیب درجه بندی را اطلاع دهید ، مثلاً بگویید « شدت در من 7 از درجه بندی 0-10 می باشد »

هدف از " کنترل درد " پیشگیری از ایجاد درد و درصورت امکان و تسکین درد موجود است .

برای رسیدن به این هدف
اگر شما درد مداوم و مزمنی دارید،داروهای ضد درد خود را در فواصل مکرر و منظم ( بر اساس ساعت) مصرف کنید .
برنامۀ داروهای ضددردخودرابهم نزنید.مثلاً یک دوز مسکن را مصرف نکنید . اگر شما بخواهید هرگاه درد ایجاد شد درمان ضد درد خود را مصرف کنید معمولاً کنترل آن مشکل تر است و استفاده از درمان ضد درد قبل از بروز درد سبب کنترول بهتر می شود .
از ورزش های آرامش بخش استفاده کنید. این ورزشها سبب کاهش دادن فشارروحی و کاهش اضطراب و کنترول درد میشوند.

بعضی از افرادمبتلا به دردهای مزمن و مداوم که با داروتحت کنترول هستند دچار دردهای شدید ، کوتاه مدت و حمله ای با فواصل احساس راحتی می شود. ( درد بیماربا مسکن کنترول می شود ولی ناگهان درد شدید چند دقیقه ای می گیرند و از بین می رود ) اگر شما اینگونه دردهایی دارید به محض شروع بایدازداروهای مسکن با شروع اثر سریع و طول اثر کوتاه استفاده کنید و هیچگاه صبر نکنید تا شدت درد شدید شود و دارو مصرف کنید در این گونه موارد کنترول درد مشکلتر می شود .

روشهای درمانی متفاوت و متعددی برای کنترول درد وجود دارد . پزشک شما می تواند از پروتکلهای مختلف کنترول درداستفاده کند . در صورتیکه پزشکان نتواند درد را کنترل کنند صلاح است شما را به متخصص کنترل درد معرفی کند . متخصص درد ممکن است انکلوژیست و یا متخصص بیهوشی ، متخصص اعصاب ، جراح مغز و اعصاب ، ویاپزشکان دیگر ، پرستار و یا حتی داروسازباشد .

ریزش مو

ریزش مو ( آلوپسی ( Alopeciaازعوارض شیمی درمانی می باشد ولی تمامی داروهای شیمی درمانی سبب ریزش مو نمی شوند.پزشک شمامیتواندمشخص کندآیا داروهای شما جز آنها هستند که ریزش مو می دهند و یا خیر .
وقتی ریزش مو اتفاق می افتد ، ممکن است مو باریک شود و یا به طور کامل بریزد . ریزش موممکن است در تمامی بدن اتفاق افتد از جمله سر و صورت و دست وپا و زیر بغل و ناحیۀ زهار و یا اینکه ریزش مو کاملاً محدود اتفاق می افتد .
« معمولاً موهای ریخته شده پس از ختم درمان مجدداً رشد می کند . « و گاها ًبعضی از بیماران در ضمن شیمی درمانی موهایشان مجدداًدر آمده و گاهاً موهای آنها به رنگ دیگر و به فرم دیگر رشد می کند .

همیشه ریزش مو اتفاق نمی افتد ، ممکن است ریزش مو چند هفته بعد از شروع شیمی درمانی شروع شود و گاها در روزهای اول بعد از سیمی درمانی رخ میدهد . اکثر افراد قبل ازریزش مو پوست سرشان حساس شده و احساس سوزش پیدا می کند . موها ممکن است بندرت و آهسته ، آهسته ریزش کند و یا ممکن است تند و سریع ریزش کند . موهایی که ریزش نمی کنند معولاً خشک و ضخیم می شوند .

چگونه ازپوست سر و موهایم درضمن شیمی درمانی حفاظت کنم؟
از یک شامپوی با تحریک کم استفاده کنید .
از برسهای نرم استفاده کنید .
از حرارت کم سشوار هنگام خشک کردن مو استفاده کنید.
موهای خود را کاملاً کوتاه نگه دارید . این سبب می شود موهای شما ضخیم تر و پرتر جلوه دهد . و از طرفی هنگام ریزش مومراقبت کردن ازموآسان تراست .

از کرم های ضد آفتاب جهت صورت،واز کلاه و یا روسری جهت مراقبت از پوست سر استفاده کنید.
از برسهای گرد جهت حالت دادن به مو استفاده نکنید .
از خشک کنندها و حالت دهنده های مو اجتناب کنید .
افرادی که موهای سرشان ریزش کامل پیدا می کند تمایل به استفاده از عمامه ، کلاه ، کلاه گیس مصنوعی و یا طبیعی دارند . بعضی تمایل به عدم پوشاندن سرخود دارند . و بعضی دیگر در محیطهای مختلف پوشش متفاوت استفاده میکنند.هیچ روش غلط و یا درست وجودندارد. وآن طوری که راحت هستیدعمل کنید .

اگر تصمیم به پوشش سر خود گرفتید :
قبل از ریزش موهای خود شروع به استفاده از آن بکنید با این روش شما می توانید راحتر خود را وقف دهید.شما می توانید این کلاه گیسها را از مراکز خاص تهیه کنید و می توانید به رنگ و قوام موی شما شباهت کامل داشته باشد .
بعضی مراکز این وسایل را به طور رایگان در اختیار میگذارند.

از دست دادن موهای بدن بخصوص سر و صورت برای بیماران سخت است و ممکن است سبب افسردگی وناراحتی می شود.به این موضوع فکرنکنید و ازطرفی همیشه به خاطرداشته باشیداین یک دوره کوتاه است. صحبت درموردریزش مو و احساس خودتان با دیگران سبب آرامش شما میشود.
توصیه می شود با افراد دیگرکه درموقعیت شما بوده اند صحبت بفرمایید.

کم خونی

شیمی درمانی سبب کاهش قدرت مغزاستخوان در تولید گلبولهای قرمز خون میشود.نقش این گلبولهای قرمزحمل اکسیژن به نقاط مختلف بدن میباشند. وقتی تعداد این گلبولها خیلی کم شود بافتهای بدن نمی توانند به اندازۀ کافی دسترسی به اکسیژن داشته باشند و عمل آنها دچار اختلال میشود.به این حالت کم خونی و یا آنمی ( Anemia ) می گویند.
کم خونی ممکن است سسب احساس کوتاهی نفس ، ضعف و خستگی شود. اگر هر کدام از علایم زیر را داشتید به پزشک خود اطلاع دهید .
ضعف ( احساس ضعف و خستگی )
سرگیجه و احساس افتادن به زمین
کوتاهی نفس
احساس اینکه قلبتان با قدرت می زند و یا خیلی سریع می زند .

در حالت فوق پزشک شما خون شماراآزمایش کرده ( CBC-plt ) وبر اساس آن درمانهایی تجویز می کند که سلولهای خونی شما شروع به رشد مجدد می کند . در صورتیکه سرعت ایجاد و شدت کاهش گلبولهای خون شما خیلی زیاد باشد ممکن است نیاز به تزریق خون پیدا کنید .
در صورت بروز کم خونی چکار می توانید بکنید .
کارهای که در مبحث ضعف و بی حالی گفته شد انجام دهید .

بیشتر استراحت کنید . شب بیشتر بخوابید و در طی روز اگر می توانید چورتهای کوتاه مدت بزنید .
در صورت احساس و نیاز کمک در خواست کنید . از افراد فامیل و دوستان برای نگهداری کودکتان و کارهای روزمره مانند خرید و رانندگی و ... کمک بخواهید .
رژیم غذای خوب داشته باشید ( مبحث تغذیه )
هرگاه می خوابید و یا می نشینید آهسته از جای خود بلند شوید . هرگاه می خوابید ، ابتدا بنشینیدوسپس به ایستید.این کارسبب می شود از سرگیجه جلوگیری کنید.

[Helena.M]

مشکلات سیستم عصبی مرکزی

شیمی درمانی بعضی از اعمال سیستم اعصاب مرکزی ( مغزی ) را مختل می کند.وسبب خستگی،گیجی،وافسردگی می شود.این احساسات هرگاه شیمی درمانی به اتمام برسد و میزان آن کم شود خاتمه خواهند یافت.اگر این اتفاقات بروز کرد به پزشکتان خبر دهید .

عفونت

شیمی درمانی سبب می شود احتمال عفونت در شما بالا برود . علت این عفونت تأثیر شیمی درمانی برروی مغز استخوان وسبب تخریب گلبولهای سفید و کاهش تولید آنها می شود . ( گلبولهای سفید خون در کنترل عفونت بدن نقش دارند )پزشکان شما در طی دوران شیمی درمانی مکرراً گلبولهای سفید خون را اندازه گیری می کنند.داروهای وجود داردکه ترمیم گلبولهای سفیدرا تسریع می بخشند.به این داروها فاکتورهای محرک (Csf ( Colony stimulaton factorsگویند با افزایش گلبولهای سفید ریسک عفونتهای خطیر به طور واضح کم می شود . اکثراین عفونتهاازمیکروبهایی که به طورمعمول درروی پوست انسان ودهان وروده،دستگاه تناسلی رشد می کنند مبدا می گیرند .گاهاً علت این عفونت مشخص نمی شود . حتماً اگر شما مراقبتهای بسیار دقیق هم انجام می دهید باز خطر عفونت وجود دارد ولی کارهایی است که شما می توانید انجام دهید .

چگونه من می توانم جلوی عفونت را بگیرم ؟

دستهای خود را به طور مکرر درست بشویید . قبل از غذا و بعد از غذا و بعد از توالت رفتن و بعد از لمس حیوانات و یا هر محلی که احساس می کنید عفونی باشد ( مانند فرش ، کفش و... ) دستهای خود را سریعاً بشویید.بعد از هر اجابت مزاج اطراف مقعد خود را به آرامی ولی کامل تمیز بشوییدوتمیزکنید.ازدستکاری مقعد و زخم کردن این ناحیه پرهیز کنید . اگر اطراف مقعد ملتهب و دردناک است سریعاً به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهید.درصورت داشتن بواسیر(همورئید)اطلاع دهید.قبل ازمصرف شیاف ویا(انما)به پزشک گزارش دهید(این تداوی درصورت بروز یبوست نیازمی شود )

ازافرادی که بیمارهستندبخصوص سرماخوردگی،سرخچه وسرخک وآبله مرغان و... دوری کنید.

ازحضوردرمحلهای شلوغ مانند مسجد ، زیارتگاه ، مغازه شلوغ ، جشنها ، سینما و تأتر ... اجتناب کنید.

از کودکانی که تازه ازواکسهای زنده استفاده کرده انداجتناب کنید(مانند آبله مرغان و یا فلج اطفال خوراکی)زیرا ممکن است در مرحله ای که گلبولهای سفید شما پایین است سبب آلوده شدن شما شوند .

اگر هرگونه سئوال دارید به پزشک خود اطلاع دهید

پوست و ناخن خود را دچار زخم و خراشیدگی نکنید .

دقت کنید درهنگام استفاده از چاقو و قیچی دست خودتان رازخمی نکنید.

ازصورت تراشهای برقی با درجه بالا برای کوتاه کردن ریش وموهای زاید استفاده کنید ( از تیغ استفاده نکنید )

بهداشت دهان را به خوبی حفظ کنید .

جوش یا کورکهای روی بدن را به هیچ وجه فشار ندهید و پاره نکنید .

از آب ملول ( داغ و یا سرد نباشد ) جهت حمام استفاده کنید.وجهت تمیز کردن از لیف خیلی نرم و یا اسفنج نرم استفاده کنید .

هر روز حمام کنید .

جهت خشک کردن از یک حوله نرم و لطیف استفاده کنید و هنگام خشک کردن بدن با آرامی بسیارزیاد خودراخشک کنید .

بدن خود را به سختی خشک نکنید .

اگر پوستتان خشک است و پوسته پوسته می شود آنرا با کرمهای مناسب، مرطوب و چرب نگهداری کنید . ( با نظر متخصص پوست )

در صورت زخم روی پوست باید روزانه پانسمان مناسب انجام داد،و آنرا با آب گرم و صابون و مواد ضد عفونی تمیز کنید .

از برخورد با جعبه نگهداری حیوانات و فضولات آنها و قفس پرندگان و آکواریوم نگهداری ماهی ها اجتناب کنید .

از آبهایی که مثلاً محل نگهداری بعضی پرندگان و یا گیاهان و یا مرطوب کنند های هوا اجتناب کنید .

درهنگام باغبانی از دستکش مناسب استفاده کنید .

در هنگام ظرفشویی و یا شستشوی بچه های کوچک حتماً از دستکش استفاده کنید .

از تزریق هرگونه واکنش بجز با اطلاع پزشکان اجتناب کنید .

از مصرف گوشت ، ماهی ، غذای دریایی و تخم مرغ خام پرهیز کنید .

هرگونه علامت عفونی را سریعاً به تیم درمانی خود اطلاع دهید . حتی اگر نیمه شب باشد.این مسئله بخصوص درزمان کاهش گلبولهای سفید اهمیت بیشتری دارد(ازبلافاصله تا 14 روز بعد از شیمی درمانی). اگر شما تب

کرده اید بدون کنترل باپزشک خودازآسپرین واستامینوفن وداروهای پایین آورنده تب استفاده نکنید.(از تب بر بدون اطلاع پزشک استفاده نکنید. )

[Helena.M]

علائم عفونت

حتماً درصورت بروز هرکدام از علائم زیر سریعاً به پزشک خود اطلاع دهید .
تب بیش از 38
لرز بخصوص اگر شدید باشد .
تعریق
اسهال
تکرر ادرار و سوزش ادرار
گلودرد و یا سرفه شدید
ترشح غیر طبیعی و یا خارش شدید واژن

قرمزی،تورم ، درد بخصوص دراطراف محلهای زخم و یا اطراف کولستوی و جوش و کورک های اطراف مقعد و یا محلهای کاتترها ولزیونهایی که در گها دارید .
احساس درد و فشار سینوسهای صورت
گوش درد ، سردرد ، گردن سفت ودردناک
تاول اطرف لب و پوست ( بخصوص به طور مجتمع و محدود )
زخم در دهان

مشکلات انعقاد خون

داروهای ضد کانسری می تواندسبب کاهش تولیدپلاکت به دلیل سرکوب مغز استخوان شوند.پلاکتها سبب کنترول خونریزی در بدن شده و در صورت کاهش ممکن از محل زخمها خونریزی شدید اتفاق افتد،وحتی در صورت کاهش شدید پلاکتها خونریزی خودبخود اتفاق می افتد.

اگر پلاکتها به طورشدید کاهش یابند ممکن است با ضربات خفیف و یا خود به خود از نقاط مختلف بدن شروع خونریزی کند. تعداد طبیعی پلاکتها بین150000الی400000می باشد ولی اگر پلاکتها کمتر از20000شوند بدن خونریزی ناگهانی میکند . معمولا اگر تعداد پلاکتها کمتر از 100000 باشد شیمی درمانی شروع نمی شود.

درصورت بروز مسایل زیربعد از شیمی درمانی به پزشکان اطلاع دهید :
کبودی و یا خونریزی غیر منتظره و غیر معمول
نقاط قرمز وکوچک روی پوست
ادرار قرمز یاصورتی
مدفوع خونی ویا سیاه

خونریزی واژن غیرطبیعی که طولانی تر از یک قاعدگی نرمال باشد .
سردرد و اختلال در بینایی
احساس داغی و گز گز شدید دردست ویا پا
پزشک شما معمولاً قبل از هر شیمی درمانی پلاکتهای شما را کنترل میکند. اگر پلاکت شما خیلی کم شده باشد ممکن است نیاز به تزریق پلاکت شود.هم همچنین داروهایی جهت جلوگیری ازخونریزی تجویز می شوند.

چگونه می توان از مشکلات کاهش پلاکت جلوگیری کرد ؟

قبل از مصرف هر دارویی حتی ویتامینهایی که به طور معمول مصرف می شوند.باپزشک خودمشورت کنید.بعضی ازداروهامانندآسپرین عملکرد پلاکتها را کم می کنند .
قبل ازمصرف نوشابه الکلی به پزشک خبردهید.
ازمسواک خیلی نرم برای مسواک کردن استفاده نمایید. ( حتی مسواک در یک دوره کوتاه ممکن است مجبور شوید مسواک نزنید. )
درهنگام تمیزکردن درون بینی از « فین » خیلی آرام استفاده کنید. از « فین » کردن شدید و تمیز کردن درون بینی یا پارچۀ خشک و انگشت پرهیز کنید .

درهنگام استفاده از چاقو ، قیچی ، سوزن و ابزار تیزبسیار مراقب خود باشید که به خود آسیب نزنید .
درهنگام آشپزی مراقب باشید که سوختگی پیش نیاید.
از ورزش هایی که سبب آسیب رساندن به شما می شود پرهیز کنید .
درمورد فعالیت های جنسی با پرشک خود مشورت کنید .
همیشه ازصورت تراشهای برقی استفاده کیند ( ازتیغ استفاده نکنید. )

مشکلات دهان ، لثه و خلق

مراقبت خوب دهان درضمن شیمی درمانی بسیارمهم است.بعضی از داروهای ضدکانسر سبب زخم در دهان و گلو می شود به این حالت موکوزیت و یا التهاب مخاط دهانstomatatis ) ) گویند.ازطرفی داروهای شیمی درمانی سبب خشک و ملتهب شدن مخاط دهان شده ومحیط دهان را مستعد به خونریزی میکند.
علاوه بر دردناک بودن زخمهای دهان ، این زخمها ممکن است با میکربهای معمول درون دهان عفونی شوند .باروشهای متعدد باید سعی کرد از عفونی شدن دهان جلوگیری کرد زیرا کنترول آنها بسیار مشکل است .

چگونه می توانم سلامت دهان و لثه و حلق خودم ر حفظ کنم ؟

با پزشک خود صحبت کنید و چند هفته قبل ازشروع شیمی درمانی با دندانپزشک مشورت کنید. ممکن است نیاز به جرم گیری دندان و یا اصلاح پوسیدگی دندان و یا ترمیم دندان خراب ودرمان لثه داشته ، و لازم باشد عدم جفت شدن دندانه ارا ترمیم کند.از دندانپزشکان بخواهید روش برس زدن مناسب به دندان را به شما نشان دهند . شیمی درمانی ممکن است سبب پوسیدگی بیشتر دندان شود دندانپزشک ممکن است شستشوی دندان با ژل فلوراید و یا روشهای دیگر پیشگیری از پوسیدگی دندان را پیشنهاد می کند .

بعدازهروعده غذادندانها ولثه هایتان را مسواک بزنید از مسواک نرم به آهستگی استفاده کنید . مسواک زدن سخت و یا استفاده از برس زبرسبب آسیب به بافتهای نرم دهان می شود.ازدندانپزشک خود تقاضای مسواک خیلی نرم بکنید.دهان خود را با آب نمک ملول ( گرم ) بعدازغذاوهنگام خواب بشویید .
مسواک خود را بخوبی بعد از هر مسواک زدن شستشو داده،وخشک کنیدودر محل خشک نگهداری کنید .

از شستشوی دهان باترکیباتی که حاوی الکل است خوداری کنید.از پزشک وپرستار خود دهان شوی مناسب در خواست کنید .
ازجمله دهان شویه حاوی بی کربنات سدیم ( Baking soda ) محرک نمی باشد .
اگر شما مبتلا به زخم دهان شدید هستید،به پزشک و یا پرستار خود اطلاع دهید. اگر این زخمها دردناک باشند و یا نگذارند شما راحت غذا بخورید می توانید روشهای زیررا امتحان کنید :

چگونه می توانم با زخمهای دهانم مقابله بکنم ؟

هر روش درمانی که روی زخم دهان امتحان می کنید و هر مسکنی که مصرف می کنید ، به پزشکتان اطلاع دهید .
غذای خود را سرد و یا هم دما با هوای اطاق مصرف کنید . غذاهای داغ و گرم می توانند زخمهای دهان را التهاب بیشتری بدهند و دردناکتر شوند .
ازغذاهای نرم و صاف مانند بستنی ، شیروموز،غذاهای بچه،میوه های نرم ( موز و سیب رنده شده ) قارچ،سیب زمینی،حبوبات پخته،تخم مرغ املت یا جوشیده نرم و پودینگ ها و ژله تبنها استفاده کنید . شما می توانید غذاهای پخته شده به صورت پوره را درمخلوط کن قرار دهید تا آنها را نرمتر کرده و خوردن آنها را آسانتر کنید.

از مصرف غذاهای محرک واسیدی وآب میوه های مانند گوجه فرنگی و مرکبات ( مانند پرتقال ، گریبفورت ، لیمو ) خودداری کنید،غذاهای تندوشورمصرف نکنید.غذاهای سفت وسخت مانندسبزیجات نارس،پاپ کورن و نان تست استفاده نکنید .

چگونه می توانم با خشکی دهانم مقابله کنم ؟

به پزشک خودبگوییدکه چگونه میتوانم ازبزاق مصنوعی جهت مرطوب کردن دهان خوداستفاده کنم .
مقدارزیادی مایعات بنوشید .
به پزشکتان بگویید آیا می توانیدازچیپس یخ یا آب نبات یا شوکولاتهای سخت بدون شکر استفاده کنید. و یا آدامس بدون شکر بجوید . ( سوربیتول،یک جایگزین شکراست که دراکثر غذاهای عاری از شکر مصرف می شود،در بعضی از افرادایجاداسهال می کند.اگر برای شمااسهال ایجادشده است باید دقت کنیدومصرف غذاهای حاوی آنرامحدود کنید.

غذاهای خشک را با « کره » ، مارگارین ( کره مصنوعی ) ، آب گوشت ، سوسها ، یا آشهای مختلف شامل آش سبزی که حاوی گوشت باشد مرطوب کنید .
غذاهای خشک و ترد را در اندکی مایع مصرف کنید .
غذاهای نرم و پوره شده استفاده کنید.
اگرلبهای شما خشک است ازکرمهای مخصوص لب یاژله های خاص استفاده کنید .
همراه خود همیشه یک شیشه آب داشته باشید و مکرر از آن بنوشید .

[Helena.M]

اسهال

هرگاه شیمی درمانی سبب آسیب سلولهای جدار روده شود ، بیمار اسهال می گیرد ( مدفوع آبکی یا شل ) . اگر شما اسهال داشتیدکه بیش از 24 ساعت طول بکشد و یا اگر همراه اجابت مزاح دل درد دارید باید به پزشک خود اطلاع دهید .

در موارد شدید پزشک شما ممکن است مجبور به تجویز دارو شود . و در صورتیکه اسهال شما خیلی شدید شود ممکن است نیاز به تجویز داروی وریدی جهت اصلاح مواد غذایی و مایعات از دست رفته بکند.در اکثر مواد درمان به صورت سرپایی بودهو نیاز به بستری شدن در بیمارستان نیست. به طور سرخود و بدون اجازه پزشکان هیچ دارویی مصرف نکنید.

چگونه می توانم درکنترل اسهال خودم کمک کنم ؟

مقدار زیادی مایعات مصرف کنید . این کمک به جبران آب دفعی در هنگام اسهال می کند . مایعات شفاف وغیرمحرک مانند آب ، آب گوشت صاف شده نوشیدنی های ورزشکاران مانند Gatorade ، یا زنجبیل غیر محرک از همه بهتر هستند . اگر این مایعات شما را بیشتر تشنه می کند یا عصبی می کند ، آنها را با آب رقیق تر کنید . مایعات باید به هوای اطاق باشد و به آهستگی میل کنید . مایعات حاوی کربنات را باید صبر کنید گاز آنها قبل از نوشیدن خارج می شود .

غذا را در وعده های مکرر و هر بار کم میل کنید ( به جای سه بار غذای سنگین 8-6 بار غذای سبک میل کنید . )
غذا های حاوی پتاسیم استفاده کنید ( مگر اینکه پزشک شما چیز دیگری بگوید . ) اسهال سبب دفع این ماده معدنی مهم از بدن می شود. شربت موز ، پرتقال ، گوجه فرنگی وهلووزردآلو منابع خوبی از این یون هستند .
از پزشکان بپرسید اگر امکان داشته باشداز رژیم غذایی مایعات صاف شده جهت استراحت دادن به دستگاه گوارش ( مانند سوپ ) استفاده کنید.رژیم غذای صاف شده نمی تواند تمامی احتیاجات بدن را جبران کند.لذا بیش از 5-3 روزنمی توان از آن استفاده کرد .

در دوران اسهال از رژیم با «فیبر» پایین استفاده کنید . این رژیم شامل نان با آرد سفید ، یا برنج سفید یا ماکارونی حبوبات کرم شده ، موز آبدار ، میوه پخته شده یا پوست کنده بدون پوست ، پنیر محلی تمیز ، ماست ، تخم مرغ ، قارچ ، و یا سیب زمینی پخته بدون پوست ، سبزیجات پوره شده - مرغ یا بوقلمون بدون پوست و ماهی

ازغذاهای با فیبربالااجتناب کنید ، زیرا سبب تشدید اسهال وکرامپ میشوند.غذاهای با فیبر بالا شامل نان حبوبات کامل و غلات ، سبزیجات خام ، غلات ، آجیل ، دانه ها ، پاپ کورن ، میوه های خشک یا تازه.
از مایعات خیلی داغ و خیلی سرداجتناب کنید زیرا سبب تشدید اسهال می شود .
از قهوه ، چای یا کافئین ، الکل و سبزیجات اجتناب کنید . از غذاهای سرخ کرده ، چرب و خیلی تنداجتناب کنید.اینها محرک بود ، و سبب تشدید کرامپ می شود .
از شیر و محصولات شیر مانند بستنی ( اگر آنها سبب اسهال شما می شوند ) اجتناب کنید .

یبوست

بعضی داروهای شیمی درمانی ، مسکنها و داروهای همراه ممکن است در بیماران تولید یبوست کند.همچنین اگر بیمار فعالیت فیزکی کمی داشته باشد و یا اگر غذاهای با فیبر کم مصرف کند نیز یبوست شدید می گیرد.
اگر شما برای 2-1 روز دفع مدفوع نداشته اید ، به پزشک خود اطلاع دهید وبا نظر وی ملین و یا نرم کننده مدفوع مصرف کنید . این داروها را بدون هماهنگی با پزشک خود مصرف نکنید بخصوص اگر گلبولهای سفید و پلاکتهای شما کاهش یافته باشند .

در صورت بروز یبوست چکار می توانم بکنم ؟

مقدار زیادی مایعات مصرف کنید این سبب نرم کردن مدفوع می شود .
اگر زخم دهان ندارید ، از مایعات گرم و داغ استفاده کنید. ( آب گرم بخصوص خیلی خوب عمل می کند. )
در صورت اجازه پزشکتان رژیم غذای با فیبر بالااستفاده کنید ( مصرف بعضی موارداز این مواد توصیه نمی شود ) . رژیم حاوی فیبر بالا شامل حبوبات ، نان ازحبوبات کامل سبزیجات خام و یا پخته ، میوه خشک شده و یا تازه ، آجیل تازه ، پاپ کورن
هرروز مقداری ورزش کنید.پیاده روی و یا ورزشهای منظم دیگر مفید است.درمورد میزان عمل خود در ورزش با پزشک خود مشورت کنید .

اثرات عضلانی وعصبی

گاهاً داروهای شیمی درمانی سبب عوارض سیستم عصبی می شوند . یکی از این عوارض « نوروپاتی محیطی » است ( اختلاف دراعصاب دست و پا ) که شما در اثر آن احساس سوزن سوزن شدن ، سوختگی و خواب رفتگی و یا درد در دست و پاهای خود می کنید . بعضی از داروها نیز بر روی عضلات تا ثیر داشته و سبب ضعف و خستگی و گاهاً درد می شوند.

دراغلب موارد هر چند این عوارض عضلانی و عصبی اذیت کننده هستند ولی خطرناک نیستند.در بعضی موارد نیز می توانند خطرناک بوده و نیاز به توجهات خاصی پزشکی دارند . هرگونه عوارضی را به پزشک خود اطلاع دهید .اغلب اوقات ، این علایم خود بخود بهتر می شوند ، ولی گاهاً ممکن است سالها برای ترمیم کامل آنها وقت لازم باشد .

بعضی از علایم عصبی و عضلانی :

سوزن سوزن شدن
احساس سوزش
احساس ضعف و خواب رفتگی در کف دست و پاها
درد هنگام راه رفتن
ضعف و درد در عضلات

عدم احساس تعادل
عدم دقت در هنگام انجام کارها
احساس اشکال هنگام بررسی اشیاء و بستن دکمه ها
لرزش
اختلال هنگام راه رفتن

درد در فک ها
کاهش شنوایی
درد سردل
یبوست

درهنگام مشکلات عصبی ، عضلانی چه می توانم بکنم ؟

درصورتیکه دستهای شما احساس خواب رفتگی می کند هنگام برداش و کار با اشیاء نوک تیز و داغ و خطرناک مراقب باشید .
اگراحساس تعادل ویاقدرت عضلانی شما کم شده است ، هنگام حرکت مراقب باشیدزمین نخورید ، ازعصاهنگام بالاوپایین رفتن ازپله هااستفاده کیندویاازفردی کمک بگیرید ، از«دلاک» در حمام و دوش گرفتن کمک بگیرید .
همیشه کفش با کف سفت بپوشید .
با پزشک خود در مورد داروهای ضد درد مشورت کنید .

[Helena.M]

تاٌثیرات روی ناخن و پوست

ممکن است ناراحتی خفیف پوستی دردوران تزریق شیمی درمانی(مانند:قرمزی،راش،خار ش،سوزن سوزن شدن،خشکی،جوش،وافزایش حساسیت به نورخورشید)پیدا کنید.بعضی داروهای ضد سرطان وقتی به طریق وریدی تجویز شوند ممکن است در مسیرعبور رگ از زیر پوست ایجادرنگ سیاه بر روی پوست کنند. بخصوص در افرادی که پوست تیره دارند.بعضی افرادروی این مسیرراآرایش می کنند تاپیدانشودولی درصورت وسیع بودن ضایعات اینکارزمان زیادی می برد.نواحی تیره شده درعرض چندماه تغییررنگ میدهندوطبیعی می شوند.

ناخن شما ممکن تیره،زرد یا براق یا شکننده شوند. بخصوص قاعدۀ ناخن زرد و یا متحلل شده و گاهاً روی آنها خطوط عمودی ایجاد می شود.
هرچند این عوارض خفیف است و مشکل خاصی ایجاد نمی کنند، شما باید خودتان ازمراقب باشید .
بعضی از داروهای شیمی درمانی وریدی اگر هنگام تزریق از رگ خارج شود و به اصطلاح لیک به نسوح اطراف پیدا کنند.سبب آسیب شدید و گاها دائمی بافتهای اطراف می شوند.درصورت هرگونه احساس سوختگی و درد در مسیر تزریق(درهنگام تزریق) سریعاً به پزشک خود اطلاع دهید . این علایم همیشه نشانه بروز عارضه نمی باشد و تنها نیاز به کنترول و مراقبت دارند.

ولی درهرحال درصورت احساس هرکدام ازعوارض زیرسریعاً به پزشک ویا پرستار خود اطلاع دهید:
بروز خارش ناگهانی و سریع
بروز تغییرات پوستی و کهیر
اختلال در تنفس و خس خس هنگام تنفس

چگونه با مسائل پوست و ناخن مقابله کنم ؟

«آکنه»

سعی کنید پوست صورت شما همیشهً تمیزوخشک باشد
اگرازکرم ویاصابون های خاصی استفاده می کنیدبه پزشک خودبگویید
ازدست کاری آنها خودداری کنید

«خارش و خشکی پوست»

در صورت نیاز از پودر نشاسته ذرت استفاده کنید.(با نظرمتخصصین پوست)
جهت جلوگیری از خشکی پوست ، زود به زود دوش بگیرید و از وان واسفنح استفاده کنید
از حمام گرم و طولانی خوداری کنید(مدت حمام کمتر 10 دقیقه در حد یک ودوش گرفتن باشد).
از صابونهای مرطوب کننده استفاده کنید.
ازعطروادوکلون ویا محلولهای حاوی الکل که معمولا بعد ازتراشیدن صورت استفاده میشوند،اجتناب کند .
در صورت خشکی پوست از کرم و لوسیون استفاده کنید .
از حمام شوربای جو دوسر و یا ار دیفن هیدرامن برای خارش های منتشر استفاده کنید .

مشکلات ناخن

از محصولات مصنوعی می توانید استفاده کنید ولی مواظب باشید این مواد به پوست و ناخنهای آسیب وارد نکند .
با پوشیدن دستکس در هنگام شستشوی ظروف یا باغبانی یا کارهای معمول روزمره از دستهای خود محافظت کنید .
در صورتیکه در اطراف بستر ناخن دچار قرمزی یا درد یا تغییراتی شده اید به پزشک خود خبر دهید .

حساسیت به نور آفتاب

هرچه می توانیدکمتردرمعرض نور مستقیم آفتاب قرار گیرد . بخصوص در ساعت 10 صبح تا 4 بعد از ظهر که نور آفتاب با قدرت بیشتری می تابد .
از کرم ضد آفتاب با spf -15 یا بالاتر استفاده کنید . محصولاتی مانند «اکسید روی»به طور کامل از نفوذ نور آفتاب جلوگیری می کند.
از کرم های لب با spf(باقدرت جلوگیری از نفوذ افتاب) استفاده کنید .

از بلوزکتانی آستین بلند و زیر شلوارهای کتانی ،و کلاه لبه بلندو پهن (بخصوص اگر ریزش موشما شدید است)استفاده کند .
حتی افراد با پوست تیره،بایددرهنگام شیمی درمانی ازنورآفتاب پرهیز کنید .
یاد آوری اشعه درمانی radiation recall

در بعضی از افراد که اشعه درمانی شده اند بعد از انجام شیمی درمانی مجددا عوارض اشعه درمانی برگشت کرده، و در طی شیمی درمانی و یا مدت کوتاهی بعد از آن پوست مناطقی که قبلا اشعه درمانی شده است قرمز می شود (ازخیلی روشن تا خیلی تیره ) وحتی ممکن است پوست تاول بزندیاضخیم بشود،به این حالت«یادآوری اشعه درمانی»میگویند.این واکنش می توانداز ساعاتی بعد از شیمی درمانی تا روزها بعد شروع شود.

درصورت بروزعلایم سریعابه پزشک وپرستارخوداطلاع دهیدومیتوانیدبااقدامات زیربه کاهش علایم کمک کنید:
روی مناطق درگیر کمپرس سرد و مرطوب قرار دهید
لباسهای پارچه ای نرم وغیرمحرک بپوشید.خانمهایی که بدلیل کانسرپستان لامپکتومی (خارج کردن توده از پستان بدون جراحی کامل پستان )شده اندوسپس تحت اشعه درمانی قرار گرفته اند پوشیدن لباسهای کتانی برای آنها مناسبتراست

[Helena.M]

اثرات روی ارگانهای جنسی

شیمی درمانی ممکن است روی ارگانهای جنسی ( بیضه ، واژن ، رحم ، تخمدان ) تاثیر بگذارد. این عارضه هم درمردان وهم در زنان ایجاد میشود و به سن ، وضع کلی سلامت بیمار و نوع داروهای مصرفی وابستگی دارد.

مردان :

شیمی درمانی ممکن است تعداد اسپرمها راکم کند و یا روی تحرک آنها تاثیر گذارد.این تغییرات سبب کاهش قدرت بارورسازی مردمی شود. این تغییرات می تواند گذرا و یا مداوم باشد.عدم بارورسازی مرد ربطی به میل جنسی وی ندارد.ازعوارض دیگر این داروها مهار erection ( سفت شدن آلت تناسلی ) وتخریب کروموزوم ها می باشد.این عارضه گاها سبب بروز بیماریهای مادر زادی درصورت بچه دارشدن گردد.

شما چه کار می توانید بکنید ؟

قبل ازشروع شیمی درمانی در مورد ذخیره سازی اسپرم با پزشکتان مشورت کنید.در این روش اسپرم در ابتدا آزمایش و از سلامت آن مطمئن می شوند.و پس ازجمع آوری اسپرم در محیط زیر صفر در شرایط خاص نگهداری می گردد .این کار هزینه بالا داشته و قبل از آن باید مشورت کامل در مورد هزینه ها به عمل آید .
درطی دوران درمان باید از حاملگی و باروری خوداری گردد. از پزشک خود مدت زمانی که نیاز است از حاملگی پیشگیری شود را سئوال کنید . درطی 24 ساعت بعد ازشیمی درمانی ازکاندوم استفاده کنید زیرا بعضی ازداروها وارد مایع منی میشود . از پزشک خود درمورد تاثیر داروهای شیمی درمانی روی قدرت باروری در آینده سئوال کنید و بپرسید آیا این اثرات دائمی است یا موقتی .

زنها

تاثیر روی تخمدانها :

داروهای ضد سرطان می تواند روی تخمدانها تاثیرگذاشته و تولید هورومون و اعمال آنرا کاهش دهد.در بعضی ازخانمها در طی شیمی درمانی سیکل ماهیانه نامنظم و یا متوقف می شود .این عوارض می تواند موقتی یا دائمی باشد.
ناباروری : آسیب به تخمدانها می تواند سبب عدم باروری درخانمها شود.این عارضه معمولا گذرا است ولی گاها دائمی میشود.اینکه آیا ناباروری ایجاد میشود یا خیر و اینکه گذرا است یا مداوم بستگی به مسائل مختلف از جمله نوع داروها ، مقدار ، داروسن بیماردارد

منوپوز ( یاسئگی ) :سن بیمار ، نوع ومقدارداروتعیین کننده بروز یائسگی در دوران شیمی درمانی و بعد ازآن دارد.شیمی درمانی میتواند بدون ایجاد یائسگی سبب بروز علایمی شببیه به آن مانند گر گرفتگی و خشکی واژن کند.این تغییرات بافتی سبب بروزدرددرضمن مقاربت گردد و خانم را مستعد به عفونتهای مثانه و واژن میکند.هرعفونتی باید سریعا درمان شود.یائسگی می تواند مداوم یا موقت باشد .

برای کاهش عوارض گر گرفتگی چه می توان کرد ؟

چند لایه لباس بپوشید
الکل و قهوه نخورید
ورزش کنید
از روشهای رلاکسیشن و meditation ( دعا ) استفاده کنید

برای کاهش علایم واژینال و جلوگیری از عفونت چه می توان کرد ؟

ازنرم کننده واژینال هنگام مقاربت استفاده کنید
موادی ازجمله بعضی ازداروهای هورمونی خشکی مخاط واژن راکم میکند.ازاین داروهابامشاوره پزشک خودوپزشک زنان بایداستفاده کنید.
ازژلهای شیمیایی و تولید شده از مواد نفتی استفاده نکنید

از زیر پوش کتانی که تهویه خوب دارد استفاده کنید
از جوراب و شورت تنگ استفاده نکنید
از مصرف مواد نرم کننده واژن بدون اجازه پزشک استفاده نکنید
درصورت مقاربت دردناک بااجازه پزشک ازvaginal diltor ( متسع کننده واژن ) استفاده کنید

حاملگی : هرچنددرطی دوران کموتراپی بارداری ممکن است اتفاق افتد ، ولی به دلیل عوارض احتمالی روی جنین توصیه نمی شود. توصیه می شود خانمهای درسنین بارداری از یکی از روشهای مطمئن جلوگیری از بارداری مانند کاندوم ، مواد اسپرموسیدال ( کشنده اسپرم ) ، دیافراگم ، و یا قرص جلوگیری استفاده کند.قرص جلوگیری از بارداری برای بعضی از خانمهای مبتلا به کانسر مانند کانسر پستان ممنوعیت دارد.
درمورد روش مناسب جلوگیری با پزشک خودمشورت کنید .
اگرخانمی درهنگامی که کانسر وی کشف میشود حامله باشد ، گاها می توان تا زایمان برای درمان صبر کرد . ولی در مورد خانهایی که نیاز به درمان سریع باشد با توجه به تاثیرات شدید داروهای شیمی درمانی بخصوص در ماههای اول بارداری باید تصمیم گیری کرد .

تمایلات جنسی :

تمایلات جنسی دردوران شیمی درمانی در افراد متفاوت فرق میکند.بعضی از افراد حتی تمایل به مقاربت بیشتردر این دوران دارند ولی کلاً میل جنسی یا تغییرنمی کند و یا کم می شود.علت کاهش میل جنسی میتواند به دلیل استرسهای روحی ناشی ازکانسر و عوارض فیزیکی ناشی از درمان باشد .مثلا :

ترس دارند ظاهر بیمار عوض شود
اضطراب از آینده وتجارت و شغل
عوارض خود کانسر و درمانها از جمله تغییرات هورمونی

طرز تفکر همسر و نوع رفتار وی نیز موثر است. بعضی فکر میکنند شاید مقاربت برای بیماری همسر ضرر داشته باشد . بعضی فکر میکنند شاید کانسر از طریق مقاربت انتقال پیدا کند . و یا داروها ی شیمی درمانی از این طریق به آنها منتقل شود .
در کل این تفکرات باطل است و بیمار و همسر وی باید به راحتی در این مورد از پزشک خود راهنمائی بخواهند.

بیمار و همسرش همینطور باید به راحتی در مورد احساسات و نیازهای جنسی خود با یکدیگر صحبت کنند و اگر برایتان مشکل است از پزشک و یا روانپزشک و یا پرستار و حتی از خانواده جهت انتقال مسائل به همسرتان کمک بگیرید. و به طریقی به اصطلاح سرصحبت را با همسرتان باز کنید .

منبع