وصف کریم خان زند از زبان یکی از مورخان به نظم و شعر

[اسماعیل س]

مؤلف رستم الحكماى آصف متخلص حكيمانه در تعريف والاجاه كريم خان جم‏اقتدار گويد:

زهى عاقل غير عالم لرى‏		زبردست فرمانده پرخورى‏
زهى مرزبان كريم جليل‏		كه شه بود و گفتا وكيلم وكيل‏
هميشه جُنُب بود و سرمست مى‏		به تقوى و طاعات، نابرده پى‏
نماز و نيازش بُدى حلق و ...		ولى منصف و مهربان بُد به خلق‏
بُدى عهد وى پر ز فسق و فجور		خيانت ز ايام وى بود دور
چنان ثبت كرد احتساب و حساب‏		كه شد بى‏حسابى چو نقش بر آب‏
بنازم به آن كامبخشا وكيل‏		كه بُد در وكالت، خديوى جليلى‏
وكيلى كه نامش كريم خان بُدى‏		از او هفت كشور، هراسان بدى‏
وكيلى كه سى سال، فرمانرواى‏		به ايران‏زمين بود با حُسن راى‏
وكيلى كه قيصر از او بيم داشت‏		غلامش به سر، تاج و ديهيم داشت‏

وكيلى كه شاهان، غلامش بُدند		سلاطين پى احترامش بدند
وكيلى كه بُد فخر جمله ملوك‏		به فرمانروايى، ز حُسن سلوك‏
در ايامش ايران، طربخانه بود		ز عهدش غم و غصه، بيگانه بود
اگر چه لرى صادق و ساده بود		ز نامردى و ننگ، آزاده بود
غلامان وى هر يكى خسروى‏		برِ همتش خرمنى چون جُوى‏
به فن رياست بُدى مجتهد		به ارباب دانش بدى معتمد
به عدل و به انصاف، داور بُدى‏		مربىِ شرع پيمبر بدى‏
منِ گندم و جو به عهد كريم‏		بهايش بُدى پنج قيراط سيم‏
در آن عهد، بى‏بركتى، مات بود		جهان پر ز نعما و بركات بود
اگر چه معاصى، فراوان بُدى‏		ولى طاعت، افزون ز پايان بدى‏
زن سروران زمانه، تمام‏		... به خوبى و بُد نيكنام‏
بسى رند و مكار و عيار بود		رشيد و هميم و نكوكار بود
ز غله، پر انبارها در بلاد		نگه‏داشتى متصل بهرِ زاد
ز شمشير برّنده، آن نره‏شير		بريد آهن ناب را چون پنير
در ايام آن گُرد بهرام‏فر		خديو جهان، خسرو نامور
به هر گوشه‏اى عيش آماده بود		همه شاهد و ساقى و باده بود
به هر بزمى، اهل طرب، گرم ساز		بتان، جلوه‏گر با دوصد عز و ناز
چه گويم به تعريف آن نره‏ديو		كه گشتى به ايران، سراسر خديو
شب و روز، سرمست و مستانه بود		و ليكن به هر كار، فرزانه بود
در ايام آن ملتجاى فقير		دو شش من جو، اجرت ببردى اجير
گدايى در ايام وى عار بود		به نان، هر فقيرى، غنى‏وار بود
بُد اشتركُش و فيل‏كش، گاوكش‏		ولى با بز و ميش مى‏بود خوش‏
بُدى سركش از تاج و ديهيم و گاه‏		زدى از وكالت، دَم و بود شاه‏

وكالت ز خاقان قاجار داشت‏		به شاهى آن شاه، اقرار داشت‏
چو خاقان قاجار بُد خوردسال‏		در ايام آن داور جم‏خصال‏
محمد حسن خانِ با زيب و زين‏		به حق، وارث شاه سلطان حسين‏
نيا بود خاقان قاجار را		مطيع رشيد دَه و چار را
مر آن شاه را داده در دامغان‏		مقر، آن وكيل شهنشه‏نشان‏
نپرورده گردون فيروزه‏فام‏		وكيلى چون آن قطب جم‏احتشام‏
يكى شه سماعيل در گوشه‏اى‏		نگه‏داشت با پوشش و توشه‏اى‏
به حكمت، همى مرزبانى نمود		همه خلق را پاسبانى نمود
كهن‏جامه ريسمانى به تن‏		نمود آن سپهدار پر مكر و فن‏
ولى لشكرش بود آراسته‏		به زربفت و ديباى دل‏خواسته‏
چنان نان و جامه به لشكر بداد		كه لشكر از او جمله بودند شاد
چنان با رعيت بُدى خوش‏سلوك‏		كه در اين صفت بود رشك ملوك‏
نگويد دگر آصف نيكنام‏		از اين بيشتر وصف او و السلام‏