ایلام ــ ماد

ایلام
اولین امپراتوری تاریخ جهان که منشاء تمدن از گردش قبایل بدوی به دوران شاهنشاهی بود، که از برخورد و گفتگوی تمدن های قاره کهن و ایران بزگ تشکیل شده بود. تا تاريخ 1936ميلادي دانشمندان ، محققان به ويژه ايرانيان وقتي نام ايلام به ‏گوششان مي خورد گمان مي كردند ايلام و ايلاميان نام يكي از اقوام مختلف است، كه همانند ساير اقوام مدتي را زندگي و سپس با هجوم قوم يا اقوام ديگر منقرض و از بين رفته اند، اگر هم اطلاعي از آن قوم داشتند بسيار ناقص، جزيي و محلي بوده است، زيرا تا آن زمان نه كتيبه ‏هاي سنگي خوانده شده بود، و نه حفاري هاي گوناگون صورت پذيرفته بود، اما از تاريخ 1936م در حفاري هايي كه بوسيله اروپاييان و آمريكاييان در تخت جمشيد و ساير اماكن بوقوع پيوست خصوصاً در زير ديوار يكي از انباري هاي تخت جمشید، امري حيرت آور و شگفت انگيز و شبيه به معجزه، همه را مبهوت و دانش و يافته ‏هاي تاريخي باستاني تا آن زمان را بر باد داد و دگرگون كرد، زيرا در اين حفاري بيش از30 هزار لوحه گلي كه تماماً به زبان ايلامي بود كشف گرديد، كه در نتيجه و با خواندن اين لوحه ‏ها معلوم شد، که ايلام و ايلامييان يك قوم نبوده، بلكه اولین سلسله جهان بود که در بخش بزرگی از قاره کهن و ایران بزرگ تشکیل گردیده بود، که در واقع بخش اول و اعظم سلسله هخامنشی می باشد، و حدود سه هزار سال دراين مرز و بوم حاكم بوده‏اند. با كشف اين لوحه‏ها وخواندن آنها اكثر فرضيه و تئوري هاي مربوط به اقتصاد پولي و مالي تا آن زمان نقش بر آب شد چون گمان مي كردند، ضرب سكه بوسيله سلسله های حكومت ليديه صورت گرفته و سپس به يونان و از يونان به كشور هاي غربي و از ليديه به ساير مناطق خاورميانه رسيده است، ولي با خواندن لوحه‏ ها ديدند، كه قبل از آنان ايلامييان دوگونه سكه (پول) داشته‏اند، يكي به ‏نام شِكِل = SHEKEL و ديگري به‏ نام كارشا = KARSHA كه همان قروش و قران امروزي است.
با كشف چنين لوحه ‏ها كه در آنها نام و ميزان ارزش سكه و پول نيز درج شده بوده، فرضيه مربوط به نبوكدنذّر و داريوش با ترديد مواجه گردید و نشان داد که ایرانی ها از گذشته های دور تر پول و کار را می شناختند، در بين لوحه ‏ها تعداد زيادي هم نشان می داد که مزد كارگران و اهل حرفه ها را با پول و سكه نمی پرداختند، بلكه مانند گذشته ها بوسيله كالا هايي از قبيل حبوبات، غذا، لباس و گوسفند و غيره پرداخت گرديده است. بنا بر این تولید اقتصاد پولی در تاریخ اجتماعی، ایران را به عمق تاریخ می برد، هم چنین اين همه لوحه که با دقت بسیار با اختلاف زمان 460 تا 492 ق.م ساخته شده اند، ایلامی ها را به هخامنشیان در ادامه یک سلسله وصل می کند. قبل از این کشف عـقيده و نظر آن بـود كه در قـرن ششم قبل از ميلاد، در بين ‏النهرين و زمان حكومت و سلطنت نَبوكَّد نَذَّر = Nebuchadnezzar حاكم مقتدر بابل سكه و پول رواج پيدا كرد، و عموم مردم امور خود را بوسيله پول انجام می دادند. ادامه دارد
ماد
در واقع ماد ادامه تاریخی ایلام است، که در سراسر ایران بزرگ متمدن آن زمان ادامه امپراتوری ایرانی ایلام به مرکزیت همدان بود. در كتيبه‌ هاي عصر هخامنشي تحت عنوان مادا و در آثار مورخان يوناني مذيا آمده، در كتيبه سلمانسر سوم مربوط به سال 835 پيش از ميلاد آماداي ذكر شده است. پس از اين زمان در آثار آشوريان و نوشته‌هاي بعدي مربوط به بين ‌النهرين ماتاي و ماداي نامیده شده. شايد در برداشت ‌هاي ديگر اومان ماندا به كل سرزمين‌ هاي شمال غربي ايران اطلاق مي‌شود، كه در سده هشتم پيش از ميلاد شخصي به نام ديوكس قبايل ايراني را متحد كرده و پس از اولین انقلاب انسانی ایرانی دولتي را به وسيله اين اتحاد به وجود آورد. ولي به طور كلي تا چه اندازه و به چه مسافتي آشوريان بر اثر حملات نظامي خود به سرزمين ماد و به طرف شرق بين‌النهرين پيشروي كرده‌اند، مورد اختلاف مورخين است فشرده و بخش های مهم از کرنولوژیک ماد: ( قبل از میلاد)
705 ـ 835 ـ سرزمین مدها به بخشهای کوچک تقسیم شده و در معرض حملات پی در پی پادشاهان آشور از شالما نازار سوم (که اولین مرتبه در کتیبه های خود از مدها نام می برد) گرفته تا سارگون دوم قرار داشت.
625 ـ 705 ـ سرزمین ماد در زیر تسلط آشوریان بوده. نام دو پادشاه مد یکی، دیوکس (دیاکو 708 ـ 655) و فرورتیش (فرا اورتس) Fravartish آمده است.
675 ـ 705 ـ
655 ـ 675 ـ سلطنت دیوکس، که موسس سلسله مدی خوانده میشود. وی ابتدا کدخدای دهی بنام کارکاشی بود، و پس از حملات متعدد به توابع نشین های آشوری تشکیل اتحادیه ضد آشوری از مدها و سیمریها داده به سلطنت انتخاب شد.
633 ـ 655 ـ سلطنت فروتیش (فرا اورتس)، پسر دیوکس در جنگ با آشوریان کشته شد.
585 ـ 633 ـ سلطنت کیاکسار، یا سیاکزار (هوخ شتر) پسر فروتیش که حوزه سلطنت مد را گسترش داد و دومین امپراطوری واقعی در جهان را بنیان گذاشت. در 615 سکاها را شکست داد و آنها را از ایران بیرون راند. در 605 نینوا را بتصرف آورده ویران کرد،
550 ـ 585 ـ سلطنت آستیاژ، (ایخ تو ویگو) پسر کیاکسار.
1- در كتيبه تيگلات پيلسر [Tiglat Pieser] كه تقريبا در قرن هشتم پيش از ميلاد نوشته شده است، از دولت ماد نام برده اند.
2- در كتيبه ديگري كه مربوط به زمان سلمنرسوگون [Salamonassar sargon] (731-713 قبل از ميلاد) است، او افتخار مي‌كند كه هنگامي كه نام وي را در دورترين شهرهاي ماد مي ‌شنيده‌اند، مردم از نام وي وحشت‌ می کردند.
3- سناخريب [Sennacherib] و آسرهدون [Esarhaddon] (680-669 ميلادي) در آثار خود به ناحيه ماد اشاره كرده‌اند.
4- در كتاب دوم تورات نوشته شده است، كه در سال نهم هيوشيع [Hoshea] ملكه آشور، شومرون [Samoria] را تسخير و اسراييل ها را اسیر کرده و به آشور برد و آن‌ها را در شهرهاي حلح [Halah] و حابور [Habor] در كنار رودخانه گوزان و شهرهاي مادي ‌ها مستقر كرد.
5- اطلاعات پراكنده‌اي درباره مادها در آثار مولفان يوناني قرن پنجم قبل از ميلاد موجود است. هكاته ميلتي و ديونيس ميلتي كه كتابي درباره‌ي داريوش اول نوشته‌اند و درباره‌ مادها نيز مطالبي گفته‌اند.
6- مطالبي از مادها در نمايشنامه تراژدي پارسيان تاليف آشيل و غيره ديده مي‌شود.
7- روايات مورخين يوناني حاکي است که شهر هگمتانه در دورهٔ مادها (از اواخر قرن هشتم تا نيمهٔ اول قرن ششم قبل از ميلاد)، مدتها مرکز امپراتوري مادها بوده‌است، پس از انقراض آنها نيز به عنوان يکي از پايتخت‌ هاي هخامنشي (پايتخت تابستاني و احتمالاً محل خزانهٔ آنها) به شمار مي‌رفته‌.
8- تعدادی از مورخين يوناني چون پلي‌بيوس، کنزياس، ژوستين و گزنفون نيز دربارهٔ هگمتانه مطالبي جمع آوري و بيان کرده‌اند.
9- در کتاب تورات / دانيال/ رويای قوچ و بز آمده است:
ــ 15) وقتي سعي ميكردم معني اين خواب را بفهمم، ناگهان وجودي شبيه انسان برابر من ايستاد، 16) و صدايي از آنسوي رودخانه اولاي شنيدم كه گفت: اي جبرئيل، معني اين خواب را به دانيال بگو. 17) پس جبرئيل بطرف من آمد و من وحشت كردم و رو به زمين افتادم. او به من گفت: اي انسان خاكي بدان آنچه که ديدي مربوط به زمان آخر است. 18) در حالي كه او سخن ميگفت من بيهوش بر زمين افتادم ولی او مرا گرفت و بلند كرد. 19 ) و گفت: آمده ام تا بگويم در روزهاي سخت آينده چه پيش خواهد آمد. آنچه ديدي مربوط به زمان تعيين شده آخر است. 20 ) آن قوچ دو شاخ را كه ديدي، پادشاهي ماد و پارس است.
10- در کتيبه معتبر بيستون بند 6 12- 17 آمده است: داريوش شاه گويد:
اينست سرزمين‌هايي كه به بخشايش اهورامزدا به من رسيده است و من در اين سرزمين‌ها شاه هستم: پـارسَـه (پارس)، اووْجَـه، بابيروش (بابل)، اَثـورا (آشور)، اَرَبـايَـه (عربيه)، مـودرايَـه (مصر)، تْـيَـئي‌يْ دْرَيَـهْـيا (دريانشينان)، سْـپَـردَه (اسپارت/ سارد/ ليـدي)، يَـئـونَـه (يونان)، مـادَه (ماد)، اَرميـنَه (ارمنيه)، كَـتـپَـتوكَـه (كاپادوكيه/ آناتولي مركزي)، پَـرثَـوَه (پارت)، زْرَكَه (زَرَنگ/ سيستان)، هَـرَئيـوَه (هرات/ آريان)، اووارَزمي‌يْ (خوارزم)، باخْـتْـريش (بلخ/ باكتريا)، سُـگودَه (سُغد)، گَـدارَه (قندهار)، سَـكَـه (سكا)، ثَـتَـگوش ، هَـرَئووَتيش ، مَـكَـه (مَكا/ مُـكران/ جنوب بلوچستان). روي هم 23 سرزمين.
11- در کتيبه معتبر بيستون بند 10 26-35 آمده است: داريوش شاه گويد: ...... هنگامي كه كمبوجيه رهسپار مصر شد؛ مردماني پيمان‌شكن شدند و در كشور، پارس و ماد و ديگر سرزمين‌ها دروغ فراوان شد.
12- در کتيبه معتبر بيستون بند 12 43-48 آمده است: داريوش شاه گويد: اين پادشاهي كه مُـغ گَئومات از كمبوجيه گرفت، از ديرباز به دودمان ما بايسته بود. مُغ گَئومات بر پارس و ماد و ديگر سرزمين‌ها دست انداخت و آنها را از كمبوجيه گرفت و از آن خود كرد. او شاه شد.
13- در کتيبه معتبر بيستون بند 13 48-61 آمده است : داريوش شاه گويد: هيچ مردي، نه پارسي و نه مادي و نه كسي از دودمان ما نبود كه شاهي را از دست مُغ گَئومات بازپس گيرد. مردم از او بسيار مي‌ترسيدند چرا كه او كساني كه برديا را از پيش مي ‌شناختند، مي‌كشت.
همدان مرکز ماد
نام این شهر در کتیبه های آشوری آمدانه Amadana و در کتیبه های هخامنشی هگماتانا Hagmatana آمده است. آمدانه مشتق شده از کلمه ماد از زبان آشوریان است، که نام آن مردم را آمادا می گفتند. چون پسوند آن در زبان پارسی بمعنی مکان است، و در آخر اغلب شهر های ایران وجود دارد، از این رو آمادانا بمعنی محل مادها شده است. کلمه ماد در زمان ساسانیان مبدل به مای شد، و در قرون اسلامی آنرا ماه می گفتند، مانند: ماه نهاوند، ماه کوفه، ماه بصره. در ایران غربی مکان هایی وجود دارد که نامشان با مار که در واقع همان ماد است، ترکیب شده مانند: مار آباد. در ضمن لازم به یاد آوریست نام هایی که با، نا، آن، نیا، ختم میشود ایرانی است در اروپا مقدونیا تنها نامی است که این چنین می باشد